Стратешко Партнерство
„РОМАБЦ- ЗА ЗАПАДНИОТ БАЛКАН“
РАЗВОЈ НА ИНОВАТИВНИ ИНСТРУМЕНТИ ЗА БОРБА
ПРОТИВ ФУНКЦИОНАЛНАТА НЕПИСМЕНОСТ НА
РОМИТЕ НА ЗАПАДНИОТ БАЛКАН
ИНТЕЛЕКТУАЛЕН ПРОИЗВОД 2
Прирачник за наставници за описменување на
возрасните Роми
Македонски јазик
Битола, октомври, 2021
2 | с т р а н а
издавач
Национална установа Универзитетска библиотека „Св.Климент Охридски“ – Битола
- наслов на публикацијата „РОМАБЦ- ЗА ЗАПАДНИОТ БАЛКАН“
Поднаслов „РАЗВОЈ НА ИНОВАТИВНИ ИНСТРУМЕНТИ ЗА БОРБА ПРОТИВ ФУНКЦИОНАЛНАТА
НЕПИСМЕНОСТ НА РОМИТЕ НА ЗАПАДНИОТ БАЛКАН“
Уредници: м-р Виолета Стевановска, Гордана Анастасова, Љупка Петкова, м-р Фатма Бајрам
Аземовска, Викторија Михајловска
Број на проектот:
2019-1-RS01-KA204-000872
целосен назив на печатницата/произведувачот
Графопром Битола
ул. „Димитар Влахов бр.3 Битола
тираж 200 примероци
Овој проект е финансиран со поддршка од Европската комисија. Оваа публикација ги одразува
само ставовите на уредниците, а Комисијата не може да биде одговорна за содржините и
информациите содржани во него.
CIP - Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје
374.7.014.22(497-15:=214.58)(035)
"РОМАБЦ- за Западниот Балкан развој на иновативни инструменти за
борба против функционалната неписменост на Ромите на Западниот Балкан" :
интелектуален производ 2 : прирачник за наставници за описменување на
возрасните Роми / [Виолета Стевановска ... и др.]. - Битола : Национална
установа Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", 2021. - 87
стр. : илустр. ; 21 см
Други уредници: Гордана Анастасова, Љупка Петкова, Фатма Бајрам
Аземовска, Викторија Михајловска. - Библиографија: стр. 87. - Финансиер:
Европска унија, "РОМАБЦ- за Западниот Балкан развој на иновативни
инструменти за борба против функционалната неписменост на Ромите на
Западниот Балкан"
ISBN 978-608-4538-91-2
а) Образование на возрасни -- Борба против неписменост -- Роми --
Западен Балкан -- Прирачници
COBISS.MK-ID 55558405
3 | с т р а н а
Партнерски конзорциум:
Србија
Србија
Република Северна
Македонија
Република Северна
Македонија
Унгарија
Германија
Овој проект е финансиран со поддршка од Европската комисија. Оваа публикација ги одразува само ставовите на уредниците, а
Комисијата не може да биде одговорна за содржините и информациите содржани во него.
4 | с т р а н а
Содржина
ПРЕДГОВОР ............................................................................................................................................ 6
1. ДЕФИНИЦИИ ...................................................................................................................................... 8
1.1 Кој е водач на обуката? ............................................................................................................... 8
1.2 Клучните одговорности на водачот на обуката ........................................................................ 9
1. 3 Што е обучувач за возрасни? .................................................................................................... 9
1.4 Клучните одговорности на обучувачот за возрасни .............................................................. 10
1.5 Обучувачот за возрасни Роми треба ....................................................................................... 10
1.6 Кој е медијатор? ........................................................................................................................ 10
1.7 Клучните одговорности на медијаторот се: ............................................................................ 10
2. ОСНОВНОТО ОБРАЗОВАНИЕ – ПОВЕЌЕ ОД ЧИТАЊЕ, ПИШУВАЊЕ И ПРЕСМЕТУВАЊЕ ............. 11
3. ШТО ЗНАЧИ ФУНКЦИОНАЛНОСТ? .................................................................................................. 12
4. МОДУЛ 1: ПЛАНИРАЊЕ НА НАСТАВАТА И ЕВАЛУАЦИЈА НА ПОСТИГНАТОТО ВО УЧЕЊЕТО ..... 12
4.1 Како можеме повторно да го поттикнеме учењето за сите возрасни ................................. 12
4.2 Стилови на перцепција и учење и управување со училницата ............................................. 13
4.2.1 Визуелни стратегии: ........................................................................................................... 14
4.2.2 Аудитивни стратегии: ......................................................................................................... 14
4.2.3 Стратегија за читање/пишување: ...................................................................................... 14
4.2.4 Кинестатски стратегии: ...................................................................................................... 14
4.3 Управување со училницата ...................................................................................................... 15
4.4 Стратегии и техники за управување со училницата ............................................................... 15
4.5 Најдобри практики во учењето на возрасните ....................................................................... 17
5. ПРВ ДЕН ОД ОБУКАТА ..................................................................................................................... 17
7. МОДУЛ 2: РОМИТЕ ВО ЕВРОПА И КОНТЕКСТОТ НА ДОЖИВОТНО УЧЕЊЕ ................................. 42
8. ИСТОРИЈА, КУЛТУРА И ЈАЗИК НА РОМИТЕ .................................................................................... 43
8.1 Културен идентитет на Ромите ................................................................................................ 43
8.2 Историја и миграција ................................................................................................................ 43
8.3 Распространетост ...................................................................................................................... 43
8.4 Прогон ........................................................................................................................................ 44
8.5 Порајмос, најтажниот збор на ромски јазик ........................................................................... 44
8.6 Јазик ............................................................................................................................................ 44
8.6 Религија ...................................................................................................................................... 44
8.7 Изразот „Цигани“ ...................................................................................................................... 45
8.7 Сегашна ситуација ..................................................................................................................... 45
5 | с т р а н а
8.8 Ромите во Европа ...................................................................................................................... 45
8.8 Синти и Роми во Германија ...................................................................................................... 47
8.9 Ромите во Унгарија.................................................................................................................... 48
8.10 Ромите во Македонија ........................................................................................................... 49
9. ПОТРЕБИ ЗА УЧЕЊЕ НА ФУНКЦИОНАЛНАТА НЕПИСМЕНОСТ И НИВНИОТ ОДНОС СПРЕМА
СЕКОЈДНЕВНИОТ ЖИВОТ .................................................................................................................... 50
10. КОНЦЕПТОТ ЗА УЧЕЊЕ НА ВОЗРАСНИТЕ И ДОЖИВОТНОТО УЧЕЊЕ ВО ЕВРОПА ..................... 51
11. КАКО ДА ГИ МОТИВИРАМЕ РОМИТЕ ДА УЧЕСТВУВААТ ВО ПРОЕКТОТ..................................... 52
12. ТЕРЕНСКА СТРАТЕГИЈА ЗА ПОСТИГНУВАЊЕ НА РЕЗУЛТАТИ ....................................................... 53
13. СТРАТЕГИЈА ЗА ПРЕГОВАРАЊЕ ..................................................................................................... 53
14. ПРЕДРАСУДИТЕ КАКО ПРЕЧКА ВО КОМУНИКАЦИЈАТА .............................................................. 54
15. СОЗДАВАЊЕ УЧЕСНИЦИ ЗА ЦЕЛ ЖИВОТ ..................................................................................... 54
15.1 Преглед на стиловите на учење ............................................................................................. 54
15.2 Меѓународната литература идентификува 6 основни стилови на учење: ......................... 55
15.3 Препознавање на типот на ученик ........................................................................................ 59
Како учиме? ..................................................................................................................................... 59
15.4 Како обучувачот може да придонесе за успешно учење .................................................... 65
15.5 Зошто учењето е важно за вас ............................................................................................... 66
15.6 Корелации: ............................................................................................................................... 66
15.7 Дали постои врска помеѓу теоријата и практиката? ............................................................ 66
15.8 Околина за учење .................................................................................................................... 67
16. ИСТОРИЈА ПОВРЗАНА СО НАЧИНОТ НА КОЈ ОБУЧУВАЧОТ СТЕКНАЛ ЗНАЕЊЕ ......................... 68
17. МОДУЛ 3: ИЗБРАНИ ВЕЖБИ .......................................................................................................... 73
ОСНОВНИ ИТ ВЕШТИНИ .............................................................................................................. 73
РАБОТЕН ЛИСТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК- КОЈ СУМ ЈАС ................................................................. 75
АЗБУКА- КИРИЛИЦА ПЕЧАТНО ................................................................................................... 77
АЗБУКА- КИРИЛИЦА РАКОПИСНО .............................................................................................. 78
ТАБЛИЦА ЗА МНОЖЕЊЕ ............................................................................................................. 79
ТАБЛИЦА ЗА МНОЖЕЊЕ ............................................................................................................. 80
РАБОТЕН ЛИСТ МАТЕМАТИКА .................................................................................................... 81
МАТЕМАТИЧКИ ОПЕРАЦИИ ........................................................................................................ 81
РАБОТЕН ЛИСТ МАТЕМАТИКА ПО НИВОА ................................................................................. 82
РАБОТЕН ЛИСТ ПО МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ................................................................................... 83
ЛИТЕРАТУРА ......................................................................................................................................... 84
6 | с т р а н а
Уредници: м-р Виолета Стевановска, Гордана Анастасова, Љупка Петкова, м-р Фатма
Бајрам Аземовска, Викторија Михајловска
ПРЕДГОВОР
7 | с т р а н а
„Да не беше здраво, немаше да има никој, но немаше ниту да постои“. (Извор од
германски текст: „Grundbildung in Europa: Projekte und Perspektiven“, NA BIBB).
Според проценките на УНЕСКО, околу 73 милиони возрасни Европејци се сметаат за
функционално неписмени. Тоа е вкупно 1/5 од вработената популација на возраст од
18 до 64 години. Во земјите кои се партнери во проектот, бројот на функционално
неписмени е следниот: 7,5 милиони возрасни лица во Германија, 1,2 милиони во
Унгарија.
За жал, нема валидни податоци за стапката на писменост на Ромите кај никој од
партнерите. Експертите велат дека уделот на функционално неписмените меѓу
возрасните Роми во партнерските земји е од 40 до 60 проценти.
Функционалната неписменост честопати е причина за ниското образование на Ромите.
Ова е повторно релевантна причина за нивната трајна дискриминација. Особено
очигледни се недостатоците на образовниот систем, кој е толку важен за социјалната
интеграција и развојот на младата популација. Вистинска сегрегација постои и е
видлива.
Затоа, Стратешкото партнерство „RomABC become European!“ има изработено
Курикулум за описменување на Ромите, кој ги зема во предвид нивните вистински
потреби. Сепак, подобрувањата постигнати во компетенциите за читање и пишување
станаа недоволни, бидејќи основното образование не се состои само од читање и
пишување.
Клучните компетенции на ЕУ се:
- Комуникација на мајчин јазик;
- Комуникација на странски јазик;
- Математичка, научна и технолошка компетенција;
- Дигитална компетенција;
- Учење како се учи;
- Социјални и граѓански компетенции;
- Чувство за иницијатива и претприемништво;
- Културна свест и изразување.
Затоа, понатамошниот развој на Курикулумот за зголемување на стапката на писменост
кај возрасните Роми со акцент на пресметувањето, основите на ИТ и вештините во
секојдневниот живот, беше во фокусот на нашето стратешко партнерство „RomABC
Next Dimension“.
Покрај тоа, развојот на овој прирачник за обучувачи, основниот вокабулар и термините
поврзани со предметот, обука на обучувачи во скоп на пилот тренингот и разработка
на концепт за проект за мобилност, беа другите делови од проектот.
„RomABC Next Dimension!“ беше спроведен од партнерски организации од Германија,
Грција, Унгарија и Романија, а особено имаше за цел намалување на функционалната
неписменост кај возрасни Роми, зголемување на нивната вработливост и зголемување
на нивниот удел во мерките за образование на возрасните. На овој начин, проектот
конкретно придонесува за имплементација на Рамките на ЕУ за национални стратегии
за интеграција на Ромите до 2020 година, како и на националните стратегии на земјите
партнери како дел од стратегијата на Европа 2020, вклучително и Европската агенда за
образование на возрасни, особено за зголемување на стапките на вработеност и
намалување на процентот на Ромите на кои им се заканува социјална исклученост.
Како се користи овој прирачник?
Овој прирачник е наменет за сите оние кои работат во образованието на возрасните
кои планираат и спроведуваат обуки за описменување на Ромите.
8 | с т р а н а
Од една страна, тој ќе послужи како водич за обучувачи и медијатори бидејќи ги
покажува најважните врски и обезбедува информации за описменување на Ромите
што тие треба да ги знаат. Од друга страна, Прирачникот ги содржи сите важни
информации за спроведувањето на обуките за описменување на Ромите, како и
специјално избрани вежби кои се специфични и нагласени.
Содржината на Прирачникот се фокусира на:
Модул 1: Настава, планирање и евалуација на постигањата во учењето
Овде, обучувачите и медијаторите ќе пронајдат совети и предлози за практично
спроведување на обуките за описменување, вклучително и нивно оценување.
Модул 2: Ромите во Европа и контекстот на доживотно учење
Информациите во овој модул обезбедуваат поддршка за обучувачите и медијаторите
во активното вклучување на Ромите како учесници во спроведувањето на обуките за
описменување.
Модул 3: Применети вежби
1. ДЕФИНИЦИИ
1.1 Кој е водач на обуката?
Водач на обуката е личност која води група учесници, вложувајќи време и енергија за
да помогне во постигнувањето на образовната цел на програмата, помагајќи им на
учесниците да ги одредат и исполнат своите лични цели. Водачот на обуката е воедно
9 | с т р а н а
клучната и најважната личност која го одредува успехот или неуспехот на образовната
програма за образованието на возрасни. Тие се аниматори, координатори,
катализатори, соработници, медијатори, консултанти, иницијатори, експерти, кои ги
менуваат последователно улогите во согласност со потребите на учесниците во
контекст на динамиката на образовниот процес. Идеалниот водач на обуката ужива да
работи со своите учесници и има силни административни вештини, а консултациите и
одржувањето на дисциплината не му претставува никаков проблем. Водачите на
обуките треба да бидат запознаени со културата, јазикот и основното разбирање за
секојдневниот живот на учесниците, особено кога предаваат на малцински групи.
1.2 Клучните одговорности на водачот на обуката се:
• да обезбеди академско водење на обуката, одржувајќи ги стандардите за академски
квалитет во текот на обуката, следејќи ги посебните потреби, стиловите на учење и
личноста на секој ученик, обезбедувајќи и напредок во образованието и задоволство
од наставата;
• да соработува хармонично и професионално со сите вработени за време на
спроведувањето на обуката, како и со техничкиот и административниот персонал, со
цел да се обезбеди квалитетна образовна поддршка на одделението;
• да соработува со програмските партнери, внатре и надвор од училницата, следејќи ги
упатствата за Курикулумот со цел да се поддржи дизајнирањето и изведувањето на
предметите;
• да го обликува и подобрува дизајнот и развојот на предметите во согласност со
нивото на часовите и потребите на учесниците;
• да го следи и оценува напредокот на наставата и на секој ученик поединечно;
• да ги советува учесниците да ги постигнат личните и образовните цели и да го
искористат максимумот од Курикулумот.
Важно е водачите на сите предмети да запомнат дека во оваа едукативна програма за
функционална неписменост на Ромите, мора да се обрне внимание не само на она што
учесниците го знаат и треба да го научат, туку и на тоа како тие го користат тоа знаење.
1. 3 Што е обучувач за возрасни?
Обучувачот кој се занимава со образование на возрасни е личност која го олеснува
учењето на возрасните и им пренесува практични знаење или вештини со примена на
теории и практики во образованието на возрасните. Стручноста и вештините на
обучувачот се стекнати со искуство, а формалните квалификации не се задолжителни.
Покрај потребното знаење и искуство, обучувачите за возрасни мора да имаат
„соодветно размислување и ставови, како и едукативни и лични вештини“. Обучувачот
е должен да дејствува во многубројни и многу различни контексти, да работи со
различни видови возрасни, да пренесува и шири желба за стекнување знаење,
доживотно учење и личен развој на учесниците. Обучувачот треба да ги инспирира
учесниците и да стои покрај нив, не како авторитет, туку како придружник во
постојаниот напредок, развојот и подобрувањето на нивните услови за живеење на
повеќе нивоа, мотивирајќи ги да станат свесни за изворите на нивните тешкотии и
причините за нивните проблеми, како и да развијат начини и средства за справување
со сето тоа.
10 | с т р а н а
1.4 Клучните одговорности на обучувачот за возрасни се:
• следење и спроведување на Курикулумот со хармонија, професионализам и
почитување на сите колеги и учесници;
• одржување обуки во согласност со посебните потреби на учесниците и нивото на
часовите;
• помагање на сите учесници да постигнат одредени резултати, цели на групното
учење и лични цели за учење со употреба на активни, партиципативни методи кои се
фокусирани на учесниците;
• редовно проценување на процесот на сите учесници (дневно и неделно) и мерење на
напредокот направен од сите учесници на крајот од програмата за учење;
• запознавање на културата, етиката и традициите на целната група и осигурување
дека процесите на учење „одговараат“ на нивната култура;
• промовирање дијалог и интеракција помеѓу учесниците, а не само помеѓу себе и
учесниците.
1.5 Обучувачот за возрасни Роми треба:
• да се запознае со спецификите на Ромите, како и со вештините и практиките што ја
развиваат и да ја прифаќаат ромската култура, не како инфериорна, туку како
различна;
• да биде свесен за предрасудите, сиромаштијата и расизмот со кои се соочуваат
ромските заедници и стратегиите потребни за нивно решавање;
• да претпочита неконкурентен пристап во наставата во средина за соработка;
• да биде запознаен со работата во мали групи, користејќи активни техники кои бараат
учество во процесот на учење и им помагаат на учесниците Роми да ги презентираат
своите толкувања за тоа како се чувствуваат;
• да покаже посебна чувствителност при обраќањето на часот, особено во однос на
разликата „ние-тие“, заради функцијата на последното што овозможува создавање
чувство за колективна одговорност, гордост и вина.
1.6 Кој е медијатор?
Медијатор е лице кое учествува во процесот на медијација или во конфликтна
ситуација помеѓу двете страни и им помага да најдат решение. Многу пати различните
страни можат да имаат различни потреби, различни гледишта и различни културни
позадини. Медијаторот им помага да ги надминат разликите; сепак, тие не се
одговорни за исходот на процесот на медијација, бидејќи страните може да не
постигнат решение и покрај напорите на медијаторот.
1.7 Клучните одговорности на медијаторот се:
• да ги идентификува проблематичните прашања и да ја утврди ситуацијата;
• да ги разбира и почитува перспективите на двете страни, како и основата на нивните
мислења, чувства, ставови и постапки;
• да стекне довербата од двете страни и да воспостави однос на доверба;
• да ги сруши пречките за комуникација и да им помогне на претставниците на
страните да комуницираат отворено;
11 | с т р а н а
• да обезбеди ефикасна комуникација;
• да предлага можни решенија за конфликти и проблематични прашања што ги
задоволуваат двете страни;
• да им овозможи на различните страни да донесат конечна одлука за нивното
решение;
• да создаде позитивно влијание врз односите на двете страни за време и по процесот
на посредување.
2. ОСНОВНОТО ОБРАЗОВАНИЕ – ПОВЕЌЕ ОД ЧИТАЊЕ, ПИШУВАЊЕ И
ПРЕСМЕТУВАЊЕ
Основната функција на образованието како институција е да предава основни или
базични вештини, како што се читање, пишување и пресметување и да се осигура дека
овие вештини се правилно научени и совладани. Сепак, постои голем јаз помеѓу овие
основни вештини и она што возрасните учесници ќе треба да го постигнат како
учесници, работници и активни граѓани во денешното општество, модерната
конкурентна економија и пазарот на трудот.
Денес во ЕУ образованието опфаќа многу повеќе од горенаведените основни вештини
за писменост, бидејќи вештините потребни за работа, учење и живот се сметаат за
еднакво важни. Овие основни вештини се: читање, пишување, употреба на документи,
пресметување, употреба на компјутер (дигитална писменост), усна комуникација,
вештини за размислување, работа со други и доживотно учење и се сметаат за пристап
кон вработувањето и социјалното вклучување. Современото европско образование ја
зголемува социјалната вклученост и ги подобрува условите за живот, растот на
работните места и политиката за развој на инвестиции во стратегијата за „Европа
2020“. Во новиот контекст за доживотно учење, Европската комисија работи со
земјите-членки на зајакнување на „клучните компетенции“ - низа вештини и ставови
што ќе им помогнат на учесниците да најдат лично исполнување во животот, да најдат
работа и активно да учествуваат во општеството.
Според Европската комисија, овие клучни компетенции се:
а) комуникација на мајчин јазик, односно можност за изразување и толкување на
концепти, мисли, чувства, факти и мислења усно и писмено;
б) комуникација на странски јазик;
в) математичка, научна и технолошка компетенција, со други зборови, совладување
на процесите за пресметување, разбирање на природниот свет, како и способност за
примена на знаење и технологија за согледаните човечки потреби (како што се
медицина, транспорт или комуникација);
г) дигитална компетенција, имено информатичка и комуникациска технологија за
работа, слободно време и комуникација);
д) учење како се учи;
ѓ) социјални и граѓански компетенции, имено способност да се учествува ефикасно и
конструктивно во нечиј социјален и работен живот и вклучување во активно и
демократско учество, особено во денешно време кога имаме раст и развој на
различноста во општествата;
г) чувство на иницијатива и претприемништво и
ж) културна свест и изразување.
Во овој контекст, образованието е повеќе од читање, пишување и пресметување.
Еднаквото и социјално инклузивното образование е клучно за намалување на
сиромаштијата и нееднаквоста.
12 | с т р а н а
3. ШТО ЗНАЧИ ФУНКЦИОНАЛНОСТ?
Според УНЕСКО, „едно лице е функционално неписмено кога не може да се занимава
со сите оние активности во кои писменоста е неопходна за ефективно функционирање
на неговата група и заедница, и кога како резултат на тоа, не може да продолжи да
чита, пишува и пресметува за себе и за развојот на заедницата”. Едно лице се смета за
функционално неписмено кога е во училиште веќе неколку години, но не го исполнува
минималниот стандард за писменост. Разликата помеѓу функционалните неписмени и
неписмените е што неписмените немаат способност да читаат, пишуваат и разбираат
кратки реченици, додека функционалните неписмени можат да читаат и пишуваат, но
покажуваат јазични, когнитивни и нумерички недостатоци и не се во можност да ги
користат стекнатите вештини за писменост на дневна основа. На пример,
функционално неписмените луѓе не можат, да читаат и разбираат упатства за лекови
или банкарски извештаи, да читаат и разбираат датуми на истекување, да пополнуваат
апликации за работа, да разбираат и запомнат едноставни упатства за безбедност или
да споредат трошоци за две работи и да изберат која е помал. Функционална
неписменост е неможноста да се разберат сложените текстови и покрај соодветното
школување, возраста, јазичните вештини, основните вештини за читање и
интелигенцијата.
4. МОДУЛ 1: ПЛАНИРАЊЕ НА НАСТАВАТА И ЕВАЛУАЦИЈА НА ПОСТИГНАТОТО
ВО УЧЕЊЕТО
4.1 Како можеме повторно да го поттикнеме учењето за сите возрасни
Многу начини на учење се познати во зрелоста. Времето, сложеноста, тешкотиите и
целите на обуката се многу разновидни. На пример, причината може да биде тоа што
некому му недостасува година од основно училиште, докторска диплома,
постдипломски стручен испит, па дури и обука за готвење. Тука, може да се земат во
предвид разни видови на возачки дозволи, работни дозволи, квалификации, вршење
нова работа на долгогодишно работно место, стекнување знаење како да го стекнете,
па дури и часови по јазик и музика може да бидат вклучени во ова.
13 | с т р а н а
Организациите и институциите за спроведување на обуката се исто така различни, тие
можат да бидат универзитети, институции за образование на возрасни, компании,
цркви, фондации. Работата на сите овие институции и лиценцирањето на обуки обично
се регулираат со законите за образование на возрасни во различни земји.
Заедничка карактеристика на образованието за возрасни е дека учесниците обично
волонтираат за да ги постигнат своите сопствени цели, сакаат да добијат возачки
дозволи, нови дипломи, потврда за положен специјален испит, дополнителни
квалификации, сакаат да научат како да возат камиони, да тренираат кучиња, да научат
да заваруваат, да разберат како подобро да одгледуваат деца или како се готви.
Возраста и животната ситуација се од голема важност и мотивацијата може да биде
многу разновидна.
Како резултат на тоа, при обука за возрасни, обучувачите треба да бидат во можност да
се посветат целосно на потенцијалот на целна група, затоа е потребно точно да се
утврди кои квалификации се нудат и какви нови вештини ќе имаат учесниците по
обуката, како тоа ќе придонесе за подобрување на нивните услови за живот и ќе
обезбеди можности за апликантите да се запишат на друг обука.
Мотивацијата е од најголема важност. Стекнувањето квалификации обезбедени од
обуката и стекнатите способности ќе имаат одредена цел во животот на кандидатот.
Учењето е уште поуспешно кога мотивирачката цел е јасна. Возрасен човек кој се
подготвува да стекне знаење за непозната работа, ќе научи странски јазик поефикасно,
отколку оној кај кој станува збор само за трошење на слободното време.
Образованието за возрасни е поуспешно кога е поперсонализирано и поконкретно,
така што учесниците слушаати учат што е важно за нивниот секојдневен живот, а тоа
може да вклучува запознавање со голем број законски одредби и пополнување
обрасци, со употреба на зборови во дадената јазична терминологија во
специјализирана област на учесниците.
4.2 Стилови на перцепција и учење и управување со училницата
Учењето во образованието за возрасни стана контроверзна тема меѓу научниците и
истражувачите затоа што се однесува на начините на кои луѓето повеќе сакаат да учат.
Со зголемената разновидност кај возрасната популација на учесниците, идејата дека
луѓето се различни и учат различно е основна почетна точка и има влијание врз
употребата на стиловите на учење во образованието на возрасните.
Постојат многу пристапи кон тоа како учесниците обработуваат информации; можеме
да разговараме за претпочитаните начини на учење кои имаат значително влијание
врз нивното однесување и учење и на кои треба да се гледа со соодветни стратегии за
учење.
Важно е да се идентификуваат учесниците како:
• визуелен тип кога учесниците повеќе сакаат да користат слики, мапи или некој друг
вид на организатор на информации;
• аудитивен тип кога учесниците подобро апсорбираат нови информации со слушање и
зборување, користејќи го повторувањето како техника за учење;
• тип што чита и пишува и кога учесниците разбираат и усвојуваат информации со
читање и пишување зборови;
• Кинестетички тип кога учесниците разбираат и усвојуваат нови информации преку
тактилни претстави.
14 | с т р а н а
„На учесниците и обучувачите им треба почетна точка за да размислат и да го разберат
начинот на кој учат. Самосвеста е добар почеток. Како да се постигне таа самосвест?
Акциите можат да бидат корисни. На почетокот, не е многу важно кој инвентар го
користиме. Зошто да не? Зарем стилот на учење не е збир на резултати на некој
инвентар, или збир на азбучни симболи или делови на опишувачи со налепници?
Стилот на учење е повеќе опис на процес или склоност. Секој инвентар што го
охрабрува ученикот да размислува за начинот на кој учи е корисен чекор кон
разбирање, а со тоа и подобрување на учењето. "
Овој дел дава совети за тоа како учесниците можат да ги користат своите начини и
вештини за учење во своја полза.
4.2.1 Визуелни стратегии:
• користете графички организатори, како што се графикони, табели и дијаграми;
• нацртајте ги повторно страниците по сеќавање;
• заменете ги важните зборови со симболи или иницијали;
• означете ги важните клучни термини со соодветни бои.
4.2.2 Аудитивни стратегии:
• снимете ги вашите собрани белешки и слушајте ги снимките;
• разговарајте со другите за да го проширите разбирањето на темата;
• прочитајте ги белешкиѕе и/или задачите на глас;
• објаснете им ги своите белешки на врсниците/колегите „аудитивни“ учесници.
4.2.3 Стратегија за читање/пишување:
• пишувајте, напишете и препишете ги вашите зборови и белешки;
• преформулирајте ги главните идеи и принципи за да добиете подлабоко разбирање;
• организирајте дијаграми, графикони и графички организатори во искази.
4.2.4 Кинестатски стратегии:
• користете примери, апликации и студии на случаи од реалниот живот, за да можете
да ги разберете и усвоите апстрактните поими;
• направете лабораториски експеримент или проект;
• користете слики и фотографии што ја илустрираат вашата идеја.
Познато е дека учењето, генерално, е континуиран процес. Учењето е процес преку кој
го користиме нашето искуство за да се соочиме со нови ситуации и да развиваме
односи. Истражувањето на искуствата и перцепциите на возрасните учесници открива
дека повеќето возрасни сметале дека нивните искуства се интересни и збогатуваат и
имале позитивен став кон споделување со другите. Возрасните учесници сметаат дека
образованието е важно и добиле задоволителна поддршка од нивните семејства,
заедници, наставници, работодавачи и колеги возрасни учесници.
Меѓусебното учење на учесниците е едукативна стратегија која вклучува широк спектар
на активности кои вклучуваат: сесии за дискусија, приватни студиски групи, шеми за
оценување од врсници, проекти за соработка или лабораториска работа, разни
проекти, менторирање на работното место или дури и активности во заедницата.
Тоа е активност за меѓусебно учење и, се разбира, треба да биде взаемно корисна и да
вклучува споделување на знаења, идеи и искуства помеѓу учесниците.
15 | с т р а н а
Стратегијата подразбира дека учесниците учат многу со објаснување на своите идеи на
другите и учество во активности во кои можат да учат од другите. Тие си даваат едни
на други повратни информации и си ја оценуваат сопствената работа.
„Меѓусебно подучување на учесниците“ е стратегија за учење и поучување што
вклучува групи учесники кои работат заедно за да решат проблем, да завршат задача
или да создадат производ. Секој член на тимот е одговорен не само за учење на
наученото, туку и за помагање на колегите во учењето, создавајќи атмосфера на
достигнување. Учесниците соработуваат за задачата сè додека сите членови на групата
успешно не ја разберат, совладаат и завршат “.
4.3 Управување со училницата
Управување со училницата е многу важен аспект на наставата. Училниците се полни и
исполнети до последното место. Во нив, групи учесники кои имаат интерес за учење и
различни способности и однесување се насочени на начини што ја максимизираат
вклученоста во работата.
„Активности што обучувачите ги преземаат за да создадат средина што го поддржува и
олеснува академското и социо-емоционалното учење. Во согласност со оваа
дефиниција, ефективното управување со училницата е дериват на здрави интеракции
помеѓу учесниците и обучувачите кои се создаваат во училницата и кое исто така
зависи од ставовите и мислите на обучувачите. "
4.4 Стратегии и техники за управување со училницата
1. Модел на идеално однесување
Имајте навика да го демонстрирате однесувањето што сакате да го видите, бидејќи
однесувањето според модел ефикасно ги учи учесниците како да постапуваат во
различни ситуации.
Директен начин за моделирање на одредени однесувања е ако не водите потсмевлив
разговор со администраторот, друг обучувач или асистентот на ученикот пред часот.
Кога зборувате за тест или друга поврзана тема, не заборавајте да:
• користете пристоен јазик;
• одржувате контакт со очите;
• ги држите телефоните во вашите џебови;
• разговарате меѓусебно без да се прекинувате едни со други;
• изразувате загриженост за меѓусебните изјави на учесниците, на културен и
академски начин.
После тоа, започнете дискусија на час за да ги наброите и проширите наведените
однесувања и оние кои се пожелни.
2. Учесниците нека помогнат во воспоставувањето упатства. Охрабрете ги сите
учесници да ви помогнат да изградите правила во училницата, бидејќи ќе има
поголемо влијание отколку само да им кажете што не смеат да прават.
3. Правила за документи. Не дозволувајте вашите заеднички почитувани упатства да
бидат заборавени. Слично како кога ја предавате наставната програма, отпечатете и
дистрибуирајте список на правила генерирани од дискусија на час. Потоа поминете низ
списокот на учесники. Ова го нагласува фактот дека ги почитувате нивните идеи и
имате намера да се придржувате до нив. И кога некој учесник прекрши правило, ќе ви
биде лесно едноставно да го посочите овој документ. Ако се чувствувате креативно,
16 | с т р а н а
можете да вклучите список на правила во прирачникот за учесници со важни датуми,
настани и информации за наставната програма.
4. Избегнувајте казнување на групата. Справувајте се со изолирани проблеми во
однесувањето, наместо да го казнувате целиот група, бидејќи покасно може да ги
нарушите вашите односи со учесниците на час и со тоа да ги загрозите другите напори
за управување во училницата. Наместо тоа, прозивајте одредени учесники на љубезен
начин. Пр.:„Дали имате прашање?“, а не „Престанете да зборувате и да им го
одвлекувате вниманието на другите учесники“. „Дали ви треба помош да се
фокусирате?“, а не „Обрнете внимание и престанете да се глупирате додека
зборувам“.
Овој основен пристап ќе ви овозможи да одржувате пријателско расположение,
истовремено препознавајќи и посочувајќи го лошото однесување.
5. Поттикнување на преземање иницијатива
Промовирајте иницијатива и додадете разновидност во вашите лекции, дозволувајќи
им на учесниците да работат однапред и да подготвуваат и презентираат кратки
презентации за да можат да добијат дополнителни поени.
Неизбежно е да имате некои учесники што се желни за знаење на вашиот час. Можете
едноставно да ги прашате дали сакаат од време на време да напредуваат. На пример,
ако читате одредено поглавје од учебник, предложете им да прочитаат уште едно
поглавје понапред. Соодветно на тоа, кога ќе ги достават своите презентации со
преглед на следното поглавје во ваше име, може да забележите дека и другите
учесники ќе сакаат да се обидат малку повеќе.
6. Потрудете се да ги пофалите вашите учесници
Пофалете ги учесниците за добро завршени задачи, бидејќи тоа ги подобрува
академските перформанси и однесувањето, според неодамнешното истражување и
студија.
Кога се искрени и даваат конкретни примери на напор или достигнување, пофалбите
можат:
• да го инспирираат одделението;
• да ја подобрат самодовербата на учесниците;
• ги зајакнат правилата и вредностите што сакате да ги видите.
Можеби е уште поважно што ги охрабрува учесниците да го повторуваат позитивното
однесување. Да речеме дека ученикот покажува напредни вештини во решавање
проблеми додека се занимава со друга активност. Фалењето на неговата или нејзината
употреба на специфични тактики треба да обезбеди долгорочно дека тој/таа ќе
продолжи да ги користи овие тактики. Да не го спомнуваме фактот дека ќе ги
мотивирате и другите учесники да го сторат истото.
7. Користете невербална комуникација. Дополнете ги зборовите со дејства и визуелни
помагала за подобрување на испораката на содржини, помагајќи им на учесниците да
се фокусираат и да ги обработуваат лекциите.
Многу диференцирани стратегии и техники на настава имаат свои корени. На пример,
водење станици за учење - поделени делови од вашата училница низ кои учесниците
ротираат - ви овозможува да доставувате содржини до различни типови учесници без
да нагласите ништо. Ова вклучува видеа, инфографици и физички предмети, како што е
броење монети.
17 | с т р а н а
4.5 Најдобри практики во учењето на возрасните
За најдобри практики во образованието на возрасните, горенаведените принципи,
односно целите, квалификациите што треба да се стекнат, прецизните вештини и
мотивација, мора да бидат земени во предвид. Кога ја организирате обуката, треба да
се запрашате: Кому ќе му треба ова? Кои се потребите на целната група? Кои се
применливите знаења и вештини за нив? Како ова знаење и овие способности ќе го
подобрат секојдневниот живот и напредокот на учесниците и нивните семејства? Дали
целната група е свесна за нивните потреби и потенцијали?
Покрај тоа, најдобрата практика во образованието за возрасни е усогласена со
пристапот кон доживотно учење, а светот се менува многу побрзо од практиката во
првата половина на 20 век, па затоа веќе не е доволно да се стекне и практикува само
една професија, но исто така и поради промените во професијата, постои потреба за
постојано подобрување, поради што е потребно саморегулирачко учење.
Во случај на најдобри практики, треба да се напомене дека доживуваме такви
практики во организациските форми на секоја група, така што секое формално,
неформално и информално учење на возрасните може да биде корисно, па дури и од
гледна точка на учесниците, сите три форми можат да бидат присутни во нивните
животи. Организираната обука е декларирана и во рамките на училишниот систем и се
нарекува формално учење. Се карактеризира и контролира со релативно строги закони
од државата, па квалитетот на таквото учење е контролиран и обезбеден.
Организатори и оператори на овој вид настава се државни, црковни и фондациски
институции и завршуваат со дипломи и квалификации. (на пр. додипломски студии).
Неформалното учење е карактеристика што може да ја организираат компании,
невладини организации, здруженија и групи. Овие типови обука често не вклучуваат
општо прифатени квалификации и учесниците обично се тестираат по завршувањето.
(на пр. користење на Word, Excel). Концептот на неформално учење започна да се
споменува во 70-тите и никој не се занимаваше темелно со него. Станува збор за
природно, секојдневно учење, претежно во неорганизирана форма. Оваа форма на
учење не е нужно свесна; во поголемиот дел од времето оние кои го прават тоа не се
свесни за растот на нивното знаење и развојот на нивните способности. (на пр. ТВ-
емисии).
5. ПРВ ДЕН ОД ОБУКАТА
Три предлози (во зависност од нивото на писменост)
1. 2. 3.
● Претставување на
обучувачите и
медијаторите
● Презентација на
обуката, запознавање
со темите на обуката и
наведување на времето
за пауза
● Посета на местото за
обука и запознавање со
објектите
● Претставување на
обучувачи и медијатори
● Презентација на
обуката, запознавање со
темата на обуката и
наведување на времето
за пауза
● Посета на местото за
обука и запознавање со
објектите
● Претставување на
обучувачи и медијатори
● Презентација на
обуката, запознавање со
темата на обуката и
наведување на времето
за пауза
● Посета на местото за
обука и запознавање со
објектите
● Воведување на AБВ со
употреба на имиња на
● Воведување на AБВ со
употреба на имиња на
● Воведување на АБВ со
употреба на имиња на
18 | с т р а н а
учесници
● - Секоја личност чие
име започнува со
буквата А оди во левиот
агол итн.
● - Кратко претставување
на учесниците (име,
возраст, место на
живеење, семејство)
учесници
● - Секоја личност чие име
започнува со буквата А
оди во левиот агол итн.
● - Кратко претставување
на учесниците (име,
возраст, место на
живеење, семејство)
учесници
● Секоја личност чие име
започнува со буквата А
оди во левиот агол итн.
● Кратко претставување
на учесниците (име,
возраст, место на
живеење, семејство)
● Обучувачот пишува
„семејство“ на средина
на табла или флипчарт-
хартија и ги замолува
сите учесници да ги
наведат сите свои
членови на семејството
и да го напишат зборот
„семејство“ околу нив.
● Обучувачот ги прашува
индивидуално
учесниците за нивната
возраст или година на
раѓање и ги запишува
броевите на табелата за
да бидат видливи.
● Учесниците се
поделени во три групи.
Секој од нив добива
список со зборови што
мора да ги прочита. Тие
ќе изберат термини што
ќе ги користат со
членовите на
семејството. Подоцна,
на пленарниот дел од
обуката, тие ќе го
презентираат својот
избор и ќе кажат дали го
имаат тој член на
семејството или не (на
пример, сестра, внука,
итн.)
● Обучувачот пишува
„семејство“ на средина
на табла или флипчарт-
хартија и ги замолува
сите учесници да ги
наведат сите членови на
нивните семејства на
пример чичко итн.
● Следно, обучувачот
бара од еден учесник да
го напише името на
неговиот вујко на
таблата.
● Заедничко пеење песна
за азбуката
https://www.youtube.com/
watch?v=1To_P7kwsds&
ab_channel=vbbskmk
● Проценка на првиот
ден преку лично
обраќање до
учесниците и Дневно
оценување (прашалник
со емотикони)
● Заедничко пеење песна
за азбуката
https://www.youtube.com/
watch?v=1To_P7kwsds&a
b_channel=vbbskmk
● Проценка на првиот ден
преку лично обраќање
до учесниците и Дневно
оценување (прашалник
со емотикони)
● Заедничко пеење песна
за азбуката
https://www.youtube.com/
watch?v=1To_P7kwsds&a
b_channel=vbbskmk
● Проценка на првиот ден
преку лично обраќање
до учесниците и Дневно
оценување (прашалник
со емотикони)
Социјално-педагошка
поддршка, време за
индивидуални прашања
Социјално-педагошка
поддршка, време за
индивидуални прашања
Социјално-педагошка
поддршка, време за
индивидуални прашања
19 | с т р а н а
ЕВАЛУАЦИЈА НА ПОСТИГНАТИТЕ РЕЗУЛТАТИ ВО УЧЕЊЕТО
Воведен документ
Датум:______________
Институција:__________________________________________________________
Временски период: од ___________________ до ____________________
Име и презиме:__________________________________________________________
Пол:___________________ Датум на раѓање:____________________
Усни јазични вештини:
Навеведува едноставни предмети Не зборува српски јазик
во секојдневниот говор
Зборува со кратки реченици Не зборува унгарски јазик
Не зборува македонски јазик
Може да се изразува на разбирлив начин
Не зборува германски јазик
20 | с т р а н а
Јазични вештини поврзани со читање и пишување
Страница Неколку
грешки
Умерено
или без
грешки
Многу
грешки
Неразборливо
Пишување на
прости
зборови
21,22
Разбирање на
тестот,
правилно
пополнување
на зборовите
23
Разбирање на
тест со повеќе
понудени
одговри
24-25
Разбирање на
тест и
пишување
кратки
25,26
21 | с т р а н а
реченици
Вештини за пресметување:
Страница Неколку
грешки
Умерено
или без
грешки
Многу
грешки
Неразбирливо
Основни
операции:
собирање,
делење,
множење
26
Основни
проблеми
при
пресметува
њето
26
ИТ вештини:
Страница Неколку
грешки
Умерено
или без
грешки
Многу грешки Неразбирливо
Препознавање и
пишување како дел
од работата на
компјутер
27
Препознавање и
разбирање кои
делови од
компјутерот
припаѓаат на
софтверот, а кои на
хардверот
28
22 | с т р а н а
Читање и пишување
1. Погледнете ги следните фотографии и под секоја од нив напишете што гледате:
______________________________ ______________________________
23 | с т р а н а
____________________________ ____________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________ ______________________________
24 | с т р а н а
______________________________ ______________________________
Вметнете ги зборовите во заграда на соодветните линии во речениците:
(се забавуваат, пејат, се весели, песна, свират, флејта, се смејат, инструментална,
хармоника, се вртат, музика, сакани, фестивал, жители, полу-жители, се движат,
фламенко, населби, области, фустани)
а. Во Европа, Ромите се ……………..... во различни ……….............
б. Некои мои роднини …………................... во куќите.
в) Некои други мои роднини …………………........ во ……………………….... на село.
г) Некои мои пријатели се ……………….......... во склад со сезоната во текот на годината.
д) Жените Ромки сакаат да носат разнобојни ………………........
ѓ) Нашите…………...... росители сакаат да ……………...... песни секоја вечер.
е) Ромските музичри сакаат да свират ……………....... и многу се талентирани
ж) Некои ромски песни имаат зборови, а некои само …………..........
з) Најголемиот број ромски музичари свират ……….........., ……………..... и останати
музички инструменти.
ѕ) Шпанските Роми сакаат да играат …………………....
и) Ромите се ………………… и …………….... луѓе, сакаат да се ценкаат и да продаваат на
традиционален начин ……………….. во цела држава.
25 | с т р а н а
3. Пoгледнете го следниот знак и одберете го соодветниот одговор:
Кога ќе го видите овој знак, веднаш ќе:
а) допрете, затоа што е безбедно;
б) допрете, но само откако ќе ги примените сите безбедносни мерки;
в) избегнете допирање поради сериозна опасност од електричен удар;
г.) ниту едно од горе наведените.
Кога ќе го видите овој знак и избувне пожар во зградата, вие:
а) веднаш ќе употребите апарат за гаснење пожар;
б) Прво ќе го повикате пожарникари;
26 | с т р а н а
в) Ќе ја напуштите зградата.
4. Прочитајте краток текст за Меѓународниот ден на Ромите и одговорете на
прашањата:
Меѓународниот ден на Ромите (8 април) е ден за славење на ромската култура и
подигнување на свеста за проблемите со кои се соочуваат Ромите. Во поголемите
градови низ светот, луѓето се собираат на централниот плоштад, каде слушаат говори
на претседателот на ромската заедница и официјални говори на лидерите на Ромите.
Плоштадите честопати се украсени со традиционални ромски точки, ромски знамиња и
други шарени украси. Дури и постери се залепени низ целиот град. Тогаш имаме
можност да видиме многу музичари како свират на разни инструменти како кларинет,
хармоника, гитара и сл., а жените во традиционални фустани носат ромски накит и
изведуваат ромски танци. Овој ден е навистина ден кога секој Ром може да биде горд
на својата богата култура и традиција, тоа е прослава на различностите.
а) Кога го славиме Меѓународниот ден на Ромите?
________________________________________________________________
б) Што е тоа што го славиме за време на Меѓународниот ден на Ромите?
________________________________________________________________
в) Како традиционално се слави меѓународниот ден на Ромите во светот?
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
г) Според текстот, со што треба да се гордеат Ромите тој ден?
_________________________________________________________________
27 | с т р а н а
Пресметување
1. Реши ги следниве едноставни математички изрази:
10+1=
4+4 =
5-3 =
11-3 =
5+2=
6÷3 =
5x2 =
4x2 =
10÷2 =
2. Решете ги овие проблеми:
a) За време на неговото работно време, лекарот прима двајца пациенти на час. Ако
работи осум часа на ден, колку пациенти има на ден во текот на своето работно
време?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
б) Продавачот на сок продава две шишиња сок од јаболко по муштерија. Едното
шише чини 95 динари.
Колку пари ќе заработи ако има девет муштерии?
_______________________________________________________________________
Тој сака да ги сподели парите што ги заработил со своите деца. Колку пари ќе
добие секое дете ако продавачот има три деца?
______________________________________________________
в) Аце јадеше 3 пати на ден во текот на 8 дена. Со секој оброк тој јадеше по
2 парчиња леб. Колку парчиња леб изел Аце вкупно?
____________________________________________________________
г) Цените на крпите во продавницата се 1.090, 975, 1.300 и 999 денари.
28 | с т р а н а
Колку е најевтината крпа, а колку е најскапата?
Најевтината крпа чини _______ денари, а најскапата _______ денари.
д) Вкупниот број на жители во нашата земја во 2002 година изнесува 7.498.001
Според резултатите од пописот спроведен во 2011 година, утврдено е дека на
територијата Република Северна Македонија има население од 7.120.666 жители.
Бројот на жители во Македонија од 2002 до 2011 година e:
а) зголемен;
б) намалена;
в) непроменет.
ѓ) Сандра има рецепт за торта чии состојки се:
4 јајца
400 грама бисквити
200 грама путер
200 грама чоколадо.
Сандра сака да направи поголема торта во која ќе стави 6 јајца.
Колку бисквити, путер и чоколадо треба да стави Сандра во оваа торта?
Сандра ќе стави _____ грама бисквити, _____ грама путер и ______ грама чоколадо.
29 | с т р а н а
Основни ИТ вештини
1. Наведете ги соодветните делови на компјутерот под сликите подолу:
______________________ ___________________________
_______________________ _________________________
30 | с т р а н а
____________________ __________________________
___________________ _________________________
1. Наведете кој од овие зборови сметате дека припаѓа на хардвер (Hardware), а
кој на софтвер (Software)?
Hardware Software
Монитор
Ворд програма
Звучна картица
Интернет истражувач
Печатар
Скенер
Програма за бележник (notepad)
31 | с т р а н а
Пополнување на воведно интервју
Датум:________________
Институција: __________________________________________________________
Време: од ___________________ до _________________
Име и презиме: _________________________________________________
Пол: ____________________ Датум на раѓање: _________________
- Интервјуто треба да трае максимум 20 минути.
- Поставувате целни прашања за да ги проверите информациите кои ги добивте
на воведното тестирање.
- Споредетет ги писмените и усните компетенции.
- Започнете разговор поврзан со условите за живот и семејните проблеми.
- Доколку колеги учесници, пријатели или членови на семејството чекаат надвор,
потрудете се да бидат зафатени со нешто (дајте им да исполнат некои мали
задачи, крстозбор и сл.) -> завршената задача исто така може да биде начин да
се започне интервјуто.
- Замолете ги да ви помогнат во нешто за да изградите доверба.
- Едноставна содржина, лични и доверливи формулации и изрази кои се
однесуваат на прашањата.
- Белешките се неопходни, но мораат да се запишат откако ќе се направи
интевјуто.
32 | с т р а н а
- Вкупен временски период = 20 минути интервју + 10 минути пишување на
белешки.
- Можни прашања (примери):
● Што ве мотивираше за да учествувате на обуката?
● Како го замислувате начинот на учење овде?
● Како дознавте за овој обука?
● Дали имате идеја за тоа што би сакале да го научите?
- Истакнете дека информациите кои ги добивте се многу корисни за
обучувачот/медијаторот и заблагодарете се на учесникот во интервјуто.
Листа на успех за учење
Датум:______________
Институција:__________________________________________________________
Време на траење: од ___________________ до ____________________
Име и презиме:____________________________________________
Род:___________________ Датум на раѓање:____________________
Усни јазични вештини:
Наведување на едноставни предмети Не зборува српски јазик
во секојдневниот говор
Зборува со кратки реченици Не зборува унгарски јазик
Не зборува македонски јазик
Може да се изразува на разбирлив начин
Не зборува германски јазик
33 | с т р а н а
Јазични вештини за пишување и читање:
Страница Неколку
грешки
Умерено
или без
грешки
Многу
грешки
Неразбирливо
Разбирање,
читање,
повррзување
реченици со
слики
32,33
Разбирање на
тестот,
пополнување
на празнините
со точните
зборови
33,34
Разбирање на
текстот за кој
се понудени
повеќе
одговори
35,36
Пишување
кратки
текстови,
неколку
реченици на
специфична
тема
37
34 | с т р а н а
Вештини за пресметување:
Страница Неколку
грешки
Умерено
или без
грешки
Многу
грешки
Неразбирливо
Основни
проблеми при
пресметување
37,38
ИТ вештини:
Страница Неколку
грешки
Умерено
или без
грешки
Многу
грешки
Неразбирливо
Користење
на интернет
со помош
на
пребарувач
39
Користење
на Ворд
програмата
за да се
направи
фајл, да се
зачува и да
му се даде
ново име
39
35 | с т р а н а
Читање и пишување:
1. Поврзете ги речениците со сликите под нив:
а. Ромите се луѓе кои се исполнети со страст и тоа многу лесно може да го видите во
нивните очи;
б. Ние ги искажуваме нашите чувства преку танц, дури и кога носиме сосема обична
облека;
в. Многу ги сакаме традиционалните танци кои имате прилика да ги видите на
фестивалите, а носењето на традиционална ромска носија е составен дел од нашата
единствена култура;
г. Многу сме горди на ромската култура; нашите жени носат традиционална облека во
различни бои, сакаат украси и традиционални фризури.
д. Некои од нашите куќи се мали, но се преполни со бои, љубов и традиција.
ѓ. Ние сме заедница која многу се држи до блискоста и ги познаваме сите наши соседи,
се гледаме секој ден и дискутираме или пееме во нашата населба.
1. 2.
36 | с т р а н а
3. 4.
5. 6.
2. Пополнете ја со читлив ракопис потврдата која ви е потребна за регулирање на
месечна карта за превоз:
ПОТВРДА
Со ова се потврдува дека _________________________________________________,
(презиме и име на ученикот)
син/ќерка на ________________________, роден/-a ________________________ година
(име на еден од родителите) (датум на раѓање на ученикот)
во __________________, општина _________________, Република
__________________е
редовен ученик/-чка во
_______________________________________________________
(име на училиштето и место)
во учебната 20___/______ година. Ученикот/- чката учи во ___________ одделение.
Оваа потврда се изадава за да се регулираат правата на __________________________
__________________________________ и не може да се употреби за други цели.
Датум ____________________ година.
37 | с т р а н а
3. Внимателно прочитајте го текстот, па одговорете на прашањата:
Купувал наочари за да знае да чита
Некој татко го пратил својот син на училиште в град. Кога момчето пристигнано, шетало
два-три дена со некој негов пријател низ градот. Видело дека многу луѓе, стари и
млади, носат наочари. Го прашало својот пријател зошто тие луѓе носат наочари.
Другарот му одговорил за да можат подобро да читаат и пишуваат.
Кога момчето го слушнало тоа, си рекло: „Зошто јас да се мачам толку години учејќи? И
јас би можел да купам едни очила, па да можам веднаш да читам и пишувам.“
Следниот ден отишло во една продавница. Таму му покажале разни видови очила. Тоа
избрало едни, па побарало да му дадат една книга. Ја отворило однопаку, а кога не
можело ништо да прочита, рекло: „Овие не чинат, дај ми други“.
Така ги пробало сите очила со ред, па му рекло на продавачот: „Или ме лажеш, или не
сакаш да ми продадеш добри очила.“
Продавачот се досетил, па му рекол: „Твоите очи, пријателе, се здрави, а очилата
добри, но твојот мозок е расипан“.
Народна поговорка
За што се зборува во овој текст?
Заокружете ја буквата пред точниот одговор.
a) За дружењето на момчето со пријателот во градот.
б) За средбата на момчето со продавачот на очила.
в) За намерата на момчето да се описмени без мака.
г) За желбата на момчето да испроба нови врсти очила.
4. Прочитајте едно кратко упатство поврзано со употреба на рерна од електричен
шпорет и обидете се да дадете точен одговор:
38 | с т р а н а
1. Кога треба да ги примените упатствата:
a. Кога сакате да готвите;
б. За печење, правење скара и осветлување на рерната;
в. Кога сакате да го исклучите шпоретот.
2. Кога можете да печете подеднакво и од долната и од горната страна:
a. Четврта слика;
б. Втора слика;
в. Шеста слика.
3. Кога се вклучува светлото во рерната:
а. Кога е шпоретот вклучен;
б. Кога ќе го притисниме дугмето од цртежот за скара;
в. Кога ќе го притисниме дугмето со нацртана сијалица.
5. Напишете краток текст (150-200 зборови) во кој ќе ги опишите своите навики и
омиленото хоби. Што е тоа што сакате да го правите во текот на секој ден? Со кое
хоби би сакале да се занимавате во иднина? Прочитајте го на глас тоа што го
напишавте.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
39 | с т р а н а
Пресметување
1. Решете ги дадените задачи:1.
а. Запишете со дропка кој дел од фигурите е обоен:
б. За да ги плати своите сметки, семејството Тошеви троши ¼ од своите примања.
Вкупните примања на семејството Тошеви се 48 000 денари. Колку пари месечно
издвојуваат тие за да ги платат сметките?
_________________________________________________________________________
в. Годишното производство на една фабрика за гумени чизми е 200 000 пара. Во
следната година е планирано да се зголеми производството за 3/5. Колку вкупно пара
чизми ќе се произведат следната година?
Следната година вкупно ќе се произведат ___________ пара чизми.
г. Група туристи треба да поминат растојание од 210 km. Првиот ден поминале една
половина, а вториот ден поминале една четвртина од планираниот пат. Колку
километри им останале да поминат во третиот ден?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
д. Готвачката ја има следната количина на намирници: брашно4 kg, 1kg шеќер, 3l сок
од портокал, 200g путер, 500g какао, 500g ванила и 400ml млеко. Таа направила торта
користејќи ги следните намирници: ½ брашно, ¼ шеќер, 1250ml сок од портокал, ¼
какао, 1/8 путер, 1/10 ванила и ¼ млеко. Колкава количина од секоја намирница има
готвачката откако ја направила тортата?
__________________________________________________________________________
40 | с т р а н а
Основни ИТ вештини
1. Вклучете го вашиот компјутер и поврезете се на интернет користејќи ја интернет
програмата за пребарување. Одете на Google страницата и побарајте
информации (поврзани со историјата, релевантни податоци) во врска со делот
од градот во кој живеете, односно делот во кој се наоѓа вашиот дом. Пронајдете
минимум три различни места кои се однесуваат на дадениот предмет и
пробајте да се префрлите од една на друга интернет страниза. Немојте да ја
затворате вашата веб страна.
2. Направете нов фајл кој ќе го именувате „Моето соседство“. Потоа направете нов
документ во Ворд програмата и именувајте го „ Податоци од моето соседство“.
Отворете ваш Ворд документ и одете на веб страниците во кои пронајдовте
информации и податоци за својат заедница. Изберете ги информациите кои
сакате да ги зачувате. Ископирајте ги и префрлете ги основните информации
кои ги пронајдовте и одбравте на интернет во вашиот документ. Напишете
едноставен текст од 150 збора со основните информации користејќи ја
програмата Ворд. Зачувајте го Ворд документот „Мои податоци од соседството“
во фајлот „Моето соседство“.
41 | с т р а н а
Дневна проценка:
Име: ……………………………
Дали научивте нешто денес?
Дали ви беше пријатно за време на
учењето?
Дали обучувачот добро ја изврши
својата работа?
Дали ви се допадна атмосферата на
обуката (другите учесници, паузите,
изгледот на просторијата во која се
одвиваше тренингот)?
42 | с т р а н а
7. МОДУЛ 2: РОМИТЕ ВО ЕВРОПА И КОНТЕКСТОТ НА ДОЖИВОТНО УЧЕЊЕ
Политиката на ЕУ спрема предизвиците за интеграција на Ромите
Од 2005 година, Европската унија ја нагласи интеграцијата на Ромите како еден од
нејзините приоритети за делување. Покрај Декадата на Ромите (2005-2015 година),
која особено придонесе за сензибилизација на европската јавност за предизвиците
поврзани со интеграцијата на Ромите, Европската унија започна со голем број
активности:
2010 година: Европската унија објави „Комуникација за економска и социјална
интеграција на Ромите во Европа“.
2011 година: Европската комисија повикува на национални стратегии за интеграција на
Ромите, бидејќи сите европски институции и секоја земја на ЕУ имаат заедничка
одговорност за подобрување на условите за живот и интеграција на Ромите.
Рамката на ЕУ за национални стратегии за интеграција на Ромите се фокусира на
четири клучни области: образование, вработување, здравство и домување.
2012 година: Европската комисија ги проценува Националните стратегии за
интеграција на Ромите.
2013 година: Европскиот совет се согласува со „Препорака за ефективни мерки за
интеграција на Ромите во земјите на ЕУ“.
2017 година: Европската комисија објави „Среднорочен преглед на рамката на ЕУ за
национални стратегии за интеграција на Ромите“ и го оценува напредокот.
До 2020 година, Европската комисија ќе подготвува годишни извештаи засновани на
информации од секоја земја во соработка со невладини организации, меѓународни
организации и Европската агенција за основни права.
Обезбедени се европски средства за земјите-членки на ЕУ за финансирање на
спроведувањето на националните стратегии за интеграција на Ромите. Особено,
структурните фондови (Европски социјален фонд и Европски фонд за регионален
развој) можат да бидат извор за промовирање на социјалната и економската
интеграција на Ромите. За жал, земјите-членки не ги користат достапните ресурси до
оној степен што можат.
Дополнителни информации можете да пронајдете на следните веб страници:
https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/combatting-
discrimination/roma-and-eu_en
http://fra.europa.eu/en/theme/roma
https://en.vikipedia.org/viki/Rights_of_the_Roma_in_the_European_Union
43 | с т р а н а
8. ИСТОРИЈА, КУЛТУРА И ЈАЗИК НА РОМИТЕ
8.1 Културен идентитет на Ромите
Вкупниот број на Роми во Европа се проценува на околу 12 милиони. За да не се
наруши вековниот поредок на внатрешното социјално уредување, како и односот на
Ромите кон неромскиот свет, моделот и мерката на ромскиот живот покажува
непоколебливо усогласување со традицијата. Чувствителноста кон етничкиот
идентитет на Ромите се постигнува со идентификување на поединецот со групата,
наследството, достигнувањата и симболите. Иако можеме да забележиме бројни
разлики поради низа историски околности.
8.2 Историја и миграција
Се верува дека Ромите ја напуштиле Индија пред околу 1.000 години и поминале низ
земји кои сега ги опфаќаат границите на Авганистан, Иран (поранешна Персија),
Ерменија и Турција. Некои Роми сè уште живеат на исток, дури и во Иран, вклучително
и оние кои се преселиле во Европа и се вратиле. На почетокот на 14 век, Ромите дошле
на Балканот, а на почетокот на 16 век се преселиле во Шкотска и Шведска. Некои Роми
се преселиче на југ преку Сирија во Северна Африка и пристигнале во Европа преку
Гибралтар. Двете гранки на миграцијата се состанале во денешна Франција. Луѓе
слични на Ромите сè уште живеат во Индија и најверојатно потекнуваат од пустинската
држава Раџастан.
Причините за емиграцијата на Ромите се една од најголемите мистерии во историјата.
Некои научници претпоставуваат дека Ромите од пониската хиндуистичка социјална
каста биле регрутирани како платеници, на кои им бил доделен статус на каста воин и
биле испратени на запад да се спротивстават на исламската воена експанзија. Според
друга теорија, Ромите се потомци на заробеници заробени од муслиманските
освојувачи на северна Индија и со текот на времето развиле посебна култура во
земјата на нивното заробеништво. Забележано е дека Махмуд зел половина милион
затвореници од Газни за време на турско-персиската инвазија на Синд и Пенџаб во
Индија. Зошто Ромите не се вратиле во Индија, и наместо тоа избрале да патуваат во
Европа е енигма што може да се поврзе со воената служба под Отоманската империја,
но останува нерешена.
8.3 Распространетост
Најголема концентрација на Роми има на Балканскиот полуостров во Југоисточна
Европа, Централна Европа, САД, Русија и земјите од поранешниот Советски сојуз. Мал
број Роми живеат низ Западна Европа, Блискиот исток и Северна Африка. Ромите се
поделени помеѓу територијалните, културните и дијалектолошките разлики во три
главни групи:
44 | с т р а н а
- Калдареши (ковачи кои дојдоа од Балканот во Централна Европа, а потоа се
преселија во Северна Америка). Тие ја претставуваат најголемата ромска група;
- Мануси (познати и како Синти), претежно населени во Алзас и околните региони на
Франција и Германија. Тие се познати како забавувачи и циркуски изведувачи;
- Ромничели (претежно живееле во Велика Британија и Северна Америка).
Секоја од овие групи е поделена на две или повеќе подгрупи, во зависност од
професијата и/или територијата од каде што доаѓаат. Некои од овие подгрупи се:
Мачваје, Ловари, Чурари, Синти, Рудари, Балша, Лудари, Лури, Шорашај, Унгарице,
Башалде и Ромунгро.
8.4 Прогон
Стереотипите на Ромите редовно ги поттикнуваа приказни за жени со лесен морал,
пијани мажи и занемарување на деца. Затоа, Ромите низ историјата честопати биле
изложени на прогон, дискриминација, етничка стигматизација, политичка, културна и
економска маргинализација, или генерално кажано на социјално исклучување. Со цел
да ја преживеат оваа ситуација и да го зачуваат својот идентитет и фолклорно
наследство, Ромите изградија невидлив ѕид кон надворешниот свет. Всушност
дизајнираа паралелна социјална структура заснована на сложено сродство и строги
правила во кои групните врски секогаш се криеја против индивидуалните интереси. За
припадниците на другите нации, Ромите користат заедничко име - Гаџе,
воспоставувајќи јасна граница помеѓу ромскиот и неромскиот свет.
8.5 Порајмос, најтажниот збор на ромски јазик
Нетолеранцијата кон Ромите достигна врв за време на Втората светска војна. Како и
Евреите, и за разлика од другите социјални категории прогонувани од нацистите,
Ромите автоматски беа испраќани во концентрациони логори, на робовска работа
и/или смрт. Се верува дека на овој начин биле убиени над 500 000 Роми.
8.6 Јазик
Ромското национално малцинство има свој јазик, кој не е единствен и користи неколку
различни дијалекти. Ромскиот јазик спаѓа во индоевропската јазична група. Анализата
на ромскиот јазик покажа дека тој е тесно поврзан со индоевропските јазици што се
зборуваат во Северна Индија и Пакистан (Пенџаб). Овој факт е особено важен за
утврдување на географското потекло на Ромите, бидејќи одредени зборови кои се
позајмени од други јазици и се интегрирани во ромскиот јазик овозможуваат да се
следи шемата на нивната миграција на запад. Современата лингвистика воспостави
врска помеѓу ромскиот јазик и панџабискиот и патохарскиот јазик, кои се зборуваат во
северна Индија и Пакистан. Се верува дека ромскиот јазик спаѓа во групата на
централно индиски јазици која вклучува хинди, урду, итн.
8.6 Религија
Ромите ја изгубија својата античка вера и нема шанси таа религија да се оживее, а
денес тие се верници на најзастапените светски религии и религии на земјите во кои
живеат.
45 | с т р а н а
8.7 Изразот „Цигани“
Терминот Циган исчезна низ вековната на употреба и има навредливо значење.
Коренот на именката лежи во грчкиот јазик „tsinganoi“ или „atsinganoi“ што значи
„недопирлив“. На англиски јазик, за Ромите се користи името „Циган“, за кое се верува
дека потекнува од Египет, поради поранешното верување дека Ромите потекнуваат од
антички Египет. Повеќето Роми се нарекуваат со генеричкото име Роми, што значи
„маж“ или „сопруг“, додека за припадниците на другите нации, Ромите го користат
терминот „гаџи“.
8.7 Сегашна ситуација
Нивото на интеграција на Ромите во општеството останува ограничено. Ромите се
ставени на маргините на општеството, кои живеат во населби слични на гето. Само мал
број ромски деца завршуваат средно училиште. Ромите генерално се чувствуваат
отфрлени од државата и општеството, што создава дополнителни пречки за нивна
интеграција.
8.8 Ромите во Европа
Денес Ромите се најголемата етничка малцинска група во Европа. Се проценува дека
околу 10 до 12 милиони Роми живеат во Европа; шест милиони Роми живеат во
Европската унија и се европски граѓани. Сепак, невозможно е да се добие точен број,
имајќи во предвид дека ромските заедници се изоставени од повеќето официјални
извештаи. Ромите традиционално беа номадско население (иако таквиот начин на
живот постепено згаснува) кои досега се во значителен процент „на работ на
интеграција во општествата во кои живеат“.
Иако многу векови Ромите коегзистираат со други популации во различни делови на
Европа, ромската заедница доживеа голема социјална исклученост од страна на
мнозинството, особено кога станува збор за вработување, образование, здравствени и
социјални услуги. Всушност, доказите покажуваат дека скоро секој втор Ром, околу 41
процент, се чувствува дискриминиран поради неговата етничка припадност во
секојдневните животни задачи, како што се барање работа, на работното место и кога
станува збор за домување, здравствена заштита и образование. Тековната состојба на
ромските заедници во ЕУ е алармантна; неодамнешните студии на Европската агенција
за основни права (АОП) во врска со квалитетот на животот и дискриминацијата го
покажаа следново:
Во однос на финансиската состојба и домувањето, 80% од Ромите сè уште живеат под
прагот на сиромаштија во нивните земји, додека третина од ромските домаќинства
немаат вода, 46% немаат бањи, тушеви или затворени тоалети, а најмалку една
десетина немаат електрична енергија. Покрај тоа, околу 27% од возрасните Роми и 30%
од ромските деца се соочуваат со глад најмалку еднаш месечно. Во однос на
вработувањето, само една четвртина од младите (над 16 години) и возрасните Роми се
вработени или самостојни, додека само 16% од жените Ромки се вработени. Во исто
време, доказите покажуваат дека стапките на плати за Ромите на возраст од 20-64
години се 30%, што е далеку под просекот на ЕУ од 70%. Младите Роми на возраст меѓу
16 и 24 години се во уште полоша состојба, соочени со стапка на невработеност од
63%, додека истовремено немаат стручна обука и образование. Ова значи дека
просекот на Ромите во НЕЕТ во Европа е скоро четири пати поголем во споредба со
46 | с т р а н а
просекот на НЕЕТ за не-Ромите за истата возрасна група. Во однос на образованието,
податоците покажуваат дека повеќе од половина од ромските млади на возраст од 6
до 24 години (околу 53%) не се запишани во училиште, додека 18% од Ромите од 6 до
24 години посетуваат пониско ниво на образование. Во однос на пристапот до
здравствениот систем, 74% од возрасните Роми се покриени со национално основно
здравствено осигурување или дополнително осигурување и добиваат соодветна грижа.
Состојбата на Ромите во Европа, и покрај спроведувањето на повеќе политики,
останува критична. Ромите генерално се во неповолна положба во споредба со
општата популација:
• Тие се соочуваат со поголем ризик од сиромаштија, постојана тешка сиромаштија и
најверојатно ќе се родат во сиромаштија.
• Имаат помалку пристап до основните услуги (електрична енергија, санитарни услови
и чиста вода).
• Поверојатно е да бидат невработени и да се соочуваат со голема несигурност во
врска со наоѓање работа и поголема дискриминација од работодавците.
• Тие се соочуваат со поголем ризик од одредени здравствени проблеми, на пр.
болести на срцето и белите дробови.
• Помалку е веројатно да завршат основно образование и се склони кон повисоки
стапки на неписменост и функционална неписменост поради повеќе отсуства од
настава и напуштање на училиштата.
• Иако имаат право на социјални услуги, мнозинството честопати не е свесно за
достапните услуги. Понатаму, тие честопати изразуваат недоверба во јавните и
социјалните услуги заради претходните дискриминаторски искуства.
• Тие имаат полоша состојба на домување од повеќето граѓани и имаат зголемена
тенденција да живеат во пренатрупани домаќинства и честопати се соочуваат со
дискриминација од страна на сопствениците.
Клучната улога на Европската унија е да креира и координира политики насочени кон
пристап до образование, вработување, јавно здравје, домување, инфраструктура и
борба против сиромаштијата, што е одговорност на секоја земја-членка.
Во контекст на социјалното вклучување на Ромите, на 5 април 2011 година, Европската
комисија усвои документ под наслов „Рамка на ЕУ за национални стратегии за
интеграција на Ромите до 2020 година“, со цел да ги ревидираат нивните национални
стратегии за елиминирање на овој феномен.
Исто така, Европскиот парламент во својата резолуција (31/1/08) итно повикува на
сеопфатна стратешка рамка за Ромите. (Европска директива 2000/43 / ЕЗ) во контекст
на борбата против социјалното исклучување на Ромите.
Целта на ЕУ во областа на образованието е да обезбеди сите ромски деца да завршат
барем основно образование. Младите Роми исто така се силно охрабрени да
учествуваат во средно и високо образование. „Веќе се направени напори во таа насока.
На пример, во Финска, учеството во предучилишно образование се зголеми од 2% на
60%. Во Унгарија, воведен е нов закон со кој предучилишното образование е
задолжително за сите деца. Соодветната програма за задолжително предучилишно
образование од две години се спроведува во Бугарија, додека институцијата
„подвижни наставници“ што ги следи номадските заедници се спроведува во Ирска.
Понатаму, ЕУ силно го поддржува пристапот на Ромите до вработување и разви
стратегија насочена кон помагање во привлекувањето на Ромите на пазарот на трудот
и со тоа зголемување на стапката на вработеност.
47 | с т р а н а
Во истиот контекст на социјална инклузија, ЕУ го промовира пристапот на Ромите до
здравствена заштита, помагајќи им на сите земји-членки да обезбедат пристап до
квалитетна здравствена заштита, особено за деца и жени, како и превентивна грижа и
социјални услуги на исто ниво и под истите услови како и за останатата популација,
истовремено вклучувајќи квалификувани Роми во здравствените програми. Крајната
цел е да се намали јазот помеѓу учеството на Ромите кои имаат пристап до домување и
јавни комунални претпријатија (како што се вода, електрична енергија и гас) и
остатокот од населението преку промовирање на недискриминаторски пристап до
домување, вклучувајќи го и социјалното. Активностите за домување мора да бидат дел
од интегрираниот пристап, вклучувајќи ги особено образованието, здравството,
социјалните проблеми, вработувањето, безбедноста и мерките за десегрегација.
8.8 Синти и Роми во Германија
Синтите и Ромите живеат во Германија повеќе од 600 години. На почетокот, тие беа
признати како мажи - занаетчии, но тоа наскоро се смени. Повторно и повторно, тие
беа социјално исклучени, прогонувани или убивани. И денес мораат да се борат со
предрасудите.
Во 1407 година, Синтите за првпат биле споменати во документите. Околу еден век
подоцна, неколку комунални собранија ги прогласија „Циганите“ за незаконски. Ова
значеше дека секој може да ги прогонува или дури и да ги убива без да биде казнет.
Еснафите им забрануваа да работат како занаетчии. Покрај тоа, Синтите не добиле
дозвола за населување. Поради присилното иселување кое траеше неколку векови, тие
мораа да се борат со предрасудите со тоа што станаа „патувачки народ“.
Во средината на 18 век, идејата за хуманизам донесе промени во политиката. Наместо
да ги прогонуваат Синтите, тие требало да бидат принудени да се населат. Но, не се
работело за спогодба, туку за присилна интеграција. Сепак, во зависност од местото,
им било забрането да ја зачувуваат својата култура и јазик. Младите мораа да ја научат
занаетчиската професија и од нив се бараше да отслужат воен рок. Многу деца Синти
беа одделени од своите семејства и депортирани. Во неколку области на Германија,
ситуацијата беше подобра: мирен соживот меѓу Синтите и мнозинството беше можен.
Во 1891 година, германскиот федерален совет спроведе „Инструкции за борба против
циганската чума“. Од 1926 година, сите Синти и Роми се регистрирани со отпечатоци
од прсти. Тоа беше камен-темелник на нацистичкиот геноцид. До 1930 година, скоро
сите Синти и Роми во Германското Царство беа населени и беа германски државјани.
Веднаш откако нацистите ја презедоа власта, повторно започна прогонот на Синтите и
Ромите. Тие го загубија германското државјанство, беа донесени во концентрационите
логори и беа принудени да работат. На децата повеќе не им беше дозволено да одат
на училиште и беа воведени многу повеќе ограничувања во секојдневниот живот.
Царската здравствена управа започна со снимање на Синти и Роми со ревизии на
трката. Од 1940 година, семејствата се депортирани во логорите за концентрација.
Убиени се околу 500 000 Сити и Роми.
По крајот на нацистичкиот режим, тие не беа признати како жртви на
националсоцијализмот. Дури и германското државјанство им беше одбиено, така што
многу Синти и Роми долго време беа без државјанство. Сепак, германското
државјанство беше еден од предусловите за нивно прифаќање како жртва на
нацистичкиот режим. Во 1956 година, Федералниот висок суд на правдата донесе
одлука дека депортацијата на Синтите и Ромите во 1943 година во никој случај не
48 | с т р а н а
претставува расистички прогон на малцинството. Покрај тоа, тие повторно се судрија со
криминалците на нацистичкиот режим. На претставниците на поранешната управа за
империјална безбедност им беа дадени нови позиции во канцелариите на државната
истрага или во федералните центри за патници. Дури и лекарите кои значително дадоа
придонес во геноцидот врз Синтите и Ромите можеа да работат непречено.
Во 1970-тите, здруженијата на Синти и Роми ги истакнаа условите преку јавни настани.
По многу притисок од јавноста, канцеларот Хелмут Шмит официјално го призна
убиството на Синти и Роми како геноцид од расистички причини во 1982 година.
Во 1990 година се проценува дека околу 70.000 Синти и Роми живееле во Германија.
Точниот број не можеше да се знае, бидејќи личните податоци не беа запишани врз
основа на припадност на етничко малцинство. Според сопственото гледиште, тие се
добро интегрирани во општеството. Причината за ова е што пристапот до образование,
вработување, здравствениот систем и домувањето е обезбеден без ограничувања -
како што е случајот со другите етнички или национални малцинства или мнозинства.
Ова се рефлектира и во фактот што две репрезентативни тела, Централниот совет на
германски Синти и Роми и Синтетичката алијанса на Германија, досега не бараа своја
национална стратегија.
Без оглед на тоа, анти-циганизмот е сè уште раширен кај популацијата. Во
секојдневниот живот, тие се принудени да се соочат со релевантни предрасуди.
Новата ситуација се должи на граѓанската војна во поранешна Југославија и конфликтот
на Косово во 90-тите години на минатиот век, како и миграцијата на етничките Роми од
Бугарија и Романија, откако им беше дадена слобода на движење.
За жал, нема веродостојни податоци за Ромите кои доаѓале како граѓани во земјите-
членки на ЕУ како бегалци. Поради зголемениот број Роми, треба да се соочиме со
многу предизвици на локално ниво:
• учење јазик;
• обезбедување грижа за доенчиња;
• изведување на присуство на училиште;
• избегнување на напуштање на училиште;
• домување;
• обезбедување соодветни образовни можности (на пр. описменување,
професионален развој, образование за возрасни)
• вработување;
• борба против зависноста.
8.9 Ромите во Унгарија
Со околу 450.000 - 1.000.000, Ромите се најголемото малцинство во Унгарија и
сочинуваат помеѓу 5-10 проценти од вкупното население.
Ромите потекнуваат од северна Индија. За тоа сведочат и јазичните сличности помеѓу
индискиот и ромскиот јазик. Првпат се појавиле во Унгарија во 14 и 15 век, бидејќи
избегале од освојувачите Турци на Балканот. Тие беа навистина добредојдени, не само
поради нивните занаетчиски таленти, туку и поради нивната култура, особено
музиката. Унгарската музика не би била каква што е без влијанието на ромската
музика.
49 | с т р а н а
Во 18 век, царицата Марија Тереза воведе ограничувања на ромските бракови и
нареди да им се одземаат деца на родителите Роми за да растат во „буржоаски“ или
„селски“ семејства.
Во 1783 година, Јосиф Втори забрани употреба на ромскиот јазик. На овој начин,
повеќето Роми дури го имаат заборавено својот мајчин јазик.
За време на Втората светска војна, 28.000 Роми загинаа во Унгарија.
Во Унгарската револуција од 1956 година, околу 5-8 проценти од револуционерните
сили биле Роми.
За време на социјалистите, писменоста и условите за живот на унгарските Роми се
подобриле. Сепак, со политичкиот пресврт во 1989/1990 година, многу Роми останаа
без работа, а оние кои беа вработени (38% од мажите и 20% од жените) извршуваа
неквалификувани работи. Покрај тоа, многу Роми работеа на несигурни и нестабилни
работни места, честопати само во текот на сезоната. Ниската стапка на вработеност не
е само последица на ниското ниво на образование, туку може да се објасни и со
дискриминација.
За разлика од мнозинството кое старее, бројот на Роми расте и тие се многу помлади.
Секое петто или шесто новороденче во Унгарија припаѓа на ромското малцинство. Тие
традиционално живееле во рурални области. Меѓутоа, во текот на 20 век, многу од нив
се преселиле во градовите. Официјално, 11.500 Роми живеат во областа Бач-Кишкун.
Во однос на социјалната интеграција на Ромите, се соочуваме со следниве предизвици:
• Само 1 од 5 деца Роми посетуваат стручни училишта.
• Иако повеќе од 80 проценти имаат завршено основно образование, само 1/3 го
продолжува своето образование на средно ниво.
• Помалку од 1 процент од Ромите се здобиваат со сертификати за високо
образование.
• Сегрегирана настава сè уште постои.
• Во некои случаи, ромските деца се испраќаат на часови со деца со потешкотии во
учењето или дури и ментални болести.
• Бројот на функционално неписмени Роми е голем.
• Населби на периферијата на градовите или надвор од градовите сè уште постојат.
• Постои недостаток на работни места и прилагодени мерки за понатамошно
образование.
• Насилството меѓу мнозинството и Ромите расте.
По 1990 година, на малцинствата во Унгарија им беше дозволено да формираат свои
претставнички тела - т.н. самоуправи. Тие се активни од локално до национално ниво и
главно се одговорни за зачувување на навиките, традициите и културата и решавање
на конфликтите во заедницата.
8.10 Ромите во Македонија
Роми во Македонија — малцинска етничка група во Македонија. Според пописот
од 2002 година, во Македонија живеат околу 53.879 Роми или 2,66% од вкупното
население. Општина Шуто Оризари е единствената општина во светот каде
мнозинството се Роми, а воедно и единствена општина во светот
каде ромскиот (балканскоромскиот) е службен јазик, покрај македонскиот. Исто така
со Уставот од 2001 г. Ромите во Република Северна Македонија се признати како народ
единствено во светот. Интересен е податокот дека Ромите се претежно населени во
градовите, така што дури 95% од македонските Роми живеат во градските средини.
50 | с т р а н а
По религија огромното мнозинство од Ромите се муслимани, но постои и мал број на
Роми со христијанска вероисповед (познати под името Масарманги, Масрманговци)
кои живеат во неколку градови од источна и југоисточна Македонија. Првите
доселувања на Роми на територијата на Македонија се забележуваат во средниот век,
односно околу XIV век. Нивното главно доселување е за времето на турските
освојувања на Македонија кон крајот на XIV и почетокот на XV век, кога тие работеле
како слуги на турските генерали и големци. Постои теорија и дека Ромите се доселени
во Македонија уште од времето на Александар Македонски бидејќи тие работеле како
негови ковачи при неговото освојување на Египет. Оваа теорија ја застапуваат дел од
Ромите кои себеси се нарекуваат Египќани (Еѓупци) и се сметаат за посебна етничка
група од Ромите, кои се со потекло од индиската област Пенџаб од народот Дравиди.
Иако во однос на Ромите, како етничка заедница, Република Северна Македонија има
направено значителен позитивен исчекор, во однос на другите држави, сепак, во
споменатиот контекст, таа не е исклучок. Сепак досега недостасуваше конзистентна и
координирана политика за да се излезе во пресрет на специфичните потреби, кои
последици се манифестирани во реалноста. Прифаќањето на Стратегијата за Ромите е
израз на волјата и решеноста на владата да го намали постојниот јаз меѓу ромската
заедница и мнозинското население и да промовира вистинско мултикултурно
општество. Затоа, следејќи го правецот на политичкиот курс зацртан од институциите
на Европската Унија, Република Северна Македонија се придружува кон земјите кои
покажаа подготвеност за изработка на ваков стратешки документ кој промовира
принцип на активна заштита на правата на Ромите. Ова не значи за државата само
морална обврска, туку грижата за Ромите е и нејзина законски регулирана должност.
Имено грижата на државата реферира на должност да се почитуват наведените права
преку соодветна легислатива, но и да се обезбеди нивна институционална заштита
преку административни и други мерки неопходни за потполна реализација на
прокламираните права.
9. ПОТРЕБИ ЗА УЧЕЊЕ НА ФУНКЦИОНАЛНАТА НЕПИСМЕНОСТ И НИВНИОТ
ОДНОС СПРЕМА СЕКОЈДНЕВНИОТ ЖИВОТ
Во текот на секојдневниот живот, една од нашите најважни способности е нашата
писменост, нашето читање, пишување, кои го дефинираат нашето ниво на способност,
нашата способност за валидација и нашиот потенцијал на пазарот на трудот.
Недостатокот на ова може да биде делумен или целосен недостаток на неписменост.
Неписмената личност не е запознаена со буквите или е запознаена само со некои од
нив, ниту е способна да има основно ниво на писмена комуникација. Вообичаено е да
се споменуваат полуписмени луѓе, тие знаат неколку букви, можат да го напишат
своето име, но не можат да комуницираат на основно ниво. Во Европа, неписменоста
значително се намали, најмногу исчезна на социјално ниво, па наспроти растечките
барања се појави нова форма на неписменост. Еден од типичните проблеми на нашето
време е големиот предизвик на галаксијата Гутенберг, која е функционалната
неписменост. Овој феномен првпат го забележа УНЕСКО во 1956 година. Првата
дефиниција беше: „Едно лице е функционално писмено кога стекнало знаење и
вештини за читање и пишување што му овозможуваат ефективно да се вклучи во сите
активности во кои писменоста обично се претпоставува во неговата култура или група.
"(Греј, ВС Настава за читање и пишување. Париз, (УНЕСКО, 1956))
51 | с т р а н а
На крајот на 20 век, дефиницијата, заедно со концептот на писменост, многу се
сменија: „Едно лице е функционално писмено кога стекнало основни знаења и
вештини што му (и) овозможуваат да се вклучи во сите оние активности во кои за
ефикасно функционирање на неговата (нејзината) група и заедница имаат потреба од
писменост и чии достигнувања во читањето, пишувањето и пресметувањето му
овозможуваат на него (или неа) да продолжи да ги користи овие вештини за развој на
сопствената група (групата) или на заедницата.“(УНЕСКО, 1999)
Француската организација ANLCI (Agence Nationale de Lutte Contre
l'Illettrisme/Национална агенција за борба против неписменоста), основана за
искоренување на неписменоста, усвои дефинитивна дефиниција во 2003 година:
Неписменоста го покажува статусот на луѓето постари од 16 години, кои иако биле на
училиште, не можат да читаат и не разбираат секојдневни текстови поврзани со
нивните секојдневни животни ситуации или не можат да пренесат едноставни
информации во писмена форма. За многумина, овие тешкотии во пишувањето и
читањето можат да се комбинираат во различен степен со недостаток на основни
вештини како што се вербална комуникација, логички операции, броеви и операции,
просторни и временски ориентации итн. И покрај горенаведените недостатоци, луѓето
кои се неписмени можат да пристапат до капиталот на културата и компетенциите кои
не се потпираат или во многу мала мера се потпираат на можноста за читање и
пишување. Многу од нив се способни да се интегрираат во општеството и да работат,
но таа рамнотежа е кревка и ризикот од маргинализација е континуиран. Другите
паѓаат во позиција на исклучување, каде што неписменоста влошува други фактори.
Постојат големи разлики во нивото на функционална писменост низ целиот свет, што
во Европската унија е околу 25-30%. Ова население се карактеризира со ниско ниво на
образование и место на живеење во заостанатите региони. Постојат високи стапки на
функционална неписменост кај Ромите и имигрантите кои не се или се помалку
запознаени со јазикот и писменоста на државата во која живеат.
10. КОНЦЕПТОТ ЗА УЧЕЊЕ НА ВОЗРАСНИТЕ И ДОЖИВОТНОТО УЧЕЊЕ ВО
ЕВРОПА
Најважниот датум за интернационализација на образованието за возрасни е 1949
година, кога во Данска се одржа првата конференција на УНЕСКО за андрагогија, на
која беа дефинирани најважните принципи, проблеми и рамки за идна соработка. На
19-то Генерално собрание на УНЕСКО во Најроби во 1976 година, засновано врз
претходни иницијативи и искуства, дефинирани се дефиницијата, целите и стратегијата
на образованието за возрасни, како и елементите на содржината, националните
задачи, методите, алатките, истражувањето и евалуацијата.
Концептот за образование на возрасните е дефиниран со општ пакет околу следниве
мисли: Терминот образование за возрасни, без оглед на нивната содржина, ниво и
метод, ги вклучува сите формални и неформални организирани образовни процеси со
кои сите луѓе што ги смета општеството како возрасни ги развиваат своите вештини, ги
збогатуваат своите знаење, ги подобруваат техничките и професионалните
квалификации или се квалификуваат себеси и нивното однесување во нова насока.
Дефиницијата дополнително ја нагласува важноста на двојноста на персонализацијата
и социјализацијата. Во соопштението подоцна се вели дека образованието за возрасни
не може да се толкува изолирано, бидејќи тоа е подсистем на континуирано
52 | с т р а н а
образование и дека целиот образовен процес мора да се толкува како единствена
целина од детството до зрелоста.
Од сето погоре, јасно може да се види идејата за доживотно учење што се појавува
подоцна. Друга пресвртница е фактот дека концептот на образование за возрасни се
дефинира со дефинирање на изјавата што е можно пошироко заради културната
разновидност на земјите од планетата.
И УНЕСКО и политиката на Европската унија за образование на возрасни се изградени
врз овие принципи, како и врз правата на Обединетите нации за учење и образование,
како што е наведено во 1948 година.
Во документот се вели дека: „Признавањето на правото на учење значи повеќе од кога
било за човештвото“.
Правото на учење е право на читање и пишување, право на прашање и размислување,
право на имагинација и создавање, право на разбирање на околината, пишување
историја, право на пристап до ресурси за учење, право на индивидуално подобрување
и колективна експертиза. Подоцна, можеме да прочитаме: „Сепак, правото на учење
не е само средство за економски развој: мора да се признае како едно од основните
човекови права“.
Покрај тоа, земјите од ЕУ се соочуваат со нови предизвици во 21 век. Поради брзиот
технолошки развој, промените во животниот стил, поединците менуваат работни места
и занимања неколку пати во текот на животот; има потреба да се поседуваат повеќе
форми на писменост (компјутерска писменост), комуникацијата е исто така збогатена
со нови нивоа, а навиките и очекувањата значително се променија.
Затоа, учењето на возрасните се стекна со ново разбирање, неговата социјална улога и
значење се зголемуваат и се преиспитуваат. Доживотното учење станува неопходен
фактор во животот на сè повеќе луѓе.
11. КАКО ДА ГИ МОТИВИРАМЕ РОМИТЕ ДА УЧЕСТВУВААТ ВО ПРОЕКТОТ
Припадниците на ромската заедница не се мотивирани да учествуваат во кој било
проект или обука за писменост затоа што не препознаваат како тоа би го подобрило
нивниот економски статус. Исто така, во огромното мнозинство на проекти, тие не се
соодветно вклучени, како еднакви возрасни и зрели учесници, но генерално се
третираат како луѓе кои треба да учат само да читаат и пишуваат. Во овој поглед, и за
процесот на мотивација да биде успешен во нашиот случај, треба да се преземат
неколку чекори:
1. Развивање теренска стратегија;
2. Развивање стратегија за преговори;
3. Разгледување на можните предрасуди и начините за нивно надминување.
Во оваа ситуација, мотивационата шема може да се претстави на следниов начин:
Обука за
описменување
интереси
потреба
обезбедува
ње
средства за
живот
па
ри независност =
врботување
53 | с т р а н а
Превод на шемата:
Потреби, пари, обука за описменување, независност, вработување, подобрување на животниот
стандард, интереси, обезбедување средства за живот, слобода при донесување одлуки.
12. ТЕРЕНСКА СТРАТЕГИЈА ЗА ПОСТИГНУВАЊЕ НА РЕЗУЛТАТИ
Кога развиваме стратегија за работа на терен, треба да ги земеме предвид сите важни
актери кои можат да ни помогнат да стигнеме до корисниците и да го олесниме
процесот на работа со нив (Национален сервис за вработување, невладин сектор,
здравствени медијатори, ромски медијатори, итн.). Припадниците на ромската
заедница кои се вклучени во локалната заедница значително ќе ја олеснат идната
работа и соработка со целната група, бидејќи припадниците на ромското национално
малцинство им веруваат. Ако барате корисници во неформална населба, имајте на ум
дека ќе се сретнете и со претставник на таа населба кој има голем авторитет меѓу
Ромите.
Она што исто така треба да го земете предвид кога развивате стратегија за работа на
терен е исто така областа во која ќе се одржуваат обуките. Препорачливо е да се
постави импровизирана училница во близина на населбата или внатре во неа, доколку
постои можност за тоа, бидејќи на корисниците им го олеснува присуството на обуката.
13. СТРАТЕГИЈА ЗА ПРЕГОВАРАЊЕ
Подготовката за преговори е многу важна. Првиот чекор во разговорот со
припадниците на ромското национално малцинство е активно слушање и
препознавање на нивните потреби што можат да се вклопат во проектот што го
спроведувате. За време на овие разговори, многу е важно да им испратите порака дека
ги разбирате нивните потреби и да се обидете заедно да го пронајдете вистинското
решение. Некои од прашањата или изјавите што припадниците на ромското
национално малцинство можат да ги кажат во оваа прилика се следниве:
„Не можам да присуствувам на обуката, кој ќе ги нахрани моите деца? Немам време,
морам да работам за да го издржувам моето семејство.“ Кога ќе се појави таква
ситуација, отворено прашајте зошто тие имаат такво мислење и обидете се да им
понудите конкретни одржливи решенија. Обидете се да најдете начин да ги
задоволите нивните потреби во рамките на проектот што го спроведувате, но на начин
кој е прифатлив за вас. Затоа, размислете за интересите на вашата целна група и
подобрување
на животрниот
стандард
слобода во
донесувањето
одлуки
54 | с т р а н а
претставете го продолжувањето на обуката за образование или писменост, како
процес за време на кој тие интереси можат да бидат исполнети.
14. ПРЕДРАСУДИТЕ КАКО ПРЕЧКА ВО КОМУНИКАЦИЈАТА
„Само што дојдовте да ја завршите својата работа“, „Заработувате пари искористувајќи
нè“, „Сите сте крадци“, ова се само некои од можните изјави што можете да ги
слушнете додека разговарате со потенцијалните корисници на проектот.
За да ги надминете овие ситуации, треба да ја добиете довербата од членовите на
целната група и да им покажете дека тие навистина се целта на вашите активности.
Користејќи примери на позитивни практики од нивното непосредно опкружување, ќе
ги намалите нивните предрасуди за образованието и на крајот ќе ги елиминирате. Ова
може да се постигне со постојани посети на населеното место со некој од нивната
околина кој постигнал високи животни цели преку образованието.
Тие исто така треба да бидат вклучени во проектните активности. Ова може да го
постигнете покажувајќи им колкав напредок постигнале од првиот состанок или да им
дадете одредени задачи што можат да ги решат на нивно задоволство. Исто така е
многу важно да го почитувате нивното животно искуство и да посочите позитивни
примери пред другите корисници. Откако ќе ги почувствуваат придобивките што им ги
носи образованието, видете колку е тоа важно, а со тоа и нивната мотивација за
учество ќе се зголеми.
15. СОЗДАВАЊЕ УЧЕСНИЦИ ЗА ЦЕЛ ЖИВОТ
Видови на учење и перцепција
Итните барања на современото општество бараат континуирано учење и постојано
ширење на вештини и знаења. Успешното прилагодување кон промената на условите
за работа и живеење бара силно постојано учење.
Учењето е процес на стекнување знаење и вклучува постојани, активни процедури на
истражување, ангажирање и учество во светот околу нас. Нашето однесување,
вештини, вредности и етика се стекнуваат кога обработуваме информации. Учењето
може да се одвива како дел од образованието, личниот развој или која било друга
неформална/формална обука. Тоа е постојан процес бидејќи вклучува гледање на
нашите искуства како потенцијално учење и преиспитување на претпоставките,
вредностите, методите, политиките и практиките. За да изразиме идеи, да ги
информираме луѓето, да комуницираме, да создаваме, мора да учиме.
Сепак, учењето не е постапка „еднаква за сите“. Секој учесник има своја личност и учи
на различни начини. Користи различни методи за складирање и обработка на
информации или повторно присвојување на стекнато знаење. Некои учесники
претпочитаат да пишуваат или да цртаат дијаграми, додека други најдобро го
разбираат материјалот кога можат да го прочитаат. Некои претпочитаат да го слушаат
предавањето, други се фокусираат на визуелни информации, додека други сакаат
повеќе да учествуваат во училиште на практичен начин. Затоа, секој учесник има свој
уникатен стил на учење.
15.1 Преглед на стиловите на учење
Што е тоа стил на учење? Тоа е начинот на кој секој поединечен учесник започнува да
се концентрира, обработува, апсорбира и задржува нов и тежок материјал. Како што
веќе споменавме, некои претпочитаат да читаат или пишуваат, други претпочитаат да
55 | с т р а н а
слушаат, некои користат слики и графикони за да ја зајакнат својата меморија, а други
функционираат кинестетички.
15.2 Меѓународната литература идентификува 6 основни стилови на
учење:
1. Аудитивно: претпочита аудитивни информации;
2. Визуелно (просторно): претпочита визуелни информации користејќи слики и
просторно разбирање;
3. Вербално (јазично): претпочита употреба на зборови и во говорот и во пишувањето;
4. Кинестетичко: претпочита употреба на кинестетички информации (движења на
телото, раце и чувство на допир);
5. Социјално (меѓучовечко): претпочита учење во групи или со други луѓе;
6. Самостојно (интраперсонално): претпочита да работи сам и да користи самостојно
учење.
1) Аудитивен стил на учење
Аудитивното учење е стил на учење во кој едно лице учи преку слушање. Овој тип на
лице учи најдобро со учество во групни дискусии, слушање радио, присуство на
предавања, разговор на мобилен телефон, учество во групи за дискусија преку
Интернет или користење говорна пошта. Тие се ефикасни учесници и лесно ги следат
упатствата на час. Тие ги користат своите вештини за слушање и повторување за да ги
сортираат информациите што им се пренесуваат. Тие претпочитаат индивидуално
учење и подобро учат ако имаат доволно време да ги соберат, сослушаат и
процесираат пренесените информации. Кога учат странски јазик, тие сакаат да слушаат
музика бидејќи текстовите им помагаат подобро да го задржат својот вокабулар. Тие
исто така уживаат во пеење, ритмичко движење, потчукнување на прстите или
стапалата или свирење на музички инструменти. Тие ги решаваат проблемите
зборувајќи за нив и сакаат да следат однапред дефиниран план за студии. Јутјуб, веб-
страници, аудио книги, интервјуа и информации на повеќе јазици се корисни алатки за
учење учесници со слух.
2) Визуелен (просторен) стил на учење
Визуелните учесници ги задржуваат визуелните информации и тешко се сеќаваат на
вербалните информации. Тие учат преку слики, бои и мапи да организираат
информации и да комуницираат со другите. Тие исто така сакаат да цртаат и да
сликаат. Тие имаат добра просторна перцепција, одлично чувство за насока, лесно
можат да читаат мапи и лесно можат да замислат слики. Фотографии, сликовници,
графикони, картички со карти, разни знаци и светли бои се корисни алатки за учење
визуелен учесник. Визуелните присутни сакаат да водат белешки за време на
предавањата и да кружат, да ги подвлекуваат и истакнуваат информациите во
различни бои. Тие учат со дијаграми и други визуелни информации и најдобро учат во
чиста, тивка и хармонична средина.
3) Вербален (јазичен) стил на учење
Вербалните учесници ги користат и пишаните и изговорените зборови. Тие сакаат да
играат со значењето и звуците со зборови и да учат со извлекување заклучоци и
сумирање на текстови. Тие уживаат во зборување, читање и пишување, слушање и
рецитирање приказни, играње игри со зборови и учество во групни дискусии. Тие
добро се сеќаваат на имиња, места, датуми и повремени информации и се лесни за
56 | с т р а н а
изразување, во писмена форма и усно (дискусии, интервјуа, итн.). Тие се
конзервативни во своите идеи и се однесуваат соодветно и соодветно се облекуваат.
4) Кинестетички стил на учење
Кинетичките учесници се потпираат на движењето за обработка на нови и тешки
информации и најдобро учат учествуваат во лаборатории, работилници и физички
активности. Тие сакаат да слушаат музика додека читаат или учат и имаат можност да
се фокусираат на две работи одеднаш. Тие уживаат во движењето, користат поголеми
гестови, трчаат и танцуваат. Тие, исто така, претпочитаат практична работа во нивните
активности за учење, како што се скицирање, сликање, моделирање, пишување или
забележување зборови. Добро се снаоѓаат во лабораториските науки, спортот и
актерството. Тие исто така добро се согласуваат со испити со повеќе избори и не сакаат
да даваат долги писмени одговори. Нивните методи на учење вклучуваат движења на
целото тело и чести паузи.
5) Социјален (меѓучовечки) стил на учење
Социјалните учесници претпочитаат да комуницираат и претпочитаат да учествуваат во
меѓучовечка комуникација и размена на идеи, искористувајќи ги целосно
интерактивните знаења и комуникациските вештини. Луѓето со силен стил на
социјално учење имаат потреба од групни активности и уживаат да ги споделуваат
своите идеи, имаат многу пријатели, кои припаѓаат на заедницата, учествуваат во
проекти за групно учење, дискусии, клубови и социјални собири и се вклучуваат во
активности како што се говорење, драма дебата.
6) Самостоен (интраперсонален) стил на учење
Самостоен или (интраперсонални) учесники се во основа спротивно на социјалните
(меѓучовечки) учесники и претпочитаат да учат само преку независно учење. Тие
работат најдобро кога се во тивок простор, и никој друг не ги вознемирува и уживаат
да поминуваат време сами. Осамените учесники се исто така многу во контакт со себе,
приватни, интроспективни и независни и имаат тенденција да ја следат нивната
интуиција. Тие, исто така, имаат тенденција да бидат организирани индивидуи, кои
уживаат во планирањето, правењето списоци и водењето агенда. Тие имаат силни
компјутерски вештини, кои ги стекнуваат на млада возраст, и обично претпочитаат
виртуелни и мрежни средини за учење и материјали за учење, како и технолошки
форми на учење.
7) Комбинирање на повеќе стилови на учење
Во рамките на училницата, учесниците ретко спаѓаат во една категорија, но тие
комбинираат карактеристики од повеќе стилови на учење. Во процесот на
континуирано образование, стиловите на учење се менуваат за да рефлектираат
различни искуства и средини за учење. Во својата статија „Дали на учесниците им
требаат визуелни, аудитивни и кинестетички упатства за визуелни, аудитивни и
кинестетички системи“ (2006), Даниел Т. Вилингем сугерира дека инструкторите треба
да користат мултимодален пристап кон наставата, за да се осигура дека секој член на
одделението може да разбере и обработува информации што е потенцијално тешко да
се задржат.
57 | с т р а н а
Аудитивен
тип
Учесници
Визуелни
(просторен)
Тип на
ученик
Вербален
(јазичен)
тип на
ученик
Кинестетички
тип на ученик
Интраперсо
нален тип
на ученик
Интраперсо
нален тип
на ученик
Обработува
аудио
информаци
и
Тој создава
фотографии
во неговиот
ум кога
размислува
за нешто
Учи преку
пишани и
изговорен
и зборови
Има мимички
вештини
Дели
информаци
и
Тој го
насочува
своето
внимание
на една
работа
Учи од
говор,
дискусија,
интервју
Преферира
графикони
и шеми за
илустрација
Се сеќава
на
зборови,
писмени
или усни
објаснува
ња
Слуша музика
додека учи или
чита Има добро
чувство за
ритам
Користи
повратна
информациј
а и
комуникаци
а
Размислува
независно
Ги разбира
неговите
чувства и се
фокусира на
неговите
внатрешни
чувства
Учи од
говор,
дискусија,и
нтервју
Преферира
графикони
и шеми за
илустрација
Се сеќава
на зборови,
писмени
или усни
објаснувањ
а
Слуша музика
додека учи или
чита Има добро
чувство за
ритам
Користи
повратна
информациј
а и
комуникаци
ја
Размислува
независно
Ги разбира
неговите
чувства и се
фокусира
на неговите
внатрешни
чувства и
аспирации
Работи во
работни
групи
Користи
илустриран
и книги и
фотографии
Кога се
среќава со
луѓе, тој се
Се
карактериз
ира со
логичка
организациј
а на
белешки,
Има многу
добра
синхронизација
(бр. За-рака)
Тој се
искушува
себе си и
своите идеи
и се труди
да ги
сподели со
Извлекува
информаци
и од
извори што
тој / таа ги
идентифик
ува и
58 | с т р а н а
сеќава на
нивните
карактерист
ики
логично
поврзување
на одделни
елементи /
информаци
и
другите контролира
Дијалогот и
прашањата
му
помагаат
Полесно е
да се научи
со помош
на
картички,
различни
фонтови и
светли бои
во текстот
Чита,
пишува,
раскажува и
слуша
приказни
Користете ги
рацете:
сликање,
изработка на
конструкции,
копирање
цртеж,
Комуницира
преку гестови
Има многу
пријатели
Дефинирајт
е ги своите
цели
чита на глас Тој учи со
создавање
на слики,
скици,
цртежи и
графикони
Игра со
зборови
Тој има
способност
за физички и
формални
науки и сака
да учи преку
решавање
квизови
Тој сака да
соработува и
да работи во
групи
Тој работи
сам и со
свое темпо.
Потребно
му е многу
време за
обработка
на
информаци
и
Комбинира
музика со
учење
Фаќа
белешки,
заокружув
а зборови,
обележува
реченици,
користи
бои
Обрнува
внимание на
упатствата и
најавите
Се движи и
комуницира
со просторот
во
училницата
Тој е добар
медијатор
меѓу неговите
учесники
Тој
инсистира
на своите
цели
Користи
клучни
зборови што
ги слуша /
памети
Тој
обрнува
внимание
на
деталите и
правописо
т
Има
изразени
композициск
и
способности
Има добри
перформанс
и во
движењата
на телото и
цртежите
Тој има многу
ефикасни
усмени и
писмени
вештини
Следете ја
вашата
интуиција
59 | с т р а н а
Пее,
ритмички се
движи и
слуша
музика
Чита мапи
и
прецизно
ги
прикажува
местата
што ги
посетил
Се сеќава на
имиња,
места,
датуми и
дневни
задачи
Тој / таа е
импулсивен
и воден од
емоции
Тој е
заинтересира
н за заштита
на животната
средина
Тој верува
во своите
способност
и
Го праќа
акциониот
план /
распоред на
акција
Добар во
наоѓање
на патот
Се изразува
преку
разговори и
интервјуа
Може да се
фокусира на
два
предмети
одеднаш
Тој беше
прифатен од
неговите
соработници
Користи
технолошки
средства за
своето
образовани
е
Течен во
меморирањ
е детали од
дискусиите
Преферир
а учење во
чиста /
уредена
тивка
средина за
учење
Предметот
што се учи
мора да биде
поврзан со
секојдневнио
т живот
Претпочита
вежби со
повеќе
избори
Тој / таа е
заинтересира
н за политика
и
меѓучовечки
односи
Тој
честопати
повторува
наставни
материјали
15.3 Препознавање на типот на ученик
Како учиме?
60 | с т р а н а
Национален институт за испрашување за приемна на науката на однесувањето
Nacionalni institut za ispitivanje (NTI) za primenjenu nauku o ponašanju https://vvv.ntl.org/
Лево-превод на слика
Пирамидата за учење
Задржување на нивоата на знаења
Пасивни методи на учење
Партиципативен метод на учење
Десно - превод на слика:
Предавање, читање, аудио-визуелни методи, демонстрација, групна дискусија,
пракса, учење од други
Тест за препознавање на стилот на учење
Следниот тест се изведува за да се идентификуваат стиловите на учење кај учесниците.
Тестот се спроведува затоа што запознавањето на учесниците со нивните стилови на
учење може да придонесе за зголемување на нивната свест за нивните силни
преференции и да ги предупреди за нивните слабости кои, доколку не бидат решени,
можат да предизвикаат потешкотии (Фелдер, 2010). Во исто време, кога учесниците се
свесни за нивните лични стилови на учење, според Clakton & Murrell (1987) тие имаат
тенденција да:
(a) имаат поголема мотивација за учење;
(б) чувајте ги пренесените информации долго време;
(в) стекнете поголема автономија во учењето и
(г) тие го спроведуваат она што го научиле поефикасно.
Kaфе
Лимон
Памук
Птица
61 | с т р а н а
Виолина
Дрво
Автомоб
ил
Лето
Океан
Свирењ
е
Дрво
Јоргован
Aвион
Печена
гуска
Дожд
Стои
Шкрта
Kафана
Празник
Мачка
Сапун
Спорт
62 | с т р а н а
Свила
Леб
Водопа
д
Рано
наутро
Свеќа
Зајди
сонце
2. Совети за учење на AБВ
Во современата литература, презентирани се неколку едноставни практики на учење,
кои можат да се следат од сите видови на учење.
Чекорите на кои се потпираат се: кодирање (зборови на личност или ситуација),
складирање на нови знаења и повторно присвојување од краткото или долгото
паметење.
Учењето е сложен процес. Целите за учење не се лесни за постигнување. Следната
табела прикажува совети за учење AБВ, за да им помогне на учесниците да бидат
пофункционални, поодлучни и поефикасни.
А како трампа.
Картата Трамп е израз што се користи
во игрите со карти за означување на
најсилната картичка, додека во
преносна смисла оваа поимот
означува најсилно средство. Нека
вашето знаење стане ваш најсилен
адут.
Б како наследство
Покрај материјалот, постои и духовно
наследство.. Се однесува на културни
и духовни добра. Искористете ги
вашите знаење за зачувување и
наследување на ромското културно
наследство.
В како паметен
Бидете секогаш паметни, користете ја
својата мудрост и знаење за да
помогнете некому.
Г како гест
Меморирањето на содржината за
учење може да помогне ако
измислите гестови за одредени факти.
Д како двојно образование
Двојното образование е дел од
системот на средно образование и
воспитување, во кој преку теорија и
вежби во училиште, и учење преку
работа со соодветен работодавач,
знаењата, вештините, способностите
и ставовите се стекнуваат и градат во
согласност со стандардот за
квалификација и наставната
/
63 | с т р а н а
програма. Нека овој обука биде
вашиот прв чекор кон двојното
образование.
Е како евалуација.
Бидете свој оценувач, проценете го
напредокот на сопственото учење.
Можете дури и да водите дневник за
напредок.
Ж како жртвен јарец
Колку пати сте се чувствувале
изневерени? Исто како жртвено јагне.
За да спречите тоа да се повтори,
посветете се на учење и работа. По
еден месец, ќе ги видите првите
резултати и ќе престанете да се
чувствувате немоќни и зависни од
другите. Со други зборови, ќе
престанете да бидете жртвено јагне.
З како знаење
Вие знаете повеќе отколку што може
да мислите. svima. Користете сè што
знаете од други извори, освен од
училиштето, во вашето тековно
учење. Запомнете дека
образованието не значи само да
посетувате училиште и да добивате
диплома, иако ова е најкорисно.
Образование значи подобрување на
вашето знаење, зајакнување на
вашиот карактер, апсорбирање и
уживање во плодовите на животот
И како интроспекција
Интроспекцијата ви овозможува да го
видите вашиот личен напредок во
учењето и да размислите за што е тоа
во што можете да бидете уште
подобри. За да ви биде полесно,
запишете сè на парче хартија за тоа за
што се работи постигнато и научено во
текот на неделата.
Ј како зајакнување
Користете го знаењето за да станете
посилни или посилни. Изборот е твој.
К како Концизно
Се обидувате да научите да бидете
концизни, односно јасни и концизни
во изразувањето.
Л као Лајтмотив
Дозволете стекнувањето знаење и
диплома да ви биде лајтмотив,
односно водечка мисла дека редовно
посетувате часови и сè успешно
завршувате.
Љ како љубов
Љубовта е движечка сила на сè што
живее и дише на нашата планета.
Исполнете се со љубови и знаење.
Ми се допаѓа употребата на
мнемоника
Ако ви е тешко да запомните нешто,
користете мнемониска техника што
самите сте ја измислиле. Постојат
многу различни работи на кои
човекот обично се сеќава. Обидете се
да запомните нешто споредувајќи го
или комбинирајќи го со нешто што ќе
ви падне на ум.
Н како цврстина
Бидете цврсти, односно цврсти и
решени со тоа што ќе успеете да
стекнете знаење и диплома и со тоа да
си го подобрите животот.
Њ како нива О кaкo одрживост
64 | с т р а н а
Нека вашиот ум биде како плодно
поле во кое ново стекнатото знаење
засадено ќе даде повеќекратна
награда.
Одржувањето не е само инстинкт, туку
и движечка сила. Нека знаењето што
го стекнувате е вашата движечка сила
за одржливост.
П како прашања
Не можете да научите како успешно
да меморирате или комбинирате
информации без поставување
прашања. Слободно прашајте го
вашиот учител за сè што не сте
разбрале одново и одново. Прашајте
се секој ден дали навистина ги
разбирате работите што прават да се
чувствувате комплицирано или дали
мислите дека се тешки. Никогаш не
излегувајте од училницата без да
разјасните недоразбирање.
Р како радост
Радувај се на успехот во учењето и
изрази ја оваа радост.
С како трпеливост
Да знаете, да запомните или да
запомните информации не доаѓа
лесно. Важно е да бидете трпеливи и
да го следите секој чекор во
моментот кога вашиот учител ќе ви
покаже. Запомнете, никој не учи сè во
текот на денот или за краток
временски период и никој не учи без
претходно да успее. Останете во
училницата, следете ги упатствата на
вашиот обучувач и останете на патот
за учење и покрај сите грешки и
тешкотии. Тоа е начин да научите.
Т како тест
Обидете се да се тестирате себе си и
своите вештини секој ден и да
учествувате во училницата. Обидете се
да се тестирате објаснувајќи му нешто
на одделенскиот обучувач. Имајте на
ум дека навистина знаете нешто само
кога сте биле тестирани многу пати и
кога можете да си објасните на себе и
на соучесниците и да бидете
разбирливи, како и кога можете
правилно да го користите во
секојдневниот живот
/ У како успех.
Радувајте се на секој напредок и
успех што ќе го постигнете на патот
кон вашата цел.
Ф како фрустрација и страв.
Природно е да се плашите од нови
искуства, нови полиња на учење и
задачи. Природно е да се чувствувате
фрустрирани или разочарани или
тажни кога не успевате во нив.
Запишете ја вашата фрустрација и
страв од вашата душа изразувајќи ги
на хартија или разговарајќи со
обучувач или училишен советник.
Нека обучувач / советник води краток
список на работи од кои се плашите
или разочаран за време на учењето.
Х како храброст
За да успеете во животот, треба да
бидете храбри. Веднаш штом сте тука
со нас, веќе го положивте тестот за
храброст. Секогаш запомнете дека сте
имале доволно храброст да го свртите
животот и дека сте херој на
сопствениот живот.
65 | с т р а н а
На крајот од програмата, ќе откриете
дека сте ги надминале повеќето
работи за кои мислевте дека се
невозможни.
Ц како целина
За време на процесот на учење и
дружење, како и напредок, ќе
сфатите дека сите заедно формирате
една целина што ќе ви помогне да
изградите чувство на припадност
преку знаење.
Ќ како ќути
Активното слушање е половина од
научената или завршена работа.
Научете активно да слушате и да
слушате што сака да каже вашиот
соговорник.
Џ како џивџан
Биди како џиван, весел и безгрижен.
На крајот на краиштата, имате сите
причини да го сторите тоа.
Постигнавте голем успех.
Ш како школо
Можеби не остана во убавите спомени
на сите нас, но важно е и добро е што
од време на време ќе му се вратиме и
ќе научиме нешто ново.
15.4 Како обучувачот може да придонесе за успешно учење
Денешниот образовен процес е формулиран на мултикултурни часови каде улогата на
обучувачите е истовремено тешка и суштинска. Обучувач кој работи со визија има
цели, е организиран, методичен, се фокусира на педагошки прашања со акцент на
работата на учесниците (Бредесон, 2002), споделува знаење, мисли, ставови и искуства
и станува придружник на откритието за учење (Бирман и сор., 2000)
Процесот на учење е поддржан и може да биде поуспешен ако обучувачот:
• создава мотивација за учесниците да го истражуваат знаењето подлабоко и
постојано да учат;
• создава очекувања и ги охрабрува учесниците да останат во процесот на учење;
• прифаќа и ги почитува разликите на секој ученик и избегнува стереотипи;
• го негува критичкото размислување на учесниците;
• придонесува за непречена социјализација на секој ученик;
• придава значење на интересите и вештините на секој ученик;
• Ги охрабрува и зајакнува вештините на секој ученик;
• обезбедува еднакви можности за учење за сите;
• Поттикнува тимска работа и иницијатива;
• Придонесува за насоки во кариерата;
• ги поврзува потребите за учење со пазарот на трудот;
• го зајакнува културниот и јазичниот идентитет;
• усвојува позитивни модели на однесување;
• решава конфликти и ги зајакнува односите меѓу учесниците;
• промовира свест за човековите права;
• користи нови технологии;
• ги цени и учесниците и самиот себе.
Обучувач е личност која треба да негува и промовира:
• активно и конструктивно учество на секој ученик во практични активности како што
се експерименти, набудувања, синтетички дела итн.;
• учество на секој ученик во дискусии и други заеднички активности;
• учество на секој ученик во едукативни посети (учење на друго место);
66 | с т р а н а
•„доброволна практика“ за секој ученик што вклучува активно размислување и
следење на сопственото учење.
15.5 Зошто учењето е важно за вас
Мотиви преку самостојно искуство
• Ќе ми помогне да стекнам знаење / може да ми помогне да го завршам средното
училиште / може
.................................................. .................................................. ...
• Ќе ми помогне да научам текстови на англиски јазик / може да ми помогне да
разберам поезија, песни на англиски јазик / може да ми помогне подобро да ги
разберам театарските претстави.
• Ќе ми помогне да добијам диплома / сертификат / може да ми помогне да најдам
место на универзитет / да студирам на Институтот за стручно образование / може да
ми помогне да
.................................................. .................................................. ...
• Ова ќе ми помогне да го подобрам изговорот.
• Ќе ми помогне да научам како да користам Интернет / willе ми помогне да најдам
лекар / или да испраќам и примам е-пошта.
• Ќе ми помогне да научам да патувам со авион / willе ми помогне да патувам
претежно / willе ми помогне да читам мапи.
• Тоа ќе ми помогне да ги подобрам моите комуникациски вештини / да создадам
нови пријатели / почесто да ја напуштам куќата.
• Ќе ми помогне да го збогатам своето CV.
• Тоа ќе ми помогне да ја сменам кариерата / да заземам подобра позиција во мојата
работа.
• Ова ќе ми помогне да го искористам знаењето што го добивам од програмата во
мојата работа.
• Потврда за завршување ќе ми помогне да најдам работа.
• За лично задоволство.
15.6 Корелации:
• Колку е важно вашето учество?
• Дали наидувате на потешкотии при посетувањето часови?
• Дали е доволно времетраењето на програмата?
• Дали ви одговараат деновите за време на наставата?
• Дали ви одговараат часовите за време на кои се одржува наставата?
• Дали едукативниот материјал ги задоволува вашите потреби?
• Дали часот е интересен?
• Дали сте доволно охрабрени да присуствувате на часови?
• Која треба да биде улогата на инструкторот?
• Дали односот обучувач-ученик е клучен за лекцијата?
• Колку се користат вашите претходни знаења и искуство?
15.7 Дали постои врска помеѓу теоријата и практиката?
• Кои форми на настава се користат најмногу во наставата?
• Кои чекори ги презема обучувачот за да го заврши образовниот процес?
67 | с т р а н а
• Дали наставните методи и дејствија преземени од обучувачот го стимулираат
образовниот процес?
• Колку понудената програма ги исполнува очекувањата на учесниците?
• До кој степен понудената програма ги опфаќа образовните потреби на учесниците?
15.8 Околина за учење
Неколку студии во текот на изминатите децении наведуваат дека учењето се развива и
подобрува во организирани образовни средини, во кои учесниците се активни, со
оглед на нивните ставови, нивните посебни карактеристики и нивните искуства, додека
се чувствуваат безбедно (National Hellenic Research, 1990).
Панделиаду и Антониу (2008) известуваат дека возрасните учесници во воспитно-
образовниот процес, кои доаѓаат од различни култури или потекло на знаење,
покажуваат различни способности и приоѓаат на учење на различни начини. Кога ќе
решат да студираат, тие треба да бидат мотивирани, да бидат одговорни за своето
образование, да бидат ориентирани кон задачата што треба да ја извршат и сето тоа
знаејќи што точно се очекува од нив и да веруваат дека можат да одговорат на
решавање на какви било проблеми. што може да се појави (Maier, 1986).
За овие групи, додека биле на час, обучувачот треба да води сметка да ги мотивира и
охрабри сите учесници. Ова однесување може да поддржува негување на
препознатлива и прифатлива клима и може да создаде привлечна средина за учење.
Како координатор и поддржувач на образовниот процес, обучувачот им помага на
учесниците да ги истражат своите чувства, нивните стравови и грижи во секојдневниот
живот. Потоа ги ангажира во искуствени активности за да ги запознае со „циклусот на
искуствено учење“.
Што се однесува до едукативниот материјал, тој треба да користи различни извори за
секој предмет, додека чекорите за настава и учење мора да бидат обработени на
начин што одговара на потенцијалот на учесниците, предизвикувајќи го нивниот
интерес. Наставните методи се користат наизменично со употреба на активни и
сомнителни едукативни методи, кои се погодни за возрасни. Методите може да се
разликуваат во однос на содржината на модулот и специфичните карактеристики на
секој учесник (прашалници, дијалози, размена на ставови, игра на улоги,
експерименти, решавање на проблеми), со цел да се промовира најдобро можно
стекнување на нови знаења, градење на капацитети и нови вештини.
За време на воспитно-образовната работа, обучувачот ги дели учесниците во помали
групи од три, четири или пет лица, каде што нивните улоги се различни и секој ученик е
охрабрен, дефиниран и може да соработува со други. Целта е да ги научиме на
соработка, експериментирање, создавање и презентирање на резултатите од нивната
работа. Овие активности имаат за цел да ги откријат способностите на секој учесник
преку активно вклучување и зајакнување на неговата личност.
Градењето доверба, самодоверба и взаемна поддршка во училницата исто така бара
од обучувачите способност да создадат граници, познавање на телото, како и можност
да препознаат знаци на интензитет или задоволство. Покрај тоа, можноста за
помирување и можноста да се види кај учесниците нивниот интерес за внимание и
прифаќање се исто така вештини што се очекуваат од обучувачите (Кокос, 1999).
Според теоријата на Маслов, споменатата клима може да им помогне на учесниците
подобро да се разберат себеси, да се чувствуваат безбедно, да почувствуваат дека
спаѓаат во група и да се чувствуваат прифатени, признати и ценети. Асистивните
68 | с т р а н а
техники од обучувачите во овој контекст се сметаат за движења на телото со контакт со
очите, активно слушање и повторно пишување со потврда на зборовите на учесниците.
Многу важен дел од процесот на учење е уредувањето на училницата, што влијае на
психологијата на учесниците и развојот на нивното социјално однесување.
Структуриран простор со форми и бои го поддржува сетилниот развој. Полукружното
распоредување на табелите, соодветното осветлување (директно и индиректно),
големите отвори на прозорците, како и светлите бои може да имаат позитивно
влијание врз наставниот процес. Современите часови заедно со просторот што им се
нуди на секој ученик (површина од 1,5м2 за секоја индивидуа) ја одржуваат
интимноста со училишната средина, бидејќи толпата во мали ходници може да има
негативен ефект. Студиите исто така диктираат дека процесот на менување на
училницата од страна на учесниците може да биде многу корисен затоа што
училницата во многу училишта е формирана за секоја настава или специјализација. На
пример, би било добро да се обидете да го прилагодите просторот на секој предмет со
збогатување на училницата со соодветен едукативен материјал, индивидуални
шкафчиња за учесниците и соодветни библиотеки.
Едукативните активности исто така поддржуваат употреба на интерактивни проектори,
персонални компјутери, пристап до Интернет, употреба на лични е-пошта, аудио и
видео комуникации, принтери и бесплатни дигитални библиотеки.
Според новата педагошка наука, просторниот распоред и структурата на училниците,
флексибилното групно правење, со различни наставни методи, алатки и материјали,
можат успешно да ги задоволат потребите на секој возрасен учесник и да ги поддржат
на патот кон образованието и доживотното учење.
16. ИСТОРИЈА ПОВРЗАНА СО НАЧИНОТ НА КОЈ ОБУЧУВАЧОТ СТЕКНАЛ ЗНАЕЊЕ
Прашања поврзани со тоа како обучувачот го стекнал своето образование
Училиште:
• Дали лесно ги разбрав важните идеи, концепти и основни принципи на предметите
што ги учев?
• Дали се здобив со способност да го применам она што го научив во други / различни
ситуации од оние споменати на предавањето?
• Дали ја развив способноста да решавам вистински проблеми?
• Дали сум бил активен учесник во дискусии / работа во училница?
• Дали стекнав нови пријатели за време на предавањето?
• Дали научив да ценам различни мислења од моето?
• Дали станав поодговорен со одење во училиште?
• Дали открив некои свои лични интереси и способности за време на процесот на
учење?
• Дали открив каква работа би сакал да работам во иднина додека одам на училиште?
Семејство
• Дали моето семејство се грижеше за моето образование?
• Дали образовниот пристап на училиштето одговараше на моето воспитување?
• Дали моето семејство се погрижи да разговара за лични работи со моите
наставници?
• Како моето семејство се справи со мојот настап на училиште?
• Дали имаше натпревар помеѓу мене и моите браќа и сестри за настапи во училиште?
● Дали некој од моите браќа и сестри добил посебна грижа од моите родители?
69 | с т р а н а
• Дали двата пола (мажи / жени или момчиња / девојчиња) се третираат како еднакви
во моето семејство?
• Дали моите родители ги почитуваа моите наставници на училиште?
Сегашно време
• Дали ја потенцирам важноста на колегијалноста и соработката помеѓу колегите?
• Во кои области / задачи сум добар денес?
• Дали има нешто што научив во последните пет години за прв пат?
• Ако е така, што научив и од каде потекнуваат мотивите?
• Дали има (едукативни) области што би рекол дека никогаш нема да можам да ги
научам?
• Ако во моментов учам или имам тешка задача додека студирам или работам, како
можам да се справам со тоа?
• Дали сè уште чувствувам дека се трудам да ги задоволам моите родители?
• Колку е важна претставата за мене денес?
• Зошто ја избрав оваа област на работа во која сум моментално?
Иновација
• Училишниот извештај содржи посебни делови за проценка на знаењата, вештините и
способностите на секој ученик. Сите тие се описни. Евалуацијата отсекогаш
потенцирала работи што ученикот може, знае и знае да ги знае. Идејата беше
учесникот што ќе го добие својот извештај за училиштето да може да го покаже каде
било во европските земји и на тој начин да го олесни неговото понатамошно
образование. Јазикот, математичкото знаење и ИТ вештините се оценуваат одделно.
Учесниците мигранти неформално стекнаа многу знаење. Особено ИТ вештини.
• Вториот дел од училишниот извештај укажува на посебни области собрани по
предмети и интердисциплинарни натпревари. Тоа се:
• Уметност;
•Англиски;
• Општествени науки (историја и географија);
• Личен развој и претприемништво;
• Одговорен однос кон здравјето, личната и општата хигиена;
• Одговорен однос кон животната средина и развој на еколошка свест;
• Природни науки (биологија, хемија, физика);
• Веронаука.
Училишен извештај
Извештај за вклучување на учесници во периодот од
Име на училиште:
Адреса:
Држава:
Име:
Одделение:
Клучни наставни вештини Коментари Постигнато
ниво
70 | с т р а н а
Комуникација
(земајќи ги предвид
достигнувањата на учесниците
во врска со јазичната и
функционалната писменост)
со оглед на постигнувањата на
учесниците во јазичната и
функционалната писменост
Користење математика
(земајќи ги предвид
достигнувањата од областа на
математиката и математичкото
знаење)
Употреба на ИКТ
(земајќи ги предвид
достигнувањата на учесниците
во врска со ИКТ и
функционалната писменост)
Област на учење Коментари
Уметност
Уметност и дизајн
Драма
Музика
Англиски јазик
Општествени науки
• Географија, Историја
Личен развој
Одговорен однос кон
здравјето, личната и општата
хигиена
Одговорен однос кон
животната средина и развој на
еколошката свест
Природни науки :
• Биологија, хемија, физика
Веронаука
71 | с т р а н а
Извештај за училиштето
Извештај за вклучување на учесниците во наставата во периодот од еден месец
ouklimentbt@yahoo.com
Име на училиште: ОOУ „Св. Клименто Охридски“
Адреса: Димче Лахчански бб, 7000, Битола
Држава: Република Северна Македонија
Име:
Одделение:
(class):
Клучни наставни вештини Коментари
Постигнато
ниво
Комуникација
(земајќи ги предвид
достигнувањата на учесниците
во врска со јазичната и
функционалната писменост)
со оглед на постигнувањата на
учесниците во јазичната и
функционалната писменост
Никогаш не одел на училиште. Тој е
самоук, затоа го користи својот мајчин
јазик, иако не е граматички прецизен во
пишана форма. Ученикот користи
невербална комуникација релативно
добро, изразува потреби и чувства. Тој го
совладал македонскиот јазик на основно
ниво, ги знае сите букви, но не може да
составува реченици.
Никогаш порано не се обидел на
училиште. Тој е самоук, затоа неговите
вештини за зборување се далеку подобри
од пишаните. Неговата невербална
комуникација е доста добра. Тој изразува
потреби и емоции. Тој не може да зборува
англиски. Неговото ниво на знаење на
српски јазик е основно. Тој е запознаен со
сите букви со азбука, но не може да
направи реченица.
Почетно
ниво
Користење на математика
(земајќи ги предвид
достигнувањата од областа на
математиката и математичкото
знаење)
(Со оглед на постигнувањата во
математичката област на
учење)
Неговото знаење за математика е на
почетно ниво. Тој ги знае бројките. Тој не
ги знае основните аритметички операции,
но може да го пресмета збирот или
разликата на броевите со помош на
калкулатор во телефонот.
Почетно
ниво
Користење ИКТ
(земајќи ги предвид
Ученикот не знае и не применува
современи алатки за информирање. Не
Почетно
ниво
72 | с т р а н а
постигнувањата од областа ИКТ
и функционалната писменост)
користи модерни форми на комуникација
и можности за пребарување на Интернет.
Facebook i Viber користи преку телефон .
Ученикот може и користи ИКТ. Тој не
користи современи алатки за
комуникација и интернет прелистувачи.
Тој ги користи Фејсбук и Вибер преку
мобилен телефон.
Област на учење Коментари
Уметност
Уметност и дизајн
Драма
Музика
З не одел на училиште и нема училишно познавање на
уметноста. Тој сака музика и би сакал да научи да свири
гитара. Во слободното време слуша музика. Тој ги цени
и почитува културните разлики и се однесува кон
уметноста со многу почит.
Англиски јазик Тој разбира многу малку англиски јазик. Тој не е во
состојба самостојно да опишува појави и настани.
Општествени науки
Географија, Историја
Пред да дојде во ова училиште, ученикот немаше
можност да се запознае со општествените науки. Додека
патувал низ многу земји за време на своето патување,
сфатил дека тие се географски различни и имаат своја
историја.
Личен развој Ученикот е нешто повлечен и ретко изразува лични идеи
и ставови. Тој планира ресурси и добро управува со
времето и парите. Ученикот поставува адекватни и
реални цели. Разликува и планира краткорочни и
долгорочни определувања. Тој има планови по
завршување на своето образование.
Одговорен однос кон
здравјето, личната и општата
хигиена
Го разбира концептот на правилна исхрана. Спортот
како форма на превенција на болести игра важна улога
во неговиот живот и со тоа го негува здравиот начин на
живот. Тој е запознаен со болести, важноста на
третманот и основните методи на прва помош. Заман
покажува одговорен однос кон личната и општата
хигиена. Оддржува лична и просторна хигиена.
Одговорен однос кон
животната средина и развој на
еколошка свест
Ученикот го разбира концептот на здрава и безбедна
средина. Ги проценува ризиците и влијаето на другите
преку развивање на еколошка свест. Тој е еколошки
свесен, се грижи за животната средина. Тој не е
запознаен со процесот на рециклирање. Здравата и
73 | с т р а н а
безбедна средина е многу важна за него.
Природни науки :
Биологија, Хемија, Физика
Тој има основни познавање од природните науки,
запознаен е со корелацијата на природните науки во
секојдневниот живот.
Веронаука Тој ја почитува својата религија и се занимава со
религиски часови.
Редовно оди во џамија.
17. МОДУЛ 3: ИЗБРАНИ ВЕЖБИ
ОСНОВНИ ИТ ВЕШТИНИ
1. Наведете ги соодветните делови на компјутерот под сликите подолу:
74 | с т р а н а
______________________ _____________________ ___________________
_________________ _________________ _________________
______________________________ ________________________
Наведете кој од овие зборови сметате дека припаѓа на хардвер (Hardware), а кој на
софтвер (Software)?
Hardware Software
Монитор
Ворд програма
Звучна картица
Интернет истражувач
Печатар
75 | с т р а н а
Скенер
Програма за бележник (notepad)
РАБОТЕН ЛИСТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК- КОЈ СУМ ЈАС
I НИВО- ДА НАПИШАТ САМО ИМЕ И ПРЕЗИМЕ/ДРУГОТО СЕ КАЖУВА УСНО
II НИВО- ДА НАПИШАТ ИМЕ И ПРЕЗИМЕ И ОНА ШТО ЗНААТ
III НИВО- ДА ГО ПОПОЛНАТ ЦЕЛОСНО
ИМЕ И ПРЕЗИМЕ__________________________________________________
АДРЕСА НА ЖИВЕЕЊЕ______________________________________________
ГРАД____________________________________________________________
ДРЖАВА_________________________________________________________
МОИТЕ ИНТЕРЕСИ_________________________________________________
ОМИЛЕНА ПЕСНА__________________________________________________
76 | с т р а н а
77 | с т р а н а
АЗБУКА- КИРИЛИЦА ПЕЧАТНО
78 | с т р а н а
АЗБУКА- КИРИЛИЦА РАКОПИСНО
ТАБЛИЦА ЗА МНОЖЕЊЕ
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
80 | с т р а н а
ТАБЛИЦА ЗА МНОЖЕЊЕ
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
81 | с т р а н а
РАБОТЕН ЛИСТ МАТЕМАТИКА
Реши ги следниве едноставни математички изрази:
10+1= 25+25= 255+100=
4+4 = 48+37= 429-366=
5-3 = 8х7= 1000-80=
11-3 = 50:10= 456-333=
5x2 = 69-49= 987-897=
4x2 = 20+80= 400+600=
10:2 = 18:3= 251+321=
МАТЕМАТИЧКИ ОПЕРАЦИИ
СОБИРАЊЕ- СЕ ЗГОЛЕМУВА, ДОДАВАМЕ, РАСТЕ
ПРВ СОБИРОК + ВТОР СОБИРОК = ЗБИР
ОДЗЕМАЊЕ= СЕ НАМАЛУВА, СЕ ТРОШИ...
НАМАЛЕНИК - НАМАЛИТЕЛ = РАЗЛИКА
МНОЖЕЊЕ- СКРАТЕНО СОБИРАЊЕ- ЕДНАКВИ ДЕЛОВИ
5+5+5+5=4Х5
ПРВ МНОЖИТЕЛ + ВТОР МНОЖИТЕЛ = ПРОИЗВОД
ДЕЛЕЊЕ- ЕДНАКВИ ДЕЛОВИ
ДЕЛЕНИК - ДЕЛИТЕЛ = КОЛИЧНИК
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
82 | с т р а н а
РАБОТЕН ЛИСТ МАТЕМАТИКА ПО НИВОА
I НИВО
1. РЕШИ ГИ ЗАДАЧИТЕ
27+54= 40:5= 20+30=
38-10= 22+25= 5х4=
63:9= 7х8= 35:7=
II НИВО
2. РЕШИ ГИ БРОЈНИТЕ ИЗРАЗИ
5х8 – 15 + 3 =
100 – 6х6 =
40 + 3х3 – 15 =
III НИВО
3. РЕШЕТЕ ГИ ОВИЕ ПРОБЛЕМИ:
А) ВО ЕДНА КОШНИЦА ИМА 30 ЈАБОЛКА, ВО ДРУГАТА 55. КОЛКУ ВКУПНО ЈАБОЛКА
ИМА ВО ДВЕТЕ КОШНИЦИ?
Б) КОЛКУ НОЗЕ ИМААТ 2 КОКОШКИ, 3 КРАВИ И 5 ЗМИИ?
В) ИМАВ 300 ДЕНАРИ, КУПИВ ЧОКОЛАДО ЗА 78 ДЕНАРИ И МАСТИКИ 25 ДЕНАРИ. КОЛКУ
ОАРИ МИ ОСТАНАА?
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
83 | с т р а н а
РАБОТЕН ЛИСТ ПО МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
84 | с т р а н а
ЛИТЕРАТУРА
1. Noie D. i Piveteau J. (2002). Praktični priručnik za instruktore, (Komisija Evropskih
zajednica, 2000.
2. Rogers A. (1999). Obrazovanje odraslih.
3. Courau S. (2000). «A basika «ergaleia», ou ekpaideutē enēlikōn (mtph. Moutsopoulou E.
4. Thēna: Metaichmio, Jarvis P. (2004). Synechizomenē ekpaideusē kai katartisē –theōria kai
praxē. :Thēna: Metaichmio
5. https://ec.europa.eu/epale/sites/epale/files/adultglossari1_en.pdf
6. Jarvis P. (2004). Synechizomenē ekpaideusē kai katartisē –theōria kai praxē. :Thēna:
Metaichmio
7. https://vvv.coe.int/t/dg4/education/roma/Source/Guide_EN.pdf
8. http://vvv.unesco.org/education/GMR2006/full/chapt6_eng.pdf
9. https://ec.europa.eu/commission/indek_en
10. https://ec.europa.eu/education/polici/school/competences_e
11. http://eur-lek.europa.eu/legal-content/EN/TKST/?uri=LEGISSUM:c11090
12. UNESCO (1978). Zapisi sa Generalne konferencije. 20th Session Vol. 1 Pariz: UNESCO
13. https://vvv.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5102880/
14. https://vvv.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5102880/
15. Evropski parlament i Savet, termin "Romi" koristi se kao krovni izraz koja uključuje
grupe ljudi koje imaju manje ili više slične kulturne karakteristike, kao što su Sinti, Putnici,
Kale, Gens du voiage itd., bilo da su to sedeći ili ne.
16. https://vvv.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/lsa/139979.p
df
17. http://ec.europa.eu/justice/discrimination/files/vhatvorksfor_romainclusion_en.pdf
18. http://vvv.pepkm.gr/attachments/stratigikes/roma.pdf
19. http://vvv.pepkm.gr/attachments/stratigikes/roma.pdf
20. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
21. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
22. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
23. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
24. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
25. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
26. http://nvs.eurocities.eu/MediaShell/media/Roma_mapping_in_cities2017_final.pd
27. Okvir EU za nacionalne strategije integracije Roma do 2020. godine
28. Rezolucija Evropskog parlamenta od 31. januara 2008. o evropskoj strategiji za Rome
http://vvv.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-
%2f%2fEP%2f%2fTEKST%2bTA%2bP6-TA- 2008-0035% 2b0% 2bDOC% 2bKSML% 2bV0% 2f%
2fEN & jezik = EN
29. Direktiva Saveta 2000/43 / EZ od 29. juna 2000. o primeni načela jednakog tretmana
između lica bez obzira na rasno ili etničko poreklo https://eur-lek.europa.eu/legal-
content/en/TKST/?uri=CELEKS% 3A32000L0043
30. Evropska komisija (2011), Okvir EU za nacionalne strategije integracije Roma do
2020. godine, https://eur-lek.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=celekvhat2011DC0173
31. https://eur-
lek.europa.eu/legalcontent/EN/TKST/PDF/?uri=CELEKSvhat2011DC0173&from=en
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
85 | с т р а н а
32. Evropska komisija (2014), integracija Roma: EU Okvir donosi prve rezultate
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-14-371_en.htm
33. https://eur-
lek.europa.eu/legalcontent/EN/TKST/PDF/?uri=CELEKSvhat2011DC0173&from=en
34. https://eur-
lek.europa.eu/legalcontent/EN/TKST/PDF/?uri=CELEKSvhat2011DC0173&from=en
35. https://eur-
lek.europa.eu/legalcontent/EN/TKST/PDF/?uri=CELEKSvhat2011DC0173&from=en
36. Grčki Romi su grčki državljani romskog etničkog porekla, koji službenim jezikom
države govore modernim grčkim jezikom, a govore i grčko-romskim jezikom. Grci imaju
grčke lične karte i pasoše. Velika većina grčkih romskih građana su grčki pravoslavni hrišćani,
pošto slijede „prevladavajuću religiju“ prema grčkom ustavu, dok takođe postoji mali
procenat grčkih romskih muslimana.
37. Prema prosečnim procenama Odeljenja za Rome i putnike Saveta Evrope
http://vvv.euronevs.com/2017/08/01/vho-are-the-roma-people
38. Ostale procjene odnose se na romsku populaciju od 165.000 do 320.000, ZAVRŠNI
IZVJEŠTAj tematske grupe stručnjaka CAHROM-a o rješavanju i suzbijanju trgovine ljudima
unutar romskih zajednica (sa fokusom na prostituciju i djecu na ulici), stranica 6, CAHROM,
2015, dostupno ovdje http: //vvv.coe.int/en/veb/portal/roma-vomen
39. Ellan Passe Zvanična procena. Veliki je jaz između broja, jer Romi u Grčkoj državni
službenici nisu evidentirani kao etnička manjina, a neke od njih ne žele da ih evidentiraju
vlasti iz nepoverenja i trpe diskriminaciju. Problem vjerovatno proizlazi iz činjenice da je
posljednje organizovano snimanje Roma u Grčkoj bilo 50-ih godina (službeni popis 1951.).
Od tada, romsko stanovništvo u Grčkoj bilježi se jednostavno kao "grčki državljani" bez
ikakvog drugog spomena.
40. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
41. http://vvv.in.gr/2018/05/22/politics/kivernisi/fotiou-oi-roma-tha-ksanavroun-ti-
thesi-tous-stin-elliniki-koinonia/
42. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
43. Procene su veće za ljude koji žive u naseljima, posebno u oblastima tipa „1a / b / c“
koje Specijalni sekretarijat za integraciju Roma (Ministarstvo rada, socijalnog osiguranja i
socijalne solidarnosti) karakteriše kao „visoko degradirana područja“.
44. https://vvv.e-nomothesia.gr/lav-nevs/epekteinetai-programma-sitises-skholika-
geimata.html
45. https://thefact.gr/2018/08/25/se-perissotera-skoleia-ta-dvrean-gefmata-fetos/
46. Prema zvaničnicima Ellan Passe-a, stvarna stopa nezaposlenosti za grčke Rome
prelazi 80%, dok odgovarajuća stopa za žene prelazi 90%. Svi zvanični podaci, kako su
objavljeni iz grčke države i Evropske unije, odgovaraju broju stanovnika koji teško dostiže
250.000 ljudi, kada stvarni broj stanovništva može preći 400-500.000. Štaviše, gotovo je
nemoguće čak ni proceniti koliko njih neregistrovano radi.
47. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
48. Čak se ni procenti koje je dala Agencija Evropske unije za osnovna prava ne smatraju
tačnim, jer se većina grčkih Roma izjašnjava kao samozaposlena, ali nemaju stalni posao ili
stalni prihod i suočavaju se sa periodičnom nezaposlenošću tokom radne godine. Procene
nezaposlenosti su još veće kod ljudi koji žive u naseljima, posebno u oblastima tipa „1a / b /
c“ i „2a / b / c /“ koje karakteriše Specijalni sekretarijat za integraciju Roma (Ministarstvo
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
86 | с т р а н а
rada, socijalnog osiguranja i socijalne solidarnosti) kao „visoko degradirana područja“ i
„mešovita naselja“.
49. http://vvv.roma-ekka.gr/vp-
content/uploads/2016/11/%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B5 %
CF% 82-% CE% B4% CE% B9% CE% B1% CE% B2% CE% AF% CF% 89% CF% 83% CE% B7% CF%
82-% CE% BA% CE% B1 % CE% B9-% CE% BA% CE% BF% CE% B9% CE% BD% CF% 89% CE%
BD% CE% B9% CE% BA% CE% BF-% CE% BF% CE% B9 % CE% BA% CE% BF% CE% BD% CE%
BF% CE% BC% CE% B9% CE% BA% CE% AE-% CE% BA% CE% B1% CF% 84% CE% AC% CF%
83% CF% 84% CE% B1% CF% 83% CE% B7-% CF% 84% CF% 89% CE% BD-% CE% A1% CE%
BF% CE% BC% CE% AC. pdf
50. Zvaničnici Ellan Passe-a se slažu sa ovim negativnim ciframa, ali procenjuju da bi oni
mogli biti viši, jer sistemu školskog inspektorata u Grčkoj nedostaju podaci o romskoj deci
koja završavaju studije, posebno u visoko degradiranim oblastima u kojima stanovništvo nije
zvanično evidentirano. Prema „Izveštaju o zdravstvenom stanju romske populacije u EU i
praćenju prikupljanja podataka u oblasti zdravlja Roma u državama članicama“, (Evropska
unija, 2014.) odnosna stopa romskih učenika u vrtićima je samo 4 %, daleko najniži u Evropi.
51. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-finding
52. Konfederacija Ellan Passe-a kao i 8 regionalnih saveza procenjuju da je ta brojka
pogubna za mnoge zajednice zemalja, posebno one udaljene i izolovane u najsiromašnijim
grčkim regionima (severozapad, severoistok), kao i neke gusto naseljene zajednice u blizini
Atine, Soluna, Patre. i Heraklionske aurbacije.
53. Položaj Roma u 11 država članica EU, rezultati ankete na prvi pogled, strana 22
http://fra.europa.eu/en/publication/2012/situation-roma-11-eu-member-states-survei-
results- pogled
54. Zvaničnici Ellan Passe procjenjuju da iz ovih oblasti odlazi najmanje 200.000 grčkih
Roma, jer ne postoje službeni podaci o stanovništvu za tip 1a / b / c i 2a / b / c, a nemoguće
je imati pouzdane i mjerljive podatke.
55. Uključujući pristup komunalnim uslugama i osnovnim stambenim pogodnostima.
56. Položaj Roma u 11 država članica EU, rezultati ankete na prvi pogled, stranica 5
http://fra.europa.eu/en/publication/2012/situation-roma-11-eu-member-states-survei-
results- pogled
57. http://fra.europa.eu/en/publication/2016/eumidis-ii-roma-selected-findings
58. Anketa Ellan Passe o kontekstu evropskog programa „Zdravstvo“, proleće 2018
59. Izveštaj o zdravstvenom stanju romske populacije u EU i praćenje prikupljanja
podataka u oblasti zdravlja Roma u državama članicama, Evropska komisija, avgust 2014.
https://eige.europa.eu/resources/2014_roma_health_report_en.pd
60. Izveštaj o zdravstvenom stanju romske populacije u EU i praćenje prikupljanja
podataka u oblasti zdravlja Roma u državama članicama, Evropska komisija, avgust 2014.
https://eige.europa.eu/resources/2014_roma_health_report_en.pdf
61. https://www.livescience.com/60752-human-senses.html
62. Chen, Ch.-M. i Chung-Hsin V. (2015) "Uticaj različitih vrsta video predavanja na trajnu
pažnju, emocije, kognitivno opterećenje i performanse učenja." Računari i obrazovanje 80
(2015): 108-121.
63. Clakton, C. S., i Murrell, P.H., (1987). Stilovi učenja: implikacije na poboljšanje
obrazovne prakse. ASHE-ERIC Izveštaj o visokom obrazovanju, 4. (Služba za umnožavanje
dokumenata ERIC br. ED 293 478).
Интелектуални резултат 2
Прирачник за наставници
87 | с т р а н а
64. Entvistle N. i Ramsden P. (2015). Razumevanje učenja učenika (Routledge revivals).
Routledge ,
65. Illeris K. (2018). "Sveobuhvatno razumevanje ljudskog učenja." Savremene teorije
učenja. Routledge, 1-14.
66. Mueller, Richard J. (2017). Principi učenja i percepcije u učionici. Routledge.
67. Richard M. Felder (2010). Da li su stilovi učenja nevažeći (nagoveštaj: Ne!). Državni
univerzitet Severne Karoline, http:
//vvv4.ncsu.edu/uniti/lockers/users/f/felder/public/Papers/LS_Validiti (na kursu) .pdf
68. Villingham, T. D. (2005). Da li učenicima za vizuelno, slušno i kinestetičko
obrazovanje trebaju vizuelna, auditivna i kinestetička uputstva, Američki pedagog, Leto, str.
31-35, vol. 44
69. Iannakoudakis, E. J., Iannakoudakis, E. I., Iannakoudakis, H., i Papadourakis, G.
(2014). Korištenje ekspertnog sistema za automatsko mapiranje profila učenja pojedinaca.
Šesta međunarodna konferencija o mobilnom, hibridnom i on-line učenju.
70. Basham, James D. i dr. (2017) „Uspostavljanje okruženja u centru za studente radi
podrške svim učenicima“. Priručnik za istraživanje raznolikosti u učionici i inkluzivne
obrazovne prakse. IGI Global, 155-182.
71. Fraser, B. (2015). „Okruženja za učenje u učionici.“ Enciklopedija naučnog
obrazovanja. Springer, Dordrecht, 154-157.
72. Kokos, A. (1999) Adult Educaton Vol.1, Patras: Helenski otvoreni univerzitet.
73. Lee, E. i Hannafin M. J. (2016). „Dizajnerski okvir za unapređenje angažmana u
učenju usredsređen na studente: Posedujte ga, naučite ga i podelite.“ Istraživanje i razvoj
obrazovnih tehnologija 64.4: 707-734.
74. Levin, J. i Nolan J.F. (2014) Principi upravljanja učionicama: Profesionalni model
odlučivanja. Pearson. One Lake Street, reka Gornje sedlo, Nju Džersi 07458.
75. Maier, D. (1986) Kako raspoloženje utiče na kogniciju, u napredak kognitivne nauke,
svezak 1, Sharkei, N. E. (ur.), Ellis Horvood, Chichester;
76. Panteliadou S., Antoniou F. (2008), Nastavni pristupi i prakse za studente sa
poteškoćama u učenju, Volos, Univerzitet u Tesaliji, Pedagoško odeljenje za obrazovanje,
Grafima Publikacije.
77. Tomlinson, C. A. (2001). Diferencirana nastava u redovnoj učionici. Razumevanje
naših nadarenih, 14 (1), 3-6