Библиотекарство, вол. 22 (2004), бр. 2

Почитувани,

Извршниот одбор и Издавачкиот совет на БДМ одлучија, од оваа

година, списанието "Библиопекарство" да излегува два пати годишно со

што се успеа повеќегодишниот прекин во издавањешо да биде заменет со

традиционалната фрекфентност.

Едновремено, Издаавчкиот совет, од своја страна, се одлучи за

обид на замена на шаблонската поделба на рубрики со реално постоечка,

диктирана од содржинската исполнетост на Списанието.

И во оваа прилика, Редакцијата на "Библиотекарство" ги повикува

членовише на БДМ и неговите почитувачи на творечка соработка во име на

развојот на библиоечната дејност што е дел на општата демократизација

на едно општество.

Од Редакцијата

3

Библиотекарство, вол. 22 (2004), бр. 2

С О Д Р Ж И Н А

ПОВОДИ

БИБЛИОТЕКАРСТВО
Списание на
Библиотекарското
друштво на Македонија

Издава
БИБЛИОТЕКАРСКО
ДРУШТВО НА
МАКЕДОНИЈА

За издавачот
Зорка Чекичевска

Издавачки совет

Зорка Чекичевска 60 години од основањето на
Националната и универзитетска
библиотека "Св. Климент
Охридски" - Скопје ........................... 5

АКТУЕЛНО

Зорка Чекичевска Новото во новиот Закон за
библиотеки .......................................... 7

ОД АВТОРСКАТА ПАПКА НА...

Зорка Чекичевска
Јелена Петровска
М-р Димитри Димитров
Слободанка Дуева
Драгица Силјаноска
Вангелија Цавкова
Верица Петровска

Проф. д-р
Александра Вранеш

Проф. д-р
Александра Вранеш

Дигитални библиотеки...................... 18

Цензурираните книги во
светлината на правната регулатива
и на библиографиите ......................... 38

Соња Цоневска
Марија Враживирска

Редакција
Зорка Чекичевска
Верица Петровска
Вангелија Цавкова

Лектypа и коpектypа
Вангелија Цавкова

Техничко ypедyвање
Снежана Тодоровска

ТЕОРИЈА НА БИБЛИОТЕКАРСТВОТО

.Телена Пешровска Менаџмент во Библиотеката (со 43
посебен осврт на раководењето) ....

М-р Нада Караџиска Улога на информациската служба
во современа библиотека ................ 49

БИБЛИОТЕКАРСТВОТО ВО СВЕТОТ

Софче Марковиќ Развој на библиотекарството и
информациските науки
(искуството во Данска) ..................... 55

Печати:

М-р Емилија
Мајсшорова-
Сшојановска

Националната библиотека "Св.
Св.Кирил и Методиј", Софија ......... 62

"Борографика" - Скопје

тираж: 260

Адpеса на Редакцијата:
Библиотекарско
друштво на Македонија

Брајан Огер Да се живее со Linux .......................... 67

БИБЛИОТЕКАРСТВОТО ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Жаклина Ѓалевска WWW opac вер. 4.2 ............................ 73

НУУБ "Св.Климент
Охридски" - Скопје
Бул. "Гоце Делчев", 6
Поштенски фах 566
Тел.: 389(02)3212-736
Факс: 389(02)3226-846

Марија Сејменова-
Гичевска

Дигиталната збирка на Центарот
ИНИС за Република Македонија ... 77

[

N
L

Библиотекарство, вол. 22 (2004), бр. 2

Ники Кирјазовска-
.Товановиќ

"Македонската научна книга"
Изложба во Националната
библиотека "В.И. Вернадскиј" -
Киев, Украина (осврт) ...................... 82

Соња Сшрезовска-
Велјановска

Истражување, селекција и
обработка на "Македоника -
информативен билтен" ................... 84

Благица Илијоска Издавачката дејнсот на Градската
библиотека "Борка Талески" -
Прилеп .................................................. 87

Слободанка Дуева Библиотекарството во Гевгелија
(кус преглед) ............................................. 93

БИБЛИОТЕКАРСКО ДРУШТВО НА МАКЕДОНИЈА

Записник од Конститутивната
седница на Извршниот одбор на
БДМ ...................................................... 95

Одлука за избор на претседател на
БДМ ...................................................... 97

Одлука за одредување библиотека
домаќин на 5.Републички
натпревар "Млади библиотекари"
2004 год. ............................................... 98

Одлука за формирање Комисија за
спроведување на 5. Републички
натпревар "Млади библиотекари"
2004 год. ................................................ 99

Записник од Петтиот републички
натпревар "Млади библиотекари"
2004 год ........................................................ 100

Одлука за избор на Издавачки
совет на БДМ .............................................. 102

Зорка Чекичевска Проекти на БДМ за 2005 год .................... 103

КУЛТУРА И УМЕТНОСТ

М-р Виолеша
Маршиновска

Агонијата на човекот и христијан-
ството (кон делото "Тоа е чове-
кот" од Владимир Георгиевски) .............. 121

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Поводи

60 ГОДИНИ

ОД ОСНОВАЊЕТО НА НАЦИОНАЛНАТА И УНИВЕРЗИТЕТСКА
БИБЛИОТЕКА "СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ"

СКОПЈЕ

Националната и универзитетска библиотека "Св. Климент
Охридски" Скоије (сега регистрирана како Национална установа Уни-
верзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" Скопје) е формирана на
23. ноември 1944 год. со Решение на Президиумот на АСНОМ (Ан-
шифашисшичко собрание на народното ослободување на Македонија) како
Народна библиотека со белези на национална.

Времето кога е основана, само по себе, говори за значењето на
ваква институција за една држава, но и за односот на младата македонска
власт кон дејностите со значење на статусен симбол, на одредница на
државноста.

Оттогаш, минувајќи низ мноштво трансформации - нормативни,
статусни, организациски, професионални, просторни - таа бележи
растеж чија средишна нишка останува мисијата на депонент на
македонската книжна продукција и промотор на информациите за неа
низ библиограф- ските изданија и базите на податоци иманентни на
национална библио- шека. Меѓу најзначајните промени, секако, е
израснувањето во национална библиотека на независна држава.

И, не само пригодно, таа е меморија и паметник на македонската
култура и национален идентитет ставени во книгата.

Кон почитта за оваа институција и Јубилејот, нека бидат придо-
дадени и некои од поважните податоци за нејзината дејност, кумулирани
по овој иовод:

- околу 1.000.000 наслови на книги и брошури,
- над 17.000 наслови сериски публикации,
- над 160.000 наслови книги и брошури на македонски јазик,
- околу 1.300 наслови сериски публикации на македонски јазик,
- 250 словенски ракописи,
- над 4.500 илјади ориентални ракописи,
- 1.100 ракописи нотен материјал,

5

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Поводи

- 11.000 листови современи ракописи
- околу 7.000 карти,
- над 4.000 единици старопечатен и редок библиотечен матери-

јал,
- приближно 900 графики и цртежи,
- околу 40.000 единици фономатеријал,
- 7.000 докторски дисертации,
- околу 8.000 плакати,
- околу 1.000 македонски разгледници,
- ириближно 200 наслови CD-ROM-ови (бази на податоци, енцик-

лопедии, мултимедија)
- подготвени и отпечатени околу 220 свески (броеви)

библио- графии (национална, специјални),

но, и:

- 11 директори,
- околу 420 вработени,

и, меѓу најважното,

- над 5.000.000 корисници и
- над 4.300.000 единици користен библиотечен материјал.

Непосредно учествувајќи во создавањешо и, во најбуквална смисла,

имајќи разбирање и професионален однос за значењето и величината на
овие подашоции, кон честитките за 60 годишното постоење,
Библиоте- карското друштво на Македонија изразува најдлабоко
уверување во безалтернативноста од нагорен о'д на оваа Библиотека,
но, и дејност од исклучително значење за севкупниот развој -
индивидуален, национален, глобален.

По повод Јубилејот, Библиотекарското
друштво на Македонија на 27.04.2004 год.
донесе Одлука за доделување

Почесна "Светиклиментова повелба"

на Националната и универзитетска
библиотека "Св. Климент Охридски" Скопје,
врачена на 31. годишното собрание на
4.05.2004 год.

За Библиотекарското

друштво на
Македонија

Зорка Чекичевска, претседател

6

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

Донесувањето Закон за библиотеки
("Службен весник на РМ" бр. 66/01.10.2004)

УДК 02:340.13(497.7)(049.3)

НОВОТО ВО НОВИОТ ЗАКОН ЗА БИБЛИОТЕКИ

Дипл. прав. Зорка Чекичевска, виш библиотекар

Национална установа Универзитетска библиотека
"Св. Климент Охридски", Скопје

Законот за библиотеки е последниот кој го затвора нормативното
регулирање дејноста на библиотеките во Република Македонија на за-
конско ниво.
Тоа е повод да се направи кус осврт на таа материја, со акценти на ос-
новните исходишта што ги нуди Законот, целосно наменет на библио-
теките.

Клучни зборови: Библиошеки, Законодавсшво, Македонија, Осврши

Вовед

Правниот систем на Република Македонија го регулира дејству-

вањето на библиотеките или вршењето библиотечна дејност со повеќе за-
кони:

- Законот за културата ("Службен весник на Република Македо-

нија" бр. 31/98 и 49/03);
- Законот за задолжителен примерок ("Службен весник на Репуб-

лика Македонија" бр. 11/94);
- Законот за заштита на културното наследство ("Службен весник

на Република Македонија" бр. 20/04);
- Законот за библиотеките ("Службен весник на Република Маке-

донија" бр. 66/04).1

1 Овде нема да набележуваме други закони кои содржат одредби што ги тангираат
библиотеките. Такви се, на пр., законите за видовите степени на образование кои

7

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

Како основен или lex generalis за нормирањето во културата, Зако-
нош за кулшураша, во голем дел, е резервиран за декларации кои промови-
раат цели и утврдуваат дефиниции посветени на разбирањето на одделни
поими во смисла на Законот. Не запоставувајќи ја неспорната потреба, дури
и неопходност, од таков пристап, мора да се нагласи дека ваквиот законски
ракопис не го карактеризира утврдување на, особено, конкретни права од-
носно обврски.

Следствено, овој Закон, во голема мерка, само отстапува простор за

систематизирање на сегменти или полиња на потесни дејности од културата
за кои создава основа за донесување други lex specialis и подзаконски
прописи.

Наспроти ваквите, одредби во вистинската смисла се тие за фор-

мирањето и дејствувањето Совет за култура, донесувањето и содржината на
Национална програма за култура, стимулирањето на творештвото (креатив-
носта) низ одредено алиментирање трошоци на самостојните уметници како
и вршењето инспекција во културата.

Значителен дел од Законот е посветен на регулирање на прашањата

за остварување на културата во установа (основање, управување, рако-
водење) како и за финансирање на националниот интерес. 2 Карактерот на
тие одредби е форма или постапка што, пак, имплицира дека односите кои ги
нормира не ја тангираат ексклузивно само културата туку се иманентни и за
други дејности од јавен интерес.3

СÒ на сÒ, Законот за културата за библиотечната дејност е со значење на
декларативност, промотивност и начелност. Но, пак, целосно ги нормира
прашањата на организирање, менаџирање и финансирање.

содржат одредби за библиотеките како организациски целини/делови во состав на
образовните иституции. Притоа, без особени механизми на обврзност од нивно
вистинско егзистирање. Уште помалку, за начин и принципи на работење кон што се
подразбира и упатување на примена на друг/и пропис/и или стандарди.

2 На тоа се отстапени, речиси, 1/3 од вкупниот број членови од Законот не сметејќи ги
преодните и завршни одредби чија примена за кусо време се исцрпува.

3 Такви се сите видови јавни служби кои функционираат како непрофитни правни
лица (образование, здравство, наука и сл.). Доколку правниот систем на Република
Македонија познаваше закон (за установи) кој унифицирано и на едно место ќе ги
нормираше таквите организациски, управно-раководни и финансиски прашања, За-
конот за културата немаше да содржи одредби од таквов вид.

8

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

Со оглед на природата и припадноста во дејностите на заштита и
користење, а согласно правната основа од член 57 од Законот за културата,
библиотечната дејност е регулирана со два закони: Законот за заштита на
културното наследство и Законот за библиотеките.

Како воопштувачки и за библиотечната дејност, Законот за заштита на

културното наследство постапува на два начина:

- ги регулира прашањата на заштита на библиотечните добра во нив-
ната вкупност (интегрирано), од идентификација до конзервација и
од користење до надзор (вклучувајќи и одредени прашања на пер-
сонал ) 4 и

- го пренесува поблиското регулирање на библиотечната дејност што

не ја тангира заштитата на кулурното наследство на друг закон од-
носно создава правна основа за донесување lex specialis за библио-
течна дејност (член 9, став 2).

Законош за задожишелен иримерок како субспецијален, регулира само

еден сегмент на библиотечната дејност (и не само од неа), но, од исклу-
чителна важност за македонската култура - сочувувањето на националната
книжна продукција.5

Законот за библиотеките6

4 Дури, Законот за заштита на културното наследство (член 151 став 3) ја промовира
дотогашната Народна и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" -
Скопје во Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" -
Скопје, шест месеци пред донесувањето на Законот за библиотеките.
Притоа, утврдувајќи и функција на матична установа за заштита на дел од движното
културно наследство.

5 Токму заради важноста, овој закон е прв во областа на културата донесен по осамо-
стојувањето на Република Македонија во 1991 год.
Можеби приодите (не) коинцидираат, но и Решението на АСНОМ за доставување
задолжителен примерок од македонската издавачка продукција е донесено на 18.
01.1945 год. што било след на Решението на АСНОМ од 23.11.1944 год. за формирање
на Народната библиотека - акт донесен меѓу првите по создавањето на Македонската
држава во 1944 год. во рамките на Југословенската федерација.

6 Со донесувањето на овој Закон, престана да важи Законот за библиотечна дејност
("Службен весник на СРМ" бр. 17/74 и измените во ("Службен весник на СРМ" бр.
42/76 (за единствениот библиотечно-информативен систем), бр. 17/84 (за реферал-
ната дејност), бр. 51/88 и "Службен весник на РМ" бр. 12/93 (корекции на идеолошка
терминологија).

9

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

Кусите напомени за содржинските обележја и концепциски исхо-
дишта на набележаните законски прописи се во функција на излачување,
лоцирање предметот на Законот за библиотеки, кон кој, видно од насловот,
е насочен нашиот интерес.

Што, впрочем, како новина донесува овој Закон? И, што е уште

поважно, содржи ли основи и правила за развој на оваа дејност?

И без детално и посеопфатно изложување на анализата на
содржинската исполнетост на одредбите од овој Закон, и со ризик од евенту-
ална предозираност на искажаните мислења заради отсуството на пристојна
временска дистанца што би ги направила видни ефектите од примената на
правилата на однесување и постапување понудени во Законот, се чини дека
тој не ветува, барем, задоволителност во осовременувањето и развојот на
библиотечно-информациската дејност. Тоа, наспроти понудените неколку
нови групи (целини) на одредби.

Принципиелна забелешка на Законот е и неговата определба за

исцрпност и беспоговорност на процедуралните одредби наспроти вооп-
штеноста, недореченоста, рокадите во минимизирањето и фаворизирањето,
формалноста, декларативноста, несоодветната застапеност на современа
терминологија и сл. во делот што би требало да го регулира одвивањето на
самата дејност. Тоа пак, само по себе, сугерира и однос на законодавецот или
државата кон оваа материја.

Во конкретизација на реченото би следело:

Општа карактеристика на Законот, е воочливата сличност на кон-

струкцијата или аналогноста на одредени решенија и "размислувања" со ма-
теријата за музејските предмети иако за библиотеките не е бележит музеј-
скиош фон.7 Такви се решенијата за влезна евиденција, нагласеното значење
на изложбите како активност на библиотеките, уредувањето на научно-
образовната и друга дејност на библиотеките, копијата на библиотечно до-
бро, презентирањето на фондот, отпишувањето и сл.

Кон дефиницијата за библиошечниош машеријал или неговото

определување во смисла на Законот се постапило екстензивно, со несовре-
мени формулации, по метод на таксативно набројување на видовите биб-
лиотечен материјал што довело до разлики и неконзистентност (неиден-
тичност, несовпаѓање) на таквите одредби од трите закони кои ја тангираат
библиотечната дејност: заштита на културното наследство, библиотеки и

7 Депозитноста на задолжителниот примерок е слична со архивското работење.

10

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

задолжителен примерок. Така, за одреден библиотечен материјал, законите
се во колизија (филателистички материјал, редок библиотечен материјал).
Таквиот исход не би требало да е допуштен, а можело да се избегне замката
од набројувањето на поединечни видови и, барем во Законот за библиотеки,
да се пристапи кон генерализирање на видовите библиотечен материјал (на
пр.: објавени печатени, звучни, сликовни, електронски или поинаку умно-
жени публикации...).

Се чини необјасниво и, помалку чудно, наоѓањето на законодавецот

да ја фаворизира машичнаша функција на Националната и универзитетска
библиотека наспроти нејзината мисија и обврски на национална8 за што, и
библиотечната теорија, но и пракса, не бележат дилема околу нивната хиер-
архиска подреденост и значење во полза на функцијата на национална биб-
лиотека. Понатаму, се претпочитаат изложбите на книги наспроти библио-
графиите и базите на податоци како промоција на македонската издавачка
продукција и култура; потребата од истакнување на прашањето за работното
време на библиотеките во Законот (иако за вршењето услуги библиотеките
треба да донесуваат свои интерни акти) и сл.

Законот донесува и една чисто политичка одредба (која сака да

обезбеди правност во сферата на примената на јазиците на народите/на-
ционалните заедници согласно измените на Уставот на РМ, предизвикани од
Рамковниот договор од 2001 год.) чија непосредна примена не е логична и е
надвор од сите стандарди за библиотечна обработка. Станува збор за про-
пишаната двојазичносш на влезната евиденција и основниот каталог од член
21, став 3 на Законот за што реализација нема никогаш да има, а едновре-
мено, да се остане во рамките на професионалните узанси.

Законот за библиотеки исцрпно и консеквентно ги уредува пра-

шањата на основање, раководење, управување и финансирање на локални
библиошеки притоа употребувајќи фасцинантна прецизност во роковите и
сл. процедурални прашања како да станува збор за одредби од доменот на
работните односи. (Можеби, во крајна линија, тоа и не треба, особено, да му
се забележува на овој Закон, и покрај несоодветноста на таквите одредби за
оваа област, туку на правниот систем на РМ во целина кој не познава унифи-
цирано нормирање на овие прашања.) Како и да е, се чини неспорен мани-
фестираниот интерес на државата за тоа кој ќе раководи/управува со јавните
библиотеки кои ќе дејствуваат на локално ниво наспроти недостатокот на
механизам кој би обезбедил одвивање на библиотечната дејност и во случаи
кога локалната власт не би била заинтересирана за неа. Во таа смисла, не е
предвидена можност државата (централната власт) да пристапи кон орган-

8 Подетално за законското нормирање на Националната и универзитетска библио-
тека "Св. Климент Охридски" Скопје, во следниот број на "Библиотекарство".

11

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

изирање таква дејност за граѓаните во единицата на локална власт (на пр., за
сметка на локалната самоуправа). Не постои, исто така, ниту можност од
преземање санкција ако со свое (не)постапување локалната власт предиз-
вика згаснување на веќе организирана форма на вршење јавна библиотечна
дејност. Се чини дека сето тоа е оставено да се одвива низ механизмот на
финансирање и проценката на интересот од страна на локалната власт што,
пак подразбира и "наоѓање, убедување, рангирање на потребите по при-
оритет" или однесување според разбирањето на носителите на таа власт за
оваа дејност. Тоа, наспроти општоприфатеното значење на библиоте-
карството како логистика на вкупното одвивање на општествениот живот во
една заедница (наука, образование, култура, политика, стопанство и др.).

Новина во Законот се и одредбите за Националниош совеш за биб-

лиошекарсшво за чие постоење, подолго време, била искажувана оправда-
ност од страна на библиотечната јавност. Но, наспроти нејзините укажувања
и очекувања, и во овој дел законодавецот се определил за општост во
надлежностите и широка дисперсираност во однос на вокацијата на составот.
Така, Советот, во функција на развојот на библиотекарството, "разгледува
општи прашања, следи и анализира, проучува и дава мислења и предлози,
расправа за спорни прашања" и сл. во состав на истакнати поединци од "биб-
лиотекарството, науката, културата, образованието и здруженијата од таа
област". Очебијно, Законот не поседува поизразена конкретизација на
прашањата во надлежност на Советот ниту поседува одредба која обврзува
на, барем, мнозинска застапеност на претставници од дејноста за која се соз-
дава ова тело. Тоа значи дека, повторно, прашање на оценка на министерот
за култура е професионалната детерминираност на Советот и, со тоа, и на
неговата полезност и ефективност.

Следствено, се чини за реална претпоставката дека законската

поставеност на Советот, ќе продуцира тромо, не сосема стручно и, рела-
тивно, незаинтересирано и нефункционално тело.

Новина во Законот се и одредбите за ираваша и обрвскише на

корисницише (членовите 32-34) што, како идеја, е за поздравување. Но, ос-
вен конкретноста на одредбите за карактерот на прибирањето лични пода-
тоци за корисниците (што е повеќе обврска за библиотеките и друг домен на
односи), за нивна вистинска операционализација потребно е донесување
општи акти на секоја библиотека што не значи дека тие права, по автомати-
зам, ке имаат идентична реализација.9

9 Се чини дека овде е можна насочувачка/препорачителна активност на Национал-
ниот совет за библиотекарство.

12

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

Нова за овој Закон е и можноста од формирање приватна библио-
тека (воведена уште со Законот за културата во 1998 год.) што е во апсо-
лутна согласност со сите одредби кои ги промовираат и гарантираат сло-
бодите на човекот и граѓанинот (изразување, избор на занимање, прет-
приемништво, приватна или граѓанска иницијатива и сл.).

Осигурувањешо ексионати и изложби од странство (членовите 35-

37), освен што е нова материја за овој Закон, заслужува да се истакне дека е
регулирано осмислено, конзистентно, прецизно и завршено во секој поглед
(цел, причини, материја, процедура). Кон овие би ја додале и одредбата од
член 31 на Законот според која обврската на основачот од имотно осигуру-
вање на библиотечниот фонд, документација и простор на јавните библио-
теки ја подига на законско ниво.

Новина во Законот е и регулирањето на израбошкаша на биб-

лиошечно добро како принципиелно кон кое ќе следи финално во подзакон-
ски акт. 10

Во однос на човечкиот ресурс односно формирањето библиошечен

кадар, новиот Закон делумно ја сработува задачата. Ова, наспроти на-
гласеното значење на ова прашање заради отсуството на институционално
образование на библиотечен кадар во државава, но и на осмислена политика
на такво во други земји.

Имено, поаѓајќи од обезбеденото идентично регулирање на праша-

њата за библиотечниот кадар за сите дејности на заштитата и користењето
со Законот за заштита на културното наследство (членовите 161-166) и без
внесеување измени во видовите изборни звања и во условите за избор, Зако-
нот го подига степенот на важноста на звањата одредуваќи го министерот за
култура за надлежен за избор (по рецензиско мислење од комисија). До-
колку се остане во сферата на објективност и компетентност, што ќе рече
без заплеткување во влијанија од политичка определеност или личен однос
на инволвираните во одлучувањето, на подигањето рејтингот на изборните
звања влијае и новината од воведувањето преизбор.11 (И уште дигресијата:
наспроти пропишаното за стручните звања, државата го нема регулирано

10 За овој вид библиотечен материјал досега беа правени само репроформи или
фототипски изданија (онаму каде е тоа технолошки можно).

11 Заради законската самоуправна можност, органите на библиотеките самостојно да
одлучуваат за сите прашања, критериумите за избор во звања од доскорешниот За-
кон за библиотечна дејност многу различно се "читаа" низ библиотеките. Тоа доведе
до обезличување и маргинализирање на звањата до степен на неподнослива кари-
катуралност.

13

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

нивното наградување низ механизмите на стекнување буџетски средства за
плати).

Освен изборните, Законот начелно пропишува дека работите во

библиотеките се вршат и со персонал со неизборни стручни звања чија
подготовка е во рамките на образовниот систем. А нашиот образовен систем
не врши подготовки во професијата библиотекар.

Имајќи го тоа за реалност, Законот за библиотеките не ја искористи

можноста да пропише други модалитети кои ќе овозможеа формирање/обра-
зување библиотекари низ форми на одредена (до)квалификација. Такви би
биле: стручни испити, законска или подзаконска задолжителност на до-
бивање лиценца за внес на записи во Националниот библиотечно-информа-
циски систем за библиотекари од сите видови библиотеки, задолжителност
на примената на одредени (над)национални стандарди и правила за работа
на сите видови библиотеки, поконзистентно регулирање на статусот на На-
ционалната библиотека и на прашањата на стручниот надзор и сл. Таквото
формирање библиотечен кадар односно одвивањето на библиотечното рабо-
тење низ постоење и примена на вакви механизми би бил во функција и на
националниот или единствениот библиотечно-информациски систем.

Законското регулирање на Националниош библиошечно-инфор-

мациски сисшем (членовите 38-41) заслужува поопсежна опсервација заради
изразената општост, декларативност, неактуелност, беглост и не особена
конзистентност што, од своја страна, ја проблематизира заинтересираноста
на државата за негово функционирање во вистинската смисла на тој поим.

И веднаш, за недореченоста: ако се пропише дека библиотеките ќе

дејствуваат во единствен библиотечно-информациски систем, а при тоа, се
остане без механизми за негова реализација, тешко дека библиотеките така
ќе функционираат сами од себе. Кој и што ќе ги натера на такво однесување,
особено, во време на развиена Интернет комуникација? Уште повеќе што, и
покрај декларираното опфаќање на сите библиотеки во системот (член 38,
став 1), говорот на Законот не открива децидно на кој вид библиотеки се
мисли (само на јавните или и на универзитетските,12 специјализираните и сл.)

12 За разлика од јавните, токму овој вид библиотеки поседуваат книжен фонд со ви-
сок или, барем, завиден степен на актуелност, научност и стручна профилираност
што е од исклучителна важност за квалитетот на информации за корисниците од-
носно за понудата на единствениот библиотечно-информациски систем.

14

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

и на кои потсистеми, седно дали во склоп на националниот систем или над-
вор од него.13

Кон ова, како потешкотија, би ја додале и извесната лежерност на
одредбата од член 41 според која реализацијата на системот државата го
препушта на договорно регулирање на субјектите во него. Во овој контекст
треба да се истакне и обрската на Националната библиотека на Република
Македонија (член 18, став 1, точка 14 од Законот) да организира Национален
библиотечно-информациски систем, но, без јасни модалитети на обврзност
од учество за другите библиотеки. Принципот на договорност врз кој, според
Законот, реално базира постоењето на библиотечниот систем подразбира
манифестирање волја и интерес на различен вид субјекти - од самостојни до
организациски делови на други субјекти. Тоа значи различни домени и
степени на одлучување и наоѓање, мноштво поединечни деловни односи без
јасен начин како Националната библиотека ќе го надминува тоа односно ќе
постапува во правец на омасовување на системот со членки.14

Неспорно е дека еден од механизмите на обврзување на учество во

системот е финансирањето што, во околности на функционирање на локал-
ната власт е во малку покомплицирана состојба, но не и ненадминлива.
Од друга страна, обезбедувањето информациска опременост и можност од
телекомуникациска поврзаност на библиотеките, што државата секако ќе го
финансира (во секторот култура, образование или друг, сеедно) не значи
дека библиотеките, по автоматизам, ќе функционираат во информациски
систем. Единственоста на системот се состои од унифицирани и, од едно
место водени решенија за прашањата на софтвер, опрема, дизајн на базата,
стандарди за внес и др. Тоа значи дека единственоста е првенствено услов, а
дури потоа продукт или последица на библиотечниот систем.

Секако дека Законот можеше учеството во системот да го доведе до степен
на обрска за библиотеките низ пропишување задожително обезбедување
лиценци за внес во заедничката база односно каталог, примена на (над)на-
ционални стандарди за обработка и сл. ако воведеше меѓуминистерски меха-
низам на примена на одредби од Законот низ системот на подзаконски акт/и
или др. професионални стандарди (во дејностите култура, образование и
наука и др.).

13 Дикцијата на Законот во целина не исклучува можност од формирање и на други,
исто така, единствени системи (на пр. на високошколски библиотеки или на такви по
тематска профилираност на библиотеките без оглед на основачот).

14 Договори меѓу носителот (домаќинот) на Националниот библиотечен систем и
учесниците секако ќе има, но за прашањата на негова реализација (принципи на
работа, вид на програмски привилегии, селекција на библиотечен материјал, вид на
опрема, примена на стандарди и сл. кои ќе ја овозможат неговата единственост).

15

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Акшуелно

Сето речено за единствениот библиотечно-информациски систем, во
крајна линија, како да ја доведува во прашање стратегијата на развој на биб-
лиотеките како јавен сервис во Република Македонија. Тоа, пак, несомнено,
продуцира или може да продуцира неповолност за корисниците оти не
исклучува нарушувања на хармонизираниот или идентичниот развој на
достапот до информации, наспроти таквото, со Устав, загарантирано право.

И, на крајот, структурата на мислата и јазикот на законодавецот во

делот за Националниот библиотечно-информациски систем се зачудувачки
идентични со тие кога, за прв пат во нашето позитивно законодавство беа
внесени дополнувања што се однесуваа на единствениот библиотечен систем
(во тогашниот Закон за библиотечна дејност во 1976 год.)! А, оттогаш, е за-
бележан премин во развојот на општеството од граѓанско во информациско
што имплицира, безмалку, револуционерни промени во информатичките
знаења, технологија и можности.

* * *

Следствено, водечката намера на секој законодавец при иновирање

на сопствените текстови да создаде нови правила на игра и овозможи развој,
се чини, во овој, не е во доволна мера постигнато иако тој донесува промени.
Евидентно од текстот е дека не била остварена задоволителна соработка со
стручната библиотекарска јавност и дека, во целина говорено, со извесна
доза на леснотија е пропуштена можноста да се подготви поконзистентен и
помодерен законски текст кој ќе има подисперсиран опфат и подефинирана
задолжителност. На тој начин, и подолгорочни ефекти од примената кои ќе
резултираат во поврамнотежен развој на правата и слободите на човекот и
граѓанинот (во случајов - корисникот) во доменот на инфомирањето, слобо-
дата на мислењето, образованието и творењето, а со тоа и на демократизаци-
јата и развојот на вкупните општествени придвижувања, не запоставувајќи
ги тие на локално ниво.

Summary

UDC 02:340.13(497.7)

THE NEWS IN THE NEW LAW FOR LIBRARIES

Grad. Lower Zorka Cekicevska, senior librarian

National Institution University Library "St. Kliment Ohridski" - Skopje

The law for libraries is the last one that concludes the normative regulation work

of the libraries in the Republic of Macedonia on the low level.

With reference to this topic a brief review is done. The stress is given to the basic

results that the Law offers, completely aimed for libraries.

Kew words: Libraries, Legislature, Macedonia, Reviews

16

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

Проф. Д-р Александра Вранеш
Филолошки факултет при Универзитетот во Белград,

Србија и Црна Гора

Д-р Александра Вранеш (родена 1960 год.) магисшрирала 1989 год., а
докшорирала 1996 год. Таа е вонреден ирофесор на Филолошкиош фа-
кулшеш во Белград, а од 2000 год. и уиравишел на Кашедраша за библиоше-
карсшво и информашика.

Предава Библиошекарсшво I-IV на додииломскише сшудии и Ме-
шодологија на исшра.жување во библиошекарсшвошо, Техника на нучна
рабоша и Сриска библиографија на иоследииломскише сшудии.

Авшор е на иовеќе книги и бројни сшудии, учесник на конференции
во земјаша и сшрансшво, иницијашор и организашор на две меiународни
конференции од обласша на библиошекарсшвошо одр.жани во Белград
(2000. и 2003 год.), уредник на сиисаниешо "Средби на библиографише во
сиомен на Д-р Георгие Михаиловиќ", член на Реиубличкаша комисија за ио-
лагање сшручни исииши и за унаиредување во иовисоки сшручни звања и др.

Од 2004 год. и Прешседашел на Сојузош на друшшваша на библио-
шекарише на Србија и Црна Гора.

17

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

УДК 02:004.7

ДИГИТАЛНИ БИБЛИОТЕКИl

Проф. Д-р Александра Вранеш
Филолошки факултет при Универзитетот во Белград,

Србија и Црна Гора

Прикажани се можностите, аспектите, ефектите и погодностите на
дигиталните библиотеки како развој на библиотекарството и органи-
зацијата на информацијата за знаењето. Гледано од теоретски и ап-
ликативен агол. Не е изоставен ниту критичкиот однос кој ги прави
видливи потешкотиите и проблемите во процесот на нивното практи-
кување.
Искажано е и мислење за состојбите на овој план во Србија.

Клучни зборови: Дигишални библиошеки

Библиотекарството, од една, информациските науки, од друга

страна; традиционалните облици на организација и дејствување наспроти
глобализацијата на информациите, поттикнувана од нивната дигитална
форма, и безмалку, натприродните и надтипски модалитети на здружување
чија цел е покомплексно информирање; економските и политичките вли-
јанија врз општествената положба на библиотеките и дигитализирањето на
информациите како предуслов за образование од далечина и за глобали-
зација на знаењето - претставуваат спротивности во кои денес се најдоа и
библиотекарите и корисниците. Мотивациите и исходиштата на ширењето
на сознанијата и на задоволството од читањето и учењето се исти, се разли-
куваат само технолошките предуслови и средствата за нивното достигну-
вање. Од складови, чувари на книгите, библиотеките се трансформираа во
брокери на знаење во кои се вкрстуваат потребите за публикација и инфор-
мација, локациските податоци за нив, правото, слободата и материјалниот
аспект на нивното користење. Меѓусебно во постојан натпревар, електрон-

1 Изложено на Советувањето "БИС 2004 - Библиотечни информациски системи",
одржано од 5 - 7 мај, 2004 година во Ниш, во организација на Иновацискиот центар за
развој и примена на информациските технологии при Машинскиот факултет на Уни-
верзитетот во Ниш.

18

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

ските, виртуелните и дигиталните библиотеки реално се разликуваат, но
сите се синоним на брзо информирање, кое, наспроти непознавањето на-
ционални, географски и историски граници, суштествено се темели на еко-
номските. Суштината на традиционалните и дигиталните библиотеки е ин-
телектуалниот производ, а не неговата дигитална форма, педантниот библи-
ографски податок, а не колекцијата на битовите, грижата околу едностав-
ното складирање, вкрстеното сортирање и правовременото презентирање на
сите податоци.

Кога во периодот меѓу 15 и 19 век стремежите за создавање на една

универзална меѓународна библиографија зајакнале, ни индивидуалните ни
колективните усилби во 19 и 20 век, не можеле да го остварат тој сон. Биб-
лиографијата тогаш, како што не треба ниту сега, не била набљудувана како
производ на опишување на ракописна или печатена публикација, како збир
податоци за издавачката продукција, туку опфаќала библиологија, историја
на книжевност и библиографија во нејзиното современо значење. Ниту
дигиталната библиотека не подразбира само дигитализирани колекции,
честопати оформени на регионален, роднокраен, национален принцип, туку
процедури и околности, чија трансформација од традиционални во техно-
лошки унапредени овозможува востановување на дигитални колекции.
Дигиталната библиотека Американско иамешење, националниот дигитален
проект на Конгресната библиотека, Докуменширањешо на американскиош
уг на Универзитетот Северна Каролина или сличниот потфат на Уни-
верзитетот Корнел, се темелат на депозитна колекција на дигитални записи,
на можностите за единствено именување и пребарување од поширок инфор-
мациски простор. Процесите што водат до дигитална библиотека се селек-
ција, обработка, едукација на библиотекарите, едукација на корисниците и
евалуација на работењето, паралелно со неопходната координација, стан-
дардизација и контрола на квалитетот. Оттаму, современата библиотека се
именува како комплексна или хибридна библиотека, одредена со нејзиниот
социјален, информациски и системски домен, со печатените и електронските
носители на информации, низ чија достапност постојано се оценуваат ефек-
тивноста, ефикасноста и економичноста.

Откритието на печатарството, класификацијата на човечкото
знаење, утврдувањето на меѓународните стандарди и препораки за работа,
организација, за библиографски опис, поставувале барања еднакви на оние
што денес ги наметнува компјутерската технологија. И како што книгата во
почетокот била привилегија на високо образованите и богатите опште-
ствени слоеви, така и денес базите на податоците може да ги користи само
истиот слој луѓе доколку библиотеките не се постават како посредници меѓу
поединците жедни за знаење и самото знаење. Кризата на идентитетот низ
која минуваат библиотеките речиси дваесет години, од обидите ексклузив-
носта на новите медиуми да ја пласираат низ името на медијатеките, а денес

19

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

преку името на информациски центар, исчезнува пред фактот дека библио-
теките, пред сÒ, негуваат знаење, а не само информации, и дека, без оглед на
формите низ кои го пренесуваат, го прават демократски достапно независно
од возраста, полот, економската положба, физичкиот или менталниот
хендикеп. Библиотеките на 21 век ќе бидат слични, ако им дозволиме, на
самопослуги на информации. Проблемот на демократичноста и отвореноста,
на слободниот достап до разновидни податоци, навестени во сфаќањето на
самопослугата, не е во оваа констатација, туку во фактот дека тоа што се
нуди е пласирање на информации, не на знаење, со век на траење условен од
економски, политички и други општествени законитости. Информацијата
може да биде самостојна, а знаењето бара контекст, информацијата може да
биде брза, но знаењето се стекнува бавно. Се чини дека интернет завладеа со
светот. Неговата надмоќ е видлива и во фактот што дури и најголемите пу-
ританци во Србија тој поим го пишуваат со големи букви, признавајќи му
посебност, единственост, неповторливост, преземајќи го од англискиот јазик
правото општата именка да се пишува со голема буква, наместо да биде наш,
домашен, демократичен, заеднички именител на можноста и на правото на
информирање. Наше право е да бидеме објективни и да претставиме два
типа информации. Тие кажуваат дека електронските медиуми и интернетот
ги потиснуваат традиционалните форми на комуницирање и учење, зашто
над 60 милиони луѓе ширум светот секој ден комуницираат преку електрон-
ската мрежа, која секој месец се шири за 10 - 15 %, а во текот на еден ден се
вклучуваат 500 000 книги со обем од 200 страници. На ова треба да се
спротивстави сознанието, честопати неистакнато, дека во светот сепак само
еден процент од постојните информации се достапни во дигитална форма.
Тогаш, колку е реален стравот дека книгата ќе отстапи пред оваа форма
кога преостанатите 99% информации треба да се пренесат на други носители
на информации. Самиот Бил Гејтс неодамна го изнел сознаниете дека тек-
стот кој надминува 3-4 страници корисниците сÒ уште повеќе го печатат,
наместо да го читаат од екран, што говори дека интернетот е само побрз
систем на дистрибуирање на конвенционални записи. А снаоѓањето на
интернет, кој дури и на вкрстените прашања честопати нуди безброј пот-
полно несоодветни одговори, сÒ е послично на потребата од класифицирање
на човечкото знаење востановена во претходните векови. Библиотеките кои
секогаш подготвено одговарале на потребите на времето се прилагодуваат и
на новите носители на информациите, нудејќи едновремено и печатен до-
кумент и виртуелна информација, зашто тие се, како што запишала Мери-
лин Гел Мејсон, "јин и јанг на сознавањето, машки и женски принцип, актив
и пасив, темнина и светлина, сонце и месечина".

Историските, економските, технолошките особености на едно

општество го условуваат и видот на организацијата на библиотеките. Од
првите библиотеки во кои фондот и корисникот биле примарни се издвоиле
различни задачи, кои со текот на времето влијаеле на осамостојувањето на

20

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

одделни служби, содржински и формално. Особено во годините непосредно
по Втората светска војна во библиотеките се оформуваат одделенија што ги
следат процесите на набавката, чувањето, обработката, користењето на
фондовите и информирањето на корисниците. Организациската структура
на библиотеките се усложнувала напоредно со збогатувањето на биб-
лиотечната дејност, а хиерархијата во меѓусебните односи на вработените
станувала сÒ поизразена. Секој библиотечен сектор имал свој раководител, а
сите директно одговарале на управникот на библиотеката. Согласно
општественото уредување и степенот на самостојноста на самата професија
во библиотеката и надвор од неа, постоела можност за различни видови
здружување на вработените заради застапување на заедничкиот интерес,
така што едновремено постоеле внатрешни и надворешни комисии, совети,
секции, здруженија, но тие не ја нарушувале хиерархијата на одлучувањето.
Ваквата бирократска организација на библиотеките, особено како самостој-
ни установи, опстојува сÒ уште. Додека националните, универзитетските и
јавните библиотеки токму така ги структурирале своите работни единици,
ваквата ригидна форма на организација ниту порано, а ни сега не е застапена
кај факултетските библиотеки во нашата земја. Не можеме да кажеме дека
тоа е резултат на нашиот критички однос кон традиционалната и во светот
можеби надмината форма на организација, туку повеќе на подреденоста на
факултетската библиотека на високошколската установа во чиј состав се
факултетските и семинарските библиотеки, како наставно-научни, но едно-
времено и административни единици на одделни високообразовни установи,
најчесто поради малиот број на вработени и скромниот простор, не можеа,
ниту имаа потреба, да ја следат формата на организација на самостојните
библиотеки, па се чини дека отсекогаш, и во тој поглед, нивната свртеност
кон корисникот е поизразена.

Развојот на новите технологии и нивната примена во библиотеките

предизвикаа реални промени во библиотечното работење и дисеминацијата
на информациите, но не во организациската структура на библиотеките,
барем не според очекуваното. Хиерархискиот модел на библиотеките оп-
стоја и покрај заемното преплетување на различни работни процеси, што
можеа да бидат основа и за вид кооперативна организација. Така Барбара
Моран2 разликува нови видови организација на библиотечната работа:

1. во форма на комисии, кои ги сочинуваат членови од различни

сектори;

2 Moran, Barbara B.: The Changing Organizational Structure of Academic Libraries. -

http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/b/BarbaraMoran.htm. - 15.03.2004. - 7 p.

21

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

2. во вид на времен ангажман во проектна задача, после чие
успешно завршување вработените се враќаат на редовните
задолженија;

3. во форма на матрица, или кружок на квалитет, во кој членовите
на работните групи, во процесот на барањето најдобри решенија
во однос на зголемувањето на продуктивноста и контролата на
квалитетот, имаат одговорност и кон раководителот на сопстве-
ното оделение и кон раководителот на проектниот тим;

4. како тимови во рамките на одделни сектори, во кои е суште-
ствена групната, а не индивидуалната работа.

Секоја промена на организациската структура во библиотеките, ос-
мислена самостојно или во консултација со советниците, мора да биде поса-
кувана од самиот колектив, односно тој да има чувство дека спроведувањето
на таков проект е оправдано. Можна е доколку библиотеките, односно нив-
ниот стручен кадар и раководен тим, се свесни, пред сÒ за: а) потребата од
трансформација, минимална или радикална; б) тешкотиите пред кои ќе се
исправат во тој процес; в) ако се отворени за сите видови на континуирано
образование и усовршување; г) доколку се правовремено и квалитетно ин-
формирани од самиот почеток.

Во проектите што ги предлагаа меѓународните или локалните заед-

ници или организации, во периодот од шеесеттите до осумдесеттите години
на 20 век, библиотеките се согласуваа со одделни идеи, какви, во рамките на
ИФЛА, беа: централизираната набавка, меѓународната стандардизација на
каталошкиот и библиографскиот опис, меѓународното единствено нумер-
ирање на сериските и монографските публикации, воведувањето на цен-
трализираната каталогизација, каталогизацијата во публикација, развива-
њето на меѓубиблиотечното зајмување, универзалната библиографска кон-
трола, универзалната достапност на публикациите, заштитата и конзерваци-
јата на библиотечната граѓа, почитувањето на авторските права, универзал-
ниот протек на податоците и телекомуникациите. Почетокот на седумде-
сеттите години на 20 век го обележа новата иницијатива за основање на кон-
зорциуми на библиотеки (присутни во литературата уште од педесетите),
кои претставуваат послободна заедница на членки и можат да ги обедину-
ваат сите претходни форми на здружување, гранско и функционално, но и
географско, демографско, регионално, стручно. Технолошкиот развој при-
донел за општественото втемелување на библиотечните конзорциуми (како
форма на здружување познати во стопанството, економијата и образова-
нието уште од средината на 19 век), за разнородноста на домените на нив-
ната соработка и квалитетот на работењето. Тој секако не го предизвикал
нивното појавување, но го олеснил во деведесетите, ги поттикнал и придонел
за ширењето и комплексноста на нивното работење. Jordan Scepanski ја ана-

22

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

лизира смислата на поврзувањето на библиотеките во конзорциуми: "Кон-
зорциумите главно се основаат заради подобрувањето на куповната моќ на
институциите-соработнички, достапноста на различни извори (некогаш
печатени, денес дигитални, во иднината можеби човечки ресурси) и заради
развојот на автоматизираните сервиси. (...) Конзорциумот не е библиотечна
асоцијација иако некои од нив се вклучуваат во неговото дејствување. Кон-
зорциумот не е ниту систем на високото образование, ниту пак регионален и
државен систем на јавните библиотеки (...)".3 За конзорциумите не постојат
локални, национални, економски, технолошки, типолошки, кадровски,
политички, психолошки, федерални граници, поради што тешко се де-
финираат. Тие базираат на заедничка цел и интерес кои ги остваруваат со
договор, соработка и со флексибилноста на својата мрежа. Доброволното
здружување, централизираната администрација и економските поволности
се трите основни принципи врз кои се темели дејствувањето на конзорциу-
мот. Неговата ефикасност ја обезбедуваат:

1. дефинираноста на целите и носечките активности, визиите и

мисиите на конзорциумот, чии детерминанти едновремено се јас-
носта, прецизноста и флексибилноста;

2. свеста на сите библиотеки-членки за користа и комерцијалната
оправданост на таквото здружување, од што произлегува подгот-
веноста за соработка;

3. спроведливоста на одлуките на конзорциумот, која е можна само
ако управното тело го сочинуваат угледни раководители, чиј
збор има општествена валидност, што вклучува не само управ-
ници на библиотеките, туку, зависно од нивото на организи-
рањето, и декани на факултети и ректори на универзитети.

Благодарејќи на здружувањето во конзорциуми, малите и средните
високошколски библиотеки, задржувајќи го индивидуалниот идентитет на
локални збирки, профитираат во сферата на набавка на електронски
списанија и бази на податоци и на архивирањето на податоците за идни
користења и вклучување во програмите за образование од далечина. По-
малите академски библиотеки од САД се здружуваат во конзорциуми, меѓу
кои е и големиот и познатиот Ohio Link4, кој вклучува повеќе од 50 библио-
теки-членки со различна големина, значење и трајност. Едновремено, покрај
веќе мошне развиената институција на легирање, благодарејќи на која пого-

3 Scepanski, Jordan M.: Collaborating on New Missions: Library Consortia and the Future of Aca-

demic Libraries. - http:// www/lib.pku.edu.cn/98conf/paper/c/JordanScepanski.htm. - 15.03.2004. -5p.

4 Zhang, Sha Li: Collection Management in small and Medium Size University Libraries in the

New Century. - http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/b/ShaLiZhang.htm

23

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

лем број библиотеки ја извршуват својата мисија, се развива и органи-
зираната и институционализираната поддршка на приватниот сектор на
американските библиотеки, меѓу која треба да се одбележи професионал-
ната организација ALADN (the Academic Libraries Advancement and Development

Network)
5, која има за цел да ги развие вештините на библиотекарите и да ги

обучи за спроведување на новите програми. На пример, во Велика Британија
електронските извори на информации за сите библиотеки и сите членки на
универзитетот ги набавува и промовира новата агенција Joint Information Sys-
tems Commitee (JISC), додека високошколските библиотеки на 20 најголеми
универзитети на оваа земја се здружуваат во конзорциумот CURL (The Con-
sortium of University Research Libraries), заради соработка со библиотеките во
земјата и странство.

Улогата на конзорциумот е значајна особено во спроведувањето на

набавната политика. Системот Кобсон за обединета набавка воспоставен во
Србија под водство на Народната библиотека на Србија е добар и економски
оправдан облик на конзорциум, благодарение на кој, со поддршка на Минис-
терството за наука, на научните работници им е овозможен пристап до пол-
ниот формат на 12.000 периодични публикации. Успешната набавна поли-
тика, изјавува англискиот библиотекар J. A. Urquhart, зависи од "компетентна
селекција, контрола на буџетот и просторот наменет за сместување", крите-
риуми чија целосна оправданост се промовира со проектот за дигитални
библиотеки. Специјалистот за предметна обработка во библиотеката, добар
познавач на одделна научна дисциплина, може, на барање на читателот, да
врши селекција на бараниот материјал, што се предвидува во поздравната и
визионерска реч на Хозе Ортега и Гасет при отворањето на меѓународниот
саем на книги во 1935 година: "Библиотекарот во иднина ќе мора да го води
неупатениот читател низ неопходната џунгла книги и да биде терапевт,
хигиеничар на неговата лектира. Тоа не соочува со ситуација спротивна на
онаа од 1800 година. Денес премногу се чита: угодноста на усвојувањето
мноштво идеи што се сочувани во книгите и списанијата со занемарлив или
ништожен напор човекот постепено го навикнува, а просечниот веќе го сви-
кнала, да не размислува со сопствената глава и да не го преиспитува
прочитаното, што е единствениот пат на вистинското усвојување на идеите.
Станува збор за најпогубното, суштински најнегативното својство на кни-
гата. (...) Голем дел на денес енормно нараснатите јавни проблеми потекнува
од фактот што просечните глави денес се наклукани со идеи по инерција,
разбрани делумно и обезвреднети - значи наклукани со псевдоидеи."

Втор работен процес без чие осовременување нема дигитална биб-

лиотека е формирањето систем на каталози. За современиот "on line"
компјутеризиран каталог, предизвикот и потребата на нашето време, теме-

5 Haak, John R.: Acting Locally, Serving Globally: Generating Support for Research Libraries into

the Next Millenium. - http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/a/JohnHaak.htm. - 14.03.2004. - p. 2

24

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

лот на дигиталната библиотека, со одушевување пишува Frederich Kilgour6,
наведувајќи ги следните предности:

1. корисност, зашто повеќе е насочен кон задоволувањето на пот-

ребите на корисникот, отколку кон почитувањето на библио-
графските принципи;

2. достапност на информациите и надвор од библиотечната зграда
преку терминал;

3. потполност и ажурност, зашто ги поседува тековните информа-
ции, кои се достапни напосредно по нивното внесување во
компјутерот;

4. дури ни големината, која варира од персонални компјутери до
големи системи, не претставува негов недостаток;

5. флексибилност, бидејќи податоците може да се добијат и на ек-
ран и во печатена форма;

6. продуктивност, бидејќи го забрзува процесот на каталогизација и
класификација, а со тоа го заштедува времето на библиотекарот
и корисникот.

Josephine Fang

7 нагласува дека примената на сметачи овозможува
ефикасна централизирана каталогизација, која е основен предуслов за фор-
мирање на мрежа на библиотеки, што понатаму води кон висока професио-
налност на библиотекарите, намалување на трошоците, зголемување на бро-
јот на обработени наслови, како и кон широка дистрибуција на пуб-
ликациите и на информациите.

Библиотеките, особено оние при високошколските установи, од една

страна ја препознаваа експлозијата на информациите и развојот на техно-
логијата која требаше да им овозможи да владеат со нив, а од друга страна
развиваа натпревар и кај своите членови, создавајќи простор во општеството
да бидат препознавани не повеќе како чувари на книгите и информациите,
туку како тнр. менаџери на знаењето. Обемот, комплексноста и разновид-
носта на информациите ги надраснуваа способностите на поединците и фон-
довите на библиотеките, а со самото тоа и дотогашните поларизирани
сфаќања за библиотекарите како универзални иознавачи, или предметни
специјалисти. И едните и другите се здружија во обидот да ги совладаат

6 The Shared Cataloguing System of the Ohio College Library Center / Frederich G. Kilgour . -

Во : Journal of Library Automation . - 5 /1972/ . - стр. 158.

7 Theoretical Aspects of centralized Cataloguing and Interlibrary Loans / Josephine Riss Fang . - /

Manila : IFLA General Conference, 1980/ . - стр. 2-12.

25

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

вештините на користењето на телекомуникациската, компјутерската, репро-
графската опрема, по можност подобро од своите корисници и да го
преземат товарот на одговорноста не само за одбир и дистрибуирање на ин-
формациите, туку и за обука на корисниците на нивните библиотеки за
користење на новите заемни каталози, на базите на податоци, електронските
публикации, достапни честопати преку порталот на библиотеката.

Во следните години во кои во Србија организирано и обмислено ќе

се изградува системот на виртуелно библиотекарство, чиј битен предуслов е
заемната каталогизација, библиотеките, со своите специфични и богати
фондови и високообразованите, специјализирани библиотекари, кои имаат
можност директно да влијаат на квалитетот на научниот и образовниот
процес, а со тоа и на натамошниот општествен развој, треба да го почнат
процесот на создавање на виртуелен универзитет, на чие формирање и
вклучување во општите образовни и научноистражувачки проекти во светот
битно ќе влијае воведувањето и почитувањето на системот на квалитет. Во
тој процес библиотеките може да ги користат различните програми кои
овозможуваат воспоставување на дигитална библиотека, имајќи ги во вид: а)
сеопфатноста на библиотечните процедури; б) комплексноста на барањата
на секоја процедура; в) компатибилноста на национално и интернационално
ниво; г) материјалната условеност.

Националната библиотека која во соработка со најзначајните матич-

ни библиотеки во Србија го дефинираше проектот Виртуелна библиотека на
Србија, определувајќи се за комплетниот и заокружениот програм КОБИС,
присутен на нашиот пазар уште од 1989 година, ја имаше во вид потребата на
библиотеките во Србија што поскоро да се вклучат во балканскиот и свет-
скиот дигитален простор, отворајќи поле за натпревар за сите можни про-
грами што ги поддржуваат библиотечните процедури и на истиот протокол
го забрзуваат востановувањето на дигиталниот библиотечен простор на
Србија. Тука веројатно би било корисно здружувањето на библиотеките,
пред сÒ на јавните, во соодветни конзорциуми заради решавањето на гор-
ливите прашања, на кои моментно се одговара недоволно систематски и це-
ховски незаштитено.

Се чини дека дигиталната библиотека опстојува надвор од проблем-

ите поврзани со кадарот во библиотеките. Напротив, недоволната еду-
цираност или професионалната лежерност имаат сосема видливи негативни
последици и на планот на дигиталната библиотека.

Врз основа на искуството стекнато во британските библиотеки Alan

Mac Dougall дошол до сознание дека библиотекарите, слично на сите други
работници, можат да се поделат во две групи. Првата група ја сочинуваат
лица што се заинтересирани за работата во библиотеката, а втората оние

26

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

што се рамнодушни кон своите работни обврски. Негов впечаток е дека оваа
поделба, направена според интересот и односот кон работата, едновремено
ги диференцирала луѓето со висока, средна стручна подготовка и манипу-
лантите. Тој заклучува дека во библиотеките честопати постои "елемент на
елитизам и професионален протекционизам" и дека организирањето на
семинари може да помогне за отстранување на разликите меѓу овие групи и
воспостановување пријатна работна атмосфера во библиотеката. Еден од
таквите програми за обука, кој се остварува на Brystol Politechnic School, се
состои од 11 месечни средби под покровителство на јавните библиотеки и од
две средби во организација на универзитетската библиотека, на кои се
разговара за проблемите од библиотечната пракса. Овој вид средби е орган-
изиран за квалификувани библиотекари, а за нестручниот персонал е орган-
изирана сесија на предавања од 1 до 2 часа неделно.

Експериментот кој бил спроведен во Redclife Library е сосема

успешен, зашто остварил:

1. подобро познавање и разбирање на работните процеси;

2. заемно запознавање на вработените со одделните проблеми што
се наметнуваат во праксата;

3. посериозен однос кон работата;

4. посрдечен, покоректен однос кон студентите;

5. зголемен број и квалитет на информациите.

Континуираното образование на кадарот е неопходно за развојот на
библиотечно-информациската дејност. Оттаму новите програми на англи-
ските библиотекари во колеџите предвидуваат минимална обука за секој
член на колективот од најмалку пет часови годишно.

Со оглед на ориентираноста на библиотечната дејност кон барањата

на корисниците, кои го следат развојот на научните дисциплини и технологи-
јата, образованието на библиотекарите мора да биде флексибилно и ним да
им се прилагодува. Општите насоки за содржината на наставните програми,
освен функционалноста и универзалноста, треба да ја одразат и мултидисци-
плинарноста на професијата. Претходните карактеристики, како и можноста
за проверка на усвоените знаења и вештини низ прашалници и анкети, прет-
ставуваат солидни предуслови за воведување на учење од далечина, што е
пожелно да биде координирано од страна на ICDE (International Coordination of
the Distant Education). Современите библиотекари треба:

1. да одговорат на потребите на библиотеката и на нејзното
окружување;

27

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

2. својата професионална определба да ја чувствуваат и како
животна вокација и како услужна дејност;

3. да ја почитуваат традицијата, а промените да ги прифаќаат со
натпреварувачки дух;

4. во својата работа да ги применуваат особините на добар компју-
терски софтвер - процедуралност, интерактивност, кооператив-
ност.

Веројатно дека на многу библиотекари, па и на самите корисници,
размислувањето за однесувањето на вработените во библиотеката им се
чини неважно, или барем помалку важно, особено во контекстот на достап-
носта на фондовите и на информациите. Меѓутоа, тоа понекогаш влијае
подсвесно на определбата на корисникот да се обрати на сосема определен
библиотекар, своите потреби да ги прилагоди на работното време на
стручњакот со кој сака да соработува, или во изборот на библиотеката да го
водат психолошки, а не конкретни причини. Оттаму од библиотекарот треба
да се очекува:

- поддршка и насочување на индивидуалните напори на корис-

никот;

- помош во наоѓањето соодветна публикација и информација;

- аналитичност во проблемските пребарувања;

- заинтересираност за степенот на адекватноста и корисноста
на дадената информација;

- кооперативност и трпение;

- комуникативност и отвореност;

- посветеност на пребарувањето;

- флексибилност;

- одмереност и љубезност.

Свикнати сме библиотекарите да ги доживуваме како прецизни и
сигурни соработници во процесот на научното истражување, како "кустоси"
на книгите", а информатичарите како ефикасни и вешти соговорници, што
нудат брзи, сестрани и интердисциплинарни информации, независно што тие
честопати не водат до знаењето. Можат ли тие и во денешното време да ги
задржат своите поларизирани улоги, или е неопходно, како што предлагаат

28

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

Colin Steele и Mechthild Guha8, "склучување брак" меѓу нив? Со соединувањето
на двете функции на библиотеките, образовната и забавната, дури настанал
и нов термин за означување на овој квалитативен спој, "еdutainment", иако сÒ
уште кај нас нема соодветен превод. Можеби на крајот на патот по кој
тргнале библиотекарите и информатичарите како потврда и признание ќе
стои и нов синтагматски спој кој би ја означувал новата професија.

"Историјата на библиотките е историја на услужување. Исто

така, таа е и историја на промени (...) само една вредност од минатото е
задржана и во новото окружување. Мисијата на библиотеките може ед-
ноставно да се објасни како овозможување на услуги што им се потребни на
корисниците. Оваа мисија ја делат сите библиотеки во секоја генерација и во
целиот свет."9 До неодамна на мисијата на библиотеката и се пристапувало
на традиционален начин, а за нејзиното остварување денес се очекува:
соработка, интерактивност, интердисциплинарност, мултифункционалност,
мултимедијалност, енциклопедичност, динамичност, брзина, достапност,
пребарливост. Опфатноста на овие особини и активности ги наведува
современите теоретичари ваквата библиотека да ја означат како виртуелна
или постмодерна. Библиотеката веќе денес, а во иднина сÒ повеќе, излегува
од рамките на централизирана, физички омеѓена, статичка, формално ор-
ганизирана единица и добива епитети на проблемски ориентирана, техно-
лошки напредна, и, благодарејќи на здружувањето, на финансиски незав-
исна, ефикасна и професионална институција.

Електронското издаваштво значително придонесува за воспо-

ставување виртуелна библиотека. Студентската популација во САД почесто
користи електронски изданија отколку традиционални, по сведоштвото на
библиотекарите дури одбива други. Во определбата на корисниците еднакво
се застапени реалните особини на секој формат одделно, како и општите
барања на времето во кое живееме. Печатените материјали лесно се прене-
суваат, трајни се, опипливи, можеме да ги поседуваме, да им се навраќаме и
да уживаме естетски во нив, а за тоа да не ни се потребни никакви технички
и телекомукациски помагала; електронските изданија, пак, се актуелни, мул-
тимедијални, флуидни, динамички, отворени за повеќеаспектни, интердисци-
плинарни и интерактивни пребарувања, но едновремено поставуваат и ма-
теријални барања. Високошколските библиотеки, повеќе од сите други ви-
дови библиотеки, тежнеат кон балансираност на своите фондови, која тешко
се постигнува, како заради максималистичките и бројни барања на своите
корисници, така и заради подреденоста на факултетот и универзитетот, кои

8 Steele, Colin and Mechthild Guha: Staffing the Digital Library od the 21st Century. -

http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/f/SteeleGuha.htm. - 15.03.2004. - p. 2

9 Friend, Frederick J.; New Mission? Or Old Mission with a New face? -

http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/a/FredFriend.htm. - 15.03.2004. - p. 2

29

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

не секогаш издвојуваат доволно за обновување на библиотечниот фонд. От-
таму произлегла и потребата на James G. Neal10 да формулира упатства за
воспоставување нови кооперативни модели кои:

1. ја засилуваат компетитивноста во процесот на издавање учеб-

ници;

2. го развиваат менаџментот на интелектуалната сопственост зара-
ди полесна дистрибуција на наставниот материјал;

3. ги поттикнуваат иновациите во софтверот за достапната инфор-
мациска технологија;

4. го афирмираат квалитетот на комуникацијата во школското
окружување;

5. овозможуваат архивирање и размена на постоечката дигитал-
изирана граѓа.

Во таков случај проблемите со кои се соочуваат библиотеките се:

1. со купувањето бази на податоци и пакети електронски изданија
на списанија, библиотеката, како дел на конзорциумот, често-
пати добива и наслови за кои нема интерес и кои во печатена
форма не би ги купила;

2. качување на цените на наставните и истражувачките материјали,
кои, спротивно, би требало да се бесплатни;

3. нејасна и непрецизна регулатива врзана за авторските права кај
електронските извори;

4. недоволно развиена дигитална идентификациона технологија
која овозможува контрола на заштитата на авторските права и
економските димензии на пласирањето информации од порталот
на библиотеката;

5. архивирање на дигиталната периодика, особено во контекст на
застарувањето на информациите во бројни научни списанија -
најчесто период од 5 години.

Проблемите што периодиката во печатена верзија им ги создаваше

на библиотеките не се поголеми од оние што се јавуваат при користењето на
нејзината електронска форма. Така, и во модерното време двете функции на

10 Neal, James G.: Electronic Publishing and the Future of Library Resource Sharing. -

http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/c/JamesNeal.htm. - 15.03.2004. - p. 2

30

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

библиотеката, чувањето и користењето, постојано едновремено се судруваат
и хармонизираат. Решенијата се бараат во:

1. архивирање на периодиката од страна на самиот издавач;

2. основање на "агрегатор сервиси" кои создаваат колекции на
електронска периодика од различни издавачи;

3. развивање на ваква дејност како нова функција кај познатите ор-
ганизации, како: EBSCO, Carl, Swets, Faxon, Information Acces Com-
pany.

На пример, во Сингапур, се предлага, со архивирањето на периоди-
ката да се задолжи NLB (National Library Board), национална агенција што го
прима задолжителниот примерок, а високошколските библиотеки да се
ослободат од таа обврска.11 И без проблемот со чувањето на сериските пуб-
ликации, виртуелните високошколски библиотеки имаат бројни причини да
не ја усвојат нивната дигитална форма:

1. проблеми со авторските права;

2. зголемување на трошоците, особено во иницијалната фаза;

3. некомпатибилност меѓу издавачите;

4. комплексна обука за користење;

5. потреба од специјална опрема;

6. тешкотии при зајмувањето;

7. недоволна покриеност на интересот на корисниците за дигитална
периодика;

8. тешкотии во поврзувањето на дигиталната и печатената форма;

9. комплексност на лиценцните договори;

10. постојана променливост на изворот, што цитирањето го прави
несигурно, неточно.

11 Chaudhry, Abdus Sattar and Wang Zhihong: Impact of Electronic Journals on Archival Func-

tions of Academic Libraries : a Singapore Perspective. -

http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/a/Abdus_Chaudrhry.htm. - 15.03.2004. - p. 3-4

31

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

Сепак, електронската периодика е сÒ почеста во библиотеките,
заради држење чекор со времето или заради следните позитивни страни:

1. овозможува правовремен пристап независно од оддалеченоста на

корисникот;

2. може едновремено да ја користат повеќе читатели;

3. ги поддржува потребите на пребарувањето;

4. обезбедува заемно поврзување;

5. нуди мултимедијални информации;

6. заштедува простор за сместување на граѓа;

7. не е потребно подврзување и коричење во томови.

Со развојот на учењето од далечина, кое битно влијае на сфаќањето
на улогата на универзитетот, се менува и функцијата и местото на библио-
теките на универзитетот. Во почетокот се веруваше, сосема избрзано, дека
високошколските библиотеки со новата димензија на учењето ќе исчезнат, а
се забораваше дека се тие срцето на универзитетот, кои освен од локално
достапни извори, озможуваат собирање информации и од интернет и од
здружени кооперативни системи. Бидејќи самите не се доволни, стануваат
неопходен чинител на унапредениот наставен процес. Нивна прва задача е да
ги научат корисниците да пребаруваат информации и да учат. Според Gaynor

Austen
12

, новиот универзитет е вклучен во процесите на наставата, ис-
тражувањето и комуникациите, а библиотеката треба да го следи целосно,
директно: преку книжни медиуми, што се случувало во шеесеттите; со
помош на компјутерски опремените служби од седумдесеттите; умрежените
библиотеки од осумдесеттите; електронските, дигиталните и виртуелните
библиотеки на деведесеттите; а кој знае со какви унапредени форми во 21
век во кој зачекоривме. Со вклучувањето на новите медиуми во фондовите
на библиотеките се почуствува потреба од усогласување на терминологијата,
па почнува примена на поимите медијатека, фонотека, фототека. Сличен
процес денес се одвива и во англискиот јазик, во кој синтагмата "teaching li-

brary" во чекор ја следи изразот "teaching cybrary"13, во моментот без соод-
ветен еквивалент во српскиот јазик, што ја означува и наставата за
користење на информациска технологија и примената на информациската

12 Austen, Gaynor: What is my core business? The Academic Librarian as partner in the teaching

and research Process. - htpp:/www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/a/GaynorAusten.htm. /- p.1

13 Junling, Peng and He Haidi: The Application of Modern Information Technologies and the In-

tensification of the Education Function for Academic Libraries. -

http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/a/PengJunling.htm. - 15.03.2004. - p. 2

32

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

технологија во наставата. Не само терминолошки, туку и суштински, овој
процес беше започнат на University of Southern California во 1994 година, со
поинаков пристап во сфаќањето на улогата на библиотеката и со нова по-
делба на просторот. Имено, просторот предвиден за меѓусебна комуникација
на студентите, наставниот и библиотечниот кадар со помош на современа
компјутерска опрема, за најновиот софтвер и кадарот за техничка поддршка,
е два пати поголем од магацинскиот простор на библиотеката. Таквиот
приод го поттикнува воведувањето на иновации во самата настава, па биб-
лиотеката служи како експериментален полигон.

Со цел да се воспостави однос и оствари рамнотежа меѓу пропи-

шаните должности и обврски на библиотеката, утврдените и формулираните
потреби на корисниците и резултатите од преземениот воспитно-образовен
и научно-истражувачки процес, се пристапува кон евалвација на библио-
течното работење. Треба да се има во вид дека секогаш постојат барем
четири гледни точки за секоја евалвација, зависно од тоа чии се: а) на уни-
верзитетот како основач, б) раководителот на библиотеката, в) библио-
течниот кадар и г) на библитечните корисници. Тие секогаш влијаат на об-
јективноста, доследноста и на прегледноста на заклучувањето. Би било оп-
тимално кога спроведената евалвација би дала коректни показатели за прет-
ходниот период и добро обмислени насоки за идното работење и органи-
зација. Во текот на евалвацијата не смее да се изврши замена на тезите за
вредностите, односно мерилата на вредност никогаш не треба да бидат осо-
временета или нова зграда, набавена модерна опрема, наспроти биб-
лиотечниот фонд или наспроти библиотекарот. За да се постигне одреден
степен на воедначеност во истражувањата и заклучоците потребно е:

1. дефинирање со договор и прецизна формулација на потесните и

пошириките параметри на истражувањето и начините на нив-
ното спроведување;

2. набљудување на библиотечната работа во контекст на општите
општествени прилики;

3. анализирање на реакциите на вработените библиотекари и
корисниците во врска со постигнатите резултати во ис-
тражувањето.

Проценувањето на квалитетот на услугата, со заштеда на труд,

заклучува Carlos Alberto Acuna Ramos14, може да се одвива во фази: 1. пред да-
вањето услуга; 2. во текот на услужувањето; 3. по дадената услуга. За цело
време корисникот треба кај библиотекарот да ги препознае следните осо-
бини: љубезност, комуникативност, сигурност, разбирање, способност,

14 Ramos, Acuna Carlos Alberto: Challenges of Measuring quality in Academic Libraries : a View

Peruvian. - http://www.lib.pku.edu.cn/98conf/paper/b/Ramos.htm. -15.03.2004. - 4 p.

33

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

кредибилитет и заштитеност на сопствените пребарувања и потреби со цел
остварување на интелектуална слобода.

Коректен однос кон авторското дело е обврска и на читателот и на
библиотекарот, како во традиционалната, така и во дигиталната библиотека.
Читателот треба да ја почитува интелектуалната сопственост на авторот
така што: ќе ја истражува примарноста на идејата, ќе ја пласира точно и об-
јективно зависно од контекстот во кој настанала, а не според сопствените
потреби, а цитатите од користениот текст ќе ги наведе со комплетна библио-
графска белешка. Обврските на библиотекарите, особено на тие што рабо-
тат во високошколска установа, се дури поголеми од претходните, зашто,
пред сÒ треба:

1. да се запознаат со законската регулатива која се однесува на оваа
област;

2. да обезбедат примена на општите прописи во библиотеката;

3. согласно законот да ги прецизираат интерните правила за
користење на граѓата во библиотечните целини;

4. да придонесат во градењето на свеста на читателите, особено кај
помладите истражувачи, за почитувањето на авторското право.

Одговорноста на библиотекарот е очекувана константа кога станува

збор за користење на тековната издавачка продукција во општиот фонд,
како и во збирките и персоналните библиотеки.

Заштитата на авторското право во библиотеката најчесто се одне-
сува на одмереност и парцијалност при умножувањето на печатени матери-
јали или на заштита на одделни извори на интернет. Библиотеките, во
начело, го почитуваат авторското право веќе со самото чување на своите
фондови, особено на ракописната граѓа и на библиотечните целини кои го
носат личниот печат на своите сопственици.

Почитувањето на интелектуалната сопственост на авторот секако не
смее да биде рестриктивно, да остава таков впечаток, а најмалку да претста-
вува оправдување за евентуална недоволна ангажираност на библиотекарот.
Тоа е во спротивност, на некој начин, со ширината на дистрибуцијата на ли-
тературата и на идеите и со основното право на човекот на интелектуална
слобода, која со вакви забрани се ограничува, понекогаш полититички и
економски условува.

Сознанието дека меѓу библиотекарите, професорите и научните
работници се случуваат "кражби" на идеи, дури и на цели текстови, дека
туѓите книги се преведуваат или препишуваат без наведување на изворот,
дека интернетот се користи како општо добро, пред кое не постои никаква

34

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

интелектуална одговорност, е поразувачка вистина на нашето време, за која,
за жал, говорат бројните објавени книги и списанија. Останува отворено
прашањето дали библиотекарот има обврска, или можеби право, или е тоа,
пак, надвор од неговата компетенција, на корисникот да му укаже на плаги-
јатот, стручен, научен, уметнички, на непочитувањето на принципите на
техниката на научната работа.

Така, во име на библиотеката не се поставува прашањето на нејзи-
ното исчезнување заради примената на новите медиуми и современата ин-
формациска технологија, туку заради економската условеност на нејзините
колекции, која е потенцирана со профитабилниот маркетиншки настап на
одделни понудувачи и продавачи на бази на податоци, на пример.

Меѓутоа, без единствен одговор е прашањето на заштитата на пра-
вата на корисниците во смисла на достапноста на знаењето и информациите
со рационално користење на современите репрографски услуги, за издание
што одамна е продадено, а за негово ново публикување издавачот или авто-
рот не се заинтересирани. Значи, тоа останува отворено, препуштено на
библиотекарите и читателите, на нивното знаење и чесност, зависно од кра-
јната намена и цел на информациите - образовно-научни или комерцијални.
Користењето на изворите што носат профит се врши со логичко ограни-
чување, но кога би се замислиле над секој одделен случај за кој таквото пра-
вило би можело да се примени без сомнение би биле во недоумица. Ако
официјалните правни акти не ги дефинирале прецизно овие поими, тогаш
секако не е неочекувано библиотекарот да греши и да биде недоследен,
зашто доза на субјективност во одлучувањето секогаш е присутна.

Digital Millenium Copyright Act, кој Конгресот на САД го донесе во
1998 година, се занимава со етичките прашања на употребата на биб-
лиотечната граѓа, а во 2001 година е дополнет со делумни ограничувања во
сферата на користењето на дигиталните записи. Се појавија, значи, нови ме-
диуми, со содржини што бараат правна заштита, уште пред да се решат
прашањата на цитирањето и парафразирањето на нечиј став во комерцијал-
ни и некомерцијални цели. Иако прашањето за цитирањето како нарушу-
вање на авторското право е актуелно уште од средината на осумдесеттите
години, при што границата меѓу комерцијалните и некомерцијалните цели
никогаш не била прецизирана, паралелно се развива цитатната анализа, со
бројни индекси на цитати, опстојувајќи и самата на границата меѓу научен и
ненаучен метод. И повторно се поставува интригирачко прашање: во која
мерка парафразите претставуваат нарушување на авторските права, кога
едновремено се и промоција на резултатите и придонес во јавноста на рабо-
тата на еден автор.

Дали со спречувањето на фотокопирањето и печатењето, со пресни-
мувањето, скенирањето на одделни делови навистина се остварува зашти-

35

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

тата на авторските права, или на истражувачите само им се отежнува приби-
рањето на податоците, кои мора да ги препишуваат на начин на кој тоа го
правеле корисниците на библиотеките и архивите пред педесетина години, а
придобивките на денешниот технолошки развој како да не им се веќе на ус-
луга?

Грижејќи се за индивидуалниот пристап кон авторското дело можно
е дека забораваме на колективниот организиран пристап кон него. Библио-
текарите ги гледаме како посредници меѓу авторот и корисниците што се
обидуваат рационално и добронамерно да ги заштитат интересите на двете
страни. Притоа забораваме на силната потреба на библиотекарот на корис-
никот да му даде комплексна, правовремена, потполна информација, што
честопати подразбира на порталите на библиотеките да се најдат, без прет-
ходно регулирани авторски права, потполни текстови на материјали што
биле умножени но не и печатени, а како депозитен примерок се сопственост
на библиотеката. Такви се, на пример, специјалистичките, магистерските и
докторските тези, несомнено од интерес за универзитетската популација,
заради што и се чуваат во високошколските установи, но без однапред
дадена дозвола од авторот да се појават во друг медиум. Кога овој проблем и
натаму би го продлабочувале, архивите на многу наши библиотеки, во кои се
чуваат видео, аудио или фото записи на книжевни вечери, музички
свечености, изложби, би можеле да се посматраат како нелегални, бидејќи
најчесто не се одобрени од страна на авторот или од учесниците.

Библиотеката треба да израсне до нивото на ефикасен лидер,
менаџер, координатор, интегратор, провајдер на информациите во своето
окружување, не заборавајќи никогаш дека нејзината крајна цел не е само-
задоволството и самопофалбата, туку задоволството и пофалбата на корис-
ниците. А задоволството на корисникот е толку поголемо колку просторот
кој ја задоволува неговата интелктуална љубопитност ги надминува рамките
на неговата локална библиотека, или на географски ограничен библио-
течно-информациски систем.

Превод од српски
Јелена Фиданоска

НУУБ "Св. Климент Охридски" , Скопје

36

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

Summary

UDC 02:004.7

DIGITAL LIBRARIES

Prof. Dr. Aleksandra Vranes

University of Belgrade, Faculty of philology

Serbia and Montenegro

The possibilities, aspects, effects and benefits of the digital libraries, as a result of

the development of both librarianship and knowledge management information are

shown. From theoretical and application view, it is not omitted the critical review

that makes problems to become visible in the process of their practicing.

Also, a viewpoint regarding the conditions in Serbia is presented.

Kew words: Digital Libraries

37

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

УДК 351.751.5:655.41(497.11)(091)

ЦЕНЗУРИРАНИТЕ КНИГИ ВО СВЕТЛИНАТА НА
ПРАВНАТА РЕГУЛАТИВА И НА БИБЛИОГРАФИИТЕ

Проф. Д-р Александра Вранеш
Филолошки факултет при Универзитетот во Белград,

Србија и Црна Гора

Направен е преглед на цензурата на печатената литература во Србија,
од појавата до денес. Едновремено, и на процесот на создавање на
задолжителниот примерок на книжната продукција.

Клучни зборови: Цензура, Печашена лишерашура, Србија

Толкувањето на поимот цензура, како спротивставување на ориги-

налноста, индивидуалноста и критички искажаното мислење, едновремено
буди и сеќавање на снаодливост, на економска и, најчесто, политичка прес-
метаност. Колку повеќе цензурата е втемелена во општеството толку се по-
присутни и начините за владеење со неа. Во 18 век кога во Европа се шират
националните печатарски продукции, српската книга почнува да зависи од
Гркот Димитриј Теодосиј, кој живее во Венеција и печати илирски и кирил-
ски книги. На тие книги како место на печатење се појавуваат Москва, Киев
и Санкт Петерсбург, што, никако не одговара на вистината, бидејќи биле
објавени во Венеција. Тоа, пак, ‚ одговарало на политиката на Реформа-
торите на падованските студии кои, издавајќи дозволи, божем го пропишуваа
местото на нивното печатење. Така, по долготрајни архивски истражувања,
проф. Мирослав Пантиќ заклучува дека "венецијанската власт дозволувајќи
(...) печатење на такви книги, немала цел на православните да им даде зам-
аскирана католичка лектира туку спротивно, претставувајќи ги тие книги
како странски, ги одбивала од себе приговорите дека дозволува на нејзино
подрачје да се умножува опасно еретичко семе". Со печатењето con falsa data
или in data forestiera, Реформаторите на падованските студии се бореле со
верската и државната цензура и со римскиот индекс на забранети книги, кој
иако во облик на библиографија, всушност не претставува препорака, туку,
сам по себе, е забрана. За нив, тие оставиле и библиографска белешка во
серија архивски книги наречени Terminazioni stampe in data forestiera. Значи,

38

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

тие, всушност, и ги произведувале и ги разрешувале библиографските
заблуди.

Со развојот на печатарската дејност во Белград, во пресрет на ин-

телектуална Европа и нејзините закони, се развива и легислатива врзана за
печатот и доставувањето на задолжителен примерок, со цел воспоставување
контрола на јавниот збор. Оттогаш, 1833 год., до денес, 2003 год.,
заокружувајќи 200 години на формулирање закони, укази и уредби, на тоа
поле се менуваа поводите, општественото окружување, но секогаш постоела
цензура на печатената или на друг начин искажана мисла и дело.

По отворањето на Печатницата во Белград, Српскиот Кнез Милош

Обреновиќ пропишува, врзувајќи ја наредбата за печатењето на Баснише на
Доситеј Обрадовиќ, "да се предадат 6 примероци на располагање на
цензурата" од кои еден е наменет за Народната библиотека. Така, од одлу-
ката за доставување печатени публикации на цензура произлегува задол-
жителниот примерок во Србија. Од рестриктивното правило резултираше
позитивна последица во корист на Националната библиотека. Од 1841 год.
до Втората светска војна, правилата за цензорот што ги следеа законите за
печатот како и самите закони, укази и уредби се менувани повеќе пати.
Првично, тие ја вклучувале само домашната книга, за потоа да бидат
проширени од страна на Александар Караѓорѓевиќ и на странските и
книгите печатени на српски јазик во странство. Должностите на цензорот,
едниот одреден од страна на државата, а другиот од страна на митрополитот,
биле јасно дефинирани и опфаќале чување на православниот, христијан-
скиот, политичкиот и етичкиот образ. Оттука, исчитувањето на цензорските
одлуки или уредбите на власта, заради нивно воспоставување, всушност е
хронологија на реформските потези на српските културни дејци, во чети-
риесеттите и педесеттите години на 19 век, а пред сè, на Вук Стефановиќ
Караџиќ и на неговата борба за воведување нов правопис. Цензорските
обврски биле проширени од контрола на содржината на контрола на пра-
вописот, дури и кај увезените книги, а се спроведувале темелно, со одземање
печатени примероци или со уништување печатарски плочи. Констатирани се
и финансиски ефекти од наплатувањето лежарина на ѓумрук, до увидот на
цензорот. Бројот на цензорските и задолжителните примероци се менувал од
закон во закон, а по појавата на приватните печатници ги опфаќа и нив (1852
год.).

Со Законот за печат од 1925 год., цензурата во Србија официјално се

воспоставува само за време на војна и мобилизација, а одговорноста спрема
државата во процесот на изработката на книгата била степенувана. Со
Уредбата за задолжително доставување печатени материјали од 24 јули 1945
год. било предвидено на "државната централна библиотека да и се доставу-

39

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

ваат на чување и оние книги и други печатени материјали чие растурање е
забрането од било кои причини".

Во годините по Втората светска војна, решенијата за забрана на дис-

трибуција на определени книги, произлезени од Законот за спречување
злоупотреби на слободата на печатот и други видови на информирање,
главно, се од политички карактер и биле донесувани на два начина: непос-
редно по војната, со кусо, но сепак објаснување зошто книгата или списа-
нието се забранува, за да во шеесеттите и седумдесеттите години во
службениот весник се внесува само одлука без какво и да е објаснување. Во
тие години, во големите српски библиотеки, како Народната библиотека на
Србија, Библиотеката на САНУ, Универзитетската библиотека "Светозар
Марковиќ", се создаваат фондови на забранети книги, наполно недостапни
за читателите. Некогашните формулации за прогласување на должностите
на цензорот со текот на времето прераснале апсурдно, во заштита и
спречување на злоупотреба на слободата на печатот и другите видови ин-
формирање. Така, во Србија, од цензурата на печатот произлегле, едновре-
мено, задолжителниот примерок и затворените фондови на забранети книги
чие појавување не беше следено од српската библиографија. Одвреме
навреме, и во зависност од залагањата и интересот на поединци, составени се
библиографии на забранети книги. Неправдата спрема книгата и авторот
беше двојна и длабока: како поради самата забрана, така и поради
молчешкум наполното занемарување на публикацијата во библиографските
прегледи. Претходната констатација најдобро се потврдува со ангажираниот
текст на Здравко Лековиќ од 1987 год. за проблемот на центарот на
политичката моќ и на цензурата на информациите, во кој таа има идиличен
контекст, соодветен на времето. Идилични се, можеби, следниве две стории
за цензурата:

Познатиот српски комедиограф Бранислав Нушиќ ја напишал ко-

медијата Сомнишелно лице, под влијание на Гогољ, 36 години пред нејзиното
изведување. Од управниците на Народниот театар, како Милорад Поповиќ
Шапчанин, била одбивана повеќе пати, с# до денот кога на таа функција го
заменил самиот Нушиќ. Како управник на театарот, тој си го цензурирал
сопствениот ракопис и го вратил на дното на фиоката на управничката маса.
Самоцензурата, толку ретка во сите животни периоди и прилики, се отелот-
ворила кај Нушиќ.

Вториот пример е од поновата историја, од годините по Втората

светска војна, во кои познатиот писател Радован Зоговиќ ја заубил довер-
бата на тогашната власт и бил ставен во домашен притвор, со забрана за об-
јавување на кое било дело, во оригинал или превод. Со тоа, неговото семе-
јство било довело на работ на сиромашитијата. Во тоа време, го посетувала
само поетесата Десанка Максимовиќ, која цензурираните ракописи на

40

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

Зоговиќ ги потпишувала и ги објавувала под свое име. Поради оваа
постапка, неискусен библиограф би можел да ‚ припише грди особини, а
вистина е дека нејзините мотиви биле длабоко хумани - хонорарите за поза-
јменото име ‚ биле важни за опстојувањето на семејството Зоговиќ. Свес-
ното прифаќање на цензурата и досетливиот обид за нејзино одбегнување
потсетуваат на печатењето con falsa data во Венеција.

Распнатоста на власта, како што своевремено констатирал Желимир
Кешетовиќ, "помеѓу желбата да биде популарна и либерална пред домаш-
ната и странската јавност и настојувањето да не дозволи загрозување на сво-
јот политички монопол" резултирала во апсурдни и шаблонски забрани кои,
честопати, можеле да го понесат епитетот самоуиравна цензура. Оттука, во
српската наука и култура, во поширока смисла, а во школските програм, во
потесна смисла, занемарени се во потполност или толкувани во негативен
контекст одделни автори или нивни дела како тие на Милош Црњански,
Јован Дучиќ, Ѓорѓе Јовановиќ, Владиката Николај Велимировиќ.

Интересно е дека периодот на изолацијата во науката и културата

бил дополнет со изолација во библиографијата. Всушност, секогаш совес-
ните библиотекари свесно ги почитувале општите општествени законитости
наместо да ја прибираат внимателно секундарната граѓа, со што не се спро-
тивставувале на развојот на цензурата. Библиографската белешка во мо-
ментите на информациска блокада би можела да биде корисна и светла ин-
формација што го свртува вниманието на напредните општествени сили кон
постоењето на цензурата. Едновремено, таа може да биде патоказ за про-
ценка на постоењето на цензурата во определен период и нејзините ефекти
во развојот на културниот живот, во кој, за разлика од социјалните и поли-
тичките збиднувања, остава потешки и подолготрајни последици. Можеби
тогаш би можеле да се добијат одговори на прашањата зошто во Нобе-
ловиот музеј во Стокхолм не се споменува Иво Андриќ, ниту во плејадата
наградени писатели, ниту во каталогот на библиографските белешки за но-
беловците. Зарем последиците на цензурата во светот спрема тоа што по-
текнува од неврзана земја од самоуправниот социјализам се толку долготрај-
ни што влијаат и на пласманот на награденото дело на нашиот автор?! Да не
е тоа можеби однос на големите спрема малите народи? Ваквата библио-
графска анализа би можела да го осветли и феноменот на самоцензурата кај
Кашубите, кои го занемаруваат сопствениот јазик, традиција и култура
заради потребата да се вклопат во окружувањето. Од тоа произлегува дека
цензурата не е само белег на општествените мерила, туку и на природата на
човекот, зашто ако народот и поединците сами не прават доволно за
пласирањето на сопствената култура, тогаш самите цензори се информација
за сопствената земја.

41

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Од авшорскаша иаика на...

Ставот на Stephen Gottlieb дека цензурата на утрешнината ја одредува
политичкиот избор на денешнината, на сите н‚ наметнува одговорност, а
националната библиографија ја прави можен привилегиран сведок на ис-
торијата.

Превод од српски,
Верица Петровска

НУУБ "Св. Климент Охридски", Скопје

Summary

UDC 351.751.5:655.41(497.11)(091)

CENSORED BOOKS IN THE LIGHT OF LAW

REGULATION AND BIBLIOGRAPHIES

Prof. Dr. Aleksandra Vranes

University of Belgrade, Faculty of philology

Serbia and Montenegro

A review of the printed literature censure in the Serbia, from its presence up to

now is made. At the same time a process of creation the legal deposit for such

book production is analyzed.

Kew words: Censure, Printed Literature, Serbia

42

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

УДК ОО5

МЕНАЏМЕНТ ВО БИБЛИОТЕКА
(со посебен осврт на раководењето)

Јелена Петровска

Национална установа Универзитетска библиотека
"Св. Климент Охридски", Битола

Поимот менаџмент

Развојот на цивилизацијата и потребата од сÒ поефективно и поефи-

касно доаѓање до определена цел го принудиле човекот да користи одредени
знаења и вештини за да ја оствари својата замисла. Токму тоа е зародишот
на менаџментот кој, низ времето, прераснал во теорија.

Постојат повеќе теоретски пристапи кон проблемот менаџирање.

Еден од најпознатите автори и, едновремено, татко на "научниот менаџмент"
Фередерик Тејлор (Frederik Tejlor), ја истакнува научната димензија на
менаџментот, користењето на науката и примената на научни методи во зго-
лемувањето на продуктивноста со поголема ефикасност во производството.

Од бројните сфаќања за значењето на манеџментот, го издвјуваме

она на Тодор Кралев кој смета дека менаџментот е "Комплекс на функции,
кој во еден организациски систем (фирма, компанија, претпријатие, установа
или друг организациски систем) е задолжен за дефинирање на целите и
"водење" кон остварување на тие цели"1 Истиот автор посочува и други де-
финиции кои мошне јасно и екплицитно ни го појаснуваат поимот менаџ-
мент:

- менаџерите ја исполнуваат својата задача со тоа што ги пот-

тикнуваат другите да ги извршуваат своите задачи;

1 Тодор Кралев, 1996, Основи на менаџментот, ЦИМ, Скопје, стр.5

43

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

- менаџмент значи да се поттикнуваат другите да го прават она
што мислиме дека е правилно;

- да се работи нешто со рацете на другите;

- менаџерите работат со и преку луѓето;-

- менаџерите се луѓе кои донесуваат и реализираат одлуки;

- менаџментот е остварување на нешто преку луѓето. 2

Сепак, треба да се нагласи дека кон менаџментот треба да се пријде и

од аспект на специфичноста на една институција, од нејзината големина и
значење. Посебно во сферта на образованието и културата, менаџментот
претставува акција и промена како и заедничка цел на сите учесници, истак-
нувајќи го при тоа значењето на екипирањето односно менаџментот на
целиот персонал, а не само на раководната структура.

Во услови на библиотечно работење, менаџментот или управу-

вањето со библиотеката вклучува постојани промени. Стремежот кон
совршенство во работењето подразбира многу и чести промени, внатрешна
организациска поставеност на библиотеката, можност таа сама да одлучува
како и познавање на современите менаџерски функции и принципи.

Менаџерски функции

Сите активности и процеси што се извршуваат во доменот на менаџ-

ментот се менаџерски функции. Во литературата постојат десетици автори
кои нудат поделби на менаџерските функции кои, иако терминолошки се
слични, пројавуваат разлики во подредувањето на функциите по важност.
Сепак, може да се идентификуваат пет основни функции:

- планирање

- организирање

- екипирање

- раководење

- контролирање

2 Кралев, стр. 5

44

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

Планирањето е една од основните менаџерски функции т.е. основа за
остварување на останатите менаџерски функции. Таа имплицира нови идеи и
знаења, но и се што е врзано за работното место. Планирањето е средство за
акција и начин за остварување на целта. Ако планирањето е ефикасно, може
да се очекува и негова реализација.

Организирањето и екипирањето се менаџерски функции кои по сво-

јата поставеност ја дефинираат улогата на поединецот во организациската
структура и одредувањето на задачите кои треба да се извршат согласно спо-
собностите и мотивираноста на луѓето. Тоа се менаџерски функции кои ги
идентификуваат потребите од работна сила, профилот и квалитетот на ка-
дарот што е на располагање.

Раководењто се рефлектира во многу области на менаџирањето и во

себе вклучува повеќе активности како што се мотивирање на работниците,
насочување на нивните активности, воспоставување меѓусебна комуни-
кација, решавање на конфликтни ситуации, проценување и евалуирање како
и создавање пријатна работна атмосфера.

Контролирањето се јавува како обединувачки фактор на сите

менаџерски функции заради постигнатиот резултат. Имено, оваа функција
создава мерки и активности кои треба да го обезбедат остварувањето на
планот.

Сите овие функции, сами по себе, не би имале ефект ако не се во

меѓусебна координација. Нивната добра координација овозможува успешно
функционирање на задачите на организационата целина.

РАКОВОДЕЊЕ (LEADING)

За да се разбере раководењето како основа на успешното реал-
изирање на образовната функција на библиотеката, неодминливо е раз-
јаснувањето на поимот раководење како тежишен белег на менаџментот.

Низа автори потврдуваат дека првиот систематски напор од страна

на психолозите и другите истражувачи да го сфатат поимот раководење бил
идентификација со личните карактеристики на раководителите. Резултат на
таквото гледање се лаичките мислења дека раководителите се раѓаат како
такви, а не се создаваат; дека се индивидуи со предиспозиции за раководење;
дека се природно храбри и поагресивни од другите луѓе. Меѓутоа, и покрај
бројните обиди да се расчлени што е тоа што еден раководител го има или го
нема како збир лични особини, извесно е едно - раководењето (leading) е
менаџерска функција која во себе вклучува мотивирање на подредените,

45

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

насочување на активностите на други, избирање на најефективен начин
(канал) на комуницирање и решавање на конфликтите помеѓу рако-
водителите и оние членови кои се влијаени од раководењето.

Овие активности ги извршуваат различни видови менаџери, па лите-
ратурата идентификувала три вида менаџери:

- врвни (top level managers)

- средни (middle level managers)

- прво ниво на менаџери (first-line managers)3

Врвните или топ менаџерите се одговорни за организациониот сис-

тем во целина и се наоѓаат на неговиот врв. Тие утврдуваат долгорочни цели
и стратегии и деловна политика во едно претпријатие (на пр.: претседател на
управен одбор на библиотека, директор).

Средните менаџери ги остваруваат среднорочните цели со помош на

работниците. Кај нив е најизразена менаџерска функција на организирањето
и контролата (на пр.: раководители на библиотечни оддели).

Првото ниво на менаџери се тие што се наоѓаат на најниското ска-

лило, а се одговорни за извршување на краткорочни или секојдневни
работни цели. Кај нив е изразена менаџерската функција извршување (на
пр.: извршители).

Битно за успешноста на еден менаџер се и стиловите на рако-

водењето. Теоријата познава неколку поделби на раководители по сти-
ловите. Според Левин, по овој критериум, се издвојуваат три типа на рако-
водители:

- автократски,

- демократски и

- либерални.

Автократските раководители се поставуваат во улога на командант
и очекуваат послушност, менаџерите со демократски стил се конслутираат
со подредените за одлуките и акциите кои ги преземаат, а либералните -
сосема малку ја употребуваат власта и им дозволуваат завидна слобода на
подредените.

3 Кралев, стр.1О

46

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

Blake и Mouton идентификувале пет стила на раководење:

1. Авократски раководител - главно, насочен кон производството,
покажува минимално внимание кон луѓето. Тој е "тврд админи-
стратор" кој ги занемарува односите со соработниците. Тие, пак,
не соработуваат со него, чести се боледувањата и бегањето од
преземање одговорност. Тоа се лоши раководители.

2. "Кантри клуб" - раководител - на прво место ги става меѓу-
човечките односи, а продуктивноста на второ. Лесно ги про-
должува паузите, се распрашува за домашни проблеми, па, општо
земено, нема работна атмосфера. Без стимулирање, соработни-
ците стануваат неинвентивни ја губат смислата за креативност. И
овој тип, се лоши раководители.

3. Раководители на "половина пат" - просечни, се застапуваат за
златната средина и имаат просечни резултати. Секогаш се за
компромиси. И тоа е тип на лош раководител .

4. Сиромашни раководители - не се стремат ни кон резултати во
работењето ни кон воспоставување хумани услови. Нив не ги ин-
тересира ништо и работат точно толку за да не ја изгубат
позицијата. Тие се раководители од типот "нишај врата, примај
плата". Pa, се поставува прашањето дали такви раководители
воопшто треба да бидат раководители? Тие се, исто така, лоши
раководители.

5. Тимски менаџер - покажува максимални резултати и внимава на
своите подредени. Тој е добар организатор и целите ги одредува
заедно со соработниците. Секогаш учи односно се надградува, а
знаењето успешно го применува во своето работење. Иако
идеален за менаџер (раководител), тоа е тип на раководител кон
кој треба да се тежнее.

За да може што подобро да се разработи корелацијата помеѓу

успешен раководител од една, и остварувањето на образовните и други цели
на библотечното работење, од друга страна, мошне важен е аналитичкиот
пристап кон сите аспекти на раководењето.

За да биде успешен, раководителот мора да игра и одредени менаџ-

ерски улоги. Авторот Henri Mintzberg ги издвојува следните:

- интерперсонални,

- информативни и

- улоги на донесувачи на одлуки.

47

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

Интерперсоналните улоги укажуваат на главата на фирмата. Имено,
менаџерот се наоѓа во улога на извршител на протоколарни задолженија. Тој
ги мотивира, обучува и охрабрува вработените И, едновремено, е врска меѓу
вработените во организацијата и другите менаџерски нивоа.

Преку информативните улоги, менаџерите набљудуваат, се отвораат

за примање информаци и за нивно ширење меѓу персоналот. Менаџерот
треба да е успешен потпарол и да умее да се обраќа на вработените, да им
појаснува одредени прашања и се што е од интерес за фирмата.

Улогите на донесувње на одлуки во себе содржат четири подвида

улоги и тоа:

- претприемач,

- раководител при нарушувања,

- алокатор на ресурси и

- преговарач.

Во улога на претприемач, менаџерот треба да нуди идеи и презема
активности за нивна реализација. Во улогата на раководител при нару-
шувања, тој треба да се истакне со донесување одлуки во невообичаени
состојби (штрајк, прекинување на извршување на договорена работа и сл.).
Кога е во улога на алокатор на ресурси, менаџерот треба да донесува одлуки
кои ресурси, кога и како ќе бидат распоредени. И најпосле, раководителот
треба, мошне успешно, да игра и улога на преговарач, посебно во проблем
ситуации.

Во заклучок, би можело да се рече дека за успешен раководител
(водач, менаџер) се чини, неминовно, познавањето на сите овие принципи
без разлика дали станува збор за водство како посебен пристап во менаџ-
ментот или за чисто менаџирање.

48

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

УДК О25.5

УЛОГАТА НА ИНФОРМАЦИСКАТА СЛУЖБА
ВО СОВРЕМЕНА БИБЛИОТЕКА

М-р Нада Караџоска

Градска библиотека "Борка Талески" - Прилеп

Во услови на современо библиотечно работење, улогата на инфор-

мациската служба станува се понагласена. Информираноста стана нужна
претпоставка за секоја успешна институција, а прибирањето, обработката и
преносот на "свежи" и точни информации - еден од основните предуслови за
функционирање на современата библиотека.

Дефиницијата за информациската служба во една библиотека што ја

понуди Американското библиотекарско друштво во 199О год., потполно
одговара на нејзината функција. Во неа се истакнува: "Целта и крајниот
"производ" што се очекува од една информациска служба во една современа
библиотека е таа да ја обезбеди информацијата што ја бара корисникот."1

Во контекст на оваа дефиниција слични се и ставовите на многу ев-

ропски автори. Такво е мислењето (девизата) за информациската служба
или "community service" во Бирминген - Англија, кое гласи: "If we dont have the
information, we know someone who has". Tokmu vo ovaa re~enica, францускиот
автор Jean-Philippe Lamy ја препознава улогата на информациската служба
која треба да ја обезбеди информацијата што ја бара корисникот.2

Основната задача на библиотеката, па и на информациската служба,

е да обезбеди достап до документи и информации односно на корисниците да
им понуди документи т.е. публикации и информации на сите медиуми. При-

1
Information services for information Consumers: Guidelines for providers // RQ 30 (1990) 2.

Winters, стр. 262

2

Jean Philip Lamy, "Vers de nouveau services dans les bibliothèques publiques", Bulletin des

bibliothèques de France, No 6, 1992, стр. 54

49

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

тоа, библиотекарите треба да ги стават на располагање на корисниците,
првенствено сопствените фондови, но истовремено да упатат и овозможат
достап до документи и од други библиотеки.

Како пример по ова прашање можат да послужат многу библиотеки
во Република Франција каде што информациската служба има повеќе нивоа,
односно сектори (оддели) во зависност од карактерот, видот и времет-
раењето на услугите:

 Служба за информирање - дава брзи и прецизни информации, а
времетраењето на давање на тие информации не треба да биде
поголемо од 1О минути

 Документарна служба - насочена кон задоволување на барања на
корисници кои се малку продлабочени, а давањето на информа-
циите трае и подолго од 15 минути

 Реферална служба - која ги упатува корисниците на информации
во некоја друга библиотека или друг извор, каде ќе се одговори на
неговото барање.3

Во врска со времетраењето на услугата, француските автори сметаат
дека на секое барање од корисникот треба да се одговори со голема ефикас-
ност, поврзувајќи ги трите елементи кои ја сочинуваат или условуваат брзата
услуга: брзина, умешност и квалитет. Неуспехот на еден од овие елементи
повлекува неуспех на целата услуга.

Ова шематски, според Бертран, би изгледало вака:

3 Martine Poulain, "Les Bibliothèques publiques en Europe", Edition du cercle de la Librarie,
1992, стр. 1О4

50

Кратко траење
Апсолутна

ургентност
Брз одговор

Средно траење
Важна ургент-

ност
Анализа на
потребата

Долго траење
Вработениот
упатува на
консултант

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

Истиот автор во врска со пренесувањето на информации и врската
меѓу давателот на услугата (библиотекарот) и примателот (корисникот), ја
презентира преку следнава шема:

Според оваа шема библиотеката ја напушта стриктната улога на

носител или давател на услуги, односно таа влегува во една различна кому-
никациска врска со корисникот, по една хиерархиска поставеност на сите
процеси и активности во еден заеднички систем на една глобална информа-
тивна машинерија.

51

Нудење на информација или информирање

Библиотекар �
Библиотечен

материјал
колекција

 Корисник

Корисникот се информира

Библиотеката го информира корисникот

Библиотека �
Информација

Корисник �

Продукција од колекцијата �
на библиотечниот фонд

Складирање на
библиотечниот фонд

� Понуда

Колекцијата претходи на барањето

Колекцијата е конструирана врз потребите на информации

Анализа на
потребните
информации

�
Форма и содржина

на потребите �
Продукција од ко-
лекцијата на биб-
лиотечниот фонд

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

Kориcнициiiiе иомеiу иоiiiребиiiiе, уcлуiиiiiе и однеcувањеiiiо во библио-
iiiекаiiiа (релација: библиоiiiекар - кориcник)

Во настојувањето информацијата да биде што подостапна до корис-
никот, значајна улога има однесувањето на библиотекарот во информацис-
ката служба со корисникот, односно релацијата библиотекар - корисник.

Директното комуницирање на библиотекарот-информатор со корис-
никот, во некои ситуации има многу специфики по однос на снаодливоста и
умешноста на библиотекарот. Тоа всушност значи, дека со корисниците
треба да работат образовани, интелигентни и комуникативни лица. Има
случаи и кога самите корисници не можат да бидат прецизни во своите
барања, но тој проблем има пошироко значење и произлегува од несоодвет-
ната културна, образовна и информациска политика во една земја.

Што се однесува до библиотекарите-информатори во библиотеките,

според мислењето на американецот William Katz, библиотекарите-информа-
тори треба да се потрудат да ги усовршат досегашните и да усвојат нови
вештини. Секој библиотекар, денес, би требало да биде оспособен за:

 прибирање сознанија за сите достапни информациски извори и за
проценка на веројатноста на успехот на одредена стратегија за
пребарување во дадена ситуација;

 ефикасно организирање на податоците и на информациите за
нивно што поуспешно користење;

 користење на повеќе информациски технологии, од печатот
преку аудио-визуелни медиуми до компјутерите;

 разбирање на корисниците и целосно задоволување на нивните
информациски потреби.4

Од ова произлегува дека библиотекарот-информатор ја има улогата

на посредник меѓу "големите количини" информации и корисникот, односно
тој ја има улогата на активен информациски водич.

Работата на библиотекарот-информатор во една голема библиотека

во службата за информации битно се разликува од работата на библиоте-
карот во помалите библиотеки, каде што и посебно не функционира оваа
служба. Така на пример, во малите библиотеки информациските услуги се
даваат на исто место каде што се врши и позајмувањето, па токму од оваа
причина библиотекарот треба да биде добро образован, подвижен, снаодлив

4 Дора Сечиќ, 1998. Информациски услуги во библиотеката, НУБ "Св. Климент
Охридски", Скопје, стр. 27

52

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

и самостоен во извршувањето на работните задачи, т.е. нудењето услуга на
корисникот.

Уиравување cо квалиiiiеiii во информациcкаiiiа cлужба

Организацијата на сите активности во библиотеката, а посебно во

информациската служба се движат во насока на задоволување на корисниц-
ите. Таквите активности се анализираат според релевантните критериуми во
процесот на давање услуга. Ефикасноста на таа услуга се потпира врз ис-
полнувањето и почитувањето на четирите критериуми:

- резултат (од умешноста при давање услуга ),

- пристапност (полесен пристап до фондот),

- рокови (времетраење на снабдување, или давање помош) и

- врската (меѓу библиотекарот и корисникот, взаемната љубезност
и амбиентот).5

Од ова произлегува дека квалитетот на услугата во библиотеката не
се состои од усовршената формалност при контактот со корисникот, туку од
реализацијата и достигнувањето на целта - задоволување на неговите пот-
реби.

Видот, содржината и редоследот на активностите во информацис-

ката служба со примената на TQM (Total Quality Management) со планирано и
организирано дејствување, шематски би изгледало вака:6

Маркетинг Наука и развој Инженеринг ........ Сервис

Од ова може да се констатира дека тоталната контрола на квалите-
тот во целост треба да биде свртена кон корисникот и секоја акција што се

5 Eric Sutter, 1992, Services L'information et qualité, ADBS editions, str. 43.

6 Н. Караџоска: Управувањето со квалитет како основна претпоставка за успешно
работење на библиотеките. Зборник на трудови - ДНУ, Прилеп, 17, 2ОО1, стр. 113

53

услуга ......... проверка

Корисник

Планирање

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Теорија на библиотекарството

презема во библиотеката треба да тргнува од барањето и потребата на
корисникот. Библиотекарите, посебно библиотекарите-информатори, треба
да имаат предвид дека квалитетот во процесот на нивната работа е вечно
отворен проект и нивото на квалитет на услуга мора постоЈано да се унапре-
дува, а тоа се остварува со планирано и организирано дејствување на патот
до TQM (Total Quality Management).

Користена литература

1. Дора Сечиќ, 1998. Информациски услуги во библиотеката, НУБ Св. Кли-
мент Охридски, Скопје, стр. 27

2. Eric Sutter, 1992, Services L'information et qualité, ADBS editions, str. 43.

3. Information services for information Consumers: Guidelines for providers // RQ 30
(1990) 2. Winters, стр. 262

4. Jean Philip Lamy, "Vers de nouveau services dans les bibliothèques publiques", Bul-

letin des bibliothèques de France, No 6, 1992, стр. 54

5. Martine Poulain, "Les Bibliothèques publiques en Europe", Edition du cercle de la

Librarie, стр. 1О4

6. Н. Караџоска: Управувањето со квалитет како основна претпоставка за
успешно работење на библиотеките. Зборник на трудови - ДНУ, Прилеп,
17, 2ОО1, стр. 113

Résumé

LA RÔLE DE SERVICE D'INFORMATION DANS
LA BIBLIOTHEQUE CONTEMPORAINE

M-r Nada Karadzoska

La bibliothèque de la ville Prilep "Borka Taleski"

UDC О25.5

Le service d'information dans une bibliothèque a une grande et inestimable signifi-
cation. Dans les conditions contemporaines, c’est une priorité de chaque bib-

liothèque et, à travers de ce service, se reconnaître tout entièr travail des bib-
liothèques.

54

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

УДК О2(489)

РАЗВОЈ НА БИБЛИОТЕКАРСТВОТО

И ИНФОРМАЦИСКИТЕ НАУКИ1

ИСКУСТВОТО НА ДАНСКА
(со посебен акцент на Библиографскиот центар)

Софче Марковиќ
Национална установа Универзитетска библиотека

"Св. Климент Охридски" - Скопје

Статијата го проследува развојот на библиотекарството во Данска
преку постигнувањата на данските библиотечни институции.
Такви се: Кралското училиште за библиотекарство и информациски
науки, Националната Кралска библиотека која функционира како на-
ционална библиотека, Универзитетската библиотека, Книжевниот му-
зеј и Фото музејот, Данскиот библиографски центар како носител на
данската библиографска дејност со сета информациска технологија и
инфраструктура на данскиот библиотечен систем како и Данската на-
ционална библиотека за наука и медицина, специјализирана библиотека
за природни науки.

Клучни зборови: Библиошекарсшво, Данска

Најголема заслуга за развојот на библиотекарството во Данска има

Кралското училиште за библиотекарство и информациски науки (Royal
School of Library and Information Science) како врвна институција во сферата на
библиотекарството. Оваа високообразовна институција за библиотекарство
врши едукација на студенти во редовна настава што се дополнува во коорди-
нација со Универзитетот во Оденсе, а преку вонредни и повремени курсеви
и семинари. Годишно се организираат 15-2О курсеви вклучувајќи ги посеб-
ните за дата-бази, ЦД-ромови, интернет, референци итн. До 1995 год.
студирањето траело 4 години теоретски дел и 6 месеци практичен дел. Од
1997 г. ова училиште добива универзитетски статус, а од пред две години се

1 Овој проект е реализиран во рамките на FARE/TEMPUS Програмата. Престојот во
Данска е дел од проектот.

55

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

применува американски и англо-саксонски начин на работење. Студирањето
трае три години по што се добива диплома за завршен библитоекар, и една
година последипломски студии што обезбедува диплома за раководител на
библитечно-информациски студии и библиотекар-истражувач. Дипломира-
ните студенти на овој факултет се високо вреднувани во сите сфери на дан-
ското општество и на лесен начин можат да дојдат до вработување.

Во рамките на Училиштето се наоѓа и библиотека за литература и

библиотекарство, документациски и информациски науки наменета на
научните работници и студентите на тоа Училиште, но, и на целата данска
популација.

Книжниот фонд на библиотеката вклучува:

 Збирки на народнише библиошеки и информациско-научни
збирки,

 Збирки на книги и iiериодика од хуманишарнише, социолошкише
и шехнолошкише науки како и од обласшише наука,

 Збирка на уiiашни машеријали и библиографска граiа.

Книгите и периодиката се издаваат само на студенти од ова учи-
лиште.. Библиографиите на апстракти од библитечни и информациски
науки, библиотечната литература и печатените книги секогаш се на сло-
боден достап. За последните 2О години се опфатени околу 3О.ООО теми од
Скандинавските земји кои вклучуваат литература (книги, извештаи и ста-
тии) од Данска, Шведска и Норвешка.

ЦД-ромовите се користат само ако се за учење, по пат на договор со

Училиштето.

Книжниот фонд опфаќа околу 185.ООО единици библиотечен матери-
јал распоредени на 4.ООО метри полици. Повеќе од 3.5ОО наслови се сериски
публикации од кои 1.ООО наслови се научно-стручни списанија, а околу 1.7ОО
наслови се обработуваат тековно. Содржинската информација за монограф-
ските публикации и брошурите се подготвува со термини од тезауруси, а
сериските публикации се азбучно средени по години, броеви и страници.

Библиографската збирка е подредена по системот УДК, а другите

збирки по Данскиот децимален класификационен систем (адаптација на

DEWEY-евиот)2 кој се наоѓа на Home page на Библиотеката.

2 Оваа адаптација на DEWEY системот на класирање е воведена во 1956 година како

56

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

Од 1992 година записите се внесуваат во електронската база (досега
се внесени 6О.ООО записи). Од областа на библиотекарството електронски се
обработени повеќе од 2ОО наслови. Кај периодиката, 65% од насловите се од
референтната и научната збирка. Најмногу се внесуваат записи од областа
на информатиката, технологијата, социологијата, менаџментот и правото.

Најголема библиотека во Данска е Националната Кралска библио-
тека (Royal Library). Таа е спој на старата Кралска библиотека и новата
градба на Black Diamond (Црн дијамант) како ново архитектонско решение.
Кралската библиотека е отворена за јавноста од 1973 год., а дотогаш била
лична библиотека на кралот Фредерик III.

Во Библиотеката постои травелатор (лента за движење) преку кој се

доаѓа до мост-конструкцијата, која ги дели Одделот за позајмување од Од-
делот за информации (читалните). Старата читална на Библиотеката има
изглед на катедрала и е Центар за Меѓународни студии во кој се сместени
публикации на НАТО, КОЕН и др. Тука се наоѓаат и каталози на стари дан-
ски и странски ракописи од 192О до 193О година.

Од читалните се издвојуваат истражувачката читална и посебните
читални за доверливи документи, опремени со безбедносни камери. Секоја
читална има по 16О места. Посебно се издвоени Центарот за мапи, карти и
слики; Центарот за музика, театар и ориенталистика и Центарот за книжна
историја и ракописи.

Оваа библиотека ги врши функциите на:

 Национална библиошека

 Универзишешска библиошека

 Книжевен музеј и

 Фошо музеј

скратена УДК. Базира на 3 поделби и тоа: прва (главна) која ги содржи 1О-те главни
групи (постои и групата 4 за јазиците); втората која содржи 1ОО поделби и третата со
1.ООО подподелби за сите групи заедно.

57

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

Поради големината, библиотечниот фонд се наоѓа на 3 локации:

 Амагер (лишерашура од хуманишарни науки)

 Фиолсшрад (лишерашура и iiомошни машеријали од оiiшше-
сшвени науки и iiраво)

 Slotsholmeн (научен дел од библишекарсшвошо)

Националната библиотека овозможува слободен достап до инфор-

мации преку мрежата интернет за што има 6О компјутери (услугата чини О,5О
круни за 1 час). До 196О г., каталогизирањето се вршело рачно, а потоа преку
електронскиот систем REX.

Во оваа библиотека се обработува библиотечна граѓа од групите:

 шеологија

 филозофија

 хуманишарни науки

 оiiшшесшвени науки

Литературата од природните науки се обработува само ако е депозит
на Данска. Согласно Законот за задолжителен примерок, Националната
Библиотека добива се што се издава на територијата на Данска; купува
книги што се издаваат во други земји, а се однесувааат на Данска; или авто-
рот/преведувачот е од данско потекло. Така комплетираниот материјал е
содржан во библиографијата ДАНИКА. Националната библиотека е задол-
жена за селекција на списанијата кои се вклучуваат во Националната биб-
лиографија. Во доменот на библиотечната обработка, таа е поврзана во
електронскиот Dan Bib систем кој се наоѓа во Данскиот библиографски цен-
тар.

ДБЦ (Данскиот библиографски центар) има цел да ги презема биб-

лиографските записите за книги подготвени од издавачките куќи, да ги ре-
дактира и вклучува во Националната библиграфија. Тоа е приватна инсти-
туција со ограничена одоворност и четири главни акционери:

 Националнаша асоцијација на локалнаша власш (iiрофишна ор-

ганизација на сише локални власши освен Коiiенхаген која iiосе-
дува 46% од вредносша на акциише),

 Градош Коiiенхаген ( 1% од вредносша на акциише),

58

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

 Владаша на Данска, iiрешсшавена iiреку Mинисшерсшвошо за
кулшура (29% од вредносша на акциише),

 "Guldendal", iiривашна издавачка куќа (14% од вредносша на ак-
циише).

Данскиот библиотечен центар, сегашниот Дански библиографски
центар е основан во 1991 год. Тоа е институција на данската библиограф-
ската дејност, но и имател на информациската инфраструктура на данскиот
библиотечен систем кој го чинат сите библиотеки во Данска.

Данскиот библиографски центар се грижи за:

 библиографскше бази на iiодашоци досшаiiни на јавносша,

 јавнша мрежа за iiренос на библиографски и други информации,

 делумнаша взаемна кашалогизација и меiубиблиошечношо iiоза-
јмување.

Според договорот меѓу Министерството за култура на Данска и Дан-

скиот библиографски центар, Центарот води грижа за поголемиот дел реги-
стрирани документи во Данската национална библиографија и е одговорен
за библиографската продукција, поделена на следниот начин:

 Данска национална библиографија - ревии,

 Данска национална библиографија - сшашии,

 Данска национална библиографија - визуелна граiа,

 Данска национална библиографија - книги,

 Данска национална библиографија - аудио граiа,

 Данска национална библиографија - музички машеријали,

 Грендланска библиграфија - книги.

Евидентно од наведеното, монографските публикации се обработу-

ваат во издавачките куќи, а Данскиот библиографски центар ги презема и
редактира веќе постоечките библиографски записи. Така преземените
записи претходно се селектираат од стручен тим на библиотекари од На-
ционалната библиотека.

59

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

Во електронската база на податоци вклучена е само данската перио-
дика, а научните и стручни списанија се обработуваат без селекција.

Обработката на статии од списанија и весници и друг некнижен биб-

лиотечен материјал се врши автоматизирано во електронскиот систем Дан
Биб од 1997 год. според европски и меѓународни стандарди. Принципот на
селекција на статии од другите видови списанија е квантитет, а не на ква-
литет. Статиите кои се вклучуваат по содржина треба да имаат најмалку 15О
зборови. Инаку, Данската национална библиографија вклучува 75О наслови
списанија и 8 наслови најпознати дански весници.

Поради огромната издавачка продукција, во Данска постојат повеќе

специјализирани библиотеки. Една e Данската национална библитека за
наука и медицина (Danish National Library of Science and Medicine), основана во
1482 год. Таа е најстара универзитетска библиотека во Скандинавија. Це-
лосно е уништена со катастрофалниот пожар кој го зафатил Копенхаген во
1728 год., а обновена во 1861 год. Во 1989 год., Универзитетската библиотека
го менува името во Данска национална библиотека за наука и медицина и
функционира како дел на Националната библиотека. Поради профилира-
носта на фондот, таа е лоцирана во близина на Универзитетот, Клиниката и
Медицинскиот факултет. Данската Национална библиотека за наука и меди-
цина поседува литература од 1497 год. до денес. На горниот кат се сместени
читалните збогатени со слики на најпознатите научници од природните
науки. Тематски, фондот на Библиотеката се состои од: анатомија, антро-
пологија (физичка), астрономија, биохемија, биологија, хемија, компјутерки
науки, екологија, генетика, географија (физичка), геологија, геофизика,
математика, медицина, минералогија, физика, физиологија, психологија
(клиничка) и зоологија. Книгите и списанијата од последните 1О години се
на слободен достап, а постарите се сместени во магацин.

До 1979 год. се водени каталози во картончиња, а потоа записите се

внесуваат во електронскиот каталог COSMOS (Copenhagen Scientific and Medi-
cal Online System).

60

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

Summary

UDC 02(489)

DEVELOPMENT OF LIBRARIANSHIP AND INFORMATION

(EXPERIENCES FROM DENMARK)

Sofche Markovik

National Institution University Library "St. Kliment Ohridski" - Skopje

This article is made as review about development of librarianship in Denmark fol-

lowed with the visit of the Danish libraries specially Bibliographic Centre.

Keywords: Librarianship, Denmark

61

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

УДК О27.54(497.2)

НАЦИОНАЛНАТА БИБЛИОТЕКА

"Св.Св. КИРИЛ И МЕТОДИЈ", СОФИЈА

видена низ реализацијата на Проектот за истражување
на нејзиниот книжен фонд за потребите на Македоника

(27.1О. - 21.11.2ОО3)

М-р Емилија Мајсторова-Стојановска
Соња Стрезоска-Велјановска

Национална установа Универзитетска библиотека
"Св. Климент Охридски" - Скопје

Одделот Македоника, како дел од Библиографскиот центар на Нацио-
налната установа Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски",
Скопје, за своја примарна дејност го има истражувањето библиотечeн материјал
и информации во врска со Македонија во странски електронски бази. Од
моментот кога овој Oддел започна со вакво пребарување, остана проблемот со
недостаток нa електронски бази за книжните фондови на националните
библиотеки на соседните балкански земји. Toa беше причина да се отпочне со
етапниот проект за проучување на овие фондови de visu.

Во таа смисла беше реализиран и подпроектот: Истражување на

книжниот фонд на Националната библиотека „Св.Св. Кирил и Методиј“ во
Софија, Република Бугарија.

Посетата на оваа институција беше можност да се направат и соодветни

паралели на стручните процеси, можности, достигнувања, но и проблеми со так-
вите во функционирањето на НУУБ „Св. Климент Охридски“ - Скопје.

Центарот за национална библиографија ги опфаќа Тековната и

Ретроспективната библиографија, како и подготовката на authority file. За
разлика од кај нас, таму е вклучena и Националната агенција за ISBN и ISSN цен-
тарот. Специјалните (вклучително и персоналните) библиографии се израбо-

62

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

туваат во Одделот за ретроспективна библиографија. Од друга страна, нашите
сознанија говорат дека нивниот оперативен систем CDS/ISIS-dos ISO 2709, во
споредба со COBISS-от што се користи кај нас, во многу заостанува по својата
функционалност и опциите потребни за задоволување на меѓународните биб-
лиографски стандарди предвидени во UNIMARC-от.

Бугарската Национална библиотека интензивно работи на подготовка на

Контролиран рубрикатор - унифициран регистар на предметни определници и
подопределници, т.е. на стандардизација на предметните рубрики за употреба,
со консултации на искуствата na Вашингтонската Kонгресна библиотека, Нацио-
налната библиотека на Франција итн.

Во однос на формалната обработка, за реализација на конверзијата на

каталогот на книжниот фонд од 1878 до 1969 год., т.е. за рекаталогизација или
срамнување на податоците од електронската база со службениот каталог, без
класирање и предметизирање туку само со сигнирање, Библиотеката има
добиенo средства од фондацијата Отворено општество.

Центарот за национална библиографија подготвува 8 (осум) серии:

Серија 1. Болгарски книгопис - месечен билтен (1897- ): книги, официјални, нотни,
графички и картографски изданија; Серија 1. Болгарски книгопис - годишен
регистар (1967- ): книги, официјални, нотни, графички и картографски изданија;
Серија 2. Болгарски дисертации - годишен регистар (1973- ); Серија 3. Дискогра-
фија - годишен регистар (1972- ): грамофонски плочи, касети, компактдискови;
Серија 4. Болгарски периодичен печат - годишен регистар (1965- ): весници,
списанија, билтени и периодични зборници; Серија 5. Летопис на статиите от
болгарските списанија и сборници - месечен билтен (1952- ); Годишни регистри
(1966- ); Серија 6. Летопис на статиите от болгарските вестници - месечен
билтен (1952- ); Годишни регистри (1966- ); Серија 7. Болгарија в чуждата
литература (Булгарика) - годишен регистар (1964- ) и Серија.

За жал, поради долгогодишната ситуација во АОП центарот на

Библиотеката, макотрпната работа на бугарските колеги од 1992 година до денес,
постои само во електронската база на податоци на Библиотеката, но не и во
печатена форма, што е уште една отежнувачка околност во меѓубиблиотечната
соработка и размена и, воедно, голем хендикеп во ажурноста на добивањето
податоци за нашиот оддел Македоника.

Според евиденцијата на Националната библиотека во Софија, годишно се

обработуваат околу 5.700 бугарски монографски публикации и околу 26.000
статии. Oд 2000 год., со донесувањето на новиот Закон за задолжителен примерок,
престаната е можноста од контрола на издавачите, освен доколку тие не се
регистрирани во ISIS системот на Библиотеката.

63

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

Центарот за библиографски информации од објективни причини
(немање доволно материјални средства), не врши de visu обработка на материјалот
и е издвоен од Центарот за национална библиографија.

Toj оддел, всушност, е еквивалент на работните задачи на нашите оддели

Македоника и Реферален центар, како: давање и упатување на читателите на
информации како и подготвување на Булгарика (едновремено и информативен
билтен и библиографија), но и пребарување на странски електронски бази по
барање на корисниците. Основните разлики на Центарот за национална биб-
лиографија и Центарот за библиографски информации се во тоа што првиот ги
подготвува, а вториот ги користи нформациите.

Од финансиски потешкотии, Одделот за набавка и комплетирање на
депозит, во најголем дел, ги комплетира странските изданија со размена, а не
со купување. (Размена се врши со 850 странски библиотеки, a се купуваат околу
800 наслови годишно.) Овде од голема полза е активноста на бугарската
дијаспора која ажурно се труди ваквите изданија да ги доставува или подарува, со
ретки исклучоци кога некој за тоа бара материјален надоместок. Во овој
оддел, годишно се комплетираат околу 2.500 монографски и 1.200 периодични
странски наслови, и тоа само во оригинал, а не преводи. Најголенм дел од нив се
од областа на хуманитарните и природо-математичките науки kako и од умет-
ностите.

Ракописно-документарниот центар опфаќа: а) материјали од X-XIX-ти

век, поделени во три збирки: Збирка на старословенски ракописи (1.500 ракописи,
од кои 1.352 старословенски); Збирка на стари и ретки книги, и ретка периодика,
до 1878 год.; Збирка на странски ретки книги (XV-XVII век); б) ориентален дел
(околу 700.000 архивски единици, од кои 5.000 арапски ракописи, многу турски
старопечатени книги, дефтери и сл.); в) Бугарски историски архив (особено голем
број лични архиви на истакнати дејци од периодот на преродбата - 1878/1912;

80.1 портрети и фотографии, и сл.). Инаку, најстарата печатена книга од овој
оддел датира од 1506 год.

Центарот за автоматска обработка на податоци од поодамна има

недостаток од постојано вработен стручен кадар поради сличните состојби и
проблеми со кои што се судираме и ние, а кои сериозно влијаат врз носечките
библиотечни дејности, иако треба да се нагласи дека во поглед на компјутерската
опременост Националната библиотека во Софија прилично заостанува зад НУУБ
„Св.Климент Охридски“ - Скопје.

Одделот Опслужување опфаќа: меѓубиблиотечно позајмување - дејност

поделена на два дела: позајмување на библиотечен материјал за бугарски

64

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

корисници (2.200 годишно) и позајмување на библиотечен материјал за странски
корисници во Европa (околу 800 на годишно ниво); читални (вкупно 10 од кои 5
се специјализирани, а останатите се користат за општествени науки, медицина,
електро-техника и стари весници, со вкупно 400 места и годишно членство од
23.000-25.000, од кои 70% се магистри и специјализанти, 24% студенти, 6%
други); магацини (сместени на сите осум kата на доградениот дел од Библио-
теката, но, сепак, со недоволен простор за соодветно сместување на вкупниот
фонд).

Одделот Официјални изданија всушност претставува депозитна библио-

тека создадена 1970 год. чија збирка содржи странски (меѓународни организации,
публикации на министерствата, брошури и соопштенија, нормативни документи,
наредби, правилници и сл. кои груповно се обработуваат). (По 1990 год.,
периодика, официјални изданија на одделни држави во форма на книги, официјал-
ни статистички податоци, законодавни документи, оперативни и актуелни прирач-
ници и сл. добива и Универзитетската библиотека). Ваквите материјали се обра-
ботуваат на лице место: потпечатување, сигнирање, каталогизација, содржинска
обработка. Фондот на оваа Збирка изнесува околу 90.000 странски (од кои, околу
80% изданија од САД) и 400.000 бугарски единици.

Проектот за формирање национална компјутерска мрежа за поврзување
со европските документациски центри е дотиран од Програмата за развој на
ООН. Освен тоа, читателите можат бесплатно да вршат on line пребарувањa во
европските документациски бази и преку Информацискиот центар на Делега-
цијата на европската комисија на ЕУ, каде се депонираат материјалите и
документите од процесот за присоединување на Бугарија кон Европската унија.

Во одделот Конзервација и реставрација се работи според стандар-

дизираните процеси кои што не се разликуваат од начинот на заштитување во
истоимениот оддел во НУУБ „Св.Климент Охридски“ - Скопје. Така, за секоја
реставрација или конзервација се изработува протокол (опис на затекнатата
состојба и состојбата после). Се користи PH 7 киселост на хартијата, нишесте
лепак, а заштитените фотографии се чуваат во фолија. Интересно искуство за нас
беше можноста да ги видиме папките што самите ги изработуваат од специјалeн
картон од странство (примероци се донесени во нашата Библиотека).

Би сакале посебно да го нагласиме постоењето на Научната секција во
која дејстува високостручниот кадар на Библиотеката со задача да ги следи
новините во библиотекарството, да подготвува или преведува прирачници, стан-
дарди и сл. (Во времеto кога престојувавме во Библиотеката, беше органи-
зирана Научна конференција на тема „Книгата: идно време во минатото?“,
поделена во две секции: „Од Интернет кон Гутенберг“ и „Библиотеки, библио-

65

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

графија, читање“ и две сесии „Глобализација и национална идентичност“ и „Кири-
лица или латиница во виртуелното и реалното пространство“ од која беше
планирано објавување зборник на трудовите.)

Студискиот престој беше можност и за посета на Колеџот по инфор-

мациски науки и информациски технологии во Софија, чиј Декан покажа голем
интерес за воспоставување стручна соработка. (На овој колеџ има и студенти од
Република Македонија кои следат настава на смеровите Библиографии и
Информации и информациски науки.)

За потребите на НУУБ „Св.Климент Охридски“ односно фондот Маке-

доника беа прибавени CD-ROMови (електронски библиографски записи 2001,
2002 и 2003 год.), de visu беа истражени голем број монографски и сериски
публикации како и повеќе годишта од библиографии што недостасуваат во
нашиот книжен фонд. Беа донесени и изданија на специјални библиографии и
други стручни публикации со цел за истражувања или користење како
компаративен извор при разрешување одредени стручни прaшања од
функцио-нирањето на нашата Библиотека.

66

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

ДА СЕ ЖИВЕЕ СО LINUX

Брајан Огер

Брајан Огер објаснува зошто Библиотеката на округот Хауард (Howard
County Library) се префрлила на Linux клиент околина.

Во 1998 год., Библиотеката од округот Хауард ги надгради своите
терминалски базирани јавни работни станици со персонални компјутери кои
работеа на Windows 95 и PAC for Windows, продуктот на Dynix. Слично како и
вработените од областа на ИТ (информaтичката технологија) во другите библио-
теки, презедовме бројни мерки за да ја обезбедиме сигурноста на опремата и
мрежите, потпирајќи се на CMOS лозинки, скрипти за пријавување и разновидни
верзии на услужен софтвер и софтвер за заштита конфигуриран да ги спречи
штетите предизвикани од корисниците - намерни или не.

Додека овие мерки функционираа, поставувањата побаруваа чести моди-
фикации, како што се доградуваа различните компоненти. Проблемите уште
повеќе се зголемија кога започнавме со мигрирање на Windows NT во 1999 год.,
како што тогаш ни беше препорачано од Dynix, нашиот набавувач на библио-
течниот систем. Многуте варијанти на управувачи за видео и мрежни картички
доведоа одржувањето и надградувањето на мрежата да се претвори во метеж.
Беше потребно премногу време за да се активира и подигне опремата - само за да
им се обезбеди на корисниците Интернет прелистувач.

За време на демонстрацијата во 1999 год. на, тогаш најавуваниот систем
Dynix Horizon, бевме погодени од тврдењето дека со Horizon, работната станица за
корисникот, ќе побарува само Интернет прелистувач за да овозможи целосен
пристап до каталогот и алатките за управување со сметките (accounts). Ако е тоа
точно, ќе бидеме во можност да ги елиминираме сите проблеми кои произлегуваат
од одржување на различни Windows оперативни системи (ОС) - закрпи, драјвери и
поправки - со едноставно мигрирање на Linux клиентска околина.

Непобитниот аргумент дојде кога требаше да инсталираме сè повеќе
заштитни поправки за многуте наши работни станици кои работеа на Windows NT.
Можевме да направиме надградба со наредната верзија на Windows, која авто-
матски ќе ги инсталираше новитетите и поправките. Но тоа ќе побаруваше одлив

67

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

на средства за надградба и дополнителна меморија. И сeуште ќе имавме операти-
вен систем кој ќе содржеше многу повеќе работи отколку што ни беше потребно.
Безбедност во самиот дизајн

Линуксот изгледаше како перфектен ОС затоа што е стабилен и, како
повеќекориснички ОС, од почетокот е граден земајќи ја предвид безбедноста.
Прва работа беше да се најде корисничка околина која изгледа и работи што е
можно послично на познатата Windows околина. Најдовме дека Gnome, кориснич-
ка и развојна околина за UNIX и Linux ќе ни овозможи пријателска и интуитивна
корисничка околина. Бевме сигурни дека нашите корисници со Gnome ќе се
чувствуваат како дома, но вистинскиот предизвик лежеше во создавањето на
сопствено искуство за корисниците кое ќе заштити од штети, безбедносни грешки
и конфигурациски промени.

Клучот за да се излезе во пресрет на овој предизвик беше нашиот
креативен и упорен тим и адаптибилноста на Linux кернелот - најосновниот дел на
еден ОС. За различните Linux дистрибуции (Red Hat, SuSe или Mandrake) можете
да размислувате како за генерички оперативни системи, слично како за Microsoft
Windows XP. Секоја Linux дистрибуција е изградена врз истиот Linux кернел. Она
што го разликува Linux од Windows е флексибилноста која Linux му ја нуди на
искусниот корисник во приспособувањето на многу специфични барања. Нашите
две учени глави, Михаел Риксекер (специјалист за мрежи) и Луис Салазар
(инженер за мрежи), создадоа кернел од што произлезе корисничкa околина којa
верно ги имитира не само изгледот и чувството на Windows околината и на
прелистувачот, туку ги нема и непотребните ѕвончиња и свирчиња кои доаѓаат со
стандардната инсталација на Windows.

Изградете ја вашата куќа од соништата

Размислувајте за оперативниот систем како за куќа од предградието. Со
Windows добивате многу убава куќа во која се вклучени сите карактеристики и
особини кои што можете да ги замислите. Многу од тие карактеристики и особини
никогаш нема да ги користите, ниту пак да имате потреба од нив и, освен ако не
сте неверојатно богати, не би сакале да ви се зголеми вашиот износ за плаќање на
хипотеката.

Со Linux може да направите произволен број на модификации во куќата -
додавање, отстранување, и/или комбинирање на особини за да добиете токму
онаква куќа каква што сте посакувале. Проширувајќи ја аналогијата малку повеќе -
ние сме во можност да направиме сопствена куќа - од почеток сосема безбедна ,
супер-сигурна, со заковани прозорци и затворени врати и со дополнителни
внимателни стражи.

„Windows“ куќата работи најдобро најмалку на Pentium III. Наспроти тоа,
нашата „Linux“ куќа работи перфектно добро и на обичен Pentium II. Уште повеќе,

68

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

имаме можност да ги испуштиме особините за кои не сакаме да имаме поддршка.
Ова ја намалува „хипотеката“ уште повеќе.

Нашата миграција создаде една суштинска придобивка: може да продол-

жиме да ја користиме постарата опрема која инаку не е погодна за поновите
верзии на Windows и да ги инвестираме доларите во дополнителни јавни работни
станици, наместо да направиме замена на постоечките работни станици.

La vida Linux

Вработените во информатичката технологија се среќни што тековната
верзија дозволува надградби и ревизии преку мрежа. Заради тоа, тие не мораат да
ја „допираат“ секоја машина за да извршат надградба или промена на конфигура-
цијата. Вработените во јавниот сервис ја ценат можноста што работните станици
сами се исклучуваат и вклучуваат секој ден како одговор на наредба зададена
преку мрежа. Тие, исто така, го ценат автоматското чистење на кешот и
колачињата по три минути на мирување.

Повеќе не стануваме нервозни кога ќе слушнеме за уште една закана по
сигурноста на Windows. Ако имате било каков персонален компјутер со Windows
98, 95 или NT, знаете колку време сте инвестирале во минатите шест месеци за да
ги инсталирате сигурносните закрпи како резултат на овие закани.

Да, ние можевме да ја надградиме целата наша опрема на Windows ХР за
да го искористиме неговиот автоматски инсталатор на сигурносни закрпи. Меѓу-
тоа, проценивме дека тоа ќе не чини повеќе од $35.000. Тоа би ги покрило
надградбите за академските лиценци, подобрување на меморитe, и замената на 14
стари персонални компјутери Pentium II кои не би ја поддржале миграцијата.
Освен тоа, ќе требаше да платиме, да инсталирамe, и да конфигурираме анти-
вирусен софтвер како и уште некои заштитни алатки од трети лица за да ги
спречиме штетите направени од корисниците. И после сето тоа немаше да
додадеме ниту едно ново корисничко место.

Искуства на корисниците

Корисниците можат да пребаруваат по која било Интернет локација којa
не побарува Internet Explorer. Локациите со Flash®, Java® и Acrobat® содржини се
целосно достапни. Корисниците можат да ги променуваат поставувањата за
печатење и да печатат на мрежните печатачи. Можат да спуштаат и да раз-
гледуваат веб содржини во Microsoft Word®, Excel® и PowerPoint® формати
користејќи го инсталираниот пакет на OpenOffice. Содржината можат да ја
зачуваат на нивни дискети.

69

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

Што не можат да направат? Да го земеме за момент предвид опсегот на
опции достапни преку Windows Control Panel – поставувања на скенерот,
администраторски поставувања, звучни и аудио уреди и говор и други. Тие се
недостапни за обичниот корисник на некоја од нашите работни станици. Со
исклучок на некои конфигурациски можности за специфични сесии како што се
„број на примероци за печатење“, непотребните особини и опции едноставно ги
нема пред погледот на корисникот.

Многу од нашите корисници ни малку не се сомневаат дека нешто е
„различно“ од нивното вообичаено online искуство. Тие не можат да го подигнат
компјутерот со помош на дискета. Тие не можат да ја инфицираат машината со
вирус од дискета или од Интернет, затоа што најголемиот број на вируси се
наменети за Windows и затоа што нашиот кернел не дозволува активирање на
корисничка извршна програма.

Уште повеќе, поставувањата за заштита кои ги вградивме ги оневозмо-
жуваат корисниците да инсталираат датотеки на системскиот диск или да ги
читаат од дискета. Не можат да прават измени во оперативниот систем или на кои
било датотеки на дискот. Ниту пак можат да инсталираат или конфигурираат
софтвер како што е Instant Messenger или програма за шпионирање. Засега, а се
сомневаме дека ќе се обидеме да го „поправиме“ ова , не можат да играат игри кои
побаруваат Shockwave®.

Уште повеќе отворен код

Нашата сопствена дистрибуција на Linux ја нарековме „LuМix“, по
нејзините создавачи: Луис Салазар и Мајк Риксекер. Секоја јавна работна станица,
покрај LuМix и неговата едноставна работна околина Gnome, има уште три
парчиња софтвер со отворен код: прелистувачот Mozilla, вер. 1.3; Xpdf, вер. 0.3; и
Flash за Linux.

Најновиот прелистувач Mozilla е целосно опремен Интернет прелистувач
изграден врз основа на отворен код од Netscape. Достапен е за разни видови на
оперативни системи. Тие кои го пробале ја ценат неговата способност за
автоматско менување размер на страниците за печатење за тие да се прикажат
целосно во режимот „портрет“, како и неговата вградена можност за елиминација
на скок-реклами. Xpdf е прикажувач на Acrobat датотеки со отворен код, кој
коректно ги прикажува и печати датотеките зачувани во универзален .pdf формат.
Flash за Linux им дозволува на корисниците на Linux коректно да ги изведуваат
датотеките кои оригинално се креирани за форматот Macromedia Flash.

Linux засекогаш

Ние продолжуваме да ја прошируваме нашата употреба на Linux. Во
идните верзии на LuМix планираме да додадеме временски ограничувања. Ова ќе

70

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

им овозможи на вработените во јавните сервиси да прекинат со активноста на
мерење пристап за време на периодите со големи побарувања. Наместо тоа, новиот
корисник ќе се пријави на слободна работна станица, но за време на најголемите
побарувањa ќе биде ограничен на одреден временски период.

Кај нашите вработени во oдделите за позајмување и за информации ги
префрламе работните станици на верзии на Linux и работна околина Gnome која
на вработените ќе им овозможи пристап до повеќе можности, програми и
функции. Ова ќе биде придобивка за нашиот персонал од информатичката техно-
логија со тоа што тие ќе треба да применуваат помалку Windows закрпи. Врабо-
тените ќе го ценат додавањето на StarOffice на секоја машина во секоја просторија.
(StarOffice е комерцијален роднина на OpenOffice и има дополнителни можности,
како што се тезауруси и можност да се креираат Acrobat документи.)

Истражете ја примената на Linux решенијата во вашата библиотека. Тоа
може да претставува добра инвестиција како што Linux станува најупотребуван
оперативен систем за серверите.

Предложете ја можноста вашите вработени од ИТ да почнат да го
надградуваат своето знаење за Linux со оспособување на старите персонални
компјутери да работат под Linux. Нека градат заштитни ѕидови, огласни страницi
и Интерни мрежи со Linux и други решенија со отворен код. Охрабрете ги да одат
на курсеви.

Ако сте заинтригирани со опцијата Linux, но немате оспособен кадар за да
го изведе тоа, побарајте компании, како што е Userful Company, кои ќе ви
овозможат ефтини решенија за терминали за јавен пристап кои користат Linux.

Dynix Horizon – http://www.dynix.com
Flash for Linux – http://www.macromedia.com/shockwave/download/alternatives
OpenOffice – http://www.openoffice.org
Gnome desktop – http://www.gnome.org
Mozilla – http://www.mozilla.org
Xpdf – http://www.foolabs.com/xpdf

Информација за авторот
Брајан Огер (brian.auger@HCLibrary.org) е помошник директор во Библиотеката на
округот Хауард, Колумбија, МД.

Библиотеката на округот Хауард: шест библиотеки, пет милиони позајмени
примероци

Библиотеката на округот Хауард работи со шест библиотечни клонови кои ги
даваат сите услуги, вклучувајќи ја и Централната библиотека во предградието
меѓу Балтимор и Вашингтон. Тоа е систем раширен низ округот со централи-

71

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во свешош

зирано управување и со сервис за доставување. Минатата година позајмила преку
пет милиони примероци. Библиотеката нуди преку 200 персонални компјутери -
работни станици за јавен пристап, од кои секоја овозможува достап до каталогот
(Dynix Horizon Информациски портал) и целосен Интернет пристап.

Одделот за ИТ на системот ги одржува мрежите, персоналните
компјутери, оперативните системи, печатачите, и другата опрема. Нивните колеги
во Одделот за автоматизација го администрираат Dynix-базираниот систем.
Интернет пристапот се добива преку мрежата Maryland Saylor преку 10Мb оптичка
врска во Централната библиотека. Во Централната библиотека се наоѓаат и
многуте сервери кои го нудат Dynix, електронска пошта и веб сервиси за системот.
Библиотечните клонови се поврзани преку Т1 frame relay пренос .

Додека Dynix во моментот работи на HP-UX, а некои негови допол-
нителни сервиси работат на Windows-NT (Horizon Portal 2.1 и TeleCirc II), ИТ
кадарот го префрла секој друг сервер на Red Hat Linux. Овој процес започна пред
неколку години со конфигурирање на старите персонални компјутери во заштитни
ѕидови на клоновите. Следеа Linux-базираните сервери за документи и печатење.
Потоа дојде замената и надградбата на централниот сервер со Dell Poweredge
сервери кои работат на Red Hat. Ние сме задоволни од плановите на Dynix да го
поддржат Linux во идните верзии на нивниот следен Horizon производ.

Оригиналниот текст на статијата е достапен на адресата:
http://www.libraryjournal.com/article/CA406008

Превод од англиски
Жаклина Ѓалевска

НУУБ „Св. Климент Охридски“, Скопје

72

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

WWW OPAC вер. 4.2

Жаклина Ѓалевска, програмер
Национална установа Универзитетска библиотека

„Св. Климент Охридски“ - Скопје

Во рамките на тековните активности на ИЗУМ од Марибор, Словенија, за
усогласување на верзиите на програмската поддршка COBISS2 кај сите членки на
COBISS.Net, во текот на август оваа година беше инсталирана нова везија на
WWW OPAC - веб апликацијата за пребарување на библиографско-каталошките
бази на податоци во системот COBISS.МК (COBIB и локалните бази на податоци
на библиотеките).

Ако досега сте го користеле WWW OPAC, откако ќе се пријавите на
адресата http://www.nubsk.edu.mk/cobiss/, ќе забележите дека изгледот на почет-
ната страница (слика 1) е малку поразличен од порано. Покрај препознатливото
лого, кое и сега, ако го кликнете, ќе ве пренесе на апликацијата COBISS/OPAC за
пребарување на заемната и локалните бази во системот, на левата страна на
екранот се наведени повеќе врски, и тоа:

Слика 1

73

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

 Платформа COBISS, каде можете да најдете повеќе информации за
развојот, организацијата, технолошката платформа на COBISS, аплика-
циите, и сл.,

 COBISS.Net, која ве води на страницата на овој проект (слика 2), од
каде можете да се приклучите на другите системи COBISS (Словенија,
Босна и Херцеговина, Србија и Црна Гора),

 Спогодба ве води до текстот на Спогодбата за воспоставување на
мрежата COBISS.Net, која беше потпишана на 27. февруари 2003
година во Белград, Србија и Црна Гора,

 Проект ВБМК дава куса информација за проектот Виртуелна библио-
тека на Македонија,

Слика 2

 библиотеки во Македонија е врска до базата COLIB.MK која ги
содржи основните податоци за сите библиотеки членки на системот
COBISS.MK (слика 3),

74

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

Слика 3

 COBISS/OPAC каталози и бази на податоци, е врската која ја акти-
вира апликацијата COBISS/OPAC за пребарување на заемната база на
податоци COBIB.MK и локалните бази на податоци на библиотеките
вклучени во системот COBISS.MK,

 избрани е-публикации ве води на следна страница, на која се дадени
две врски: едната до базата на средновековните старословенски рако-
писи во Македонија, а другата до електронското издание на списанието
„Библиотекарство“, и

 известувања и новости не води на страница каде се дадени хроно-
лошки сите активности поврзани со системот COBISS.MK (инстали-
рање на нови верзии, дополнување на прирачници, вклучување/иста-
пување на библиотеки во/од системот COBISS.MK и др. - слика 4)

75

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

Слика 4

Сите прашања, проблеми, критики и пофалби што ги имате во врска со
WWW OPAC и COBISS може да ги испратите на е-поштенската адреса
vbmkservis@nubsk.edu.mk
наведена во долниот дел на насловната страница.

76

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

УДК 621.039:004.6(497.7)

ДИГИТАЛНАТА ЗБИРКА

НА ЦЕНТАРОТ ИНИС ЗА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Дипл. маш. инж. Марија Сејменова-Гичевска
Национална установа Универзитетска библиотека

”Св. Климент Охридски” - Скопје

Базата ИНИС е библиографска база креирана од податоци просле-
дени од националните ИНИС центри. Таа нуди информации за светската
литература во доменот на мирновременска примена на нуклеарната енергија
во различни области на науката и техниката. ИНИС содржи записи за
конвенционална и неконвенционална или сива литература (научно - технич-
ки извештаи, тези, дисертации, излагања од собири, патенти и сл.). Системот
ИНИС негува и збирка на целосни документи (full text) неконвенционална
литература која од 1997 се ажурира на CD-ROM-ови.

Центарот ИНИС за Република Македонија располага со дигитална
збирка на целосни текстови (full text) неконвенционална литература со што е
еден од 30-те национални центри кои вршат услуги од типот на дисеминација
на документи.

Системот ИНИС (International Nuclear Information System)е најголем

информациски систем во светот во доменот на мирновременска примена на
нуклеарната енергија во различни области на науката и техниката. ИНИС
работи во рамките на Меѓународната агенција за атомска енергија - ИАЕА
како децентрализиран систем, во соработка со националните центри на
земјите - членки на ИНИС и меѓународни организации. Затоа е и уникатен,
бидејќи документите што генерираат од различни страни на светот се
собираат на едно место, се сервисираат и се конвертираат во облик достапен
за јавност. Центарот ИНИС за Република Македонија, се наоѓа во Нацио-
налната установа Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски” -
Скопје, а неговата дејност се одвива во соработка со Министерството за
образование и наука.

77

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

Системот ИНИС го сочинуваат:

 база на податоци ИНИС,

 збирка на целосни текстови (full text) неконвенционална
ли-тература застапена во базата на податоци.

База иа иодаiiiоци ИНИС

Базата ИНИС е библиографска база на податоци која датира
од 1970 год. и содржи повеќе од 2,5 милиони научно - технички библио-
графски единици. Годишно, тој број се зголемува за 70.000 до 80.000 записи
креирани од страна на националните ИНИС центри. Имено, согласно
филозофијата на децентрализираност на системот, националните центри од
земјите - членки на ИНИС се одговорни за:

 избор на литературата објавена во рамките на нивните граници
и организациони компетенции,

 креирање записи согласно правилата на ИНИС и нивно пона-
тамошно проследување до Секретаријатот на ИНИС.

Некоивеициоиалиа лиiiiеpаiiiypа во ИНИС

Литературата застапена во базата на податоци ИНИС се групира во
две категории, конвенционална и неконвенционална.

Коивеициоиалиаiiiа литература е комерцијално достапна преку нор-
малните дистрибутивни канали, како и издавачки куќи за набавка на книги,
списанија и сл.

Некоивеициоиалиаiiiа литература (наречена и сива литература), оп-
фаќа научно - технички изваштаи, тези, дисертации, излагања од собири,
патенти, и сл. кои не се лесно достапни преку комерцијалните канали.

Системот ИНИС е еден од ретките информациски системи, кој негу-

ва збирка на целосни документи (full text) неконвенционална литература
застапена во базата на податоци. Збирката содржи повеќе од 600.000 full text
документи кои датираат од основањето на базата и се ажурира постојано.
Постарите документи се складирани на микрофиши и со барање до Секре-
таријатот на ИНИС достапни се во печатена форма. Системот ИНИС е
современо организиран информациски сервис кој ги следи новите текови во

78

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

сферата на дигитализацијата, па почнувајќи од 1997 год., оваа збирка се
комплетира на CD-ROM-ови. Тоа значи дека сите документи публикувани по
1997 год., се достапни електронски во Acrobat PDF формат.

Цеиiiiаpоiii ИНИС за Реиyблика Македоиија

Виес во ИНИС базаiiiа

Центарот ИНИС за Република Македонија активно се занимава со
внес во ИНИС базата на податоци со записи што генерираат од Македонија.
Следењето на македонскиот депозит заради изнаоѓање содржини од интерес
за ИНИС е редовен процес. Такво е следењето новини во строго стандар-
дизираните и унифицирани правила за формална и содржинска обработка на
документите. Основен критериум за избор на документите кои се внесуваат
во ИНИС базата е совпаѓање на предметот на документот со областите што
ги покрива ИНИС. Обично, секоја обработена единица содржи:

 библиографски опис (податоци за авторство, индивидуално или
корпоративно; наслов; издавач; јазик; година на издавање; и сл.);

 класификациски код - шифра (според содржината, документот се
класифицира по дадена класификациска шема која одговара на
областите што ги покрива ИНИС);

 серија на дескриптори (клучни зборови, хиерархиски подредени
во ИНИС Тезаурусот, со кои се опишува содржината на до-
кумнтот);

 кратка содржина или апстракт (задолжително на англиски
јазик).

Исто така, Центарот обработува домашна неконвенционална лите-
ратура и, како целосен текст, ја проследува до Секретаријатот на ИНИС.

Сеpвиси и yслyiи

Информациите содржани во базата на податоци ИНИС се преба-
руваат на CD-ROM-ови и on-line преку Интернет. Македонскиот центар
ИНИС како активна членка, има ексклузивно право на користење на базата
на двата медиуми.

Во текот на 2003 год, Секретаријатот на ИНИС спроведе акција за
бесплатен достап до ИНИС базата на Интернат наменет, пред се, на академ-

79

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

ските институции, со цел за поголема искористеност на Базата. Нацио-
налниот центар за Република Македонија изврши анкетирање, во рамките
на што, влез во Базата добија следните институции:

- Електротехнички факултет - Скопје;

- Машински факултет - Скопје;

- Рударско-геолошки факултет - Штип;

- Институт за физика. Природно-математички факултет - Скопје;

- Медицински факултет - Скопје

Диiиiiiалиа збиpка

Центарот ИНИС располага со дигитална збирка на целосни текстови

(full text) неконвенционална литература застапена во базата на податоци. Со
тоа, нашиот центар е еден од 30-те национални центри кои вршат услуги од
типот на дисеминација на документи. Збирката се состои од над 250 CD-
ROM-ови произведени почнувајќи од 1997 год. Годишниот број нови CD-
ROM-ови зависи од фреквенцијата и волуменот на записи со кои нацио-
налните центри ја полнат Базата. Секој CD-ROM содржи околу 150 full text
документи, а е придружен од софтвер за пребаруање како на англиски, така
и на француски јазик. Документите се подредени според бројот на библио-
графската единица под која се заведени во базата на податоци ИНИС (RN-
Reference Number).

Така, после успешно извршените пребарувања во Базата и пронао-
ѓањето на бараната информација, преку бројот на единицата (RN) се избира
соодветниот CD-ROM и се доаѓа до посакуваната литература.
ЛИТЕРАТУРА

[1] Presenting INIS, IAEA, Vienna, 1999

[2] IAEA-INIS-24, INIS: Manual for Online Retrieval from the INIS Database on
the Internet

[3] Сејменова-Гичевска, Марија, Реиублика Македонија во Меiународ-
ниош информациски сисшем за нуклеарни науки и шехнологии
(ИНИС). Библиотекарска искра, 1999; 17(1-2): 99-104

[4] Сејменова-Гичевска, Марија; Јакимовски, Славе, Сиисаниешо “Збор-
ник на шрудови - Машински факулшеш Скоије” во Меiународниош
информациски сисшем за нуклеарни науки и шехнологии (ИНИС).
Зборник на трудови - Машински факултет Скопје, 2000; 19(1): 3-10

80

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

Summary

UDC 621.039:004.6(497.7)

THE DIGITAL COLLECTION OF THE INIS CENTER
FOR THE REPUBLIC OF MACEDONIA

Graduated Mechanical Eng. Marija Sejmenova-Gicevska
National Institution University Library "St. Kliment Ohridski" - Skopje

The INIS Database is a bibliographic database compiled from data submited by
INIS Members. It covers the world literature on the peaceful applications of
nuclear science and technology. Literature reported to INIS may be subdivided
into two categories, conventional and non-conventional. Conventional Literature is
literature that is available commercially through the normal distribution channels,
such as the book and magazine trade or publishing houses. Non-Conventional
Literature (NCL, also called grey literature) comprises all other forms of literature,
including scientific and technical reports, patent documents, conference papers and
non-comemercially published thesis not readily available through commercial
channels. The full text INIS collection of NCL documents has been issued on CD-
ROM since 1997. The INIS Center for the Republic of Macedonia operates by the
National institution University Library "St. Kliment Ohridski" - Skopje. The
digital NCL collection is available through the Center, since it offer Document
Delivery Services for obtaining the full text documents.

81

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

"МАКЕДОНСКАТА НАУЧНА КНИГА"
Изложба во Националната библиотека "В.И. Вернадскиј" - Киев, Украина

(осврт)

Ники Кирјазовска-Јовановиќ, виш библиотекар
Национална установа Универзитетска библиотека

"Св. Климент Охридски" - Скопје

Во рамките на манифестацијата Деиови иа иаyкаiiiа иа Реиyблика

Македоиија во Укpаииа, што се одржа од 31 мај до 5 јуни 2004 година во
Киев, во организација на Националната академија на Украина и Македон-
ската академија на науките и уметностите, беше реализиран собир на кој, со
свои излагања, настапија истакнати академици и други стручни и научни
работници од двете земји.

Меѓу другите активности, на 1 јуни во Националната библиотека

"В.И. Вернадскиј" беше отворена изложба Македоискаiiiа иаyчиа кииiа во
подготовка на Националната установа Универзитетска библиотека
"Св. Климент Охридски", Скопје.

На големо задоволство на украинската научна, културна и опште-

ствена јавност, на неа, преку книги беше прикажан дел од поновите научни и
културни достигнувања во Република Македонија. Изложениот избор (околу
700 репрезентативни книги и ЦД-а) од поновата македонска книжна
продукција, опфаќаше значајни дела за Македонија, нејзината наука,
култура, уметност, музика, филм, фолклор, археологија, историја, јазик,
литература и друго. Целта на изложбата на книги беше можност за
афирмација на Македонија и македонската наука и култура општо. Сите
изложени книги беа подарени на Националната библиотека на Украина
"В.И. Вернадскиј" со желба тие да остават траен белег во нејзините
фондови, како доказ за блиските културни врски меѓу македонскиот и
украинскиот народ кои датираат од поодамна, а продолжуваат и денес.
Преку интензивната соработка на двете држави во многу домени се отвораат
нови хоризонти за непречен протек на идеи, искуства и заемни духовни
проникнувања.

82

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

Во донирањето книги за изложбата, покрај НУУБ "Св.Климент
Охридски" учествуваа и: МАНУ, ИЗИИС, Државниот архив на РМ, Музејот
на Македонија, Републичкиот завод за заштита на спомениците на
културата, Институтот за македонска литература, Институтот за фолклор
"Марко Цепенков", Институтот за национална историја, Институтот за
македонски јазик "Крсте Мисирков", Универзитетот "Св.Кирил и Методиј",
ЕИН-СОФ, Кинотеката на Македонија, Институтот за старословенска
култура и др.

За оваа изложба беше подготвен каталог, пригоден плакат, видео

проекција за македонското културно наследство, туристички плакати и
водичи. Сето тоа беше придружено со македонска изворна музика, а

присутните на отворањето на изложбата беа послужени со македонско вино.

Во оваа пригода беше потпишан Договор за соработка меѓу Нацио-
налната установа Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" од
Скопје и Националната библиотека на Украина "В.И. Вернадскиј" од страна
на директорите на библиотеките, г. Борко Зафировски и академик г.
Олексеи Онишенко.

Директорот на НУУБ "Св. Климент Охридски" г. Борко Зафиров-

ски имаше презентација (со ЦД) на организацијата на Библиотеката. Притоа
беше остварена и средба со стручниот колегиум на библиотеката-домаќин,
на која тој говореше за дејноста, работните искуства на НУУБ и можностите
за натамошна меѓусебна соработка.

На изложбата, покрај нашите изложени книги, домаќините се

потрудија да ги изложат книгите за Македонија и од автори Македонци од
нивните фондови. Беа изложени многу ретки и значајни книги од нашите
преродбеници кои твореле на тие простори, како и многу стари и интересни
географски карти на Македонија.

Во организацијата и подготовката на изложбата учествуваа:

Димитри Димитров, Ники Кирјазовска-Јовановиќ, Сенка Наумовска и Денко
Тодоровски. Пригодниот каталог го подготвија Лилјана Димитрова и
Снежана Тодоровска, а за дизајнот се погрижи Искра Димитрова. Постав-
ката на изложбата во Киев ја направија Ники Кирјазовска-Јовановиќ и
Денко Тодоровски.

83

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

УДК 01-028:908(497.7)

ИСТРАЖУВАЊЕ, СЕЛЕКЦИЈА И ОБРАБОТКА НА

"МАКЕДОНИКА - ИНФОРМАТИВЕН БИЛТЕН"

Соња Стрезоска - Велјановска
Нациоална установа Универзитетска библиотека

"Св. Климент Охридски" - Скопје

Прикажани се приципите на селекција и обработка на "Македоника"
инфотмативен билтенг.

Клучни зборови: Македонија, информашивен билшен

Во 2002 год. излезе од печат првиот број на "Македоника - инфор-

мативен билтен 1995, 1996, 1997", подготвен во Службата "Македоника" како
дел од Библиографскиот центар при Национална установа Универзитетска
библиотека "Климент Охридски" - Скопје.

Основните коцепциски приципи на овој билтен се утврдени од стручнo
профилирани библиотекари од Библиографскиот центар и надворешни членови.
Информатичкото екипирање на Библиотеката овозможи овoj вид публикација
да се работи низ Интернет пребарувања во странски бази на податоци од
интерес за "Македоника". Основната цел е што побрзо, понавремено, поефтино и
поактуелно информирање na корисниците за бараните публикации од светот.

Освен што е информатор, Билтенот, едновремено, е и индикатор за
купување книги и списанија заради комплетирање на библиотечните фондови со
што се овозможува тој материјал да се обработи de visu и, паралелно, да се
подготви и Библиографијата "Македоника".

Билтенот е наменет за потребите на науката, културата, образованието,
стопанството т.e. вкупниот општествен и политички живот во Републиката.

84

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

Критериумиiiiе за селекција на "Македоника - информативен билтен"
се:

- објавени странски трудови за Македонија во нејзините етно-
географски граници (третирани од било кој аспект), за македонскиот
народ и македонците поединци, македонските национални заедници,
малцинствата и етничките групи во странство;

- објавени трудови од Македонци кои живеат и творат во странство без
оглед на предметот што го третираат или јазикот на кој пишуваат;

- трудови од македонски автори објавени во странство на македонски и
туѓ јазик или преведени;

- трудови на автори од македонските малцинства и етничките групи
објавени на изворниот и на туѓиот јазик или преведени.

Истражувањеiiio и селекцијаiiiа за Билтенот се вршат во on line достап-

ни бази на податоци, on line каталози на библиотеки и книжарници ширум
светот. Фондовите на библиотеките што не се достапни преку Интернет, се
пребаруваат низ печатените библиографии и каталози кои ги поседува Нацио-
нална установа Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" -
Скопје. Принципот на преземање е строго селективен и се врши на две нивоа:
првото - според пoгоре наведените критериуми, а второто - со намена за
купување од веќе селектираните публикации за "Македоника".

При пребарувањето се користат клучни зборови како: Македонија,
Балкан, Источна Европа, но и такви за географските соседи на Македонија како и
светски познатите личности и настани од историјата и совремието...

Истржениот и селектиран материјал се обрабiiiyва и структуриpа,

најпрво, низ азбучно средување за да може да се идентификуваат истите
единици најдени во повеќе бази. Описот и дескрипторите на единиците во сите
бази на податоци не е вршен според постоечките библиографски стандарди, но,
при обработката се користи и извлекува максимумот од она што е понудено, со
цел на читателот да му се презентираат што повеќе информации за наведената
библиографска единица.

Во Билтенот се вклучени информации за монографски и сериски

публикации како и статии и прилози. Сите единици се класираат според УДК
(Универзална децимална класификација).

Библиографскиот опис на монографиите во Билтенот се врши според
ИСБД(М), Меѓународен стандарден опис на монографиите а, на статиите според
Упатствата за примена на ИСБД-и во описот на составните делови.

85

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

Нотациите се формирани врз основа на насловот, содржината, пред-
метните определници, клучните зборови, апстрактите, дескрипторите и другите
помошни елементи понудени во единиците.

Во следната фаза на обработка се врши транскрипција на оние единици
кои не се најдени во својата изворна форма, во изворно писмо (грчко, бугарско,
српско, хрватско, руско, турско ...).

Билтенот содржи Регистар на автори, Регистар на наслови, Предметен
регистар, Регистар на on line бази на податоци и Регистар на наслови сериски
публикации.

Покрај имињата на лицата кои учествувале во духовното создавање на
содржините вклучени во Билтенот, Регистарот на автори содржи и имиња на
автори цитирани во забелешките. Tој е среден азбучно и ги содржи сите форми на
имињата што ќе се откријат од кои се упатува на единствена именска
определница.

Регистарот на наслови ги содржи (азбучно средени) главните стварни
наслови на библиографските единици.

Предметниот регистар информира за содржината (предметот) на биб-
лиографските единици преку определници или предметни рубрики.

Регистарот на on line бази на податоци ги содржи сите бази во кои се
пронајдени библиографските единици и тој е подреден азбучно.

Регистарот на наслови сериски публикации е подготвен според ISBD(S),
Меѓународен стандарден библиографски опис на сериски публикации и низи
публикации.

Summary

UDC 01-028:908(497.7)

RESEARCH, SELECTION AND PROCESSING THE

"MACEDONICA - INFORMATIVE BULLETIN"

Sonja Strezoska-Veljanovska
National Institution University Library "St. Kliment Ohridski" - Skopje

The principles of selection and processing the "Macedonica - Informative Bulletin"
are shown.

Kew words: Macedonia, Informative Bulletin

86

Библиотекарство, вол.22 (2004), бр.2 // Библиошекарсшвошо во Реиублика Македонија

УДК 027.022:655.41(497.7)

ИЗДАВАЧКАТА ДЕЈНОСТ НА ГРАДСКАТА БИБЛИОТЕКА
"БОРКА ТАЛЕСКИ" - ПРИЛЕП

Благица Илијоска, виш библиотекар
Градската библиотека "Борка Талески" - Прилеп

Направен е преглед на издавачката дејност на Библиотеката досега.

Клучни зборови: Градскаша библиошека "Борка Талески", Издавачка
дејносш

Во Прилеп, градот со богата библиотекарска традиција, првото

читалиште е отворено во 1867 год., а прв библиотекар бил Илија Здравев.

Во својата книга "Воспоменание и белешки", Никола Еничарев
запишал:

"Читалиштето и неделното училиште живо ги заинтересираа
занаетчиите и другите граѓани. Во тоа време Цариградското читалиште ни
испрати неколку сандаци со разни книги и карти, подарок на Прилепското
читалиште. Повеќето од тие книги се распратија по поголемите села: Варош,
Тополчани, Тројаци, Плетвар, Ореовец, Богомила, па дури и во Тиквешките
села, Ваташа, Неготино и во Битола. Со тоа читалиштето стана општ
двигател на културниот напредок".

Низ времето, читалиштето се менувало и денес опстојува како

Градска библиотека. Библиотите, во принцип, се едни од најдемократските
институции. А конкретнава, со своето стручно и професионално работење
има обезбедено значајно место во културно-образовниот живот во Општи-
ната, но и пошироко.

Својата дејност ја извршува преку централната библиотека во

Прилеп и подрачните во Тополчани, Варош, Кривогаштани и Ропотово.
Организирана во повеќе служби, Библиотеката повремено се

занимава и со издавачка дејност иако таа не и основна. Можеби, тоа е една од
причините за релативно скромниот обем на изданија кои, најчесто, ги
реализира Роднокрајниот оддел, самостојно или во соработка со други