:: Дигитална библиотека при НУУБ „Св. Климент Охриски“

ВОЛУМЕН 26 (2008) 2009 1 - 2 60 LO-fJUHU (БДЛl~~~~ ISSN 1409-9357 Волумен 26...

ВОЛУМЕН 26 (2008) 2009 1 - 2 60 LO-fJUHU (БДЛl~~~~ ISSN 1409-9357

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Почи~иувани. колеiи и чиzиашели,

Со наде){< дека најновиот број на списанието Библиоиtекарсшво ќе го
задржи вашето внимание, Редакцискиот одбор уште отсега ве кани да ни ги
испраќа те своите текстови за следниот негов број.

Од причина што динамиката на излегување од печат на списанието беше
смалена, ова издание излегува како двоброј, со цел да се постигне саканото
темпо на издавање.

Секако, БДМ му се заблагодарува на Министерството за култура, кое
и натаму го помага издавањето на единственото стручно списание на

библиотекарите во Република Македонија

Исто така, Редакцијата им се заблагодарува и на сите автори на
текстовите, кои со своето несебично залагање придонесоа списанието во овој
број да биде пообемно и по содржина и по квалитет.

Бидејќи оваа година е јубилејна за БДМ, односно БДМ прославува 60
години од своето формирање, на сите колеги и соработници Редакцијата им
го честита овој јубилеј со желба за личен и професионален успех.

Од Редакција~иа

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

СОДРЖИНА

Концептуалниот модел FRВR и неговото влијание врз измените на изјавата
за меѓународните начела за каталогизација ......... ..... .. .... .. ... ....... .. ..... .. ......... ....... .. ............. 5

Изјава за меѓународните начела за каталогизација .... .... ..... .... .. ............... ... ... .. ............ ... 12

Искуства од пребарувањата по автор во системот COBISS.MK и потребата од
автоматизирана нормативна контрола .. ... ... .... .... ....... ... ... .. .... ..... .. .. .... ... .. ...... ..... .. ........ .. .. . 30

Истражување на потр,:;бите на корисниците на народните библиотеки
во Република Македонија .. ............ .... ... .... .... ... ... ... ......... .. .... .. ...... ........... .... ......... .. .. ..... ..... ... 36

Библиометриска анализа на стручно списание ... ... .... .... .. .. .... .... .... ..... ... .. ..... .. ... ... ............ 48

Звањата во библиотечната дејност поттик за усовршување и конкретен
придонес во унапредувањето на библиотечната дејност ... ... .. ..... ... ...... ...... ..... ... ....... .. ... 56

Зачетоци на библиотекарството како високо вредна, незаменлива
и универзална придобивка на културата ...... .. .. ... ... ................. .. ... .. .... .. .. .................... ........ 62

Домашните библиотеки на тетовските свештеници богати
со бргословски книги, но и со дела на светските класици .. ......... .. .. .... ........ .... .. ............. 69

Организациска култура во библиотеките ..... .... .. ... ..... .. .. ............ .. ... ... .. .... .... .. ..... .... .... .... . 73

Универзитетските библиотеки во процесот на имплементација на
Болоњскиот процес ....... ..... ..... ............ ..... ....... ... ........ ... ... .... .. ....... ........ ........ ... .... ... ......... .. ..... 76

Улогата на библиотеките во писменоста и во читањето кај лицата со дислексија „ 81

75-та конференција на IFLA .......... .. .......... ... .. .. ...... .. ....... ..... ................. .... ... ....... ...... ... .. ........ 86

II Меѓународна конференција на библиотекари во Вроцлав - Полска ... .......... .. .. ..... .. 88

Директориум на списанија со отворен пристап ................ ..... ............... .... ... ................. .... 90

Капитални инвестиции во НУ-УБ "Св. Климент Охридски"
- Битола во 2009 година ........ .. ... .. ..... .... ...... .. ...... ... .................. .. ... .... .. .... .... ...... .......... ..... ... .. .. 93

Библиотеката при домот на културата "Илинден" од Демир Хисар со ново име .. .. 95

Библиошекарска zueopuja и ii,ракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 025.3

КОНЦЕПТУ АЛНИОТ МОДЕЛ FRВRИ НЕГОВОТО
ВЛИЈАНИЕ ВРЗ ИЗМЕНИТЕ НА ИЗЈАВАТА ЗА
МЕЃУНАРОДНИТЕ НА ЧЕЛА ЗАКАТАЛОГИЗАЦИЈА
Жаклина Ѓалевска, виш библиотекар
Национална и универзитетска библиотека
"Св. Климент Охридски" , Скопје

Клучни зборови:
FRВR, каталогизација, меѓународни начела за каталогизација

Развојот на компјутерската и комуникациската технологиЈа, ПОЈавата на
Интернетот и можностите што ги нудат новите технологии отворија нови хоризонти
во организирањето на информациите и во дефинирањето нови начини и модели на
организација на библиотечните збирки. Воведувањето компјутерски системи во
обработката на би(?лиографските податоци, како и развивањето на национални и
меѓународни бази на податоци им овозмож:и на библиотеките да ги корист~т и
меѓусебно да ги разменуваат записите врз основа на приниципите на кооперативна
каталогизација. Кооперативната каталогизација овозмо)КИ рационализирање на
процесот на обработка и намалување на повторувањата на каталогизациските
постапки . Се поголемиот прилив на публикации и зголемувањето на економската
вредност на работата беа причина библиотеките да се обидат да ги поедностават
каталогизациските постапки и да го скратат процесот на каталогизација. Од друга
страна, појавата на се поголем број електронски публикации и мре)кен пристап до
информациите придонесе каталогизациските правила да се приспособуваат за да ги
опфати во себе и новите облици на публикации. Последни, но не и најмалку ва)I<НИ, се
корисниците чија растечка потреба за тековни, релевантни и сеопфатни информации
е уште една причина повеќе за преиспитување на концепциите на каталогизациската
теорија и практика. "Традиционалната" организација и начинот на функционирање
на библиотеките веќе не ги задоволуваат се посложените потреби на нивните
корисници. Нивните очекувања се библиотеките да функционираат како
информациски центар кој, секогаш кога е потребно, ќе ги снабдува со брзи, а)I<урни и
релевантни информации и документи. Новиот концептуален модел на организирање
податоци објавен во 1998 г . има голем потенцијал тие очекувања да ги оствари. Се
работи за концептуалниот модел на библиографски податоци објавен во книгата
Функционални барања за библиографски~ие заииси (FRВR - Functional Requii-eшents foi-
Bibliogгaphic Recoi-ds) 1, кој од своето појавување отвора ново поглавје во теоријата и
практиката на организирање на библиографските податоци и универзалната
библиографска контрола.

Ј) Functional 1-eq11i1-ements fo ,, bibliographic records : final герогt / JFLA Study G1-oup оп the Functiona/
Requil'ementsfoг Bibfiogгap/1ic Reco1-ds. Munich: К. G Saur, 1998. ДОСТАПЕН НА URL:
f1ttp :/Лv1v1v. ifla.01-g/VJJ/s l Зlj'r·b1-l/rbr.pdf (2008-08-01)

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iipaкiuuкa

На Семинарот за библиографски записи одр)l<ан во Стокхолм во 1990 г. , под
покровителство на Програмата за универзална библиографска контрола и
меѓународниот MARC и Одделот за библиографска контрола на IFLA, беа разгледувани
овие прашања и една од донесените одлуки директно доведе до дефинирање на
функционалните барања за библиографските записи. Дадени се насоки за
изработување студија чија цел е поставување рамковна шема што ќе обезбеди јасен,
прецизно искажан и општоприфатен договор за тоа какви информации треба да понуди
еден библиографски запис за да ги задоволи потребите на корисниците. Беше
изработен и предЛО)I<ен нацрт-извештај, кој го разгледаа членови на IFLA и голем број
доброволци насекаде низ светот. По разгледувањето на коментарите и по
преработувањето на нацртот врз основа на тие коментари, завршниот извештај беше
прифатен на Конференцијата на IFLA во Стокхолм во 1997 г., а објавен во 1998 г . под
наслов Functional ,,.equi,,.ementsfor bibliographic ,,.eco,,.ds:final rep01„t.

Што е FRВR?

FRBR претставува комплексен концептуален модел чиЈа примарна цел е
подобрување на катало)l<ните записи, на процесот на каталогизациј а и на каталозите
(како технологија) .2 Во неговиот центар се наоѓаат корисникот и неговите потреби.
Овој концепт ја нагласува важноста на разбирањето на функциите на запишаните
податочни елементи и како секоЈ од тие елементи придонесува во исполнувањето на

потребите на корисниците. -При градење на информациските системи, какви што се
библиотечните системи, ,,штом еднаш се одговори на основното прашање „зошто?",
тогаш постои цврста основа за донесување препораки што и каде треба да се
имплементира". 3
Моделот се темели врз идентификација и дефинирање на ентитети, атрибути на
секој од ентитетите и видовите односи што дејствуваат меѓу ентитетите, како и
поврзување одредени атрибути и односи со различните постапки што ги изведуваат
корисниците при користење на библиографските записи . Основните елементи на
моделот, еншишеши, ашрибуиtи и односи, се изведени од логичката анализа на
податоците што вообичаено се покажуваат во библиографските записи.
Методологијата што се применува се темели врз техниката за анализа на ентитети
што се користи при градење концептуални модели за системите на релациски бази на
податоци и дава структуриран пристап кон анализата на податочните услови

олеснувајќи ги постап~ ите на дефинирање и опис.

2) Сагlу!е, Allyson. Understanding FRBR аѕ а conceptual model: FRВR and the Bib/iograp hic Universe [version
abridged by Lisa М Fиѕсо] // Bu/letin of the American Society for Information Science and Techno/ogy 33,
6(2007), str. 12-16. URL: /1ttp :/l,,vw1,v.asist.org/Bu/letin/A ug-07/Bulletin_AugSep07.pdf (2008-08-28)

3) Riva, Pat. lntroducing the Functional Requirements for Bibliograp/1ic Records and 1-elated IFLA
deve/opments. // Bu/letin of t/1e American Society for I11formation Science and Technology 33, 6(2007), str. 7-11.
URL:http://www.asist.01-g/Bulletin/Aug-07/Bulletin_AugSep07.pd/ (2008-08-28)

Библио~иекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Јадрото на моделот FRBR го сочинуваат 4 ентитети што се однесуваат на
документите (,,нештата" што треба да се каталогизираат). Оваа прва (главна) група се
состои од производите на интелектуалното или уметничкото настоЈување наведени

или опишани во библиографските записи. Тоа се ентитетите дело, израз, иојавен облик
и единица ipaia. Првите два ентитета (дело, израз) се апстрактни ентитети и не постојат
во материјален облик, додека преостанатите ентитети иојавен облик и единица граiа
го одразуваат физичкиот облик. Втората група ентитети што се одредуваат со овој
модел се состои од ентитетите што се одговорни за интелектуалната или уметничката

содржина, физичкото производство или дистрибуциј ата или чувањето на тие
производи : лица и кориорашивни ~иела . Третата група се состои од ентитети што
служат како предмет на интелектуалното и уметничкото настојување. Ги вклучува
ентитетите поим, објект, настан имесшо. Овие ентитети претставуваат дополнителна
група ентитети штс служат како предмет на делото.

Првиот чекор во техниката на анализа на ентитетите е да се издвојат клучните
ентитети. Тие ентитети се наоѓаат на најопшто можно ниво, т. е. тие се „она" што
треба да опишат податоците. На ова ниво се опишуваат и односите што постојат меѓу
одделните видови ентитети. Следниот чекор е идентификување на атрибутите
(важните својства) на секој од ентитетите. Како проширување на техниките за опис
на односите меѓу видовите ентитети, методологијата на анализа на ентитетите мо:же
да се прошири на подетално ниво за опис на специфичните односи што дејствуваат
меѓу одделни ентитети од ист вид .4
Освен што дава нов поглед врз структурата и односите во библиографските и во
нормативните записи, FRВR дава и попрецизен вокабулар што треба да им помогне
на идните изработувачи на правила за каталогизација и на дизајнерите на системи .
Правилата за каталогизација порано не го одредувале децидно користењето на
поимите „дело", ,,израз" или „единица zpaia". На пример, кога се користи зборот
„книzа", мож.е да се мисли на неколку работи. Поимот „книга" мо)ке да значи одреден
„иримерок", одредено „издание", дека станува збор за, да речеме, превод или
едноставно дека некој писател напишал книга. Во моделот FRВR тоа би значело дека,
редоследно, зборуваме за „единица ipaia", ,,иојавен облик", реализиран „израз" или
за самото „дело". 5
Каталозите организирани според овој модел треба да ги поддржуваат четирите
општи постапки што ги извршуваат корисниците при пребарување и користење на
каталозите. Овие општи постапки се наведени во шестото поглавје на завршниот
извештај на FRВR, ,, ... а тоа се:

4) Uvjeti za funkcionalnos' bibliografskih zapisa: zavrsni izvjestaj / IFLA-ina Stuфjska skupina za uvjete
za funkcionalnost bibliografskih zapisa. Zagreb: Hrvatsko knjiinicarsko dn,tstvo, 2004, str. 12-13

5) Tillett, ВаУbша. What is FRВR: А Conceptual Model for the Bibliographic Universe.
URL: http://www.loc.gov/cds/downloads/FRBR.PDF (2008-08-23), str. 2-3

Волуме11 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска и1еорија и iiракшика

- iipoнaoiaњe на ентитетите што одговараат на критериумите за пребарување
што ги навел корисникот (т . е. утврдување на сместувањето ентитетот или групата
ентитети во каталогот како резултат на пребарување по атрибут или по однос на тој
ентитет);

- идеишификација на ентитетот (т.е . потврда дека опишаниот ентитет одговара
на бараниот ентитет или забеле)I<ување на разликите меѓу два или повеќе ентитети
со слични обеле)I<ја);

- избор на ентитетот што одговара на потребите на корисникот (т.е . избирање
на ентитетот што ги задоволува барањата на корисникот со оглед на содр)I<Ината,
физичкиот формат итн. или отфрлање на ентитетот што не одговара на потребите на
корисникот);

- (набавка или) добивање iipucшaii до опишаниот ентитет (т.е. добивање на
ентитетот со купување, заЈмување итн. или електронски пристап до ентитетот со

мре)I<НО достапна верзија од далечински пристаплив компјутер)."6
Како дополнителна функција FRВR го препознава и значењето на МО)I<Носта за
навигација низ библиотечните каталози или, како што истакнува Свенониус, можноста
„да се движите низ базата на податоци (т.е. да се пронајдат делата што со даденото
дело имаат односи на обопштување, асоцијација и агрегација; да се најдат атрибутите
што се еквивалентни или се асоцијативно или хиерархиски поврзани)."·7 Со ова повторно

. .

се заЈ акнуваат традиционалните цели на каталозите да може корисникот да ги пронаЈде

идагисоберебаранитедела,целитештово 1876г. гиопишаКатер.8Наовојначин,фокусот
на интересирање се поместува од одделни библиографски записи набљудувани во
изолацијаконкаталоготкакоцелинаиконнавигацијатанизкаталоготСоовасеостварува
и идејата на Лубецки9-да му каже на корисникот повеќе отколку кога тој прашал кога
барал одредена единица граѓа. Ако корисникот почне да пребарува со една мисла и ако
му се прикажат дополнителни МО)I<Ности, тој може да му даде предност и да избере
алтернативенизворнаподатоцизакојненизнаелдекапостои,пазатоаинегонипобарал
директно.

6) Uvjeti zafunkcionalnost bibliograj'skih zapisa. Нав. дело ciТlp. 70
;

7) Svenonijus, 1/ејп. Intelektualna osnova organizovanja infom1acija / 1/ејп Svenonijus; prevela ѕ engleskog
Ljiljana Kovacevic. Beograd : Nшodna biblioteka S1·bije: Clio, 2007.

8) Чарлс Ејли,t Kaiuep (Сhш-/еѕ Ammi Cutte1: 1837-1903), еден од најиознтТiи.ше американски
библио~иекари во 19 век, кој ~(енел дека цел на ка~иалоzош е (1) да му овозможи на корисникиош даја
i7,ронајде книzаша за која е uознаш или ав~иорош или наслово~и или иредмеiи.оLТi; (2) да иокаже иаио
иоседува библиоLиектиа од одреден ав~иор, за одреден иредме~u, за одреден вид книжевносГи; (3) да
аомоzне во изборош на книгата во однос на изданиешо (библиографски) или во однос на нејзиниош
каракшер (книжевен или иредмешен).

9) Сејмур Лубецки (Ѕеутош- Lubetzky, 1898-2003), бил иоборник за орzанзирање на ка~иалози~ие врз
основа на идејтuа за„ дело". Позна~иа е расираваша која ја водел со Ева Верана за 2лавнаша единица
на кашалозULuе ш.е. дали шреба 2лавнтиа ка~иаложна единица да ја засшаиува л~аиерарнаша или
библиографскаша единица. Верана била зас(иаиник за библиоzрафсктиа единица (кни'iа), додека
Лубецки ја uрешиоч~ииал лишерарнтиа единица (дело).

Библиошекарска шеорија и iipaкzuuкa Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Од Париските до Франкфуртските начела

FRBR влијаеше врз изменувањето на Изјавата за меѓународните начела за
каталогизација, донесени во Париз во 1961 г·, попознати како Париски начела, кои
четириест години (делумно или во целост) се користеа за развој на многубројни
национални правилници за каталогизација и беа основа за постигнување на целта да
се оствари меѓународна стандардизација во каталогизацијата. Влијанието на
информациската технологија врз производството на публикациите, користењето на
мре)кно достапни каталози од крајните корисници и од библиотекарите, развојот на
концептуалните модели на библиографскиот универзум, ја наложија потребата од
преиспитување на овие начела· Заради тоа, на Првиот состанок на експертите за
каталогизација на IFLA за Меѓународниот правилник за каталогизација (IME ICC -
IFLA Meeting ofExperts on International Cataloguiпg Code) одржан во Франкфурт во 2003 г.,
беше донесен нацрт на нови меѓународни начела за каталогизација, кои се познати
под називот Франк.фуршск.и начела· Во текот на следните четири состаноци на IМE
ICC од 2004 до 2007 г., текстот на овие начела беше разгледуван, доработуван и
усогласуван за по поставувањето на јавен увид во 2008 г. во февруари 2009 г. да биде
објавена официјалната верзија на Изјавата за меѓународните начел'а за
каталогизација. 1 0 Во воведниот текст на Изјавата се наведува дека станува збор за
нови начела што „ги заменуваат и ги прошируваат Париските начела од 1961 г. , така
што ги вклучуваат сите видови граѓа, а не само текстуалните дела и сите аспекти на
библиографските и нормативните податоци 1uто се употребуваат во библиотечните
каталози, а не само на избор и облик на опре делниците на каталожните единици".
Овие начела "се темелат врз големите светски каталогизациски традиции, како и врз
концептуалниот модел FRBR за дефинирања на изработката на библиографските

" к записи . ако задачи на каталогот се преземаат четирите постапки на корисниците
од FRВR чии потреби треба да ги задоволи каталогот и додава нова, петта постапка -
дви)кење низ каталогот (навигација). Намената на начелата наведени во оваа изјава е
да послужат како водич за развој на нови правилници за каталогизација. Во
дефинирањето на задачите на каталогот, како и на целите поставени пред изработката
на правилниците , начелата се повикуваат на книгата на Илејн Свенониус
Инш,елек.~иуални основи на организација на информациише. Применливи се врз
библиографските и нормативните податоци и врз тековните библиотечни каталози .
Овие начела можат да се применуваат и врз библиографиите и другите датотеки што
ги креираат библиотеките, архивите, музеите и другите заедници. 11

10) Statemeпt o/inteгnatioпal catalogшi1g pnizciples. URL.' http:/ 1'JJWNJ.ifla.org/files/catalogшi1g/icp/icp _ 2009-
en.pdf ./FLA Catalogшng Pnnciples: Stateme11t о/ lпteгnatio11al Catalogшizg Pпizciples (ЈСР) апd itJ· СlоЈ'Ѕшу /
Edlied by Вагbат Тtllett апdАпа Lире 0-fѕ!Ал. M.b1cheп: К G Ѕаш; 2009.

11) Wг//е;; Мtina. Nacela ќatalogizira11ja: od Pansќih пасе/а do Nocela medt11шгodnogo lcataloiпog ргаr1i/пiќа. //
Zboпuk гоdо1,1а = Pгoceed1i1gs /Medtmaгodпi ѕќир и cast 100-te godisпjice гоdепја l511e Уегопа, Zagгeb, 17. -18
studenoga 2005 = Jiiteгnatioпal Сопјегепсе tii Нопоиго/thе lOOthA11mi1e1:sшyo/Eџc1 Vегопа-:r Bzith, Zogreb,
Nоџетbег 17-18, 2005,· uгed1/e = editecl by Апа Вшbагiс & Мtina Wtller. Zogгeb: Њ11аtѕќо ќ11;ii11iсагѕќо
cbus/Jlo = Ovatiaп LibгшyAssociatioп, 2007. St,: 83-102,· 349-368

Волуме11 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Повеќе начела го управуваат градењето на правилниците за каталогизација, од
кои главното начело е соодвешносш на иошребише на корис_ниции,1,е на каталозите,
во смисла дека решенијата што се донесуваат при изработување на описот и
контролираните облици на имињата за пристап треба секогаш да ги имаат предвид
корисниците. Преостанатите начела во изјавата се однесуваат на општата употреба
на речникот за опис и пристап, прикажувањето на ентитетите, точноста на описот на

ентитетите, доволност и ну)кност на елементите за опис и контролираните облици на
имињата, значаЈноста на податочните елементи, економичноста, воедначеноста и

нормизацијата, како и интеграцијата на опишувањето на сите видови граѓа и
контролираните облици на имиња на сите видови ентитети што треба да се засноваат
врз заедничка група правила, онолку колку што е тоа МО)КНО да се постигне.

Како што се наведува во Изјавата, правилата за правилниците за каталогизација
треба да бидат логички засновани, а не произволни. Ако овие начела се меѓусебно
исклучиви, во одредени околности се препорачува да се преземе логичко, практично

решение. Ентитетите, атрибутите и односите во правилниците за каталогизација треба
да бидат дефинирани како што се дефинирани во концептуалните модели FRВR, FRAD
iFRSAD.12

Заклучок

Концептуалниот модел FRBR претставува последно достигнување во
библиотекарската теорија _ и практика. Овој модел овозможува организирање
„библиографскиот универзум" на сосема поинаков начин, начин што е посоодветен и
поразбирлив за неговите корисници.
Концептот на овој модел, ентитет-атрибут-однос, бара преиспитување на

. .

досегашната каталогизациска практика и ревизиЈа на постоЈните правила за

каталогизациј а или дефинирање нови .
Влијанието врз дефинирањето на новата Изјава за меѓународните начела за

. .

каталогизац1ча е еден од чекорите во ТОЈ правец.

12) Statement of intemational cataloguing principles, str. 2-3

Библиои1екарска шеорија и иракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Литература:

1. Carlyle,Allysoп. Uпderstanding FRВR аѕ а conceptual шodel: FRBR апd tl1e Bibliograp11ic
Universe [ versioп abridged by Lisa М. Fusco] // Bulletiп of the Ашегiсаn Society for Infonnation Ѕсiепсе
and Techпology 33, 6(2007), str. 12-16. URL: l1ttp://www.asist.org/Bulletin/ Aнg-07 /Вulletiп _ АнgЅер07 .pdf
(2008-08-28)

2. Fш1ctio11al reqнireшeпts for bibliographic records : final report / IFLA Study Gi-oнp on the
Frn1ctional Requireшents for Bibliograpl1ic Records. Mrn1ich: К. G Ѕаш·, 1998. URL: http:/ /www.ifla.org/
VII/s 13/frbr/frbr. pdf (2008-08-01)

3. IFLA Cataloguing Priпciples : State1nent oflntemational Cataloguing Principles (ICP) and its
Glossary / Edited by Barbara Tillett and Ana Lupe Cristan. Miinchen: K.G Saur, 2009.

4. Riva, Pat. Introducing t11e Frn1ctional Require1nents for Bibliographic Recoгds and гelated IFLA
develop1nents. // Bulletin of the Aшerican Society for Infonnation Science and Technology 33, 6(2007),
str. 7-11. URL: http://www.asist.org/Вul1etin/ Aug-07 /Внlletin _ AugSep07 .pdf. (2008-08-28)

5. State1nent of intematioпal cataloguing pгiпciples. URL: http:/ /www.if1a.oгg/files/cataloguing/icp/
icp _2009-en.pdf

6. Svenonijнs, Ilejn. Iпtelektualna osnova organizovaпja infonnacija / Ilejn Svenonijнs; prevela ѕ
engleskog LjiljaпaKovacevic, Beograd: Narodna biblioteka Srbije: Clio, 2007.

7. Tillett, Вагbаш. What is FRВR: А Coпceptual Model fог the Bibliograpl1ic Uпiveгse. "{-!RL: l1ttp:
//www.loc.gov/cds/downloads/FRВR.PDF (2008-08-23)

8. Uvjeti za funkcioпalпost bibliografskih zapisa: zavrsni izvjestaj / IFLA-iпa Studijska skupiпa za
uvjete za funkcionalпost bibliografskih zapisa. Zagreb: Њ-vatsko knjiznicarsko drustvo, 2004

9. Willer, Min1a. N acela katalogiziranja: od Pariskih nacela do Nacela 1nedjrn1arodnoga katalozпog
pravilnika. // Zbomik radova = Proceediпgs /Мejunarodпi skup u cast 100-te godisnjice rodjenja Eve
Verona, Zagreb, 17. -18. studenoga 2005. = Intemational Conference in Honour of the 1 00tl1 Anniversary
ofEva Verona's Birth, Zagreb, Noveшber 17-18, 2005 ; uredile = edited by Ana Barbaric & Miгna
Willer. Zagieb : Нrvatsko knjiznicarsko drustvo = Croatian Library Associatioп, 2007. Str. 83-102; 349-
368.

1 1

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и ii,ракшика

УДК 025.3

ИЗЈАВА ЗА МЕЃУНАРОДНИТЕ НА ЧЕЛА
ЗА КАТАЛОГИЗАЦИЈА

Жаклина Ѓалевска, виш библиотекар
Национална и универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски", Скопје

На Меѓународната конференција за начелата за каталогизација одр)!<ана во 1961
г. беше одобрена изјавата за начелата - општопозната под името „Париски начела" . 1
Целта на изјавата д~ послужи како основа за меѓународна стандардизација во
каталогизацијата беше сигурно постигната: поголемиот број правилници за
каталогизација што од тогаш беа развиени насекаде низ светот ги следеа Начелата во
целост или барем во најголема можна мера.
По повеќе од четириесет години потребата од заеднички меѓународни начела за
каталогизација стана уште поголема бидејќи каталогизаторите и крајните корисници
насекаде низ светот користат мрежно достапни јавни каталози (ОРАС - Online Public
Ассеѕѕ Catalogues). Сега, на почетокот од 21 век, направен е напор од IFLA да создаде
нова изјава за начелата што се применливи за мрежно достапните библиотечни
каталози и за пошироката околина . Нивната основна намена е, пред се, да им слу)!<ат
на потребите на корисниците на каталозите.
Оваа изјава ги заменува и ги проширува Париските начела врз сите видови граѓа,
а не само врз текстуалните дела, како и врз сите аспекти на библиографски и

нормативни податоци 111то се користат во библиотечните каталози, а не само врз
изборот и обликот на определници на катаЛО)!<ните единици. Ги вклучуваат не само
начелата и целите (т.е. функциите на каталогот), туку и правилата што треба да бидат
вклучени во правилниците за каталогизациЈа насекаде низ светот, како и насоките за
мо)кностите за пребарување и пронаоѓање.

Изјавата ја составуваат:

1. Опсег
2. Општи начела
3. Ентитети, атрибути и односи
4. Цели и функции на каталогот
5. Библиографски опис
6. Пристапни точки
7. Основи за можностите за пребарување

1) lntemational Confaence оп Cataloguing Principles (Paris: 1961). Report. - London: lnternational
Feda ation of Library associations, 1963, р. 91-96. Дос[иаино и во: Libmтy Rеѕош·сеѕ and Technical Sa vices, v.
6 (1962), р. 162-167; и Statement ofpт-incip/es adopted at the lnternational Conference 011 Cataloguing
P1·incip /es, Рат-iѕ, Octobeт' 1961. - Annotated edition / with commentary and ехатр/еѕ b_, Ei·a Vero na. - London :
IFLA Committee 011 Cataloguing, 1971.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волуме11 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Новите начела се темелат врз големите светски каталогизациски традиции,2 како
и врз концептуалниот модел во документот на IFLA Functional Requi1-ements ј'rн
Bibliog,-aphic Rec01-ds (FRВR).3
Се надеваме дека овие начела ќе ја зголемат меѓународната размена на
библиографските и на нормативните податоци и ќе ги водат изготвувачите на
правилниците за каталогизациЈа во нивните напори да изработат меѓународен
правилник за каталогизациЈа.

1. Опсег

Намената на начелата наведени тука е да послужат како водич при развивањето
на правилниците за каталогизација. Тие се применливи за библиографските и
нормативните податоци и за тековните библиотечни каталози. Начелата мо)кат да се
применат и на библиографии и други датотеки што ги изработуваат библиотеките,
архивите, музеите и други заедници.

Целта им е да обезбедат доследен пристап до дескриптивната и содржинската
каталогизација на сите видови библиографски извори.

2. Општи начела

Повеќе начела управуваат со изградбата на правилниците за каталогизација.4
Првенствената цел е да бидат во согласност со потребите на корисниците.5

2.1. Соодвеиtно на иоzиребише на корисникош. Одлуките што се носат при
изработка на описите и на контролираните облици на имињата за пристап треба да го
земаат во предвид корисникот.

2.2. Ouiuiua уиошреба. Речникот што се употребува во описите и пристапот треба
да бидат во согласност со речникот што го употребува мнозинството корисници.

2.3. Прика:жување. Описите и контролираните облици на имињата треба да се
темелат врз начинот на КОЈ се опишува самиот ентитет.

2) Cutter, Charles А.: Rules /or а Dictionшy Catalog. 411' ed., 1'ew1-itten. Washington, D. С.: Govemment Printing
Ojjice. 1904 Rang/1anathan, S.R.: Heading and Сапопѕ. Madras [Jndia}: Ѕ. Viswanathan, 1955, and
Lubetzky, Seymour. Principles о/ Cataloguing. Final Rep01't. Phase 1: Desaiptive Cataloging. Los angeles, Calij.":
Uni11ersity o_f Califomia, Institute о/ Libmry Research, 1969.

3) Fzmctional Requirements /or Bibliog1-aphic Rec01·ds: Final Repo1·t. - Munich : Ѕаи1·; 1998. (IFLA UBC1Jv/
publications new se,-ies; v. 19). ДосГuаГи-tо и на вебс~ираница~иа на IFLA: http:/Лv1-vw,ifla.oт•g/VJJ/s 1 З(fт·bт·/
(ceuiu. 1997, доПолне~ио и кориzиран.о до февруари 2008) Моделот FRBR наскоро ќе биде надоиолнеLТi
со моделише Functional Requiгements /or Authority Data (FRAD) и Functional Requi1·ements/oт· Subject Au-
thol'ity Data (FRSAD)

4) Засновано врз библиоzрафска лишера~иура, Посебно врз онаа н.а Ран'iана~иан инаЛајбниц, како
U/,t-:Uo е оииuшно во: Svenonius, Elaine. The lntellectual Foundation о/ Jn/ormation Oт·ganization. Camb1·idge,
Маѕѕ. : МЈТ Рт·еѕѕ, 2000, сшр. 68. Во однос на иредмешниоiП шезаурус, важа~и дру'iи наLtела кои се уииие
не се вклучени во оваа изЈава.

5) НачелаГПа 2.2. до 2.9. не се наведени ао некој иосебен редослед.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и z"iракшика

2.4. Точносиt. Ентитетот што се опишува треба да биде верно прика)кан.
2.5. Доволнос~и и нуЈfснос~и. Треба да се вклучат само оние · податочни елементи
во описите и во контролираните облици на имињата за пристап што се потребни за да
се исполнат потребите на корисниците и кои се битни за еднозначна идентификација
на ентитетот.

2.6. Значајносu.t. родаточните елементи треба да се библиографски значајни.
2.7. Економичносш. Кога постојат алтернативни начини за постигнување на
целите, предност се дава на начинот што најдобро ја унапредува економичноста (т. е.
најниски трошоци или наједноставен пристап).
2.8.Доследноси-t и сzиандардизација. Описите и изработката на пристапните точки
треба да бидат стандардизирани што е мож:но повеќе. Ова овозможува поголема
доследност, со што се зголемува способноста за меѓусебна размена на библиографските
и нормативните податоци.

2.9. Иншеzрација. Описите за сите видови граѓа и контролираните облици на
имиња за сите видови ентитети треба, во најголема мера, да се темелат врз заеднички
збир на правила.
Правилата во правилникот за каталогизација треба да бидат логички засновани,
а не ироизволни. Познато е дека наведените начела во некои случаи мо)кат да си
противречат, при што треба да се преземе логично, практично решение.

3. Ентитети, атрибути и односи

, Правилникот за каталогизација треба да ги земе во предвид ентитетите,
атрибутите и односите така како што се дефинирани во концептуалните модели на
библиографскиот универзум. 6

3.1. Ентитети
Библиографските и нормативните податоци можат да ги претставуваат следните
ентитети:

дело

израз

појавен облик
единица граѓа 7
лице

семеЈство

корпоративно тело8

6) Концеишуалнише модели на IFLA се FRBR, FRAD uFRSAD.
7) Дело, израз, Појавен облик и единица zpaia се ен~иишеши од ирваша zpyua во моделош FRBR.
8) Лице, семејсшво и кориорашивно шело се еншишеши од вшора~иа zpyua во моделише
FRBRuFRAD

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волуме11 26 (2008) 2009, бр. 1-2

поим

предмет

настан

место.9

3.2. Атрибути
Атрибутите, кои идентификуваат одделен ентитет, треба да се користат како
податочни елементи.

3.3. Од11оси
Треба да се идbнтификуваат библиографски значајните односи меѓу ентитетите.

4. Цели и фу11кции 11а каталогот10

Каталогот треба да биде практична и делотворна алатка која ќе му овозмо)КИ на
корисникот:

4.1. да најде библиографски извори во збирка, како резултат на пребарување со
примена на атрибути на изворите или нивни меѓусебни односи:

4.1.1. да најде одделен извор

4.1.2. да најде група изв·ори кои ги претставуваат :
- сите извори што припаѓаат на исто дело,
- сите извори кои отелотворуваат ист израз,

- сите извори што со примери илустрираат ист појавен облик,
- сите извори поврзани за одредено лице, семе3ство или корпоративно тело,

сите извори за даден предмет,

- сите извори дефинирани со други критериуми (јазик, место на издавање,
датум на издавање, вид содржина, вид на носач итн.), вообичаено како
секундарна ограничување на резултатите од пребарувањето,

4.2. да идентификува библиографски извор или посредник (во смисла, да потврди
дека опишаниот ентитет е соодветен на бараниот ентитет или да прави разлика меѓу
два или повеќе ентитети со слични својства),

9) Поим, Предмет, нас~иан имесш.о се енiПише~ии од шрештиа 2руиа во моделошFRВR. Секој од
ентишетише може да биде во иредмеLuен однос со делошо.

10) ТочкшТlе 4. 1 - 4.5 се LueмeлaLТi врз: Svenonius, Elaine: The Intellectual Foundation oj'l,ifonnation
O,·ganization. Cambridge, Маѕѕ.: МЈТ р,,еѕѕ, 2000.

Волуме11 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиоzиекарска шеорија и iiракшика

4.3. да избере библиографски извор соодветен на потребите на корисникот (во
смисла, да избере извор кој ги задоволува барањата на корисникот во однос на
медиумот, содр)ки:ната, носачот, и др. , или да отфрли извор кој е несоодветен на
барањата на корисникот),

4.4. да ја добие опишаната единица или да обезбеди пристап до неа (во смисла, да
обезбеди информација која ќе му овозмо.жи на корисникот да ја набави единицата со
купување, за3мување итн.; да пристапи до единицата по електронски пат преку мрежно

поврзување до оддалечениот извор); да набави нормативни или библиографски
податоци или да обезбеди пристап до нив,

4.5. да се движи низ каталогот и надвор од него (во смисла, со помош на логичко
распоредување на библиографските и нормативните податоци и со прикажување на
едноставни начини на движење низ нив, вклучувајќи го и прикажувањето на односите
меѓу делата, изразите, појавните облици, единиците граѓа, лицата, семе3ствата,
корпоративните тела,- поимите, предметите, настаните и местата).

5. Библиоrрафски опис

5.1. Општо правило е дека за секој појавен облик е потребно да се изработи
засебен библиографски опис.

, 5.2. Библиографскиот опис вообичаено се темели врз единица кој а е претставник
на појавниот облик и мо)ке да содр:жи атрибути што се однесуваат на делото/делата и
изразот/изразите отелотворени со единицата.

5.3. Податоците за опис треба да се темелат врз меѓународно договорен стандард. 11

5.4. Описите мо)кат да бидат на неколку нивоа на потполност, зависно од
намената на каталогот или на библиографската база на податоци . Информациите за
нивото на потполност треба да му бидат познати на корисникот.

6. Пристап11и точки

6.1. Општо

Пристапните точки за наоѓање на библиографските и нормативните податоци
мора да бидат обликувани според општите правила (види 2. Општи правила) . Тие
мо)кат да бидат контролирани и неконтролирани.

11) Меiународно доzоворен сшандард за библиошекарскаi"иа заедница е Mei_, народнио~и стандард за
библиоzрафски оиис (Jntemational Standaт·d Bibliogт·aphic Descr;ption).

Библиотекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

6.1.1. Треба да се определат контролирани пристапни точки за нормативните и
варијантните облици на имиња за ентитетите како што се лица, семејства,
корпоративни тела, дела, изрази, појавни облици, единици граѓа, поими, предмети,
настани и места. Контролираните пристапни точки ја обезбедуваат конзистентноста
неопходна за поврзување (колокација) на библиографските записи за групите извори.

6.1.1.1. Треба да се изработат нормативни записи со кои се контролираат
нормативните облици на имиња, варијантните облици на името и идентификаторите
што се користат како пристапни точки.

6.1.2. Неконтролираните пристапни точки може да се добијат како
библиографски податоци за имиња, наслови (на пр. главен стварен наслов преземен
од појавниот облик), кодови, клучни зборови итн . , што не се контролирани во
нормативните записи.

6.2. Избор на пристапните точки

6.2.1. Како пристапни точки за библиоrрафски запис да се вклучат нормативните
пристапни точки за дела и изрази (контролирани) отелотворени во изворот, насловот
на појавниот облик (вообичаено неконтролиран) и нормативните пристапни точки за
творците на делата.-

6.2.1.1. Корпоративно тело како творец: корпоративното тело треба да се смета
како творец на оние дела кои Ја изразуваат колективната мисла или активноста на

корпоративното тело, или кога текстот на насловот, заедно со природата на делото,

Јасно укажува дека корпоративното тело е колективно одговорно за содржината на

делото. Ова се применува дури и кога лице го потпишува делото во својство на
слу)кбеник во корпоративното тело .

6.2.2. Дополнително, треба да се обезбедат пристапни точки до библиоrрафските
записи за нормативни пристапни точки за лица, семеЈства, корпоративни тела и

предмети за кои се смета дека се ва)кни за пронаоѓањето и идентификацијата на
библиографскиот извор што се опишува.

6.2.3. Вклучете ги нормативниот облик и варијантните облици на името на
ентитетот како пристапни точки до нормативниот запис.

6.2.4. Може да се направи дополнителен пристап преку имињата на сродните
ентитети.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и ~1ракшика

6.3. Нормативни пристапни точки

Нормативните пристапни точки за името на ентитетот треба да се запишат во
нормативен запис заедно со идентификаторите за ентитетот и варијантните облици
на името. Нормативната пристапна точка може да биде потребна како стандарден
облик за прикажување.

6.3.1. Нормативните пристапни точки мора да бидат изработени во согласност
со стандардот.

6.3 .2. Јазик и писмо на нормативните пристапни точки

6.3.2.1. Кога имињата се напишани на неколку јазици и/или писма, предност за
нормативна пристапна точка за името треба да му се даде на податокот најден на
појавните облици на делото напишани на изворниот јазик или писмо,

6.3.2.1.1. но ако изворниот јазик или писмо не се користи вообичаено во
каталогот, нормативната пристапна точка може да се темели врз облиците најдени
на појавните облици или во референтните извори на еден од јазиците или писмата
што се наЈсоодветни за корисниците на каталогот.

6.3.2.1.2. Секогаш кога е тоа мо)кно, треба да се обезбеди пристап на изворниот
јазцк или писмо, преку контролирана пристапна точка, било да е тоа нормативен или
варијантен облик на името.

6.3.2.2. Ако се користат транслитерации, треба да се следи меѓународниот стандард
за транскрипциЈ а.

6.3.3. Избор на нормативна пристапна точка

Името на кое му се дава предност за да биде нормативна пристапна точка треба
да се темели врз името што го идентификува ентитетот на недвосмислен начин, дали
како име коешто најчесто го наоѓаме на појавните облици или како општоприфатено
име соодветно за корисниците на каталогот што го наоѓаме во референтните извори
(т. е. "вообичаено име").

6.3.3.1. Избор на нормативна пристапна точка за лице, семејство,
корпоративнотело

Ако едно лице, семејство или корпоративно тело користи варијантни имиња или
варијантни облици на имињата, едно име или еден облик на името треба да се избере
како основа за нормативна пристапна точка за секоЈ одделен ентитет.

Библиоzиекарска теорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

6.3.3.1.1. Кога варијантните облици на името се најдени на појавните облици и/
или во референтните извори, а оваа варијација не се темели на различни прикази на
истото име (т.е. целосни и скратени облици), предност му се дава:

6.3.1.1.1. на општопознатото (или "вообичаено") име наместо на слу)кбеното име,
онаму каде што е наведено, или

6.3.1.1.2. на службеното име, кога не е наведено општопознатото или
вообичаеното име.

6.3.3.1.2. Ако корпоративното тело во неколку последователни периоди
користело различни имиња што не мо)кат да се сметаат за мали промени на името,

секој ентитет идентификуван со значајна промена на името треба да се смета за нов
ентитет. Соодветните нормативни податоци за секој ентитет треба да бидат поврзани
вообичаено со упатување на претходните и следните нормативни облици на имињата
на корпоративното тело.

6.3.3.2. Избор на нормативна пристапна точка за дело и израз

Кога едно дело има повеќе наслови, еден од насловите треба да се избере како
основа за нормативна пристапна точка за делото/изворот.

6.3.4. Облик на името за нормативни пристапни точки

6.3.4.1. Облик на името за лица

Кога името на лицето се состои од неколку зборови, изборот на прв збор за
нормативната пристапна точка треба да биде според правилата на државата и на
. . . .

Јазикот што се наЈтесно поврзани со тоа лице, и тоа во редоследот според КОЈ се наЈдени

на пој авните облици или во референтните извори.

6.3.4.2. Облик на името за семејства

Кога името на семејството се состои од неколку зборови, изборот на прв збор за
нормативната пристапна точка треба да биде според правилата на државата и на
. . . .

Јазикот што се наЈтесно поврзани со тоа семеЈство, и тоа според редоследот во КОЈ се

најдени на пој авните облици или во референтните извори.

6.3.4.3. Облик на името за корпоративни тела

За нормативна пристапна точка за корпоративно тело името треба да се наведе
според редоследот како што се појавува на појавните облици или во референтните
извори, освен

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиоzиекарска шеорија и iiракшика

6.3.4.3.1. кога корпоративното тело е дел на политичко-територијална единица,
нормативната пристапна точка треба да го содр)I<И сегашниот облик на името на те
риторијата на јазикот и писмото што се најсоодветни за потребите на корисниците на
каталогот .

6.3.4.3.2. кога името на корпоративното тело самото по себе изразува подреденост
или подредена улога, или е недоволно за идентификација на подреденото тело,
нормативната пристапна точка треба да започнува со името на надреденото тело.

6.3.4.4. Облик на името за дела/изрази

Нормативната пристапна точка за дело, израз, појавен облик или единица граѓа
може да биде наслов кој МО)Ке да биде самостоен или да е наслов комбиниран со
нормативната пристапна точка за творецот на делото.

6.3.4.5. Разликување меѓу имињата

Доколку е потребно, за разликување на еден ентитет од другите со исто име, во
нормативната пристапна точка за ентитетот треба да се додадат дополнителни
обележја за идентификација. Доколку е пож:елно, истите идентификациски обеле)I<ја
може да се вклучат како дел на варијантните облици на името.

6.4. Варијантни имиња и варијатни облици 11а името

Без оглед кое име ќе биде избрано за нормативна пристапна точка, за
контролиран пристап треба да бидат вклучени и варијантните имиња и варијантните
облици на името.

7. Основи за можностите за пребарување

7.1. Пребарување

Пристапните точки се елементи од библиографските и нормативните записи кои
1) обезбедуваат сигурно пронаоѓање на библиографски и нормативни записи и нивните
сродни библиографски извори и 2) · ограничување на резултатите од пребарувањата .

7.1.1. Начини на пребарување

Треба да се овозмо)I<И пребарување и пронаоѓање на имињата, насловите и
предметите со помош на сите начини на пребарување достапни во даден библиотечен
каталог или библиографска база на податоци ( со помош на полни облици на имињата,
клучни зборови, изрази, кратење, идентификатори, итн.)

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

7.1.2. Неопходни пристапни точки

Неопходни пристапни точки се оние што се темелат врз главните атрибути и
односи на секој ентитет во библиографскиот или во нормативниот запис.

7.1.2.1. Неопходни пристапни точки во библиографските записи се:

- нормативна пристапна точка за името на творецот или првиот наведен

творец на делото, кога се наведени повеќе имиња,
- нормативна пристапна точка за делото/изразот (мо:же да ја вклучува и
нормативната пристапна точка за творецот)
- стварниот наслов или неговата замена за појавниот облик,
годината (годините) на издавање или објавување на појавниот облик,
- контролираните предметни ознаки и/или класификациски броеви за делото,
стандардните броеви, идентификатори и „клучни наслови" за опишуваниот
ентитет.

7.1.2.2. Неопходни пристапни точки за нормативните записи се:

- нормативното име или насловот на ентитетот,

- идентификаторите за ентитетот,
- варијантните имиња и варијантните облици на името или насловот на ентитетот.

7.1.3. Дополнителни пристапни точки

Атрибутите од другите делови на библиографскиот опис или на нормативниот
запис МО)I<ат да служат како незадоЛ)I<Ителни пристапни точки или како помагала за

избирање или ограничување при пребарувањето.

7.1.3.1. Таквите атрибути во библиографските записи вклучуваат, но не се
ограничуваат на:

- имиња на другите творци покраЈ првиот,

- имиња на лица, семе_1ства или корпоративни тела во улоги што не се улога на

творец (на пр. изведувачи),
- варијантни наслови (на пр. напоредни наслови, наднаслови)
- нормативна пристапна точка за издавачка целина,

- идентификатори на библиографскиот запис,
- јазикот на изразот отелотворен во пој авниот облик,
место на издавање,

- вид на содр)I<ината,

- вид на носачот.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиоzиекарска шеорија и иракшика

7.1.3.2. Таквите атрибути во нормативните записи вклучуваат, но не се
ограничуваат на:

- имиња или наслови на сродните ентитети,

- идентификаторите на нормативните записи.

7 .2. Пронаоѓање

Кога резултатите од пребарувањето содржат повеќе записи со иста пристапна
точка, записите треба да се прикаж:ат во логички редослед соодветен за корисникот
на каталогот, по можност во согласност со стандардот што ва)КИ за Јазикот и писмото

на пристапната точка.

поимник

Овој поимник содр)I<И изрази што во Изјавата за меѓународни начела за
каталогизација се користат со посебно значење (т.е. не употребени вообичаените
дефиниции од речниците ). На крајот се наведени изразите што се користат во
Париските начела или во другите поранешни правилници за каталогизација, за кои
учесниците на IME ICC сакаат да предупредат дека не се употребуваат повеќе во
Меѓународните начела за каталогизација.

ОП = опширен поим; ПП = потесен поим; СП = сроден поим

Атрибут - Својство на ентитетот. Атрибутот може да биде својствен за ентитетот
или да потекнува однадвор.

[Извор : FRВR]

Библиографски запис - збир на податочни елементи кои опишуваат и
обезбедуваат пристап до библиографски извор и идентификува сродни дела и изрази .
[Извор: IME ICC]

Библиографски значаен - својство на ентитетот, атрибутот или односот, што
има посебно значење или вредност во контекст на библиографските извори.
[Извор: IME ICC]

Библиографски извор - ентитет во рамки на библиотеката и слични збирки,
што се состои од производи на интелектуално или уметничко настоЈување.

Библиографски извори во моделот FRВR се ентитетите од групата 1: дело, израз,
појавен облик и единица граѓа .
[Извор: IME ICC]

Библиошекарска шеорија и иракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Библиографски опис - збир на библиографски податоци што го идентификуваат
библиографскиот извор.
[Извор: преработен ISBD]
Види и Дескриптивна каталогизација [ЅР]

Библиографски универзум - подрачјето што се однесува на збирките од
библиотеките, архивите, музеите и другите информациски заедници.
[Извор : IМЕ ICC]

Варијантен облик на името - облик на името што не е избран за нормативна
пристапна точка за ентитетот. Може да се користи за пристап до нормативниот запис
за ентитетот или да се претстави како врска до нормативнта пристапна точка.

[Извор: IМЕ ICC]
Види и Вообичаено име [ЅР], Име [ОР], Контролирана пристапна точка [ОР],
Нормативен облик на името [ЅР], Нормативна пристапна точка [ЅР], Пристапна точ1{а
[ОР]

Вид носач - ознака што го одразува форматот на медиумот за складирање и
чување на носачот, во комбинација со видот на посредниот уред потребен за
прегледување, прика)I<ување, изведување итн. на содр)I<Ината на изворот. Видот на
носачот ги одразува атрибутите на појавниот облик.
[Извор: преработено од Поимникот на RDA, јан. 2008]

Вид содржина - ознака што го одразува основниот облик на комуникација со кој
е изразена содржината и човековиот осет преку КОЈ е наменето таа да се восприеми.

Видот на содржината ги одразува атрибутите и на делото и на изразот.
[Извор: преработено од Поимникот на RDA, јан. 2008]

Вообичаено име - име, различно од службеното име, со кое е познато
корпоративно тело, место или предмет.

[Извор : преработено од ревизијата на AACR во 2002, Поимник]
Види и Варијантен облик на името [ЅР], Име [ОР], Нормативен облик на
името [ЅР]

Дело - одредена интелектуална или уметничка творба (т.е. интелектуална или
уметничка содржина)
[Извор: FRAD, FRВR, преработено од IME ICC]

Дескриптивна каталогизација - · дел од каталогизацијата што ги обезбедува
дескриптивните податоци и пристапните точки што не се поврзани со содр)I<Ината .

[Извор: IME ICC]
Види и Библиографски опис [ЅР], Содржинска каталогизација [ЅР]

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iipaкzuuкa

Дополнителна пристапна точка - пристапна точка што МО)Ке да се користи заедно
со неопходните пристапни точки за подобрување на пронаоѓањето на библиографските
и нормативните податоци.

[Извор: IME ICC]
Види и Неопходна пристапна точка fSP], Пристапна точка f РР]

Единица граѓа - еден примерок на појавен облик.
[Извор : FRAD, FRВR]

Ентитет - она што има својство на единственост и самостојност; она што постои
независно или одвоено од другите; апстракција, идеен концепт, мисловен објект или
трансцедентален објект.
[Извор: Webstei-'s У<']

Како примери за видови ентитети во FRВR и FRAD се вбројуваат производите на
интелектуално или уметничко настојување (дело, израз, појавен облик и единица
граѓа); посредниците (т.е . лица, семејства, корпоративни тела) одговорни за изработка
на интелектуалната или уметничката содр.ж:ина, за производство и дисеминациЈ а на

содр)!<ината во физички облик или за зачувување на производот; или предметот на
делото (дело, израз, појавен облик, единица граѓа, лице, семејство, корпоративно тело,
поим, предмет, настан, место).
[Извор: IMEICC]

Збирка - 1. Реална или виртуелна група од две или повеќе дела или делови на
дела комбинирани или издадени заедно. 2. Реална или виртуелна група библиографски
извори што ги чува или ги изработила дадена институција.
[Извор: IME ICC]

Идентификатор - број, кодиран податок, збор, израз, лого, уред итн., поврзан со
ентитетот, што служи за разликување на ентитетот од другите ентитети во рамки на

доменот во кој е доделен идентификаторот.
[Извор: FRAD]

Избрано име - име на ентитетот, избрано според правила и стандарди, што слу)ки
како основа за изработка на нормативна пристапна точка за ентитетот.
[Извор: IMEICC]
Види и Вообичаено име [ЅР], Име [ОР], Нормативен облик на името [ЅР],
Нормативна пристапна точка [ЅР]

Израз - интелектуална или уметничка реализација на делото .
[Извор: FRAD,FRВR]

Библиотекарска zueopuja и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Име - знак, збор или група зборови и/или знаци по кои е познат ентитетот.
Вклучува зборови/знаци кои означуваат лице, семејство , корпоративно тело ;
вклучуваат изрази по кои се познати поимите, предметите, настаните или местата ;

вклучуваат наслов даден на дело, израз, појавен облик или единица граѓа. Се користи
како основа за пристапна точка.

[Извор: FRВR, дополнето од FRAD]
Види и Варијантен облик на името fPP], Вообичаено име [РР], Избрано име fPPl,
Контролирана пристапна точка fSP), Нормативен облик на името fPP], Пристапна
точка [ЅР]

Клучен наслов - единствено име доделено на континуиран извор од Мре)ката на
ISSN и нераскинливо поврзан со неговиот ISSN-бpoj . Клучниот наслов може да биде
еднаков со главниот наслов или, со цел да се постигне единственост, може да се изгради

со додавање елементи за идентификација и/или објаснување, како што е името на
издавачот, местото на издавање, податоци за изданието.

[Извор: ISBD]

Контролирана пристапна точка - Пристапна точка запишана во нормативен
запис.

[Извор: преработен GARR]

Контролираните пристапни точки се состојат од нормативните облици на имиња,
како и од оние означени како варијантни облици. Тие мо)кат:

- да се темелат врз лични имиња, семеЈНИ имиња и имиња на корпоративни тела,

- да се темелат врз имиња (т. е. наслови) за дела, изрази, појавни облици и единици
граѓа,
- да бидат комбинација од две имиња, како во случај на пристапната точка автор/
наслов која преставува дело што го комбинира името на творецот со насловот
на делото,

- да се темелат врз изрази за настани, предмети, поими и места,

- да се темелат врз идентификатори, како стандардните броеви,
класификациските ознаки итн.
Другите елементи (како датумите) може да се додадат во името пред се заради
потребата од разликување меѓу ентитетите со исти или со слични имиња.
[Извор: FRAD се потенцира дека фокусирањето на овој модел е врз имињата и
изразите контролирани со нормативната датотека.]
Види и Варијантен облик на името [ЅР], Име [ЅР], Неконтролирана пристапна
точка [ЅР], Нормативна пристапна точка [ЅР], Пристапна точка [ОР]

Корпоративно тело - организација или група лица и/или организации што се
идентификуваат под определено име и работат, или мож:ат да работат, како единица .
[Извор: преработено од FRAD, FRВR]

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Лице - поединец или поединечен идентитет воспоставен или присвоен од
поединец или од група.

[Извор: FRВR, дополнето од FRAD, преработено од IME ICC]

Место - локација.
[Извор: FRВR]

Настан - активност или појава.
[Извор: FRAD ( оние што не се корпоративни тела се сметаат за предмети), FRВR]

Неконтролирана пристапна точка - пристапна точка што не е контролирана со
нормативен запис.

[Извор: IME ICC]
Види и Контролирана пристапна точка [ЅР], Пристапна точка [ОР]

Неопходна пристапна точка - пристапна точка што се темели врз главниот
атрибут или однос на ентитет во библиографски или нормативен запис и кој а
обезбедува пронаоѓање и идентификација на тој запис.
[Извор : IME ICC]
Види и Дополнителна пристапна точка [ЅР], Пристапна точка [ОР]

Нормализирана пристапна точка
Види Нормативна пристапна точка

Нормативен запис - збир на податочни елементи што го идентификуваат
ентитетот и можат да се користат за добивање пристап до нормативна пристапна точка
за тој ентитет или за прика)I<ување на која било од пристапните точки за ентитетот.
[Извор : IMEICC]

Нормативен облик на името - облик на име избран за нормативна пристапна
точка до ентитетот.

Види и Варијантен облик на името [ЅР], Вообичаено име[ЅР], Избрано име [ЅР],
Име [ОР], Нормативна пристапна точка [ЅР]

Нормативна пристапна точка - избрана контролирана пристапна точка за
ентитетот, определена и обликувана во согласност со правилата или стандардите .
[Извор: IME ICC]
Види и Варијантен облик на името [ЅР], Избрано име [ЅР], Контролирана
пристапна точка [ОР], Нормативен облик на името [ЅР], Пристапна точка [ОР]

Однос - посебна врска меѓу ентитетите или нивните примери.
[Извор: засновано врз FRBR]

Библиошекарска iueopuja и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Поим - апстрактна замисла или идеја.
[Извор: FRAD (во врска со предметите), FRВR]

Појавен облик -физичко отелотворување на израз на делото.
[Извор: FRAD, FRВR]
Појавниот облик може да отелотвори збирка дела, самостојно дело или составен
дел на дело. Појавните облици мо)ке да се појават на една или повеќе физички единици.
[Извор: IME ICC]

Посредник-лице (автор, издавач, скулптор, уредник, режисер, композитор итн.)
или група (семејство, организација, корпорација, библиотека, оркестар, држава,
федерација итн.) или автоматска направа (метеоролошки уред, компјутерска програма
за превод итн.) која има некаква улога во )КИвотниот век на изворот.
[Извор: DCMIAgents Working Group, преработена работна дефиниција]
Види и Творец [РР]

Предмет - материјално нешто.
[Извор: FRВR]

Пристапна точка - име, поим, кодиран податок итн., со КОЈ се бараат и
идентификуваат библиографските и нормативните податоци
[Извор: GARR, преработено од FRAD и IМЕ ICC]
Види и Варијантен облик на име [РР], Дополнителна пристапна точка [РР], Име
[ЅР], Контролирана пристапна точка [РР], Неконтролирана пристапна точка [РР],
Неопходна пристапна точка [РР], Нормативи пристапна точка [РР]

Семејство - две или повеќе лица, поврзани со раѓање, брак, посвојување, или
сличен законски статус, или на друг начин претставени како семеЈство.
[Извор: FRAD, преработено од IME ICC]

Содржинска каталогизација-дел каталогизацијата кој обезбедува контролирани
предметни изрази и/или класификациски броеви.
[Извор: IME ICC]
Види и Дескриптивна каталогизација [ЅР]

Творец - лице, семејство или корпоративно тело одговорно за интелектуалната
или уметничката содржина на делото.

[Извор: IMEICC]
Види и Посредник [ОР]

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиотекарска теорија и z1рактика

Извори

AACR2 -Anglo-AmeYican Cataloguing Rules. - 2nd edition, 2002 revision. - Ottawa: Canadiaп
Libraгy Associatioп; London: Cl1aiiered Institute ofLibrary andlпfonnation Professionals; Chicago:
Аше1iса11 Library Association, 2002-2005.

DCMI Agents Working Group- Dubliп Core Metadata Initiative, Ageпts Workiпg Gгoup . Од
веб-страница, 2003 (работни дефиниции): "http://dublincore.org/groups/ageпts/" Завршниот
извештај мрежно достапен на: l1ttp://dublincore .org/docшne11ts/dc1ni-tenns/#classes-Age11t

FRAD - Functional Requirements /01- Auth01-ity Data: А Conceptual Model - Final RepoYt,
2008.

FRВR -Functional ReqиiYements јrл Bibliog7-aphic Records: Final Report. - Mu11icl1: Saur,
1998.(IFLA UBCIМ publicatioпs new series; v. 19) Достапно на веб-локацијата на IFLA: "http:/
/www.ifla.org/VII/sl3/frbr/"(ceпт . 1997, дополнето и изменето до февр. 2008)

GARR - Guidelinesfoг Auth01-ity RecoYds andReferences. 2nd ed., i-ev. - Mu11icl1: Saur, 2001 .
(IFLA UBCIМ publicatioпs new series; v. 23) Достапно на: "http://www.ifla.oгg/VII/sl3/gaп/gaiт.pdf'

IME ICC - IFLA Meeting ofExpeгts on an Intei-national Cataloguing Code (1 st - SL11 : 2003-
2007), препораки од учесниците

ISBD - Inte1-national Standaгd Bibliogгaphic Desc1-iption (ISBD): p1-eliminшт consolidated
edition. - Munic11 : Ѕаuг, 2007. (IFLA Sei-ies on Bibliographic Coпti-ol; v. 31) Мре)КНО достапно на:
"l1ttp://www.ifla.org/VП/s 13/pubs/ISBD _ consolidated _ 2007 .pdf'

.RDA - RDA: Resource DesCJ'iption and Ассеѕѕ. Glossшy D1-aft. 5JSC/Cl1air/l l /Rev ( Ј an. 2008,
Table 1) Mpe)l<HO достапно на: http://www.collectionsca11ada.gc.ca/jsc/i-da.hh11#drafts

Webster's З rd -WebsteY ѕ ThiYd Intш·national Dictionary. - Spi-ingfield, Маѕѕ: Мепiаш, 1976.

Библиошекарска шеорија и z1ракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Поими што 11е се веќе во употреба

Библиографска единица

Единствен наслов

Опре делница

Упатница

види Појавен облик

види Нормативен облик на име, Нормативна
пристапна точка, Име

види Контролирана пристапна точка, Нормативна
пристапна точка

види Варијантен облик на името

Изјава на IME ICC 2008

Учесниците на IМЕ ICC донесоа одлука дека

- ќе ги направат потребните уреднички исправки во текстот што го прифатија
учесниците на IME ICC,

- ќе го дистрибуираат текстот до сите тела што донесуваат правила за
каталогизација и организациите на IFLA, како и до стручниот печат,

- ќе ја уредат и издадат Изјавата за меѓународните начела за каталогизација и
Поимникот, и ќе ги направат слободно достапни на мре)l<а,

- ќе се грИ)l<ат за продол)I<ување на работа и усогласување на текстот со FRAD и
FRSAR, откако истите ќе бидат завршени, и со натамошниот развој на моделите и
шемите за каталогизациските податоци, и

- ќе ја зачуваат документацијата на IМЕ ICC и ќе ги даваат на увид податоците за
постапките и резултатите на IМЕ ICC.

Препорачуваме да се задолжи Секцијата за каталогизација при IFLA за одр)I<ување
на текстовите и спроведување нивен преглед на временско растојание од прибли)l<Но
5 години заради осовременување според потребите во согласност со пошироката
информациска заедница.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 025.3

Библиошекарска шеорија и iiра,,шика

ИСКУСТВАОДПРЕБАРУВАЊАТАПОАВТОР
ВО СИСТЕМОТ СОВIЅЅ.МКИ ПОТРЕБАТА ОД
АВТОМАТИЗИРАНА НОРМАТИВНА КОНТРОЛА

Апстракт

Жаклина Ѓалевска, виш библиотекар
Национална и универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски", Скопје

Постоењето норѕ1ативна контрола на имињата на авторите овозможува да се
остварат основните задачи на библиотечните каталози . Неопходноста на постоењето
нормативна контрола е посебно нагласена во јавно достапните каталози (ОРАС).
Резултатите добиени од спроведените пребарувања по различните облици на името
на избран автор во библиографските бази COBIB.MK и COBISSNUBSK без постоење
автоматизирана нормативна контрола, даваат различен број погодоци.
Воведувањето на автоматизирана нормативна контрола на авторите ќе ја подобри
библиографската контрола и ќе го подигне квалитетот на пребарувањата на
библиотечните каталози.

Клучни зборови:
нормативна контрола, пребарување на бази на податоци

Постапката на обликување на имињата на физички лица за потребите на
библиотечните каталози е ва:жен, комплексен и одговорен дел од работата на
библиотеките, регулиран со посебни одредби во правилниците за каталогизација.
Постоењето нормативна контрола при одредувањето на единствениот облик на
името на авторот и обликувањето единствени определници го овозмож:уваат
остварувањето на основните задачи на каталогот: пронаоѓање определена
библиографска единица, идентификација на литерарната единица (дело) и групирање/
колокација на сите библиографски единици од одреден автор во библиотеката.
Неопходноста на постоењето нормативна контрола е посебно нагласена во
автоматизираните библиотечни каталози јавно достапни за корисниците, при што
секоЈ нормативен податок што преставува пристапна точка до записите е единствен и

не MO)l<e да се изедначи со кој било друг податок без оглед колку да ни изгледа
идентично ТОЈ податок.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Нормативната контрола на авторските определници
во библиотеките во Македонија

Изборот и обликот на определниците и редалките во каталозите на
библиотеките во Македонија се врши според правилата од Правилникот и
прирачникот за изработка на абецедни каталози на Ева Верана. 1
Националната и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски" - Скопје,
како централна библиографска установа, е задолжена за изработка и одр)l<ување на
датотеката на записи за нормативните каталожни единици, за воспоставување

единствен стандардизиран облик на имињата или група зборови , според кои
корисниците би ги пребарувале каталозите, како и за изработка на упатници кон
нестандардизираните облици на имиња или група зборови во однос на усвQените
облици . Библиотеките водат (или водеа) два вида каталози, кирилски и латински, така
што за секој автор се определува по еден единствен облик на името и на двете писма,
согласно со Правилникот на Ева Верона.
И покрај фактот дека во поголемиот број библиотеки во Македонија се користи
програмската поддршка COBISS, која, освен другото, овозмо)l<ува и автоматизирана
нормативна контрола на авторските пристапни точки, ТОЈ дел од програмата се уште

не е имплементирац. Така, внесувањето на нормираните и варијантните облици на
имињата на авторите како единствени определници во записите на библиографските
бази на податоци во системот COBISS.MK, кое се врши рачно, зависи од знаењето,
искуството и вниманието на секоЈ каталогизатор во процесот на заемната

каталогизација во системот COBISS.MK.

Пребарување на класичните каталози, заемниот каталог COBISS.MK
и локалниот каталог COBISSNUBSK по авторски определници

За илустрација како функционира пребарувањето на библиографските бази на
податоци во системот COBISS.MK избрана е авторката проф. др. Вера Стојчевска
Антиќ, професор по историја на книжевност.

За неа НУБ има одредено два нормативни облика и тоа:

- нормативен облик за кирилскиот каталог:
- нормативен облик за латинскиот каталог :
Стојчевска-Антиќ, Вера
Stojcevska-Antic, Vera

Спроведено е пребарување во класичниот каталог и во локалната библиографска
база на податоци COBISSNUВSK на НУБ, како и во заемната библиографска база на
податоци COBISS.MK.

Ј) Verona. Eva. p,,avilnik i pri,-ucnik za izradbu abecednih kataloga. D. 1, Odrednice i redalice. Zag1-eb :
Hrvatsko bibliotekarsko dn1stvo, 1986.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска zueopuja и iipaкzuuкa

Пребарување во класичниот каталог на НУБ

Класичниот каталог на Библиотеката, со оглед на постоењето на јавно
достапниот електронски каталог (ОРАС), иако веќе неколку години наназад не се
дополнува, и натаму е во употреба, бидејќи дел од фондот се уште не е внесен во
локалната библиографска база на податоци COBISSNUBSK. Во следната табела се
наведени пронајдените облици на името на авторката како редалки во каталогот,
како и бројот на каталожни картончиња што се пронајдени за секое од тие облици на
името.

Облик на името на авторот Број на каталожни
како редалка картончиња
Антиќ, Вера 2
Стојчевска-Антиќ, Вера 30
Стојчевска-Анти}, Вера 2
Stojcevska-Antiќ, Vera 2

Пребарување во електронските каталози

Најпрво е потребно да објасниме дека податоците во записите на програмската
поддршка COBISS се внесуваат со основна латиница. Буквите од латинските и
кирилските писма што не можат да се внесат со знаците од основната латиница се

внесуваат како комбинација на повеќе знаци (дијакритички знаци) . Библиографските
описи на публикациите печатени на кирилица или со мешани писма мо)кат во оригинал
да се видат само во исписите или при пребарувањата во ОРАС. Пристапните точки се
индексираат и во обликот што го имаат на основна латиница, како и во вистинскиот
облик во кој се внесени. Уште повеќе, пристапните точки внесени со кирилска
поддршка при пребарување во програмата ОРАС ги преведува во латински облик.
Така, внесената пристапна точка Стојчевска-Антиќ, Вера програмата ја препознава
како Stojcevska-Antiќ, Vera и ги пребарува базите на податоци користејќи два облика:
Stojcevska-Antik, Vera и Stojcevska-Antiќ, Vera. Во ОРАС може да се пребарува според
кој било од трите наведени облици на името и со употреба на двете писма.

t --- .,,.. ... _.., - ··- ... -

1
-~ ..... - ........... ~..--·-·

·:-·· ••>'• _,.

1 • •
1

.., :.............~ "OII• • • ... - -...w.-=-- --·· .... ·~ ~ ·-

( ел. 1)
32

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

..__ Ј • • .:,. ., • 'Ј'. , ., f. ·.Ј: ,.-.f • Ј1 . 1

(ел. 2)

Пребарувајќи ја заемната библиографска база на податоци СОВIВ.МК, користејќи
го изборниот начин на пребарување (ел. 1) и користејќи ја наредбата EXPAND за
проширување на префиксот AU= за пребарување на автор-лице ( ел. 2), пронајдени се
следните облици на името на избраниот автор, кои во записите се внесени во полињата
за нормативен облик на имињата (7ХХ) и во полињата за упатници, т.е. за варијантните
облици на имињата (9ХХ):

АнтнЈ, R.
Ar1tiќ., \\/ cra
Антпќ, Вера
Л11tic, \\•'cra
Л11t ili. \\/ era
A11t it,. \\ 1 cra
/\\ п I i\\:, \\·' er:1
л пtic 11 , \\,' ci·a
Ar1tk:, \\•'ега Ѕ.
Лптиќ, Вера Стојчсвска
Л11tiќ, Vега Ѕtојсс\\-';.~kа
А1пиќ~ Вера Стојчс.вска
Антиќ-СтојчсRска, Пера
СтоЙ 11енска-Антиrr, Вера
Стој чс.:t~ск.:.1 •· А 11т1~ќ, Нс.р"
Stojcc\\.·ska Aнtic, \\1cra
Стојt~свска А1пиќ. llcp.1

Ст()ј чсвсt-::а, В.
Стојчсвска, Вера
Sto_jcc\\'ska. \\'ега Лв1iќ
Стuј t.1t:U~ha, В1,;: р-.1 Aнтшt
Stojce\\1ska-.:\\11tic. V ~1·а
Стојчсвскс1-.Анти!, , Пера
StojctYSl-.:a-.дntic~ \\'ега
Стојчсвсt-::а-.Л.нтиќ~ R.
Stojcc\\•ska-Aпtiќ, '/ега
Сгојчсnска-Апти:ќ. Bcpu
Stojce\\'ska-Лпtiq. \\/ ега
Stojc l 1e..,·sk.:1-Лlitict1. \\' et·a
Stojcc .. ·\\1ska-Antik. Vсга
Stojft=fH:Y~ka-Anlit:., \\,'t.:r.;
Ѕ toy1ye\\•ska-Ал: i ~, \\ ' ~ ra
Stoyc11 е\\.' ska-A:1 t icl1~ \\ 1 ct·a
Stoycl1cvslш Л11ticl1, Vcrн

Од сите пронајдени облици на името се ограничивме на пронајдените облици во
класичниот каталог на НУБ . Врз основа на ова ограничување, пребарувањата
извршени во заемната библиографска база на податоци COBIB.MK, како и во
локалната библиографска база на податоци COBISSNUBSK, се направени така што се
користени двата, односно трите можни облици на внес на податоци ( облик внесен со
основна латиница, со латинично писмо со дијактритички знаци и облик внесен со
кирилиско писмо). Пребарувањата ги дадоа следните резултати:

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Пuј<tВНИ ООЈНШИ на liMtTO на
автпрот

Antik, \\!еrн
Aпtik~. \\1с1·а
Aпtik, v'cra
Лпtј1,, \\/era
Апtiќ, \\Гега
Лпtiќ, \\/era
А нт~, ќ, Вера
Лнrнќ, Перn
Антнќ, Вера
Aнtik~ \\~~r[t*
Aпtik~ Уеп:1 ~-
А вti k, Vera *
А1нјќ, \\/епt1'
Aritiќ, Yera*
Апtјќ, \\ 7era~'
Антнќ\\ Пера*
А нтн ќ. Вера*
Антнќ-, Depa"'
S1:oje,eyska-Aлtik. "\\/era
Stojce, .. ska-Anti~ \\rегп
$tojce\\•·ska-Ar1tik. \\/сп1
Ѕrџјсе\\·ѕkа-Аnбќ.. \\.rcra
Stojccvska-Aпt ik, \\ /era
Sto,icevska-Anl iќ~ Vt--ra
Стојчевска-Анпiќ. Вера
Crc.~j '1 с;вск~-Л. н ·r,-и ќ~ Вера
Стојчсвска-Антнќ, Вера
Ѕшјс~\\·~kа-Атнiс? '/era
Stojce.,1s~a-Arн ic., \\ iera
Stojce\\.·ska-Ani.ic~ \\.Теn.,
Стојчевска-Антнh, Не.ра
Сл .. ~јч<:вска-Л н т:l'ln~ Вера
Стојчсвска-,;.\\нтнl\\. Вера

ограничување
С-П()ред ПИСМО

-шпннtца

кнри;шца

с:ит,е писма

ЈlаП(ННЦа

кирилица

сите писма

паrнш1ца

кнрнлица

СЈ.1Те лисма

п.атнннца

кнрнн,1ца

сите писма

латннвца

кирилица

СI1Т1С ЛHC/i.Ht

патиница

кирнЛИ L.Џl

сите пис:,ш

ШlTHHHЦil

кирилица

с:ите л ис:,.ш

латиница

К~ЧЈНЈ1~1Ца.

С}!Те л нема

Ј1а:rнн~1ца

·1шрн.шн.~а

снте пнсма

латнннца

К~iрИЛИLЏ).

си·rе 1нiсма

латин~11џ•
КИрИЛ(1Ца

Библиошекарска шеорија и iiракшика

-~·-

Број на r1одатоuи во
COBIB.'f-,A'K
Бр~ј на 001·одоц~-1
но C0111SSNl .l BSK

__ .... . ___ ...,"

-·
---

148 14
4 0

[44 14
148 14

4 0
144 14
l48 14

4 0
144 !4
47t 21

14 0
457 21
47t 21

14 0
457 2.1
47f 21

14 0
457 21
64-')
- ... 208
20 ()

6')')
--

202
642 20R

20 6
622 202.
642 208

20 6
677
--

202
13 5
)0 4
" .. , ·1

10 ., .)
7 2
-~ .., 1

w •- •~--

Обрнете внимание дека облиците на имињата Antik, Vera / Antiќ, Vera / Антиќ,
Вера односно Stojcevska-Antik, Vera / Stojcevska-Antiќ, Vera / Стојчевска-А11тиќ, Вера
програмата ги третира како исти пристапни точки, што се потврдува со идентични
резултати од пребарувањата со сите ограничувања според писмо. Пребарувањата со
облиците на името Stojcevska-Antic, Vera / Стојчевска-А11тиh Вера меѓутоа немаат исти
резултати.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Причина за тоа е што обликот на името Stojcevska-Antic, Vera ги опфаќа записите
со облиците на имињата Stojcevska-Antic, Vera, Stojcevska-Antic, Vera и Стојчевска
Антиli, Вера, додека обликот на името Стојчевска-Антиli, Вера ги опфаќа само
записите за облиците на името Stojcevska-Antic, Vera и Стојчевска-Антиli, Вера.
Користејќи ја ознаката"*" со која се кратат условите/поимите за пребарување и
пребарувајќи по обликот на името Антиn, Vera*, освен записите што го содржат
обликот Антиn, Vera, се опфатени и записите што ги содржат упатниците Антиh, Vera
Stojcevska. Од добиените резултати мож:е да се согледа дека различни облици на името
даваат различен број погодоци. Причина за тоа е непостоење на нормативна контрола
на имињата, неизедначен внес на имињата на авторите и непостоење или делумно

изработување упатници за варијантните облици на имињата. Пописот на сите
пронајдени облици на имињата внесени во заемната база на податоци јасно го
потврдува. тоа. Најмногу погодоци беа добиени при пребарување по нормативните
облици на името на авторката. Тоа МО)Ке да наведе на заклучок дека каталогизаторите
наЈчесто правилно ги пополнувале полињата за единствена авторска определница и

упатниците. Но, подлабоката анализа на добиените резултати пока)I<а дека често како
нормиран облик на името на авторот е погрешно внесуван некој од в а риј антните
облици на името на авторот, дека често не се изработувани упатници, дека има многу
печатни грешки при внесување на податоците за името. Сето тоа доведува при
пребарување да не можат да се пронајдат сите записи за бараниот автор што постојат
во библиографските бази на податоци.

Заклучок

Нормативната контрола на облиците на имињата на авторите од повеќе причини
е императив во автоматизираните библиотечни каталози. Примарна причина е
изедначеното внесување на обликот на имињата на авторските определници што
овозможува да се постигне една од основните задачи на каталозите - задачата на

групирање/колокација на сите дела на еден автор. Друга, не помалку значајна причина,
е автоматизираната изработка на упатници. Поради тоа што се уште не е
имплементирана нормативната база на автори CONOR во системот COBISS.MK,
изработката на упатници претставува една од најсложените постапки од процесот на
изработка на библиографските записи. Се разбира, подготовката на библиографските
бази и изработката на датотеката на нормативни записи за да се имплементира
автоматизираната контрола на единствените авторски определници е многу

комплексна задача во која освен НУБ е потребно активно да се вклучат и да
соработуваат и другите библиотеки во библиотечниот систем COBISS.MK. Без оглед
на комплексноста на претстоЈната задача, сите активни учесници во заемната

каталогизација во системот COBISS.MKja препознаваат и ја признаваат потребата од
што поскоро воведување автоматизирана нормативна контрола на авторските

определници, со што ќе се олесни процесот на обработка, ќе се подобри
библиографската контрола и ќе се подигне квалитетот на резултатите од
пребарувањата на библиотечните каталози.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 027.022 (497.7)

Библиоzиекарска шеорија и иракшика

ИСТРАЖУВАЊЕ НА ПОТРЕБИТЕ НА КОРИСНИЦИТЕ
НАНАРОДНИТЕБИБЛИОТЕКИВОРЕПУБЛИКА
МАКЕДОНИЈА
Вилма Јованова

Апстракт

Народната библиотека треба да настојува да придобие што поголем број лојални
корисници чии потреби ќе бидат задоволени нудејќи им квалитетни библиотечни
услуги . Тргнувајќи од тоа дека секој има право на инфорација, култура, образование
и забава, народната библиотека е во служ:ба на сите корисници .
Спротивно на тоа, податоците за актуелниот број на членовите на народните
библиотеки во Македонија, кои беа предмет на ова испитување, укажуваат на тоа
дека постои низок процент на читатели во однос на бројот на жители и одреден пад
во процентот на користење на библиотечните услуги.
Потребно е континуирано истражување на потребите на корисниците, а
резултатите треба да служат за проценка на постигнатиот и редефинирање на
стратегискиот план за развој на библиотеките .

Клучни зборови:
народна библиотека, народна библиотека - Македонија,истражување на
корисниците.

Abstract

А Public Libгary should teпd to attгact аѕ 1nапу loyal users аѕ possible trying to satisfy theiг пееdѕ by
offeriпg high quality library services. Due to the fact that everyone has the right of ассеѕѕ to iпformation,
cultuгe, education and entertairunent, the Public Library is iп service to all users.

Despite this, the data conceming the number of Public Library members in Macedonia, wl1ich was
tl1e subject of this research, poiпt to tl1e fact tl1at the percentage of readeгs to the population is low and
tl1ere is а certaiп decline in the percentage ofthe use oflibrary services.
А continuing reseaгch is required and the гesults will enable assess1nent of the achieved and also
redefiпing the stI·ategic рlап for the develop1nent of the library.

Keywords:
Public Library, Public Libгary-Macedonia, users' researcl1.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Народна библиотека во Македонија

Народната библиотека во Македонија исто така претставува " ... локален приод
кон знаењето, ги осигурува условите на целокупното учење, независното решавање и

културниот развој на поединецот ... " како и "виталната сила во образованието,
културата и информирањето и важен чинител во зачувувањето на мирот и духовната
благосостојба .. . " 1
Во Македонија досега не е спроведено опсежно истражување за потребите на
корисниците на народните библиотеки, при што може да се оцени работата на
библиотеките со квантитативни и квалитативни показатели . на користењето и
задоволувањето на потребите на корисниците . Поради тоа е многу мал обемот на
информациите до кои може да се дојде со преглед на веб-страницата на библиотеките
во Македонија или .во пишана состојба, за потребите на корисниците .
Квалитативните мерења . на користењето2 .обично не се бројчени и повеќе се
потпираат на просудување. Тие се состојат од истражување на ставовите на
корисниците и се настојува да се утврди .задоволството на корисникот. За овој вид
истражување може да се користат п·осебно ·структуирани прашања преку интервјуа
или прашалници или општи отворени прашања.
Мисијата на библиотеките во Македонија е да создадат можност за сите граѓани
да читаат, да учат, да сознаваат, да бидат информиранf{да ги зголемуваат сопствените
културни, духовни и демократски потенцијали, да . гц спознаваат и да ги користат
добрата на новите информациски технол9гии, креативно, квалитетно и слободно да
го поминуваат своето време . Народна~.а библиотека е образовна, културна и
информациска установа што има ва)кна улога во развивањето. и изградбата на
демократското општество. Општественото влијание на народните библиотеки се
согледува од аспект на: влијанието на заедницата (социал импацт), влијанието врз
способностите (skills i1npact) и економското · влијание (econ01nic i1npact). Севкупното
општествено влијание не е само сумирање на трите поделби, туку е синергија на
нивното заедничко деЈствување.

Истражување на потребите на корисниците
на народните библиотеки во Македонија

Кај испитувањето на корисниците може да се испитува нивното задоволство во
сите сегменти на користење3 на библиотекарските производи и услуги. Како ќе се
дојде до спроведените истра)l<увања на тие податоци зависи о~ ~оа дали библиотеката

1) IFLA-in/UNESCO-ov Manifest za narodne knjiznice. // Narodna knjiznica: IFLA-ine i UNESCO-ove smjemice
za razvoj sluibi i usluga. Zagт-eb : НКD, 2003. str. 75.
2) Иѕр. C/ayton, Р; G Е. Gorman. Upravljanje izvo1-ima informacija и bibliotekama: upт-avljanjefondovima и
teoiji i praksi. Beogт·ad: Clio, 2003. str. 222.
3) Иѕр. Pet1~ К. Kvalitativni pokazatelji uspjesnosti akademskih knjiznica: doktorska disertacija. Zag1-eb :
SveucШste и Zag,-ebu, 2004. str. 286.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и иракшика

се занимава со искуството на корисниците поврзано за користење (не )кни)кни збирки,
периодика, испитна литература, услугите на фотокопирање и печатење (ако
библиотеката ги нуди тие услуги), читална, компјутери (број, силина, софтвер,чистота
итн.), библиотечен каталог, електронски услуги на библиотеката, библиотекари
(услуга, љубезност, компетентност итн.) и информациски служби (точност на
одговорот, количество и целост итн.) .
Со испитувањето дали библиотеката се користи навистина, како и во која мера
се користи и кои се причините неЈ3ините услуги да не се користат во очекуваната

мера, секоја библиотека може да планира како да исполни една од основните цели во
работата на библиотеката, а тоа е оптималното4 користење. Библиотеките се дол:жни
да дадат докази за успешноста и економската оправданост на работењето.
Предметот на истражувањето е дефиниран како резултат на проценка на нискиот
процент на читатели во однос на бројот на жители, како и слабата посетеност на
народните библиотеки во целост. Тргнувајќи од предметот и целта на истажувањето,
а врз основа на задачата на истражувањето е дефинирана ос1-1ов1-1а хипотеза на
истражувањето: подобрувањето на услугата ќе доведе до зголемување на задоволството
на корисниците на народните библиотеки во Македонија, што мо)ке да доведе до
зголемување на бројот на корисниците, зачестеност на посетувањето и употребата на
разновидните библиотечни услуги и поголема економска оправданост на
библиотеката.
Од голема важност е да се истражат потребите на корисниците и користењето
на услугите од народните библиотеки во Македонија, а целите на испитувањето беа
насо::~ени кон собирање одговори од неколку групи корисници и од потенцијалните
корисници за стварниот и посакуваниот начин на користење на многубројните
библиотечни услуги, со цел евалуациј а на службите, како и собирање на сугестиите
од корисниците, забелешки и совети за можни промени и подобрувања.
Истражувањето е темелено врз основа на прашал1-1икот што е дистрибуиран во
осум македонски народни библиотеки во текот на август и на септември 2009 година.
По пошта се пратени 160 прашалници, пополнети и пратени назад се 146. Прашалникот
се состоеше од следните групи прашања:

I - Најчести причини за користење на библиотеките;
II - Задоволството на корисниците за добиените информации,
услуги и работата на службите;

III - Личните проблеми или тешкотии;
IV - Предлози за воведување нови или подобрување на постојните услуги
во библиотеката;

V - Лични податоци.

4) Иѕр. Aparac-Jelusic, Т. Evaluacija knjiznienih sluzbi i usluga 11 пшоdпој knjiznici. // Medunшodno
savjetovanje Narodne knjiinice izazov promjena (Rijeka ; Zagreb : Gradska biblioteka Rijeka; Hrvatsko
bibliotekarsko drustvo, 1997.Str. 69-75.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Примерок

Со ова истражување се опфатени корисници од осум библиотеки во Македонија.

Библиотека / Град Број на Број на % Број на посетители
жители читатели на ден

Национална установа библиотека 47796 3572 7,47% Повеќе од 180 "Гоце Делчев" /Штип

Национална установа -
Универзитетска библиотека 95385 10767 11 ,29 Повеќе од 290
"Св. Климент Охридски" /Битола
Национална уста нова - Библиотека 86850 4365 5,03% Повеќе од 190 "Кочо Рацин"/Тетово
Градска библиотека "Браќа 45412 6252 13,76 Повеќе од 250 Миладиновци" /Скопје (Центар)

Народна библиотека 3874 1 2158 5,57% Повеќе ол. 95 "Феткин"/Кавадарци
Јавна општинска установа -
Библиотека "Тане 105484 3700 3,5% Повеќе од 200
Георгиевски"/Куманово
Локална установа - библиотека 54676 2800 5,12% Повеќе од 120 "Благој Јанков-Мучето"/Стрvмица
Градска библиотека "Браќа 28244 1200 4,24% Повеќе од 112 Миладиновци" /Радовиш

ВКУПНО 502588 34814 6,93 % Повеќе од 179,6

Од 160 испратени примероци од анкетата, пополнети и испратени назад се 146,
од кои вкупно анкетирани се 68 мажи (47%) и 78 жени (53%). Дока)кано е дека женската
популација повеќе ги користи библиотеките во Македонија. Анкетираните испитаници
припаѓаат на годишна возраст над 14 години.

Приказ на резултатите

Причиии за доаiање во библиоzиека
Според добиените резултати, најголема причина за доаѓање во библиотека е
изнајмувањето книги на македонски и на англиски јазик и тоа: 84,25% на македонски
и 26,03% испитаници на англиски јазик. Анализата на резултатите според полот,
покажува дека причина за доаѓање во библиотека поради книги кај мажите е 36,30%,
а кај жените 47,95%. Причините за доаѓање во библиотека по возраст се следните: од
25-39 години доаѓаат заради изнајмување книги, 27% од испитаниците, потоа од
возраста 14-18 години изнајмуваат 26%, на возраст од 40-59 години доаѓаат 22% да
изнајмуваат книга, од 19-24 години младите изнајмуваат 21 %, а над 60 години само 5%
посетуваат библиотека заради изнајмување книги. Ова пока)lсува дека возрасната група
од 25-39 години најчесто доаѓа да изнајмува книги.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Од вкупниот број испитаници што доаѓаат заради читање весници, а тоа е 28,08%,
повеќе се ма)ки (16,44% од испитаниците) отколку жени (11,64 од испитаниците), што
се гледа од табела бр.3 . Од таа причина библиотека најчесто посетува возрасната група
од 49-59 години и тоа 10%, а најмалку средношколци од 14-18 години и тоа 2%.
Возрасната група од 19-24 години чита весници во библиотека - 6%, а процентот на
корисниците над 60 години од таа причина изнесува 4%.
Резултатите од истражувањето покажаа дека во библиотека поради учење
доаѓаат 33,56% од испитаниците. Таа причина за доаѓање во библиотека е очекувана
кај возрасната група од 19-24 години, која е најбројна во користењето на оваа услуга и
изнесува 16%. Разбирливо е дека во библиотека најмалку учи возрасната група над 60
години. Од резултатите се гледа дека )кените доаѓаат во библиотека да учат 17,81 %, а
мажите 15,75% од испитаниците.
При доаѓањето во библиотека, со библиотекарите се консултираат вкупно 22,60%
од испитаниците, од кои возрасната група од 40-59 години се консултира со
библиотекарите - 8%, што е најмногу, а возрасната група над 60 години најмалку - 2%.
Процентот на доаѓање во библиотека заради промоција на книги, изложби,
забава и ел . изнесува вкупно 36,99% од вкупниот број испитаници . Мо:же да се заклучи
дека за тие манифестации најголем е интересот кај возрасната група од 40-50 години
и тоа кај 12% од испитаниците. Најмалку посетеност, како и секогаш, има од возрасната
група над 60 години.
Вкупно 20,54% испитаници се изјаснија дека доаѓаат во библиотека поради
изнајмување друг вид граѓа. Интересен е податокот дека граѓата ја изнајмуваат најмногу
луѓе на возраст од 40-59 години и тоа 8% од испитаниците, а најмалку корисниците од
над 60 години . Евидентен е процентот на изнајмување друг вид граѓа и тоа 14.38% кај
)Кените, а само 6, 16% кај мажите.
Може да се забележи поголемо користење на речници и енциклопедии кај )Кените

(20,55%) во однос на ма)ките (13, 70%). Истото тоа важи и за користење на други видови
граѓа, кои жените ги користат 14,38%, а машките испитаници 6,16%.

Извори или услуги што се користат во библиотека

Во анкетата е барано мислење на испитаниците околу тоа кои се изворите или
услугите што ги користат во библиотека. Како опции понудени се читални: голема и
затворена читална и опција дру20 каде што испитаниците можеа да допишат кои се
други читални ги користат.

Резултатите покажаа дека возрасната група од 19- 24 години најмногу користи
големи читални, што укажува на тоа дека тоа се студенти што ги користат читалните.

Најмал процент на големи читални користи возрасната група над 60 години.
Затворена читална користат испитаниците од 19-59 години со 4,1 %, возрасната
група од 14-18 години овој тип читални ја користат со 2,1 %, а најмалку користат читални
на возраст оние корисници што имаат над 60 години.

Библиошекарск,а шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

За друz шии читални испитаниците допишуваа индивидуална читална, читална
на детски оддел и читална во хол и, според резултатите, вакви типови читални наЈмногу

користат читателите на возраст од 40-59 години, со 4, 1 %, потоа читателите на возраст
од 19-39 години со 2,7%, од 14-18 години или 2,1 % од испитаниците, а воопшто не
користат испитаниците над 60 години.
Врз основа на посматрање и разговор со библиотекарите од другите библиотеки,
испитаниците од возрасната група помеѓу 14-24 години почесто од другите користат
голема читална, ш~о се објаснува со тоа што на оваа возрасна група и припаѓаат
студенти и ученици кои поради обврски во образованието мора често да користат
референтна литература што во поголем број библиотеки не се издава. Повозрасните
испитаници (над 60 години) користат читална заради користење весници и во најголем
број случаи тоа е нивната причина за доаѓање во библиотека.

Фреквенција на доаѓање во библиотека

Испитаниците најчесто доаѓаат во библиотека неколкупати неделно ( 40,4%) и
неколкупати месечно (36,3%). Многу поретко испитаниците доаѓаат во библио:гека
секој ден, како и еднаш месечно или поретко. Фреквенцијата на доаѓање на мажите
во библиотека е поголема од онаа на жените, поточно секој ден машки испитаници
доаѓаат 6,9%, а женски 5,5% иако бројот на женските корисници на книги (78
испитанички) е поголем од мажите (68 испитаници). Видлива е разликата во
одговорите еднаш месечно и поретко - на жените 8,9% во однос на мажите 4,1 %. Жените
доаѓаат најмногу неколкупати месечно, а мажите неколкупати неделно.
Истра)I<увањето на зачестеноста на доаѓањата со обѕир на возраста пока:жува
дека најголем процент на доаѓања секој ден во библиотека имаат испитаници од две
групи: 40-59 и 25-39 години. Најмногу испитаници што доаѓаат во библиотека
неколкупати месечно и припаѓаат на возрасната група помеѓу 14-59 години .
Најголемата возрасна група од 14-18 години (вкупно 46 испитаници) доаѓаат
неколкупати неделно и тоа 14%.

Задоволството на корисниците за добиените информации и услуrи

За задоволството од информациите и градивото се испитувани корисници на
услугите на библиотеката и на првото прашање дадоа одговор сите 146, а на второто
142 испитаника. Земајќи го предвид високиот процент на дадени одговори, MO)I<e да се
смета дека просечните оцени за задоволството од информацијата и градивото се
релевантни. На скалило од 1 до 5 (при што со 1 се означува екстремно негативен, а со
5 екстремно позитивен став) испитаниците на прашањето за задоволство од добиената
информација и градиво имаат одговорено позитивно. Испитаниците го оценија своето
целокупно задоволство од градивото со средна оцена од 4,47, а задоволството од

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарс1,а шеорија и iiракшика

информацијата со средна оцена 4,41 . Средна оцена за задоволство од градивото мажите
го оценија со 4,47, а за информација со 4,36, а жените дадоа слична оцена за задоволство
од градиво (4,48) и од информацијата (4,46).
Во однос на возрасните групации може да се види дека групациите од 40-59 години
го оценија задоволството од добиените информации со најголема просечна оцена 4,89,
како и задоволството од градивото со 4,86, а најмала оцена за информацијата даде
возрасната група од 25-39 години и тоа 4,09 и за градиво возрасната група од 19-24
ГОДИНИ со оцена 4,34.

Користење на Интернет, бази на податоци, COBISS и ОРАС во библиотеките

Во различни библиотеки Интернетот може да се користи на различни места: во
холот, на возрасното и на детското одделение, во големите читални и во студентските
читални и ел. Постои низок процент на користење Интернет од сите возрасни групи и
изнесува 33,56%, што е знак дека библиотеките имаат мал број и недоволно нови
технологии во своите читални. Тоа го потврдува и големиот процент - 25,34% од
испитаниците, кои предло)l<Ија зголемување на бројот и на квалитетот на компјутерите .
При корисzиење па Ипшерпеш, важна е разликата меѓу возрасните групи .
Интернет, во согласност со очекувањата, најмногу користат испитаници од 14-18
години. Колку повозрасни се испитаниците, толку помалку користат Интернет.
Изненадува големата посетеност на библиотеките заради користење Интернет кај
групата од 40-59 години, која е поголема од 19-24 години. Се претпоставува дека
причина за ова е се поголемиот тренд на продолжување на образованието и
интелектуалното надградување што го презема оваа старосна групација во Македонија
поради големото поттикнување на образованието од Владата на Република
Македонија и отвора~ето повеќе универзитети .
Резултатите од истра)l<увањето покажаа поголем процент на користење Интернет
од ж:ените (17, 12%), од мажите (16,44%). Библиотеките нудат пребарување на многу
мал број бази на податоци, а интересот на испитаниците е уште помал. Многу е низок
процентот на користење на бази на податоци во библиотеките и според ова
истражување изнесува 22,60% од испитаниците. Групата од 14-24 години ги користи
базите на податоци повеќе од преостанатите, а голем е бројот на испитаници што
воопшто не дадоа одговор на ова прашање. Според сугестиите на испитаниците,
повеќето би сакале помош при користење на бази на податоци што во библиотеките
каде што се спроведуваше истражувањето не е секогаш MO)l<HO, што упатува на
причината за некористење на базите. Информациската служба бара повеќе обука за
да им излезе во пресрет на потребите на корисниците по тоа прашање и да закупи
повеќе бази, со што корисниците би создале навика за пребарување во библиотеките .
Пребарувањешо во COBISS е исто така новост во поголем број библиотеки што
се уште не се целосно автоматизирани. Само библиотеката во Битола е целосно
автоматизирана и во Штип детскиот оддел и одделот за возрасни . Поради тоа
испитаниците (15,07%) повеќепати одговориле дека им е потребна помош при
користењето на COBISS.

Библиошекарска шеорија и иракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Користењето на ОРАС во библиотеките е многу мало. Многу од испитаниците
не знаеја што е тоа ОРАС и покрај тоа што библиотеките се повеќе напредуваат во
автоматизацијата, имаат опрема за воведување на истата, но слаб е капацитетот на
службите за тој процес да заврши што побргу. Повеќето библиотеки нудат писмени
објаснувања за користење на ОРАС, како и едукација на корисниците во училиштата,
но се уште е низок процентот на информираност и на неговото користење. Од
испитаниците одговориле дека користат ОРАС само 24.66%, а не го користат воопшто
69,86%. На тоа прашање не дале одговор 5,48%. Испитаниците што се служат со ОРАС
се запознати со неговите изглед, облик и структура, а интерфејсот го оцениле на
скалилото од 1 до 5 со оцена 3, 7.

Користење и задоволство од изгледот на веб-страниците на библиотеките

Истражувањето покажало дека поголемиот број испитаници не ги прегледува
веб-страниците на библиотеките. Поразителен е податокот дека 32,88% од
испитаниците никогаш не прегледуваат веб-страници, а 34,93% тоа го прават само
понекогаш. Мал е бројот на оние (само 13,7%) испитаници што често или многу често
го прават тоа (10,95%) и покрај тоа што веб-страниците нудат многу информации за
работата на библиотеките, за случувањата, за новитетите и збирките што се достапни
на корисниците. Истражувањето покажало дека веб-страниците ги прегледуваат 18%
од жените, а мажите 16,4% и тоа е најголемата посетеност на пребарувањата. Многу
почесто веб-страниците на библиотеките ги прегледуваат жени одошто мажи.
Евидентно е дека често веб-страниците ги прегледуваат возрасните групи од 14-18
години и од 25-39 години повеќе одошто преостанатите . Како и што се очекува, младите
многу почесто прегледуваат веб-страниците, но најчесто тоа го прават групите
испитаници од 25-39 години. Најмалку веб-страниците на библиотеките ги
прегледуваат испитаниците над 60 години. Искуството за преглед и самопознавање
на структурата вклучувајќи содржина, прегледност и корисност на информациите на
веб- страниците, испитаниците го имаат оценето на скалило од 1 до 5 со позитивни
оцени. Испитаниците се задоволни од понудената содржина (мажите со оцена 3,96, а
жените со просечна оцена 4,42) и прегледност (мажите со 4,28 и жените 4,25 со просечна
оцена), меѓутоа значително помалку се задоволни од корисноста (мажите со 2, 79 и
жените 3,55) од веб-страниците на 8-те библиотеки. На жените повеќе им се допаѓа
содржината и корисноста на веб-страниците, а мажите ја оценија прегледноста со
поголема оцена од жените. Севкупното задоволство од веб-страниците на
библиотеките испитаниците го оцениле со висока просечна оцена и тоа 3,89.

Задоволство од комуникацијата со библиотекарите/службите

Испитаниците имаа можност да ги оценат службите при користењето на нивните
услуги, посебно оценувајќи ги комуникативноста, љубезноста, довербата што ги имаат
при доаѓањето во библиотеката. Исто така и што побрзото услужување на корисникот

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

и што подобриот повратен резултат од услугата придонесоа во оценувањето од 1 до 5
корисниците да оценат со висока средна оцена 4,31, која го одразува севкупното
задоволство од услугата на библиотечната служ:ба.
И покрај тоа што сите испитаници не одговорија на сите прашања (за
комуникација 135 одговори, љубезност 131 , доверба 120, заштеда на време 128,
повратна информација 109 одговори од вкупно 146 испитаници), со оваа висока оцена
се покажува дека корисниците, и мажите и жените, се многу задоволни од односот со

библиотеките.
Истражувањето пока)ка дека групата над 60 години ја оценила информациската
служба со најголеми оцени, а возрасната група од 19-24 години служ:бата ја оценила со
најниска средна оцена, но сепак поголема од 4. Комуникацијата со библиотеките со
највисока оцена 5 ја оценила групата над 60 години, а групата од 14-18 години ја оценила
со најмала. Колку библиотекарите се љубезни во давањето на услугите е оценето од
групата над 60 години со оценка 4,85, што е најголема оцена, за разлика од
испитаниците од 14 до 18 години, кои љубезноста ја оценија со 4,15, што е најниска
оцена.

Возрасната група над 60 години ја оцениле довербата со највисока оценка 4,85, а
најмала оценка групата од 19-24 години и тоа со просечна оцена 4,2. Брзиот одговор
на потребите на корисниците се смета за многу ва)l<Но и најдобро е оценето повторно
кај групата над 60 години и тоа со 4, 71, а најмала кај испитаниците од 19-24 години со
оценка 4,5.
Повратните информации на побарувањата од корисниците се оценети со
најголема оценка од испитаниците над 60 години и тоа со 4,71, а најмала оценка 4,1

' има од старосната групација од 19-24 години.

Тешкотии при користење на библиотеките

На прашањето дали имааш utеш,кошии ири корисиtењешо на услуzише од
библиошекии,е, од испитани 146 испитаници исто толку одговориле со следниве
одговори во проценти: 58,2% никогаш немале тешкотии, потоа 41,1 % понекогаш и
само 1 % често.
Никој од испитаниците го нема нагласено одговорот мноzу чесшо. Жените имаат
помалку тешкотии од мажите, со тоа што немаат проблеми никогаш 51, 1 % од
испитаничките и 28, 1 % од испитаниците. Ова прашање се однесува на личните
проблеми и тешкотии што ги имаат корисниците при доаѓањето и користењето на
услугите од библиотеките.

Mo)I<e да се забележи дека и младите и старите над 60 години повеќе се снаоѓаат
без проблеми во библиотеките и кај нив е поголем процентот на одговори „никогаш".
Групата од 25-59 понекогаш имаат проблеми при користењето на услугите во
библиотеките . Многу е мал процентот на испитаниците u1то одговориле дека имаат
проблеми често и тоа само групите од 17-18 години и од 40-59 години, односно 0,7 %
испитаници.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Предлози од корисници за воведување нови или подобрување
на постојните услуги во библиотеките

За време на анкетирањето корисниците имаа можност да ги допишуваат своите
предлози и сугестии во врска со користењето на сите ресурси на библиотеката.
Сугестиите зависат од возрасната група, професијата на корисниците, како и од
нивните субјективни ставови и интереси. Освен понудената листа на помош, имаа
можност на одговор на отворени прашања околу тоа кој тип на библиотечно градиво
би сакале да го користат, какви книги би сакале да поседува библиотеката, предлози
поврзани со компјутери, бази на податоци и ел. Мал е бројот на корисници што ја
користеле таа мо)кност, но може генерално да се види нивниот интерес околу помошта

при користење конкретни услуги во библиотеките. Некои свои сугестии околу
подобрување на постојните услуги имаат дадено мал број од испитаниците, меѓу кои
ги наведуваат : бесплатното користење Интернет за корисниците, изнајмувањето
референтна литература што се издава само во читални, воведувањето подобри и
посилни компјутерски системи, информациите за најдобри и најнови бестселери,
ефективна меѓубиблиотечна соработка, пократкиот рок на изнајмување,
проширувањето на просторот. Освен барањето на поголема употреба на , ИК
технологии, некои од испитаниците напишале дека за нив се многу важни

воведувањето на автоматизирано изнајмување книги, помошта околу ОРАСи помошта
при онлајн-пребарувањето.

Дискусија

При изработката на примерокот главен проблем е непостоењето на идентични
оддели, слу)l<би и читални во секој а библиотека и затоа истра)I<увањето е сведено само
на заеднички слу)l<би и услуги, поточно на оние што се застапени во сите библиотеки,
а испитаниците на отворените прашања имаа можност за допишување на услуги што

би ги користеле. Одговорите на прашањата се анализирани со оглед на полот и на
возрасната група.

Со истражувањето се пока)l<ало дека испитаниците покажуваат висок степен на
задоволство од понудените содржини и услуги и понекогаш ги дале своите сугестии за

нивно подобрување. Оценката за задоволство од услугата на библиотечните слу)l<би
ука)l<ува на стручноста, љубезноста и на добрата комуникација со вработените . Се
претпоставува дека анкетирањето во присуство на службата влијаело врз високата
оценка. Укажано е исто така и на недоволната заинтересираност на персоналот за
комуникација со корисниците, потрошеното време на чекање за услугата и потребата

' за вработување повеќе библиотекари. Високиот процент на непосетување веб-
страници укажува на потребата за презентација на веб-страницата на библиотеката
со осмислување нови содржини, интересни за сите старосни групи.

Врз основа на собраните податоци од годишните извештаи од сите 8 библиотеки
за број на членови (34814) и бројот на жители на тие градови (502588), вклучени во

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и ирак.шика

истражувањето, може да се забележи низок процент на членство (6,93%) и умерена
просечна посетеност од повеќе од 180 посети на ден.
Во согласност со информатичкото време и развојните стратегии на општеството
се поставуваат посебни задачи пред библиотеките во Македонија. Опременоста на
библиотеките со комуникациски технологии ќе им овозможи на корисниците
пребарување на Интернет и на бази на податоци, а со тоа ќе се зголеми бројот на
корисниците и користењето на библиотеките. Просечниот број на корисници во однос
на бројот на жители на универзитетските градови (Скопје, Битола и Штип) изнесува
10,84 и е над просекот на осумте библиотеки во кои е спроведено истражувањето
(6,93%). Процентот на членови и зачестеноста на користењето на услугите од
библиотеките е поголем кај универзитетските градови, каде што е поголемо нивото
на образование на граѓаните. Исто така во тие средини се користат софистицирани
услуги од библиотеките, како што се користење на бази на податоци и Интернет поради
лични и потреби поврзани со работата и надградувањето . Тоа е условено и од
постојаното едуцирање на библиотечните служби за да ги задоволат потребите на
корисниците.

Анализата од прашалниците потврдила дека групата над 60 години при своето
доаѓање во библиотека истовремено користи повеќе услуги и ресурси, но нивниот
процент на доаѓање е мал (само 6,1 % од испитаниците се на таа возраст). Најмладата
група е најбројна (31,5% испитаници), но своите доаѓања во библиотека ги поврзуваат
со изнајмувањето книги (најмногу школска лектира, но и пребарувањето на Интернет).
Иако сите библиотеки нудат различни читални, а не секаде студентски читални,

. .

процентот на студентите корисници е наЈголем каЈ користењето читални општо, но
1

сепак е мал (18,4% испитаници ја користат читалната за учење) . Сепак спроведеното
истражување во месеците кога се уште не е почнато универзитетското образование
влијае врз малиот процент испитаници од возрасната група од 19-24 години, која
изнесува 19,8% од вкупниот број испитаници.
Корисниците од возрасната група од 25-39 години се 21,9% од вкупниот број
испитаници. Тие ја посетуваат повеќе од сите други испитаници библиотеката поради
изнајмување книги и учење . Оваа група неколкупати неделно ја посетува
библиотеката, користи бази на податоци, но слабо користи ОР АС и COBISS, најчесто
од сите прегледува веб-страници. Се претпоставува дека се тоа студенти на
додипломски студии, магистранти и магистри, кои ги користат услугите на

библиотеката за сопствено надградување и своето задоволство од услугите го
покажуваат со високи оцени кон библиотеките.
Анализата на прашалникот покажала дека возрасните групи од 40-59 години ги
користат сите услуги што ги нудат библиотеките, често ги посетуваат и бараат
софистицирани услуги (пребаруваат бази, користат Интернет), прегледуваат веб
страници и најмногу користат речници, енциклопедии и друг тип градиво. Се
претпоставува дека причина за се поголемиот тренд на продолжување на

образованието и надградувањето кај возрасните групи над 40 години во Македонија е
големиот поттик на Владата на Република Македонија во оваа сфера и отворањето

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

на повеќе универзитети (Скопје, Штип, Битола, Тетово). Библиотеките што се наоѓаат
во урбаните средини со високо ниво на економски развој имаат значително поголема
посетеност и поголем процент на членови во однос на бројот на жители.
Солидната техничка екипираност на библиотеките, употребата на мрежи за
поврзување и автоматизација, која во Македонија е во завршна фаза, очекуваме дека
ќе ги приближи библиотеките кон сите групи корисници, образовните установи и
семејствата. Затоа секоја библиотека треба да се стреми кон завршување на процесот
на автоматизација и да ги приспособи услугите кон потребите на своите корисници со
цел да привлечат нови и да ги одржат лојалните корисници од година на година. Се
цени дека со развитокот на нивото на економкиот развој на Република Македонија,
ќе се развијат потребите за библиотечните услуги на поголемо образовно ниво,
паралелно со нивото на користење на софистицирани услуги и интернетската
писменост на корисниците од сите возрасни групи.

Литература

Aparac-Jelusic, Т. Evaluacijaknjiznicnih sluzbi i usluga unarodnoj knjiznici. //Medunarodno
savjetovanje Narodne knjiznice izazov pro1njena (Rijeka; Zagreb: Gradska biblioteka Rijeka;
Нrvatsko bibliotekarsko drustvo, 1997.Str. 69-75.

Clayton, Р.; G. Е. Gorman. Upravljanje izvorirna informacija u bibliotekama: upravljanje
fondovima u teoiji i praksi. Beograd: Clio, 2003.

Kerslake, Е. Кinnel, М. Reviewing the Literature on Public Libraries and Social Inclusion. //
Libri, 49 (1998), str. 1-12.

Narodnaknjiznica: IFLA-ine i UNESCO-ove smjemice zarazvoj sluzbi i usluga. Zagreb: НКD,
2003.

Petr, К. К valitativni pokazatelji uspjesnosti akademskih knjiznica: doktorska disertacija. Zagreb:
Sveuciliste u Zagrebu, 2004.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и иракшика

УДК 050: 54 (497.7) "1999/2008"
БИБЛИОМЕТРИСКААНАЛИЗА
НА СТРУЧНО СПИСАНИЕ

Милена Бојаџиска
Универзитет "Св. Кирил и Методиј" ,
Технолошко-металуршки факултет, библиотека, Скопје
111i1boj@tшf.ukiш.edu.111k

Извадок: Дадена е анализа на стручно списание Macedonian Journal of Chemistry
and Chemical Engineering за периодот 1999-2008 г . Врз основа на анализата е утврдено
дека предмет на списанието е хемиЈата и хемиското инженерство; списанието има

меѓународен карактер (членовите на организациониот одбор потекнуваат од разни
држави, авторите се од разни држави и научни институти); сите статии се илустрирани;
периодичните изданија се повеќе цитирани одколку книгите.

Клучни зборови:
библиометрија, анализа, стручно списание, хемија, хемиска технологија

Вовед

Библиометријата (грчки збор библиос-книга) е дел од науката за медиуми на
кои се беле)кат информации. Таа се занимава со нивна анализа и претставува
мно)кество на статистички и математички методи за анализа.

Најчести методи во библиометријата се анализаша на циишши и анализа на
содржинаша на публикациите.

Во наредните страници ќе биде изло)кено како библиометријата мо)ке да се
употреби за анализа на едно стручно списание. Тоа е списанието Macedonian Journal
of Gliemistry and Cliemical Engineering. Направена е анализа на списанието за период
1999-2008.

Општо за списанието

Списанието Macedonian Journal of Ghemistry and Chemical Engineering го издава
Сојузот на хемичарите . и технолозите на Македонија . Во него се објавувани
рецензирани оригинални научни работи, куси соопштенија, соопштенија и прегледи
од областа на чистата и применетата хемија, настава во хемијата, хемиската
технологија и хемиското инж:енерство. Во списанието има посебен дел во кој се
обј авуваат искуства од практиката за примена на познати методи, вести за работата
на Сојузот, научни манифестации и материјали за нив, биографии на познати научници.
Објавува прегледи на книги, обележува позначајни датуми. Статиите се пишувани на

Библиошекарска шеорија и iipaкzuuкa Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

англиски јазик, а кусата coдp)I_rnнa (насловот, имињата на писателите и извадокот) е
изло)I.<ена на македонски јазик на крај од статијата. Списанието има меѓународен
уредувачки одбор. Цел е списанието да стане меѓународно со импакт- фактор.
Списанието има сспствена страница во мрежа (l1ttp://www.1njcce.org.111k). На неа се
интегралните текстови на сите трудови објавени од 1990 година до денес. Од 2007
година списанието е вклучено и цитирано во информативните системи на Thoшson
Reuters products. Со тоа трудовите што се објавени во него мо)ке да се најдат во следниве
бази на податоци:

- Science Citation Index Expanded (SciSearch®)
- Cheшistry Citation Index®
- Joumal Citation Report/Science Edition

Списанието излегува двапати годишно. Првиот број е излезен во 1980 година, но
со друг наслов: Гласник на хемичарише и шехнолозише на Македонија (англ. Bпlletin
of the Chemists and Technologists ofMacedonia), други димензии и друг дизајн на предната
корица. Преломна година за списанието е1990 г. До пред неа трудовите се пишувани
на македонски јазик, а кусата содржина (насловот, имињата на писателите и извадокот)

. . .

е изло)кена на англиски Јазик на краЈ од статиЈата.

Квантитативна анализа

Во списанието се појавуваат статии од 41 дисциплина. Најмногу статии се
однесуваат на едукацијата во хемијата и хемиската технологија (20) И тоа е околу 10%
од сите статии што се отпечатени во последниве десет години. Потоа следуваат
статиите од Аналитичка хемија (18), Хемиско инжинерство (14) и Органска хемија
(13). Најмалку статии се отпечатени за дисциплината Материјали (l статија), а потоа
следи Теоретска хемија (2 статии)

Број на статии и 11ивните автори

Во периодот 1999-2008 година, во списанието се отпечатени 199 статии од 582
различни автори . Во табелата 1 се дадени податоци за бројот на статии (Нп) и авторите
на истите (На) што се отпечатени во една година, во периодот 1999-2008 година, а на
сликата 1 е претставен графикон за зависноста на бројот на авторите (темна линија) и
на статиите ( светла линија), што се отпечатени во една година, од годината на нивно
објавување. Интересно е да се посочи на еквивалентниот ток на двете зависности се
до 2006 година. Токот е еквивалентен, но вредностите се различни. Бројот на автори
е поголем. Двете зависности имаат падови и подеми со годините, но целосно земено
тенденцијата на намалување на бројот на објавени трудови се губи во 2005 година, но
не е постигнат бројот од 2000 година. Освен тоа после 2006 година бројот на авторите
расте, за разлика од бројот на статиите.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Најверојатниот одговор за ваквата зависност е следниот: Во периодот 2001-2005
година, Република Македонија како држава минуваше, а и сеуште минува, низ
политичка и економска криза, а тоа се рефлектира и во останатите сегменти од
животот, посебно во научниот дел. Зголемувањето на бројот на отпечатените статии
после 2005 година е индикатор за тоа дека ситуацијата се поправа на позитивно .

Год . 1999

Нп 24
На 62

Number of authors and papers

...

С11

~ 40
:ѕ
z

о---~--~---~---1
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

year

2000 · 2001 2002 2003 2004 2005

27 20 26 16 23 10
71 52 66 51 66 28

Сл. 1. и табела Т. 1.

-+-Series1
_._ number of authors

number of рарегѕ

2006 2007 2008

18 17 18

58 65 63

Вкупно

199

582

Број на статии (Нп) и автори (На) што се отпечатени во една година во периодот 1999-2008 г.

Број на статии со н автори

Некои статии се напишани од еден автор, а некои од повеќе автори.
Со табелата Т. 2 е даден бројот на статии, што се напишани од н автори (н мо)ке
да зема вредност од 1 до 10), отпечатени во една година во периодот 1999-2008. Во
последниот ред на табелата е даден вкупниот број на автори и коавтори на статиите
што се отпечатени во ецна година, а во последната колона од табелата е даден вкупниот
број на статии, со соодветен број на автори, за периодот од последните десет години.
Најмногу статии (70) се напишани од три автори. Ова е потврда на тоа дека
научната работа бара тимска работат.е. бара соработка меѓу научниците . Најмногу
автори се регистрирани во 2000 година (70), што е 35% од вкупниот број , а потоа
следуваат годините 2002, 2004, 2007 со по 66 автори.

Библиошекарска шеорија и иракшика -~~-~~Волумен 26 (2008) 2009, бр.1-2

Број на автори 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Вкупно
1 5 3 2 4 3 5 2 1 1 2 28
2 4 11 9 10 3 8 1 5 2 53
3 12 9 6 8 4 3 6 7 7 8 70
Повеќе од 3 4 3 4 6 7 1 5 7 8 48 3 автори
Вкупно 24 27 20 26 16 23 10 18 17 18 199
Вкупен број на 62 70 52 66 51
автори

66 28 58 66 63 582

Т. 2. Број на статии напишани од н автори во периодот 1999 - 2008

Потекло на авторите

Авторите на статиите, што се отпечатени во списанието во периодот 1999-2008,
потекнуваат од разни држави и научни институти. Не треба да се заборави дека
списанието има меѓународен карактер. При броењето на авторите и коавторите,
авторот или коавторот чие име се сретнуваше повеќе пати се броеше еднаш.
Податоците за тоа нема да ги дадам заради ограничување на просторот. Но ќе наведам
дека најмногу автори се од Македонија (269), (46,2%), а потоа следуваат авторите од
Србија (90), Бугарија (43), Египет (19) а само неколку автори се од други држави.
Присуството на автори од други држави станува значително после 2004 година, а е
најизразена во 2008 година. Ова е уште еден знак за намерата на уредувачкиот одбор
списанието да го направи меѓународно. Превладуваат автори со машки пол (54,8%).

Зачестеност ( фреквенција) на имињата на авторите

Во период од последните десет години регистрирани се 5 82 автори на
отпечатените статии. Од нив некои автори се сретнуваат повеќе пати. Во табела Т. 3
е даден бројот на авторите и коавторите што напишале една или повеќе статии, во
една година, за последните десет години. Најголемиот дел од авторите ( 498) напишале
по една статија (86 %). Се забележува дека постои еден автор со 13 статии. Тоа е
Шоптрајанов Бојан, од Институт по Хемија од Природно математичкиот Факултет
во Скопје. Воедно тој е член на Македонската Академија на Науките. Другите два
автора со по 8 статии се Јовановски Глигор од Институт по Хемија од Природно
математичкиот Факултет во Скопје и е член на Македонската Академија на Науките
и Гутман Иван од Факултетот за Науки во Универзитетот од Крагуевац, Србија. Меѓу
четирите автора со по 7 статии се: Марковска Лилјана, Петрушевски Владимир,
Стафилов Трајче, Василев Венцеслав. Последниот автор доаѓа од Универзитетот за
Хемиска Технологија и Металургија, оддел Полуспроводници, од Софија, Бугарија.

Автори 498 45 14 10 6 2 4 2 1 582

Број на статии 1 2 3 4 5 6 7 8 13

Т.З. Број на автори што напишале n статии во периодот 1999-2008 г.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Квалитативна анализа на статиите

Ил усшрации Во списанието се објавени научни трудови во кои се објавуваат
резултатите од научните проучувања и како такви тие содржат слики, шеми, диЈаграми,

табели, графикони. Сите тие се третирани како илустрации. Нема да ја наведам
табелата со подетални податоци, но МО)Ке да се ка)ке дека средниот број на илустрации
по година е 194. Најголем број на илустрации (200) има во 2004 година, а најмал број
(60) во 2005 година. Од сите илустрации најмногу бројни се графиконите (736), а потоа
следуваат табелите (428), шемите (213) и сликите (169). Од овие податоци може да се
види дека најмногубројни се графиконите и табелите што е карактеристично за
научните списанија во кои се објавуваат резултати од научни испитувања.

Наслови на статиите

Со анализа на зборовите во насловите на статиите е утврдено дека од насловот
на статијата може да се определи хемиската дисциплина што ја обработува статијата.
Бидејќи овде станува збор за 41 дисциплина од Хемијата, дадени се само најчестите
зборови од одделни дисциплини во табела Т. 5. Во првата колона е наведена хемиската
дисциплина, во втората вкупниот број на зборови во насловот, во третата колона се
наведени зборовите, а во четвртата нивната зачестеност (фреквенција).

Дисциплина Вк. зборови фреквен.
Аналитичка хемија определување 12

Аналитичка и органска хемија Есенцијално масло 3
метод 5
Аналитичка хемија и спектроскопија
Аналитичка хемија и фармација
Аналитичка хемија и хемија на околина 121
Хемиско инженерство 115 модел 5
хемиЈа 8
јазик 8
белешки 7
Настава 139 експеримент 5
Електрохемиј а електрохемиски 10
Електрохемиско инжинерство 74 електрокатализа 3
Инорганска композит 4
хемија 74 производство 3

Минерологија и молекулска спектроскопија Вибрациони спектри 2 FТIR spektar 4
Молекvлска спектроскопиiа 89
Органска хемија 96 комплекс 3
Теоретска органска хемија 41 бензоиднијаглеводороди 4
Теоретска хемија 8 пи електрони 3
Текстил ткаенини 3
Хемија на текстил :
Текстилно инженерство 39

Т.5 Најчести зборови во насловите на статиите

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Цитати

Сите објавени статии имаат референции. Во нив авторите на статиите го
наведуваат изворот на податоци за своите трудови.
Табела Т. 4.
Вкупниот број на отпечатени референции е 3975, максимален број е отпечатен
во 2002 година (578), а после оваа година нивниот број се намалува се до 2005 година
(165), за во 2008 година да порасне на 361 што е за 36.5 помалку од средниот број .
Цитираните референции се поделени на четири категории : книги, периодични
публикации, електронски извори и друго . Како книги се броени и магистерските
работи и докторските дисертации. Во електронски извори се вброени е-адресите на
изворниот материал што се користел, а под друго се вброени известувањата од
конференции, презентациите, статии што се предвидени за публикување, што се
предадени за публикување, необјавени резултати, разни исвестувања, патенти,
стандарди, упатства за користење на апаратура, програми.

Најмногу се цитирани периодични научни публикации што е и нормално ако се
земе предвид фактот дека во периодичните научни публикации се објавуваат најсвежи
резултати од научните истражувања.

Најмалку се цитирани е-извори. Најчесто се цитирани референции од англиското
. .

говорно подрачЈе, потоа од руското, српското, македонското говорно подрачЈе, а
најмалку од француското говорно подрачје.
За една научна статија битно е да се знае староста на референциите што се
цитирани во неа. Со тоа се оценува дали авторот на статијата користи све)КИ податоци
од извори што се ценети за таа дисциплина.

Од анализата е констатирано дека најмногу се цитирани референции постари од
11 години (сумата од отпечатените книги и периодични публикации е 2014), а бројот
на цитираните референции што се 1-5 години постари од печатената статија (842) не е
многу поголем од бројот на цитираните референции што се постари 6-10 години (802).
Било како бројот на цитирани периодични публикации е поголем од бројот на
цитираните книги што и би требало да се очекува за едно стручно и научно списание.
Фактот дека преовл.адуваат периодични публикации постари од 11 години од статијата
во која се цитирани може да се објасни со немањето доволно финансии за набавка или
претплата на стручна и научна литература, како и недоволно користење на мреж:а .

Година 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 вкупно
период. 294 358 319 432 262 323 113 268 213 293 2875
книги 63 121 102 100 110 105 34 60 51 37 783
друго 78 26 30 45 19 26 18 8 11 25 286
ел . изв . 8 , 1 1 3 , , 6 6 6 31
вкупно 443 505 452 578 394 454 165 342 281 361 3975

Т. 4. Број на цитирани референции во периодот 1999-2008

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Заклучок

Од резултатите на анализата може да се добијат следниве информации:

- Списанието ја обработува научната област Хемија и се што е во врска со неа
(теорија, технологија и инженерство, настава),

- Списанието има тенденции да добие меѓународно признание и импакт-фактор
од областа Хемија (статиите се на англиски јазик; има уредувачки одбор со
меѓународно признати научници и внесено е во Thomson Reuters Products
индексирањето; авторите се од различни држави и институции; како автори се

јавуваат и два члена на Македонската Академија на Науките),

- Постои врска и соработка меѓу авторите ( авторите се од различни држави и
научни институции, наЈголем дел од статиите се напишани од три автора, а

најчесто во групата автори на една статија се автори од различни институти),
- Од изброените илустрации најмногубројни се графиконите и табелите
(карактеристика за едно научно списание).

- Од насловите на статиите може да се оцени дисциплината што ја обработува
статиЈата.

- Од цитираните референции преовладуваат периодичните публикации како
извор на податоци (периодичните публикации ги изнесуваат најсвежите научни
податоци),

Ова е само еден пример за тоа како може да се употребат методите од
библиометријата за оценка на едно периодично списание.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Bibliometric analysis for а scholarly journal ·

Milena Bojadziska,
Univ. "St. Cirilus and Methodius",

Faculty oftechnology and metallurgy,
library, Skopje, Republic ofMacedonia

Abstract

In this paper is presented quantitative analysis of scholarly joumal Macedonian Journal of
Chemistry and Chemical Engineering for the last ten years. Authors and citations are analysed. The
conclusion is that the topic of this journal is chemistry and chemistry engineering. The journal has international
character, there is collaboration between authors of different countries and institutions. All papers of the
journal are illustrated and periodical publications are more used аѕ а source of information.

Кеу words:
Bibliometrics, analysis, scholarly journal, Chemistry, Chemical Engineering

Библиографија:

Bibliometrics-Wikipedia (2009). Симнато на 22.06.2009 од мрежа
http://en.wikipedia.org./wiki/Вibliometrics

Bizjak, Breda (2007). Nekaj moznosti bibliometrijske analize casopisa OZ 1998-2006,
OrganizacijaZnanja, 12(3), 109-118

Koehler, Wallace and others. (2000) "А bibliometric analysis of select information science
print and electronic journals in the 1990ѕ". Information Research, 6 (1)
А vailable at: http:/ /InformationR.net/ir/6- l/paper88.html

Macedonian ј ournal of chemistry and chemical engineering (1998-2008)

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 023.4

Библиошекарска шеорија и иракшика

ЗВАЊАТА ВО БИБЛИОТЕЧНАТА ДЕЈНОСТ ЏОТГИК
ЗА УСОВРШУВАЊЕ И КОНКРЕТЕН ПРИДОНЕС ВО
УНАПРЕДУВАЊЕТО НА БИБЛИОТЕЧНАТА ДЕЈНОСТ

Д-р Николче Вељановски
Библиотекар советник

Ако изборот во звање виш библиотекар е поттик за библиотекарот кон сопствено
усовршување, со изборот во звање библиотекар-советник,библиотекарот добил висок
степен на стручност во повеќе процеси од библиотечната дејност и со своето
повеќегодишно искуство добил висок степен на знаење за развојот на
библиотекарството во минатото и во сегашноста, со подготвеност за конкретен
придонес во усовршување на работата, со прифаќање на сите модерни светски трендови
во библиотекарството . Овде веќе не ја гледаме амбицијата на библиотекарот кој
станал виш библиотекар. Овде го гледаме ентузијазмот на библиотекарот кој дал и
дава конкретен придонес од посебно значење за унапредување на библиотекарството
вградувајќи се себеси во библиотечната работа, а со тоа гледајќи се себеси како
библиотекар кој имал своја мисија и животна определба.

Забуни во аплицирањето за избор во звање во библиотечната дејност

Во библиотечната дејност библиотекарите аплицираат до Рецензионата комисија
за избор и преизбор во стручни звања во областа на библиотечната дејност при
Министерството за култура за стручните звања виш библиотекар и библиотекар
советник, според одредбите од членовите 4 7 и 48 од Законот за библиотеките
(,,Службен весник на Република Македонија" бр. 66/04 и 89/08). Според овој Закон,
условите или ставовите од одредбите на членовите 4 7 и 48 треба да бидат исполнети
од кандидатите кумулативно . Најголемата забуна кај апликантите за избор во звање
виш библиотекар или библиотекар-советник е ставот (1) од членовите 4 7 и 48, во кои
стои : ,,Во звањето виш библиотекар може да биде избрано лице кое има завршено
магистерски студии од соодветната област и три години работа како библиотекар
или десет години работа како библиотекар" и „Во звањето библиотекар-советник може
да биде избрано лице кое има докторат на науки од соодветната област и три години
работа како виш библиотекар или десет години работа како виш библиотекар" .

Во што се состои забуната кај апликантот?

Кога зборуваме за апликант што завршил магистерски или докторски студии,
. .

ТОЈ секако дека можел да користи делови од СВОЈОТ магистерски труд или докторска

дисертација да ги објавува како трудови во стручни списанија од областа на
библиотекарството, кои би требало да се сметаат и се од значење за унапредување на
библиотечната дејност. Но, во членовите 47 и 48, ставот (2) пе вели трудови туку:

Библиошекарска zueopuja и iipaкzuuкa Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

„објавени и реализирани стручни проекти од значење за унапредување на
библиотечната дејност", што од друга страна, пак, не значи дека апликантот треба да
има само теоретско знаење, кое до аплицирањето не успеал да го примени или да го

реализира на некој начин во својата работа, во својот Оддел и/или Библиотека и/или
на ниво на библиотеките и библиотечната дејност во Македонија и пошироко. Што
се однесува до изборот на апликантот во звање библиотекар-советник во член 48 став
(2) е посебно нагласено дека „објавените и реализирани стручни проекти" треба да
бидат „истакнати објавени и реализирани стручни проекти" и не само „од значење",
туку „од посебно значење за библиотечната дејност". Тоа подразбира: апликантот со
своите извонредни залагања во работата да покажал конкретен напредок во својот
Оддел и Библиотека, што исто така е препознато и прифатено во библиотеките во
Македонија и пошироко.
Значи, ставот (3) од Член 47: способност за самостојно организирање на
стручната работа, а посебно ставот (3) од Член 48: висок степен на самостојност во
организирањето на стручната работа, дава до знаење дека апликантот треба да ги
владее повеќето современи процеси во библиотечната работа.

Титулите во однос на изборот во звање виш библиотекар и библиотекар-советник

Стекнувањето со титулите магистер и доктор на науки од потесното научно
подрачје на библиотечната дејност не мора да значат добивање, односно избор во
звање виш библиотекар и библиотекар-советник по автоматизам. Со стекнувањето
на библиотекарот со титулите магистер и доктор на науки само се намалува времето
-услов за барање звање. Така, библиотекарот место да чека 10 години за да го исполни
првиот услов за барање да биде избран во звање виш библиотекар, тој условот го
исполнува со 3 години. Истото важи и за вишиот библиотекар, кој наместо да чека
уште десет години, условот го исполнува со наполнети три години. Меѓутоа,
исполнувањето на првиот услов, односно ставот (1) од членовите 47 и 48 од споменатиот
Закон за б~блиотечната дејност, со стекнување титула не значи дека истовремено
апликантот треба да биде избран во звање виш библиотекар или библиотекар
советник. Забуната па апликантот настанува поради тоа што тој смета дека паралелно
објавил и повеќе трудови - извадоци од темата на својот магистерски труд или
докторска дисертација што, според апликантот, ,,се разбира дека придонесуваат за
унапредување на библиотечната дејност" . Меѓутоа, во ставот (2) од членовите 47 и 48
станува збор за „објавени и реализирани стручни проекти од значење" и „истакнати
објавени и реализирани стручни проекти од посебно значење" за библиотечната
деЈност.
Тогаш што претставуваат магистерскиот труд и докторската дисертација во однос
на изборот во звање во библиотечната дејност?
Ако магистерскиот труд заедно со сите поттеми што ги содржи е еден објавен и
реализиран проект од значење за унапредување на библиотечната дејност, тогаш
докторската дисертација со сите поттеми е еден објавен и реализиран проект од

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и иракшика

посебно значење за унапредување на библиотечната дејност. Оттука, според големото
значење на едниот и другиот труд, апликантот го скратува времето за исполнување
на условот за барање избор во звање виш библиотекар или библиотекар-советник за
седум (7) години. Меѓутоа, и покрај големото значење на овие трудови, тие се само
еден реализиран проект што не значи дека е доволен за избор во звање . Другите
реализирани проекти и покрај тоа што можат да бидат многу помали, сепак ја
покажуваат подготвеноста и способно,ста на библиотекарот и вишиот библиотекар
да ги извршуваат повеќето стручни работи во библиотечната работа, како и
подготвеноста за прифаќање на современите библиотечни процеси. Како потврда за
погоре кажаното, би го зел најновиот пример на 10-те магистри по библиотекарство,
кои на 9-ти ноември 2009 година го имаа својот завршен испит, односно одбраната на
својот магистерски труд. Ова е за прв пат во историјата на библиотекарството во
Македонија официјално да се посетуваат постдипломски студии по библиотекарство .
Овие студии беа во рамки на Болоњската декларација за постдипломските студии, а
предавањата и полагањата се одржуваа во Задар, Охрид, Скопје, Приштина и Љубљана.
Најверојатно затоа што студиите се одржуваа за прв пат, беше прекршена старосната
граница од 3 5 години и постдипломските студии ги посетуваа и успешно ги завршија
мои колеги со полни 40 и 50 години, односно со искуство во библиотекарството од
околу 20 години и млади колеги до 30 години, кои или немале или имале две, три или
неколку години искуство во библиотекарството . Повеќето од помладите колеги се
уште ја немаат добиено лиценцата за основната стручна каталошка обработка на
монографските публикации ЦОБИСС 2/ Каталогизација, а двајца и воопшто не го
посутувале курсот, а сепак добија титула магистер по библиотекарство по 2 години
од запишувањето. Кога би ја занемариле нивната стручна подготвеност, тие уште утре,
со исполнувањето на првиот услов, став (1) од '•лен 47 од Законот за библиотечната
дејност може да бидат избрани во звање виш библиотекар, а по уште само 3 следни
години, во кои имаат добри изгледи да докторираат, со исполнување на првиот услов,
став (1) од '•лен 48, би биле избрани во звање библиотекар-советник. Се разбира, овде
сметаме на извадоците од нивните теми публикувани во библиотечните списанија и
„ги земаме здраво за готово како голем напредок во библиотекарството" . Значи, за
само неколку години би го добиле највисокото звање во библиотекарството.
Се разбира дека не би можеле да го порекнеме големиот капацитет и на
помладите колеги за истражувачка и научно-истрачувачка работа, но не смееме да го
потценуваме искуството на постарите колеги кои, исто така, магистрираа и секако

дека ќе докторираат затоа што тие ги обучуваат помладите магистри и им ги
доделуваат лиценците за стручните работи, а самите тие ќе бидат избрани во звање
библиотекар-советник со работно искуство од 20, 25 или 30 години. Истото важи и за
преостанатите постари и, воопшто, колеги кои имаат само работно искуство од над
10 години како библиотекари и уште најмалку 10 години како виши библиотекари до
добивањето на звање библиотекар-советник затоа што не добиле титула магистер
или доктор на науки.

Библиошекарска iiieopuja и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Оттука следи дека титулата магистер и/или доктор по библиотечни науки како
исполнет прв услов според Законот, како и нивните трудови, секако најголемиот дел
извадоци од нивните теми може да се земат само како еден голем значаен проект и

затоа апликантите ќе мораат да имаат објавено и реализирано и повеќе други
различни помали и поголеми проекти од нивната практична стручна работа заради
конкретен напредок во своите оддели, во Библиотеката и пошироко за да може да си
го заслужат звањето виш библиотекар или библиотекар-советник на работното место,
како теоретски, така и практично.

Споредено со титулите во образованието и науката, звањето библиотекар
советник не е ниту доктор на науки, ниту вонреден професор, туку професор што се
усовршил за повеќе процеси во библиотечната дејност.

Значењето на кратката биографија (CV) и интервјуто во поглед на аплицирање
за избор во звање виш библиотекар и библиотекар-советник

Денес, во светот пишувањето на кратката биографија или СV-то (Cuпiculum Vitae)
или Resume е усовршено до толкава мера, што за тоа се пишуваат и цели книги . Да се
аплицира за избор во звање виш библиотекар и библиотекар-советник, а притоа да
не се знае како треба да изгледа кратката биографија, односно што да се потенцира
во неа, значи апликантот да биде ставен во незгодна ситуација на незнаење, а исто
така и на одбивање. Сега малку ќе зборувам од моето лично искуство како претседател
на Рецензионата комисија за избор и преизбор на звања во библиотечната дејност
при Министерството за култура на Р . Македонија.
Апликацијата, односно пријавата за избор во звање виш библиотекар и
библиотекар-советник се состои од кратка биографија во која се наведуваат покрај
името и презимето и адресата, работното искуство, образованието, работилници и
работилници за усовршување во работата, конференции, семинари и стручни и научни
престои во странство, листа на учество во проекти, како и листа на обј авени и
необјавени трудови. Исто така се пишува за членство во организации, хоби и ел.
Секако дека постојат и други нешта што влегуваат во кратката биографија, но сето
ова треба да биде доволно сликовито наведено за Рецензионата комисија да не мора
да трага по одредени податоци низ преостанатите приложени документи. Во барањето
за избор во звање библиотекар-советник, апликантот не смее да си дозволи да напише
само дека е вработен во библиотеката и толку. Каде е движењето во работата? Каде
е придонесот во таа работа? Каде ќе ги видиме амбициите и ентузијазмот на
апликантот? Ако згора над тоа во работното искуство пишува за своето образование,
се разбира, сакајќи да го нагласи, тогаш Рецензионата комисија е наполно збунета од
незнаењето на апликантот. Во друг случај, пак, повторно во барање за избор во
библиотекар-советник, наполно недостасува година на вработување и година на
добивање звање виш библиотекар, а да не зборуваме за работното искуство, него треба
да го бараме од некаде наведени проекти и изложби или во други приЛО)l<ени

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

документи . Во барање за избор во виш библиотекар, под наслов активности,
едноподруго, одделени со запирка, се наведени сите можни проекти и активности без
посебно нагласување и слично, а целата апликација, без прило)кени други документи,
е нецела страница и пол.

Што се однесува до односот на апликантот при интервјуто, односно разговорот
со Рецензионата комисија, апликантот е викнат на разговор, влегува, седнува и без
воопшто нешто да биде прашан, вели: ,,сакам да кажам дека ова е најблагородната
Комисија за избор во звања досега ... " На крајот од разговорот кога апликантот е
замолен даја остави Комисијата насамо, тој останува да седи и понатаму уште неколку
минути, небаре е збунет од разговорот ...
Сепак, апликантите треба да покажат, без оглед дали лично ја ценат
Рецензионата комисија или не, еден респект, култура и скромност на подносител на
барање за избор во звање бидејќи секое спротивно однесување е на штета на човечкото
однесување и библиоrекарството. Сметам дека ова мое искуство ќе им помогне на
сите идни апликанти во нивното барање за избор во звање во библиотечната дејност
и нема да ги разочара во нивните очекувања.

ЗВАЊАТА ВО БИБЛИОТЕЧНАТА ДЕЈНОСТ ПОТТИК
ЗА УСОВРШУВАЊЕ И КОНКРЕТЕН ПРИДОНЕС ВО
УНАПРЕДУВАЊЕТОНАБИБЛИОТЕЧНАТАДЕЈНОСТ

·Ако изборот во звање виш библиотекар е поттик за библиотекарот кон сопствено
усовршување, со изборот во звање библиотекар-советник, библиотекарот добил висок
степен на стручност во повеќе процеси од библиотечната дејност и е секогаш
подготвен да ги прифати светските трендови во библиотекарството. Ако во вишиот
библиотекар гледаме амбициозна личност, во библиотекарот-советник ние мора да
го препознаеме неговиот ентузиЈ азам што дал и дава конкретен придонес во

унапредување на библиотекарството .
Главната забуна на апликантот кога бара избор во звање виш библиотекар или
библиотекар-советник е во погрешното толкување на одбранетиот магистерски труд
или докторска дисертација во потесното подрачје на библиотекарството, дека со нив
по автоматизам се добиваат претходно споменатите библиотечни звања, од друга
страна, пак, заборавајќи на потребните професионални знаења и стручност во
работата неопходни за конкретен придонес во унапредувањето на работата во својот
Оддел, Библиотеката и библиотекарството.
Исто така, апликантот мора да обрне внимание на вештото пишување на свој ата
кратка биографија или CV (Cuпiculuш vitae, Resuшe) за да може Рецензионата комисија
да има целосна слика за професионалното знаење на апликантот и за капацитетот за
негово понатамошно професионално усовршување, исто како и за неговиот конкретен
придонес во унапредување на библиотекарството .

Библиотекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

TITLES OF PROFESSION IN LIBRARIANSHIP- STIMULUS
FOR PROFESSIONAL IMPROVEMENT AND CONCRETE
CONTRIBUTION ТО THEADV ANCEМENT 1N
LIBRARIANSШP

If the proшotion to the title of advanced librarian is а stiшulus for the librarian in his professional
iшproveшent, with the proшotion to the title of library consultant, the librarian acquired high degree of
expertise in the 1nost ofthe library processes being ever ready to accept the world trends in librarianship.
If in the advanced librarian we ѕее an a1nbitious person, in the library consultaвt we 1nust recognize one 'ѕ
eвthusiasш who gives а concrete contribution to the advance1nent oflibrarianship.
Тhе шain confusion of the applicant when applying for proшotion to the title of advanced libraiian ог

library consultant is his taking the defense of the Маѕtег thesis or the doctoral dissertation in the naпower
field oflibrarianship аѕ а 1neans of acquiring the before шentioned library titles of profession at the same
time forgetting on the needed professional skills for concrete contribution to the advanceшent of the work
in his libгary departшent, Library and librarianship.

Also, the applicant 1nust рау attention to skillfully writing а short biography or CV (Cuпiculшn vitae
or Resu1ne), ѕо that the Review Commission will have overall picture ofthe applicant' s profes~ional
knowledge, capacity offurtherprofessional i1nproveшent, аѕ well аѕ his concrete contribution to the
advancement in librarianship.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

УДК 02(091)

ЗА ЧЕТОЦИНА БИБЛИОТЕКАРСТВОТО КАКО
ВИСОКО ВРЕДНА, НЕЗАМЕНЛИВАИУНИВЕРЗАЛНА
ПРИДОБИВКА НА КУЛТУРАТА

Сузана Котовчевска, виш библиотекар

Разликите помеѓу библиотеките, музеите и архивите - ,,институциите на
паметењето" во текот на историјата не биле многу значајни, забеле)кливи и јасни.
Најстарите познати библиотеки во историјата всушност биле архивите. Тоа што често
се нарекувало „библиотека на храмот" или „библиотека на палатата", всушност
претставувале збирки на текстови ( со клинесто писмо обично претставено на плочки)
што ги документирале службените верски активности од судската палата. Дури
подоцна, збирките на другите видови текстови се нарекуваат „музеи" поради тоа што
зградите биле подигнувани во чест на музите. На големата Александриска библиотека,
на пример, и било дадено името Музеон - храм посветен на музите. Практично, многу
мали или незначителни биле разликите помеѓу библиотеките и музеите се до раниот
модерен период кога развојот на типографскиот печат доведе до драстично
зголемување на количеството на расположливи текстови, од кога тие се издвојуваат
од збирките на објекти, а библиотеките почнуваат да се разликуваат од музеите.
Практиката на издвојување на службените записи од другите видови документи е
настаната речиси во исто време развивајќи се од рационалната бирократизација на
власта.

· Неслучајно древните народи му давале толку големо значење и содржина на
поимот библиотека. Владетелите, основачи на библиотеките им придавале посебно
внимание и воделе сериозна грижа за библиотечниот фонд штто се формирал во текот
на долгиот временски период . Храмовите на книгата претставувале гордост за
владетелите и тие дури се натпреварувале во таа значајна област . Постоело огромно
соперништво помеѓу владетелите во тоа време кој ќе изгради поубава библиотека и
чија библиотека ќе биде побогата со вреден книжевен фонд. Заради тоа, заштитата
на книгата и на книжевното богатство зазема централно место во дејноста на
библиотеките.
Најстарите остатоци од библиотеките пронајдени се за време на археолошките
истражувања во Месопотамија (Ур, Нипур, Лагаш, Ниниве) како збирки на глинени
плочи и свитоци напишани (испишани) со клинесто писмо. Библиотеката како
архитектонски објект постоела и во периодот на антиката во хеленските,
хеленистичките и римските градови, за што постојат и голем број сведоштва во
пишаната документациЈ а.

Најстари градби на библиотеките (постојат само темели и архитектонски
фрагменти) се наоѓаат на Ур (Dublal-1nah), кои датираат од Ш милениум п.н.е., во Пергам
од II или II милениум п.н.е., во Ефес од 107 година. Ефеската библиотека имала
централен хол со површина од 120 м2 и ѕидни полици на кои биле сместени свитоците
на ракописите.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Остатоци од римските градби од Ш век се наоѓаат во Тимгад во Ашкир. Почнувајќи
од IV век место свитоците се појавуваат поврзани (подврзани) книги со листови ( codex);
нивниот правоаголен облик бил условен од техничките уреди и мебелот (пултови,
полици) што биле карактеристични за тоа време.
Библиотеките низ епохите непрекинато се менуваат и се збогатуваат со нови
содржини, со нови конструктивни решениЈ а, со нови стилски карактеристики што

симболизираат определени епохи. Секоја епоха остава неизбришливи траги во нивната
архитектонска композиција, во нивниот облик и во богатата декорација на ентериерот.
Новите промени секогаш биле во функција на зголемените барања од библиотеките
и нивната функционалност, која била во корелација со непрекинатиот пораст на
КНИ)Кните фондови, збирките на книги, начинот на нивното сместување, манипулирање
со консеквенциите ~а функционалната организација и на конструктивните решенија .
Цивилизацијата настанала во Египет и Месопотамија и точно на тие места ги
наоѓаме најраните примери на нејзините главни карактеристики - пишувањето.
Испишаните глинени таблици што настанале малку пред 3000 година п . н.е., се
пронајдени меѓу археолошките остатоци на Сумерите, мошне надарен народ кој
:живеел на југот на Месопотамија. Со исклучок на Египет, каде што не мо)кеме да ја
следиме историјата на нивното писмо (заради материјалот - папирусот што бил
подложен на пропаѓање), глинените таблици се користеле и во Сирија, Мала Азија,
Персија, дури и на Крит. Глинените таблици на Блискиот Исток се користеле повеќе
од два и пол милениуми, а во некои краеви и до почетокот на христиЈанскиот период,

додека конечно не им го отстапиле местото на новите позгодни решениЈ а.

Денес археолозите наоѓаат глинени таблици во групи, понекогаш во импозантна
бројка од повеќе илјади парчиња со различна тематика (пишувањето на почетокот
почнало како примитивен облик на книговодство). На глинените таблици на кои било
пишувано со кунеиформно-клинесто писмо, во најголем дел биле претставувани
документи со определена тематика: пресметки, испораки, признаници, инвентарди,

потврди за заеми, брачни договори, договори за развод, судски пресуди итн. Тие на
некој начин се чувале со цел да се користат како досиеја, односно како архиви.
Понекогаш, но многу ретко се наоѓале записи што биле израз на умствена активност.
Записите биле дијапазон од едноставен материјал за подучување до креативна
литература што се поЈавиле многу рано.

„Во близина на Нипур, во јужна Месопотамија, на пример, ископувањата на
светлоста на денот изнесле група таблици, од средината на Ш милениум п.н. е., на кои
биле врежани списоци со географски називи, имиња на богови, називи на занимања,
вежби за учење на пишување и еден број химни.
Многу е веројатно тие да се дел од збирката што и припаѓала на пишувачката
школа, можеби во рамките на храмот, збирки на дела што се држеле при рака за
секојдневно консултирање: со други зборови, на нејзината библиотека." 1

Ј)Лионел Касон (2004) Библиошеке ciliapo'i све~иа, Беоzрад, Клио, cilip.11

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и иракшика

За полесно снаоѓање со мноштвото таблици, писарите од древниот Блиски Исток
ф " подготвувале „каталози на своите ондови , исто така, испишани на глинени плочи.
Помеѓу таблиците пронајдени во Нипур, имало две што датирале од 2000 г. п .н.е., на
кои биле испишани пописите на сумерските книжевни дела - разни митови, та)I<ачки
химни. На една значително подолга плочка биле испишани 68 наслови, а на другата
62. Очигледно е дека и двете се однесувале на иста збирка бидејќи и на двете се
појавувале 43 исти наслови. Најверојатно станува збор за две групи таблици за
определена област во кои е извршена ревизија на делата направени во различни
временски периоди. Тоа говори за еден значаен чекор кон почнување на процесот
неопходен за систематизирање на збирките. Следните два логични чекора биле
насочени кон подобрување на каталогизацијата и кон додавањето белешки за
идентификација во таблиците. Овие значајни чекори временски можеме да ги
лоцираме најдоцна во XIII век п.н.е., како што тоа најдобро МО)I<еме да го
идентификуваме во содржината на наодите од Хатуша.
За илустрација, Хатуша претставува древна населба лоцирана на 200 км
југоисточно од Анкара. Во Хатуша, престолнина на царството на Хетитите од XVIII
до XIII век п.н.е. , биле откриени голем број таблици што потекнувале од кралската
палата. Покрај поголемиот број таблици, откриени се и значителен број таблици што
содржат различни текстови, од прозаични прирачници од хетитски верзии на

сумерските и вавилонските епови. На некои од нив, на крајот од текстот или на задната
страница, како додаток имало неколку редови што го идентификувале текстот. Тоа е
идентично со денешните насловни страници и кои се нарекуваат колофон. Корените
на овој термин ги наоѓаме во грчкиот збор колопхон, ,,завршна (крајна) постапка"
што се однесува на античката практика на крајот да се внесуваат податоци за делото
(за разлика од денес кога тоа се става на насловната страница). Секој колофон почнува
со бројот на таблицата на која е напишан. Тоа било од пресудно значење бидејќи за
некој дела било потребен поголем број таблици што се испишувале од двете страни
со многу ситни букви. Тоа било потребно бидејќи таблиците се чувале подредени една
врз друга, што давало можност за нивно погрешно редење или губење. На таблиците
биле испишани имињата на писарите што биле вклучени во поправките /корекциите/
на текстовите на оштетените таблици .
Колофоните во голема мера им помагале на корисниците на збирките бидејќи
со нивната содржина читателите ги утврдувале содржината на таблиците и делот на
трудот кој бил претставен на нивните страни.
Несомнено ова значајно откритие во Хатуша фрла нова светлина врз напредокот
што бил постигнат со примената на каталозите во однос на едноставните пописи
карактеристични за откритијата во Нипур и античка Ебла во Сирија, каде што биле
ископани околу 2000 таблици во периодот помеѓу 2300 и 2250 г. п.н . е., кога ја запалиле
освојувачите. Исто така и помеѓу овие таблици се наоѓале околу шеесетина на кои
биле запишани зборови на сумерскиот јазик - називи на занимања, географски називи,
имиња на птици, имиња на риби итн. На дваесет и осум таблици биле испишани
двојазични списоци на зборови, паралелно на сумерски и на еблантски јазик. Исто

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

така, биле откриени и две таблици - дупликати на кои бил испишан текст на еден
сумитски мит и други таблици, што говори дека тоа била работна библиотека на
кралскиот писар.

Вредноста на откритието во Хатуша во контекст на откривањето на
прапочетоците на библиотекарското работење ја надополнуваат и низите на таблици
(најверојатно од ХШ век п.н.е.) со детално испишани библиографски записи. Секој
запис почнува со давање информации за вкупниот број таблици што ги опфаќа
определено дело, а од насловите може да се идентификува делото. Насловот е
презентиран или на првиот ред на делото или има крајно сублимиран приказ на
неговата содржина.

Исто така на нив било означено дали таблицата го претставува крајот на делото
или не. Значајно е и тоа што понекогаш во записот се наведувало и името на авторот
или се презентирани други корисни информации неопходни за полесно и
пофункционално користење од страна на читателите.
Значајно е да се потенцираат уште неколку податоци за а)курниот пристап и за
професионалниот однос на луѓето што биле задолжени да го организираат
функционирањето на овие библиотеки во раната фаза на нивниот развој .
Тие давале и информации за таблиците што недостасуваат, известувања за
разместеноста на таблиците, за начинот на нивната поставеност (вертикално -
хоризонтално).
Колофоните испишани на таблиците претставуваат записи - каталошки опис на
таблицата. Во суштина, од практична гледна точка сите дела што биле попишани во
колофонот биле во врска со религијата: ,,ритуали за множество на ситуации, од
изведување на заштитни бајачки за генералите што ја предводеле војската во борба,
до решавање на фамилијарните кавги, толкување на претскажувањата и така натаму"2 .
Подреденоста и „каталогизацијата на таблиците" претставувале исклучително вреден
и неопходен помошен алат што имал само еден недостаток - азбучна подреденост на
каталошките записи - нешто што ќе се појави по илјада и петстотини години подоцна.
Исто така, како „недостаток" можеме да го потенцираме и непостоењето назнаки за
физичкото место на кое биле сместени таблиците.
Но и покрај сите „недостатоци" на овој модел ( сепак тоа не се недостатоци во
вистинска смисла на зборот во тоа време), без сомнение тој претставува значаен и
револуционерен чекор напред во однос на простото (едноставно) наброј ување на
насловите на таблиците карактеристични за откритијата од Нипур и делумно од Ебла
во Сирија. Значајно е што почнало во еден континуитет да се продлабочува и да се
збогатува библиотечното работење во вековите што ќе следат.
На Блискиот Исток во анализираниов период збирките на таблиците се
формирале со препишување бидејќи не постоел пазар на книги.
Се уште во историјата не се познати имињата на владетелите во Хатуша и Ебла
што ги формирале кралските библиотеки. Во XII век п.н. е. Тиглат - Пилсар I, еден од
најголемите асирски владетели (владеел околу 40 години), во историјата се споменува

2) lbid : str. 14

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и иракшика

како основач на библиотека. Како доказ за ова тврдење може да ни послужат
откритијата од ископувањето на храмот на Ашура (врховен асирски бог), во градот
Ашура, кој претставува верска престолнина на Асирците. На откриената збирка и се
припишуваат стотина различни дела што претставуваат само еден дел од неговиот

фонд формиран во времето на неговото владеење. Исто како и претходните збирки,
само определен број дела претставуваат чисто книжевни трудови, ,,Најголем дел се
дела кои се занимаваат со предзнаците, влијанието на ѕвездите и другите небесни тела,
претскажување на иднината со помош на жртвени животни, природни настани и слично.

Следната поголема група се стандардни прирачници - списоци од речнички тип,
списоци на растенија, дрвја, животни, богови, називи на места, една таблица за
множење, еден текст од астрономија"3 .
Исто така, во оваа збирка пронајдени се и неколку химни - дури и еден каталог
со музички композиции што биле мошне детални (биле обеле)кани и инструменти со
кои се пееле музичките композиции).
Тиглат - Пилсар I е првиот владетел чие име ни е познато како основач на
библиотека во тоа време, но исто така уште еден подоцнежен крал на Асириј а,
Асурбанипал, се споменува како основач на библиотека, односно „вистинска,
систематски собрана библиотечна збирка на древниот Блиски Исток. Неговата збирка
била неколкупати поголема од претходно откриените збирки и нејзината големина
ќе биде надмината во следните три и пол века. Асурбанипал, кој владеел речиси
половина век (668 - 627 г. п.н.е.) бил мошне писмен и се гордеел со тоа бидејќи никој
од претходните кралеви не Ја согледал таа умешност.

1
Во втората половина на XIX век, во урнатините на кралската палата во Нинива,
британските археолози открија вистинско богатство во кое спаѓале стотина
примероци со различни стручни текстови, пронајден е познатиот Еп за Гилгамеш, Еп
за Постајна и голем број од најзначајните дела на древната блискоисточна книжевност.
Колофоните несомнено упатуваат на владетелот Асурбанипал, односно на „Палатата
на Асурбанипал, кралот на светот, кралот на Асирија". Според анализата на
содржината на таблиците, можеме да констатираме дека библиотеката е формирана
заради „кралско промислување". Таа претставувала кралска приватна збирка бидејќи
како што истакнавме претходно, кралот бил еден од ретките владетели што знаел да
чита и да пишува со клинесто писмо. Библиотечната граѓа на некој начин е идентична
со библиотечната граѓа од збирката на Тиглата - Пилсар.
„Во најголем број ја составуваат текстови во врска со претскажувањето на
иднината. Следната голема група се текстовите од техничка природа во врска со
религијата и магијата-ритуали, баења, молитви за божја помош. Потоа доаѓа групата
со училишни текстови - списоци на зборови и називи, речници за преведување од
сумерски на акадски. Таблиците со книжевни текстови, како што е денес толку
ценетиот Еп за Гилгамеш, биле сразмерно малку. Се проценува дека
Асурбанипаловата библиотека имала околу 1500 наслови: бидејќи повеќето постоеле
во повеќе примероци, и до шест, вкупниот број таблици бил многу поголем."4

3) lbid: str. 16,· 4) lbid: str. 18

Библиошекарска теорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Дел од ова непроценливо богатство Асурбанипал го донесол од поголемата
културна престолнина Вавилон ( од неговите храмови), ги зел и таблиците од
библиотеката на Тиглата Пилсар, како што направил и со таблиците од приватните
библиотеки . Најголемите набавки на таблици за библиотеката ( според определени
пишани документи) ги направил во периодот помеѓу јануари и март во 74 7 г. п . н.е.,
што се потврдува и со определени пишани хронолошки показатели. На овој начин
биле набавени околу 2000 таблици и 300 дрвени табли, што претставува значителна
набавка за тоа време. Карактеристично е што во овој период се појавуваат и дрвени
табли што говори за мо)кноста дека определени блискоисточни збирки биле
претставувани и во ваков нестандарден облик. Тоа што било напишано на овие табли
било засекогаш загубено, но за историјата на цивилизацијата останува како значителен
податок чии „траги" најверојатно водат кон Вавилон .
Исто така значајно за овој период е што кралот Асурбанипал востановил и
безбедносни мерки за заштита на библиотечниот фонд од кражба . Новината се
состоела во тоа што прегледувањето на „кралските таблици" од почетокот до крајот
се реализирало само во присуство на кралскиот службеник. Библиотеката што била
сместена во кралската палата морала да осмисли и инструментариум со кој ќе се
осигури уредно враќање на позајмените глинени таблици. Освен другите „безбедносни
мерки", како метод неопходен за елиминирање на овој проблем се практикувала и
забраната за изнесување на таблиците надвор од просториите на библиотеката . Биле
разработени и мерки за заштита на таблиците од оштетувања, со пишување
предупредувања, заплашувања со клетви од сите богови, одмазда од сите богови,
класични заплашувања и слично.

Виновници и , :осомничени" против кои биле наменети клетви и закани во прв
ред биле свештениците, писарите и сличните стручњаци што имале најголеми
контакти со таблиците. Според зборовите на еден угледен астролог,
Асурбанипаловата збирка била референта библиотека, опремена според потребите
на пророците и луѓето што се специјализирале за практикување на магијата и биле
одговорни за духовната сигурност на кралевите и на другите важни личности". Други
истражувачи сметаат дека оваа библиотека првенствено била опремена во согласност
со потребите на кралот, за негово „промислување и кажување", со единствена цел да
донесува рационални одлуки, да Ја проверува точноста на определени цитати што му

ги презентирале неговите советници кога ги толкувале разните претскажувања .

Место заклучок, можеме да констатираме дека суштината и карактерот на
блискоисточните збирки од анализираниот период биле детерминирани од потребите
на цивилизацијата на која и припаѓале. Логично, со крајот на тие цивилизации,
неизбежен бил и нивниот крај бидејќи во себе не содржеле критична маса и плодно
семе од кое ќе изникнат нови библиотеки со далеку пошироки хоризонти и дострели
од типот на библиотеките што ќе се појават во старомакедонскиот, старогрчкиот и
римскиот свет. Но сепак нивното почесто место во историските записи не МО)Ке да
биде засенето бидејќи тие ги утврдиле прапочетоците на оваа благородна дисциплина
и вредна цивилизациска придобивка. Во нивното работење ги откриваме првите

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

неопходни, логични и суштински чекори во формирањето на основните
библиотекарски постапки: идентификација (и нотирање) на одделните дела со помош
на давање наслови; групирање (систематизација) на слични дела; изработка на
каталози. Исто така во нив се појавиле првите детски болести карактеристични за
сите библиотеки: кражби, уништувања и лошо раководење со библиотекарската граѓа.
Египет како друг блискоисточен цивилизациски центар што располагал со
големи потенцијали на списи ( од технички и книжевен карактер) нема што да им додаде
на историјата на библиотеките за тој период. Денес за библиотеките во Египет многу
малку се знае, односно знаењата за нив се посредни, многу замаглени и нецелосни.

Единствениот досега пронајден податок, напишан релативно долго по траењето на
златното доба на Египет претставува пишувањето на грчкиот историчар од I век п.н.е.
-Диодор, кој опишувајќи го комплексот згради „Озимандијас" - како што го нарекувал
фараонот Рамзес П (1279-1213 г. п.н . е.), соопштува дека тука се наоѓала и „посветената
библиотека". Тој го цитира натписот над нејзиниот влез - ,,Клиника за душата".
Немо)кноста да кажеме нешто повеќе за библиотеките во древниот Египет
произлегува и од нивната традициЈа да пишуваат на папирус место на глинени плочи.

Иако има зачувани поединечни примероци, непостоењето на поголем квантум на
пишани примероци што би биле карактеристични за утврдување на постоењето на
фонд на една библиотека, ни ја намалува можноста да извлечеме прецизни и валидни
заклучоци за развојот на библиотеките во древниот Египет.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 027.1 (497.751)

По трагите на едно писмо на Скопскиот митрополит Јосиф од 1935 година

ДОМАШНИТЕ БИБЛИОТЕКИ НА ТЕТОВСКИТЕ
СВЕШТЕНИЦИБОГАТИСОБОГОСЛОВСКИКНИГИ,
НО И СО ДЕЛА НА СВЕТСКИТЕ КЛАСИЦИ

Владимир Кочоски, виш библиотекар

Благодарение на едно писмо на неговото Високо Преосвештенство
Митрополитот скопски Господин Господин Јосиф од 1 октомври 1935 година со број
9481/35, упатено до тетовскиот архиерејски намесник протојереј Јордан Т. Поповиќ,
со кое од него бара да ги извести сите парохиски свештеници од тетовската околија и
секој од нив да поднесе писмен извештај за своите домашни библиотеки и прочитани
книги, добиваме драгоцени податоци за состојбата на личните библиотеки на
свештените лица во тој период . Од зачуваната преписка и доставените извештаи што
се наоѓаат во Државниот архив на Македонија (АК-319 /П/3.7 . ), може да се констатира
дека речиси сите свештени лица во Тетовско поседувале завидни домашни библиотеки
за тоа време и тоа не само со книги потребни за вршење на богослужбата и разни
црковни обреди, туку и со литература од современите домашни писатели и светските
класици. Свои извеrптаи доставиле осум свештени лица.
Во своето писмо до Скопскиот митрополит свештеникот Дамјан Поповски,
тогаш парох теаречки, пишува дека од неговото стапување на парохиска слу)кба се
трудел да набави и да прочита книги од богословска литература, од кои црпел знаења
и поуки за успешно вршење на свештеничкиот позив и додава дека книгите ги

набавувал со сопствени пари. Натаму наведува дека во текот на годината ги читал и
делата на Толстој, Достоевски, Иго и други. Тој, како што пишува, се трудел да набавува
книги најпрвин со богослу)кбена литература поради дополнение и усовршување на
стручните знаења, а кога ќе го постигнел тоа, купувал и друга корисна литература од
светската книжевност, на што владиката на неговиот извештај ќе запише иовеќе да
куиува и да чиша книги со богослужбена содржина. Поп Дамјан Поповски во својот
извештај до скопскиот владика се жали дека до научно-богословски книги тешко се
доаѓа бидејќи во "нашата" литература и на "наш" јазик малку ги има и ретко се наоѓа,
а воедно ни открива и еден податок дека освен што користи книги што ги позаЈмува

од своите колеги свештеници и пријатели, исто така се служи и со библиошекаша на
основното училиште "Кралевиќ Томислав"во Теарце.
Во писмото до Скопскиот владика, поп Дамјан Поповски открива и една негова
способност за собирање народни песни, приказни и поговорки, кои ги испраќал на
печатење . За жал, нема податоци кога, каде и дали воопшто се печатени собраните
народни умотворби. Во локалниот весник "Глас Полог а", тој пишува против
суеверието, за искоренување на народното празноверие и штетните обичаи што ги
забележал меѓу народот.

/
_/

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и иракшика

Протојереј ставрофор Дамјан Поповски е роден во 1911 година во Вруток .
Основно училиште учи во Гостивар и во Тетово, а потоа Богословско училиште
завршува во Призрен. Во 1930 година е назначен за свештеник во Теаречката парохија,
каде што ќе службува се до 1945 година. По завршувањето на Втората светска војна е
преместен за свештеник во црквите "Св. Никола" и "Св. Кирил и Методиј" во Тетово.
Животот го завршува како протојереј-ставрофор во 1996 година добивајќи ги пред
тоа сите црковни одликувања за свој ата работа.
Отец Дамјан Поповски до крајот на својот живот ќе остане голем љубител на
книгата и читањето. Во неговата лична библиотека ќе има неколку илјади книги не
само со религиозна содр)l<Ина, туку и дела од светските класици. По неговата смрт
книгите ќе бидат поделени меѓу неговите синови. Богослужбените книги неговиот
син Владимир Поповски ќе и ги подари на црквата "Св Кирил и Методиј" во Тетово,
пренесувајќи ги на трипати со полно возило "лада нива".
Парохот вратнички, свештеникот Видоја М. Крстиќ, во својот извештај до
владиката Ј осиф истакнува дека го сака читањето и дека предмет на неговото
интересирање не се само книгите со религиозна содржина, туку неговиот интерес е

голем и за светската класична литература. Тој ќе му напише на скопскиот владика:
"Најмногу ме ини,,1,ересирааш делаu.ш од боzословскаша книжевносш и делаша на
рускише иисашели (во ироза). Првише иоради шоа шшо ми е иошребно боzословско
образование како свешшеник, а вшораша иоради шоа шшо во неа се шрешираа~и и се
решавааиt многу иробле.ми во живошош на најираведен начин, врз ше.мели~ие на
хрисшијансшвошо (осQбено кајДос~иоевски) ".
Читајќи го неговиот извештај, владиката Јосиф на крајот на извештајот ќе му
"сугерира" да чииш шшо иовеќе, но вни.машелно, со размислување и разбирање. Да се
ииuLува шшо иоедносшавно и иоириродно. Свешошо иис.мо секогаш нека е itpeд очише
на свешшеникош.

Личната библиотека на јерејот Видоја Крстиќ, парохот вратнички, според
приложениот список не е импресивна според бројот на монографските публикации,
меѓутоа, импресионира со изборот на делата. Во неговата библиотека, за чија судбина
ништо не се знае, имало дела од светските класици како што се: Достоевски, Толстој,
Горки, Флобер, Чехов, Пушкин, Гете, Данте, Шопенхауер, потоа од Ѓура Јакшиќ, Петар
Петровиќ-Његош и други.
Свештеникот Видоја Крстиќ е роден на 2 јули 1905 година во село Градиште, кое
се наоѓа во близина на Пирот во Србија. Во Битола учел богословско училиште, кое
го завршил во 1929 година. За ѓакон бил ракоположен на 10 март 1930 година, а седум
дена подоцна бил произведен во чин свештеник од Скопскиот митрополит Варнава.
Цели седум години бил парохиски свештеник во вратничката парохија, а потоа бил
преместен во Гостивар, каде што долги години бил архиерејски намесник.
Парохот челопечки, свештеникот Миливој Димитријевиќ, во извештајот до
владиката Јосиф му пишува дека во 1934 година прочитал 60 книги, поголемиот број
со богословска содржина, но предмет на прочит му биле и книгите: "Мртви души" од
Н.В. Гогољ, "Злосторство и казна" од Ф. Достоевски, "Воскресение" од Л. Н. Толстој,

Библиотекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

"Раскази" од Тургенев и други . Освен со читање, свештеникот Миливој Димитриевски
пишувал по нешто и за падот на моралот и написите ги објавувал во локалниот весник
"Глас Полага". Младиот свештеник на владиката му се жали за тешките услови за
купување книги и покрај тоа што еден млад све~ишеник има добра волја да си создаде
за себе добра богословска библиош,ека. Натаму во извештајот наведува дека неговата
лична библиотека содржи 270 книги со разна содржина. Книгите почнал да ги купува
веднаш по ракопол:ожувањето во чин свештеник. Ги набавил целокупните дела на
Достоевски, Тургењев, Толстој и Балзак, за што месечно отплаќа по 200 до 300 динари.
Димитриевски уште наведува дека "со свешиlеницише од околијаша се договориле да
основааш околиска библиошека каде шшо би можеле да ги набаваш и да ги чишааиt
оние книги шшо како иоединци не моЈке да ги набаваш".
Свештеникот Миливоје Димитријевиќ е роден на 23 март 1909 година во село
Јовце (Србија) . Богословија завршил во 1932 година. Истата година архиепископот
Герасие, поранешен епископ Пеќски го ракоположил за ѓакон , а за свештеник го
ракоположил архиепископот Ј еротие. Со одлука на Скопскиот митрополит Ј осиф од
29 август 1933 година бил назначен за парохиски свештеник во Челопечката парохија.
Свештеникот Никола Василевски од село Беловиште, освен што го информира
Скопскиот владика за неговиот интерес за читање на црковно-беседничка литература,
му пишува дека има домашна библиошека, но за жал списокот што го приложил не е
зачуван и не може да се знае со кои книги располагал.

Инаку, тој е роден на 5 август 1874 година во тетовското село Стенче.
Свештенички курс посетувал во Лешочкиот манастир. За свештеник бил ракоположен
во Штип од бугарскиот митрополит Синесие. Долги години бил свештеник во селата
Стенче и Теново, а потоа, од 1928 година, е парох во Доброшката парохија.
Протојереј Констанатин Глаткиј, руски емигрант, свештеник во православниот
храм "Св. Никола" во Тетово, во својот извештај до скопскиот владика Јосиф опширно
пишува за неговата работа со верниците, како и за неговиот интерес за читање духовна
литература. Во неговото писмо наведува дека располага со лична -домашна библиотека
со фонд од околу 150 единици. Книгите и списанијата ги купувал на сопствен трошок,
а има и книги подарени од пријатели. Меѓутоа, како што истакнува тој, тоа е само мал
дел од неговата библиотека поради тоа што поголемиот дел од книгите му ги заплениле
болшевиците при заминување од Русија.
За ликот на свештеникот Константин Глаткиј податоци ни дава и тогашниот
архиерејски намесн·ик, протојерејот Јордан Поповиќ. Тој во своето Извесшување за
црквише, манасширише и каиелише во Долноиолошкиош срез во 1929 година
пишувајќи за црквата "Св. Никола", истакнува дека парох на првата парохија, која се
состои од дел од градот со 342 домови, е протојерејот Константин Глаткиј и додава
дека тој е многу вреден и уреден свешшеник. Од семејсшво има; соируzа Вера и ќерка
Лариса. Добар рабошник е и во цркваша и во канцеларијаша, во односош со
иарохјанише е многу внимашелен. Го знае црковноulо иравило, служи убаво.
Окружниот протојереј Миливоје Мијовиќ во делот од еден извештај, во кој
пишува за Челопечката парохија и за парохискиот свештеник Трајко Угриновиќ,

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

наведува дека: "Трајко Уzриновиќ, родум од Маврово, од сии1,е све~и~иеници во
Тешовско, освен iiрошојерејош Консшаншин Глашкиј, овој е најиисмен све~ишеник".
Еден од свештениците во Тетово во триесеттите години од минатиот век е
свештеникот Јанча М. Стоилковиќ, четвртиот парох тетовски, старешина на капелата
"Св. Димитрија" на тетовските гробишта. Во опширниот извештај освен што го
нагласува СВОЈОТ интерес за духовно надградување со читање литература со религиозна

содржина, тој се јавува како соработник во локалниот весник "Глас Полага", во кој
објавува неколку написи во врска со одбележувањето на домашните слави, настојувајќи
овие убави обичаи да ги издигне на повисок степен и да ги исчисти од штетните обичаи
што биле вкоренети кај народот .
Неговата домашна библиотека се состои од над стотина книги, се разбира
претежно со религиозна содржина. Книгите почнал даги купува уште како ученик во
богословското училиште, а потоа и како свештеник. Во извештајот поп Јанча укажува
дека ниту една црква во Тетово нема своја библиотека, освен по неколку богослужбени
книги и дека заедно со уште неколку свештеници работи за основањето библиотека и
читалница во Тетово. На тој начин ценел дека ќе може да дојде до потребните книги,
особено научно-богословски , кои им се потребни на свештениците .
Свештеникот Јанча Стоилковиќ е роден во 1908 година. Завршил Богословска
училиште во Призрен и положил богословски испит во 1930 година. За свештеник во
1931 година, во белградската соборна црква "Свети Архангел Михаил" го
ракополо)I<ува скадарскиот епископ Г. Виктор, а набрзо потоа од српскиот патријарх
Г. Варнава е поставен за парох во четвртата тетовска парохија. Во оваа парохија од
своето поставување свесно ја вршел својата службена должност, за што од
архиерејските намесници во Тетово е високо оценуван и тоа во 1931 со многу добар,
во 1932 е одличен и во 1933 година повторно многу добар. Свештеникот Јанча
Стоилковиќ бил познат и по учество во разни хуманитарни акции.
Спиро Ј евтимиј евиќ, парохиски свештеник во Волковија, располагал со скромна
библиотека од триесетина книги со богослужбена содржина и незначителен број
списанија, додека во извештајот што го составил по барање на Скопскиот владика
Ј осиф нагласува дека црквата има десетина книги, кои поради недостиг на финансиски
средства не може да се умно)I<уваат.

Спиро Јефтимијевиќ е роден во 1880 година, а ракоположен е за свештеник В<?
1911 година. Волковската парохија ги опфаќала селата: Волковија, Стенче, Теново,
Радиовце и Сенокос. Седиштето на парохиј ата било во селото Стенче.
Еден од свештениците што можел да се пофали со, за тогашни услови, значајна
домашна библиотека бил и свештеникот Аритон Поповиќ, парох П тетовски од храмот
"Св. Никола" . Од прилож:ениот список кон извештајот до владиката Јосиф мо)ке да се
види дека имал над стотина книги и списаниЈа, не само со верско-религиозна содржина,

туку и дела од областа на литературата, прирачници од областа на медицината и
други. Аритон Поповиќ е парох на втората тетовска парохија и служел во храмот "Св.
Никола" и во црквата "Св . Атанасиј" во Лавце. Роден е во 1885 година, а е ракоположен
за свештеник во 1920 година. Одликуван е со орден "Св. Сава" од петти ред.

Библиотекарска шеорија и иракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 02: 005.73

ОРГ АНИЗАЦИСКА КУЛТУР АВО БИБЛИОТЕКИТЕ

д-р Наде КАРАЏОСКА
ЈОУ Градска библиотека - Прилеп

Истражувањата на феноменот на култура на организацијата почнува во
седумдесеттите години на 20 век. Под влијание на јапонскиот успех во процесот на
производство, започнувааат многубројни културолошки истра)!<увања што го
покажуваат исклучителното значење на човечкиот фактор, односно вредностите,
нормите, симболите, ставовите што ги насочуваат перцепцијата, мислењето, емоциите
и однесувањето на членовите на организациЈата.

Така всушност настанува и познатиот Модел 7 С, според кој успехот на
организацијата го составуваат седум меѓузависни елементи: структура (stгucture),
стратегија (strategy), луѓе (staff), стил (style), систем и постапки (ѕуѕtеш of procedures),
вештини и знаења (slalls) и систем на вредности (system ofvalues). 1
Овој модел, всушност, ги обединува класичните елементи на организациската
теорија и менаџментот ( структурата, системите, стратегиите) со новите варијабли,
поврзани со човечкиот фактор ( стилот, вредносниот систем, вештините и знаењата,
стручниот кадар).
Според авторите Торингтон и Веитман, организациската култура е каракте
ристичен дух и верување на една организациЈ а, кои се демонстрираат со норми и

вредности што луѓето во таа организација вообичаено ги почитуваат, а им пока)!<уваат
како треба да се однесуваат еден кон друг, какви работни односи треба да се развиваат
и како да се менуваат ставовите.2
Културата на организацијата претставува силен фактор на интерната
интеграција, како и екстерната адаптација на претпријатијата или организациите.
Според мислењето на авторите Шолц и Хофбауер, таа има пет основни функции:

1. Организациската култура го втемелува идентитетот
- "Кои сме ние?"

2. Организациската култура дава смисла и мотивација
- "Што е нашата претприемачка мисија?"

3. Организациската култура го зацврстува консензусот
- "Што не поврзува?"

4. Организациската култура дава ориентација и координација
- "Што треба да работам?"

5. Организациската култура создава потенцијал за учење
- "Да се подготвиме за промени".

Ј) Гордана СГиокиќ.-Симончиќ., Жељко Вучковиќ, Менаџмен~и у библиошекама,
Желинд, Бео'iрад 2003, сшр.127.

2) Конс~ианшин Пеmковски, Водсшвоmо и ефекшивнаша комуникација, Бишола 2000, ciup.113.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Значаен придонес за теоријата на организациската култура претставуваат
истра)I<увањата на промените на вредносните ориентации и вредносните системи, како
ва)I<Ни фактори на интеграцијата на вработените и успехот на севкупната организација.
Новата генерација не го прифаќа авторитарниот начин на размислување и решавање,
така што современите организации отвораат простор за манифестирање на
индивидуалноста, креативноста и активно учество во работата, проектирањето и
решавањето. Претпријатијата профилираат свои вредности и стратегии земајќи ги
предвид новите вредносни системи во современите општества. Ова шематски е
прикажано на приказ бр.1 .3

ТРАДИЦИОНАЛНИ ВРЕДНОСТИ НОВИ ВРЕДНОСТИ

Дисциплина Самоопределување
Послушност Партиципација
Хиеархија Тимска работа
Работа Ориентација според потребите
Кариера Личен развој
Ефикасност Креативност
Моќ Способност за компромис
Централизација Децентрализација

Овој концепт на организациската култура може да представува добар патоказ
за трансформација на библиотеките. Место бирократизираните, авторитарни, крути,
формализирани стратегии и процедури, тие можат и мораат да го поттикнуваат
развојот на своите човечки ресурси создавајќи чувство на зедништво и доверба низ
респектот на личноста, тимската работа, заедничките цели, отворените и слободни
комуникации и континуиран ото поттикнување на професионалниот развој.
Организациската култура е основа за создавање и на сопствена организациска
клима (во секоја библиотека) која или ќе претставува солидна основа за унапредување,
односно промена или ќе претставува сопирачка за истите. Од тие причини, во некои
библиотеки промената се посакува, односно се цени за пожелна, а инвентивноста и
креативноста на библиотечниот кадар се ценат како организациска придобивка, а во
други се јавуваат жестоки отпори кон таа промена, со цел состојбата да остане
непроменета, а веројатно поединци од тоа и да "профитираат".4
Во овој контекст на следнава шема прикажани се некои клучни релации меѓу
организациската култура и некои други аспекти на една организација.5

3) Живка Пржул, Кулшура и иредузешниш~иво, Задужбина Андрејевиќ, Беоzрад 2000, сшр. 1 58.
4) Добри Пешровски, Менаџмент на библиошечнише иромени, Бишола, 1999, сшр.55-56.
5) Консiilаншин Пешковски, Водс~ивошо и ефекшивнаша комуникација, сшр. 119.

Библиошекарска iiieopuja и иракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Организациски
политики

Намери
цели и
задачи

НадвореШна
средина
клиенти/
конкуренција

Правила и
процедури

организациска култура

Организациска
структура

ВеШrини и
ставови

Користена
технологиЈа

Приказ бр. 2.

Комуникациски
канали

Механизми за
донесување
одлуки

Описот на функционалната култура на организацијата вклучува : нагласување
на потребата за перманентно образование и професионално усовршување на
персоналот, високи очекувања од сите вработени, водење грижа за внатрешните и

. .

надворешните ресурси, развоЈ и почитување на традициЈ ата.

Резиме

Организациската култура е основа за создавање сопствена организациска клима
во библиотеките. Со неа се нагласува потребата за перманентно образование и
професионално усовршување.

D-r Nade Kaiadzl10ska
Summary

Т11е organizational culture is а base for creating own organizational environment in the libraries. With
it we eшphasize the need for pennanent education and professional ilnprove1nent of the stuff in the libi-ary.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 027.7

Библиотекарска теорија и ztpaкzuuкa

УНИВЕРЗИТЕТСКИТЕ БИБЛИОТЕКИ ВО ПРОЦЕСОТ
НАИМПЛЕМЕНТАЦИЈАНАБОЛОЊСКИОТПРОЦЕС

Клучни зборови:

м-р ЈеленаПетровска, виш библиотекар
НУУБ "Св. Климент Охридски" -Битола

високо школство, универзитетска библиотека, Болоњски процес, "studeпt-centгed
leaП1ing" , e-leaП1ing .actioп plan 2001, доживотно учење, информациски услуги

Приспособувајќи се кон процесот на трансформацијата на високото образование
и кон новонастанатите услови, современо конципираниот универзитет пристапува

. .

кон своЈата реорганизациЈа, ги менува своите програми и пристапи кон студентите

ставајќи го студентот во центарот на образовниот процес. Во литературата го наоѓаме
како термин "student-centred learning", со што студентот е ставен во центарот на
збиднувањата, а процесот на наставата задол)кително се оценува или се евалуира
според библиотечните стандарди. Се инсистира на поголема самостојност во процесот
на истражувањето од студентите и развоЈОТ на критичкото мислење и потикнувањето

на прашување и активно деЈствување .

Во тој контекст можеме да ги истакнеме напорите на Европската унија, која ги
донесе повеќето стратегиски документи за развојот и преобразбата на европскиот
академски простор. Стратегискиот документ на Европската комисија, т.н . e-learning
action plan 2001, е-учењето го претставува како процес што се темели врз користењето
на новите мултимедијални технологии и на Интернетот во функција на
унапредувањето на квалитетот во учењето и на совладувањето вештини за пронаоѓање
на релевантните извори на знаења и услуги.

Унесковиот документ (UNESCO 2000), во врска со користењето на ICT во
образованието на студентите , ја истакнува потребата од доживотно учење на
наставниот кадар во стекнувањето на неопходните знаења во процесот на

совладувањето на наставно-научната технологиЈа и затоа е од голема важност како

ќе се вклучат библитеките, особено универзитетските во тој процес. Универзитетските
библиотеки ги унапредуваат новите начини на учење. До)кивотното учење и учењето
од далечина се повеќе претставуваат дел од системот. Современо организираните
универзитетски библиотеки имаат широк спектар на своите услуги и се темел на
квалитетен наставен репозиториум. Учењето е поставено како еден од најва)кните
национални програми во целиот свет, а библиотеките треба да бидат добро подготвени
за да ги освојат позициите во рамките на универзитетот, општеството и во животот
на секој поединец. ·темата за трансформацијата на високото школство и активностите
на универзитетите во Европа, како и документите што се поврзани со остварување на

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

болоњските принципи, се наметна како мошне актуелна и нова за истражување, како
во сферата на образованието, така и во библиотечната дејност што логички го следи
процесот на наставата. Практичните знаења стекнати од искуствата од надворешната
евалуација на НУУБ "Св. Климент Охридски" и препораките за одвојување на
универзитетските функции од преостанатите активности ги определија моите
професионални интереси во сфера на изнаоѓање на новите модели во библиотечното
работење во рамките на универзитетот, а кои се условени со измените во високото
школство, пред се со донесувањето на Законот за високото образование.
Во тоа светло илустративна е ва)!<Носта на улогата на универзитетските
библиотекари "кои ќе го преземат водството во овој век, но за да го постигнат тоа,
тие мора да знаат дека нивните традиционални вештини на анализирањето ,

вреднувањето, синтезата и комуникацијата се поважни од кога и да е." 1 )
Потребата за промени во образованието, како и во библиотечното работење,
го трасираа патот на трансформацијата на високошколските институции со

. .

практичната имплементациЈа на значаЈните европски документи, во прв ред оние што

се темелат врз болоњските принципи. Со цел да се поттикнат истражувачките постапки
поврзани со несопирливиот Болоњски процес, кој полека ги дава и своите први
резултати, библиотечните работници ќе мора многу бргу и професионално да се
преструктуираат и да им овозможат на своите академски корисници нови услуги што

наполно ќе бидат во функција на втемелувањето на т.н . трансформиран и сосема
интегриран универзитет како дел од големиот простор на европското високо

образование . Новиот концепт на учењето го подржуваат се поголем број
универзитетски професори кои стануваат свесни за потребата за се поголемо користење
на библиотечните услуги и за изградба на поквалитетен пристап кон информациите
во функција на подобрувањето на квалитетот на студиските програми, за кои
наставниците немаат ниту доволно време, ниту знаење. Тој предизвик пред
универзитетските библиотеки поставува големи барања, но дава и можности за
подобрување на својата поло)!<ба, со што укажува на ва)!<Ната задача што мора да ја
извршат универзитетските библиотеки.
Европската унија, која е составена од царинската унија, заедничкиот устав и
многу други работи, го истакнува квалитетот на наставниот кадар како влијателен
дел од процесот. Ако сакаме да ги постигнеме сите сегменти на обиденета Европа,
тие да деЈствуваат урамноте)!<ено и хармонизирано, ако сакаме да го изградиме

минимумот на европскиот подидентитет и надидентитет што ќе го даваат печатот
врзголематазаедницананародитезаедносонационалниотидентитет,тогашмораме

да го имплементираме таквиот образовен систем што ќе оди во чекор со тие цели.
Впрочем таков начин на размислување доведе до замислата за остварување на
европскиот простор на високото образование (англ. European Higher Education Area -
ЕНЕА). Практичното изведување на тој, пред се, голем пројект кај нас и во
преостанатите европски земји, популарно го нарекуваме Болоњски процес .

./) Pite,~ Klejton, Gari Judiin Gorman, Upravljanje izvorima informacija и bibliotekama, CLIO,Вeograd,2003,st,~ 6

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиотекарска шеорија и iiракшика

Како стратегиски документи што извршија влијание врз високото образование
се земаат Лисабонските документи или т.н. Образование и Тренинг 2010
(education&training 2010) и воспоставувањето на Европските квалификациски рамки,
како и сите понатамошни документи од повеќе конференции, кои се одржани на ниво
на министри од повеќе европски земји, од прочуената Magna Charta Universitatum (18
септември 1988) до Лондон (18 мај 2007).
Со оглед дека Македонија е една од неколкуте земји што се уште нема студии по
библиотекарството (Малта, Албанија) навистина е тешко таа, од некои понови автори,
наречена невидлива професија да се наметне во општеството и да го заземе местото
што со право и припаѓа. "Определбата да се служи на заедницата, свеста дека секој
корисник е свет за себе, а квалитетот на услугата дека се дефинира според ставот на
корисникот кон тој квалитет, е содржана во основните принципи на библиоте
карството од ХХ век. " 2)
Освен задачите што ги извршува секоја библиотека, постојат и некои специфични
задачи што ги извршуваат универзитетските библиотеки:

- водат грИ)l<а за примена на усвоените стандарди и препораки во библиотечната
деЈност,

- ја координираат меѓубиблиотечната набавка во рамките на универзитетот и ја
организират заемната каталогизациЈа,

- ги одржуваат централните каталози и бази на податоци,
- ги даваат релевантните информации за сите корисници на универзитетот,
,_ учествуваат во организацијата и спроведувањето на информациските дејности
во образовната и истражувачка работа на универзитетот, така што :
- се грижат за базата на податоци и ги уредуваат библиографиите на
наставниот кадар на универзитетот,

- се грижат за базата на магистерски и докторски дисертации,
- го чуваат фондот на сите публикациии и полупубликации што се објавуваат
на универзитетот,

- одр)l<уваат база на податоци за сите факултетски библиотеки и нивниот
кадар, како и рефералните публикации на универзитетот,

- одржуваат база на податоци на научноистражувачката работа на
универзитетот и на неговите членки,

- одржуваат и други бази на податоци и ги уредуваат библиографските и
рефералните публикации за кои е задолжен универзитетот,
- вршат меѓубиблиотечна позајмица со другите држави за сите корисници
на мрежата на универзитетот, со што овозможуваат позаЈмување на

библиотечниот материјал за библиотеките во состав, а кои не можат да го
направат тоа,

- организираат постојана размена на публикации на универзитетот со
другите високошколски институции во земзата и во странство,

2) Сшокиќ, Симончиќ, Гордана, Вучковиќ, Менаџ.м.енш у библио~иекама, Беоzрад, 2003, с1ир. 33

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

- организираат заеднички развојни програми и обуки на универзитетот,
- даваат стручна помош и вршат надзор при основање на некоЈа нова

библиотека (единица) во состав на универзитетската библиотека,
- им даваат стручна помош на библиотечните работници со организирање
на семинари за стручно усовршување и помагаат во изготвување на

придружниот стручен материЈ ал,

- организираат и развиваат техничка служба за користење и заштита на
библиотечниот материјал како поддршка на сите библиотеки во состав.3

Што се однесува до библиотечниот кадар, стандардите и практиката покажуваат
две различни ситуации. Имено несериозниот и пред се непрофесионалниот однос на
одделни управи на универзитетот, па и самата библиотечна јавност (во многу земји во
транзиција, а особено во Република Македонија), ги третираат универзитетските
библиотекари како "нужно зло" , а ги заменуваат со наставен кадар што поради
различни наставни промени останува без часови . Тие немаат основни библиотечни
знаења, ниту пак мо.жат да одговорат на стандардите во библиотечното работење.
Секако дека во тој случај нема никаква мотивираност за квалитетно извршување на
библиотечните задачи.
Болоњскиот процес го поттикна реформираниот универзитет. Учењето, пак,
како процес, ги става библиотеките, особено универзитетските, во центарот на
збиднувањата . Корисничкиот интерфејс веќе не претставува неиздиференцирана маса.
Разликите што се забележуваат во начините на кои луѓето учат и примаат информации
мора да се одразат и врз системот што ги обезбедува нив.
Определувањето на одговорен универзитет се повикува на потребите на
опкружувањето . Тој освен што ја организира наставата на интердисциплинарно и
мултидисциплинарно ниво на науката, е и во ситуациЈа да ги прегрупира своите кадри,

како и опремата, со цел да се постигне квалитет што би го оправдал вло)кеното.
Јасната визија за целите на универзитетската библиотека и нејзиното место во
системот е мотив повеќе да се зацврсти врската помеѓу државата и Европската унија,
што секако отвора можност за полноправно учество во програмите и проектите за

развој на библиотечната дејност. Секако дека во тој процес универзитетот има
. . . .

исклучително важна улога со точно определена и Јасна визиЈа и мисиЈа, со своЈ однос
кон студентот и континуирано спроведување на образовните политики .

3) Подашоцише се добиени од анализа на докуменшише на иовеќ.е универзишешски библиошеки
во Евроиа

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и иракшика

Summary

Changes wl1ich appear iп the university area аѕ а result of iшpact ofBologпa process have а great
influence on the organizational constitution of the university library today. Аѕ а result of the cl1anges of t11e
work шarketiпg , thjs cl1anges are very шuch show in the alteration of tl1e univeгsity cштiculuш. Libгaгy
above its prograins ргошоtе the value of t11e custo1ner seгvice and lifelong lean1ing. Ѕо librai-y аге logistic
support ofthe educatioпal ѕуѕtеш. This article is only one part ofthe шаѕtеграрег "Uпiveгssity libra1-y in
the process of iшpleшentation ofBologna process" showing us the guideliпes for ilnpleшeпtation ofBo logna
process in the libraries ѕо well аѕ the i1npoгtance ofthe librarian аѕ а part of the process. That credo is
based on а fact t11at univeгsity library soon will bесоше а very i111p01iant partner in the European Higl1er
Education Area.

Користена литература (дел):

1. Aparac-Jelusic Татјана, Biti bibliotekaг: јuеег, danas, sutгa,
www.ffzg.hг/infoz/biblio/nastava/dz/text/bbjds.hhn

2. Арагас Tatjana-Jelusic, Кnjiznicna znanost н posljednjeш desetUecн dvadesetoga
stoljeca,VBH. 40, 1-2, Zagгeb,199

3.Aparac-Jelusic Tatjana, Obгazovanjena daljiпu i podrskakпjiznica, Edupoint,
www.edupoint.camet.hг/casopis/29/clanci/l

4. Aparac Tatjana, Trebaju li student kпjiznice i zasto, http:// dzs.ffzg.hг/text/tskz.hhn

5. Aparac-Gazivoda, Таtјапа, Sveueilisni biblioteeni sustavu u teoriji i pгaksi, Poseban otisak iz
"Vjesпika bibliotekara Hrvatske", god.33/1990, НКD, Zagi-eb, 1990

6. Brofi, Piter, Biblioteka u dvadeset pгvo1n veku, CLIO, Beograd, 2005

7. Gonnan Michael, Postojana kпjizпica: tehпologija, tгadicija i potгaga za ravnotezoш, HK.D,
Zagreb, 2006

8. Dizdar Senada, Savjetovanje о refonni visokog obrazovanja i i1npleшentaciji Bolonjskog
procesa na Univerzitetu u Saгajevu,
www.unsa.ba/pdf/SA VJETOV ANJE-Z/Z%20BIВLIOTEКA.doc

9. Katalenac Dragutin, Uloga sveucilisnih kпjiznica u ostvarivanju koncepta е- sveucilista,
Edнpoint, IV, Zagreb 2004, www.edupoint.camet.hI

10. Кlejton PiterGaгi Judzin Gonnan, Upravljaпje izvori1na infoпnacija u bibliotekaшa, CLIO,
Beograd, 2003

11. Петровски, Добри. Менаџмент на библиотечните промени и
професионален развој на кадрите, ДНУ, Битола,1999.

Библиотекарска теорија и iiрактика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 024-056.264 и 027-056.264

УЛОГАТАНАБИБЛИОТЕКИТЕВОПИСМЕНОСТАИ
ВО ЧИТАЊЕТО КАЈ ЛИЦАТА СО ДИСЛЕКСИЈА

Иванка Соколова

Апстракт

Во овој труд ќе стане збор за улогата на јавните библиотеки во поттикнувањето
на читањето кај лицата со дислексија, со која е опфатено 8-10 % од населението во
светот . Со својата културна, образовна и информациска улога, библиотеките
претставуваат ва:жен фактор во индивидуалниот развој на овие лица и затоа стекнатите
навики за читање во училиштата треба да се надградуваат со разни форми на
дообразување. Библиотеките во светот се повеќе се ориентирани кон развивање разни
услуги и образовни програми воведувајќи го детето од најраната возраст во светот на
книгата и читањето, почитувајќи ги притоа правата на информација на лицата со
дислексија. Насоките на IFLA за давање услуги на лицата со дислексија определуваат
јасни правила што треба да се преземе за да се остварат правата на информација на
лицата со тешкотии во читањето.

Клучни зборови: јавни библиотеки, дислексија, образовни програми, услуги,
Насоките на IFLA за давање услуги на лицата со дислексија, право на информација

ТИЕ ROLE OF LIBRARIES IN READING LITERACY
AND PERSONS WITH DYSLEXIA

Abstract

In t11is paper will addгess the гоlе of public libгaries in encoшaging гeading ainong people wiЉ
dyslexia witl1 koja covered 8-10% of the population in tl1e world. Its cultural, educational and infoпnatioп
гоlе, libraries аге ап i111porta11t factor iп individual developшeпt ofthese people, because tl1e acquiгed
l1abits of readiпg iп scl1ools should build t11rough various foпns of education. Libraгies in the world are
111оге oгiented towaгds developшent of various seгvices and educational рrоgгашѕ introducing tl1e child
:fi:0111 Ље eai·liest age in the woгld ofbooks and reading. whilst respecting the rights of регѕопѕ with iпfon11atio11
on dyslexia. The IFLA guideliпes for the deliveгy of seгvices to people with dyslexia, provide clear гules
that should be takeп to achieve iпfoпnation 011 the 1ights of регѕопѕ witl1 difficulties in reading.

Keywords: pнblic libi-ai-ies, dyslexia, educatioпal рrоgгашѕ, sei-vices, IFLA gнidelines fш tl1e
delivery of seгvices to people with dyslexia, the right to inforшation

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

Писменоста во 50-тите години од 20-от век е дефинирана како способност за
читање, пишување, сметање и разбирање. Во време на забразан технолошки развој ,
информациската писменост е многу важен фактор за квалитетен и успешен живот на
секоЈ поединец, што ука)l<ува на тоа дека читањето и вештините за читање

претставуваат клуч за _опстанок и успех. Дислексијата се открива во најраните детски
години во училиште кога детето почнува да ги совладува вештините во учењето и

пишувањето, а продол)l<ува со лош правопис и отсутност на лесно користење на
. .

пишаниот Јазик за разлика од говорниот Јазик.
Дислексијата прв ја опишал Прингл Морган во 1896 година, кога тешкотиите за
читање кај еден ученик ги опишал како „тешкотии со буквите и зборовите". Според
дефиницијата на 01ion Dyslexia Society1, дислексијата е јазично нарушување што опфаќа
тешкотии во кодирањето на одделни зборови, кои обично одразуваат недостиг на
способност за фонолошка обработка. Тешкотиите во декодирањето на одделни
зборови се неочекувани со оглед на возраста и преостанатите когнитивни и академски
способности, тие не се резултат на општи развојни или сензорни тешкотии. Европската
асоцијација за дислексија2 проценува дека меѓу 8% и 10% од населението во светот се
дислектичари. Во развиените земји дислексијата многу рано се открива, што не е случај
и кај нас. Во Македонија дислексијата е се уште релативно малку позната и не постојат
некои статистички податоци што може да укажат на вистинската состојба. Според
некои истражувања, во Македонија овој процент el 7 отсто, што укажува на
алармантноста на овој проблем. Најважната алка во раното откривање на дислексијата
се логопедите што, за жал, не се присутни во основните училишта. Стручњаците треба
пос1ојано да ука)l<уваат на постоењето на проблемот, да се организираат кампањи за
подигање на јавната свест, се со цел да се направи проблемот видлив.

БИБЛИОТЕ'ЧНИ УСЛУГИ ЗА ЛИЦАТА СО ДИСЛЕКСИЈА

Конвенцијата за правата на детето3 на Обединетите нации се залага за целосен и
достоинствен живот на децата со посебни образовни потреби во целост да ги развијат
своите потенцијали, правото на слобода и бесплатен пристап до информации, граѓа и
програми под еднакви услови, без оглед на возраста, умствените и телесните
способности и вештин_и. За развивањето на лицата со дислексија во редовни и добри
читатели многу се важни позитивните искуства со книгата и читањето во раното

1) Orton Dyslexia Association (sada The Internationa/ Dys/exia Association - IDA)e најсшара американска
асоцијација која се занимава со дислексија која е формирана 1949 iод., а и.меша io добила ио д-р.
Ѕатие!и Т Orton (1879-1948), иознаш невролог,
2) http://ifla.queenslibra1y.org/IV/ijl.a72/papersll01-Nielsen-en.pdf (2009.11.20)
3) Конвенцијаша за иравошо на дешешо е меiународен документ, усвоен на Главно~ио собрание на ОН,
1989 2., која 2и содржи универзалните сшандарди ~ишо секоја држава членка на Конвенција~иа шшо iu
иошииu1ала и 2и ратификувала мора да му 2и 2араншира на секое деше. Со ра~иификацијаmа на
Конвенци.јаша за ираваша на дешешо во декември 1994 i ., Македонија ја ирезема обврската за нејзино
сироведување и обврска за измени и доиолнувања на иосшојнише закони и акши во со2ласнос~и со
меiународниош документ.

Библиотекарска теорија и iiрактика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

детство . Важна улога во промовирањето на писменоста и читањето имаат
библиотеките што се препознаени како места за доживотно учење за сите групи
корисници, па така и за оние што имаат потреба од поттикнување и помош при
читањето . Задржувајќи ја својата образовна улога, библиотеките го воведуваат детето
во светот на книгата, читањето и учењето. ,,Основното начело на јавните библиотеки
е нејзините слу)l<би и услуги да бидат достапни за сите, а не само за одделни групи во
заедницата исклучувајќи ги другите".4
Специфичноста на проблемот со кој се соочуват лицата со дислексија прави да
не се чувствуваат добредојдени во библиотеките, кои ги доживуваат како места што
не се наменети за нив. Во градењето позитивен став кај оваа група корисници имаат
библиотекарите со кои го остваруваат првиот контакт при посетата на библиотеката.
Често односот на библиотекарот кон овие лица е крајно негативен сметајќи ги за
проблематични лица, а тоа доаѓа оттаму што не се доволно обучени и не се во состојба
да ги препознаат проблемите со кои се соочуваат овие корисници. Примарната улога
на секој библиотекар е давање помош на корисникот да дојде до релевантни и сигурни
информации и знаење и во тој процес на медијатор неговата улога е информациска и
образовна. Работата со деца со тешкотии во читањето е многу специфична и одговорна
и затоа библиотеките што обезбедуваат библиотечни услуги за оваа група корисници
мора да обезбедат и библиотечен кадар што освен познавањето на библиотечното
работење, ќе мора да биде посебно едуциран за работа со такви лица . Библиотечните
работници треба да ги почитуваат и да ги разбираат потребите на овие лица, да ги
познаваатизворитенаситевидовиграѓанаменетизаоваапопулац~а, дагопознаваат
фондот на својата библиотека и други извори во својата заедница , да бидат
флексибилни за промени, да се подготвени да учат, да бидат способни да даваат
информации користејќи соодветни извори и да лобираат за интересите на овие лица .
чекор напред во поглед на осовременувањето во работата и во подобрувањето на
услугите за лицата со дислексија даваат Насоките на IFLA и UNESCO за библиотечните
служби и за услугите за лица со дислексиј а .
Задоволувањето на различните интереси и потреби на корисниците во најголема
мера зависи од континуираниот развој на фондот, кој е секако една од главните
претпоставки за квалитетно функционирање на една библиотека. Затоа облиците и
содр)l<Ината на библиотечната граѓа треба да се приспособат кон корисниците и
нивната специфичност и притоа да се обезбеди широк избор на граѓа од традиционална
до онаа чија содржина е ставена на новите медиуми. Основниот проблем во Македонија
е што не постои унифициран документ за изградба на фондовите, туку секој а
библиотека го збогатува својот фонд во зависност од набавната политика на
библиотеката, од финансиите и други фактори што се важни за заедницата. За да
обезбедат н·ајефикасно користење на своите извори, библиотеките мора да ги утрврдат
своите приоритети и да изработат соодветни планови и програми . Литературата што
поттикнува и развива )l<елба има ва)l<На улога во стекнувањето вештини во читањето.

4) Nшodna knjiinica : IFLA-ine i UNESCO-ove smjernice za razvoj s/uibi i usluga. Zagreb, 2003

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iipaкzuuкa

Ј . Спинк5 нагласува осум подрачја на развој врз кои читањето има влијание: физички,
. .

интелектуални, Јазични, лични, емоционални, општествени, морален и духовен развоЈ.

За децата што немаат усовршени вештини за читање библиотеките МО)Ке да набават
богато илустрирани книги, звучни книги, книги и списанија во електронска верзија
што може да се читаат на компЈутер со помош на програма за зголемување на текстот,

видеокасети со филмови со превод лесен за читање, компјутерски програми за синтеза
на говорот, пристап на Интернет и до електронски бази, развој на веб-страници што
се со едноставен и дизајн лесен за читање. Светскиот лидер во областа на иновациите
во компјутерската технологија „Интел" пред извесно време го претстави читачот
„интел", мобилен дигитален уред дизајниран за да им помогне на лицата што имаат
проблеми во читањето.
Новите електронски извори се посебен предизвик за сите корисници затоа
библиотеките мора да обезбедат пристап и да им помагаат на корисниците на Интернет
да доаѓаат до релевантни информации. Децата како најчести корисници се
препорачува да бидат насочени кон едукативни содржини и игри, при што треба да се

. .

внимава да не доЈде до замор или дезориентациЈа поради предолго време поминато на

КОМПЈутер.

Насоките на IFLA за граѓа лесна за читање ни даваат јасни правила и за оние што
ја приспособуваат и за оние што сами ја пишуваат и се однесуваат на јазикот на кој се
напишани Qазикот не треба да биде апстрактен), да се оди по логички редослед, делото
да биде едноставно, да се избегнуваат тешки и сложени зборови. Постојат две
дефиниции на изразот лесно за чишање. Едната се однесува на јазичната адаптација
на текстот што го олеснува неговото читање, но не го олеснува неговото разбирање.
Втората дефиниција подразбира адаптација што го олеснува читањето и разбирањето . 6
Илустрациите играат важна улога бидејќи го покажуваат она што е напишано во
текстот, го зголемуваат разбирањето и ја појаснуваат пораката. Графичкото
обликување на текстот, големината на буквите и сместувањто на текстот
придонесуваат за олеснето следење на текстот. За разлика од развиените земји каде
што се произведуваат голем број книги за лицата со дислексија, во Македонија
воопшто не постои издавачка програма што ќе ја следи оваа проблематика .
Издавањето литература за лицата со дислексиј а не е ни оддалеку лесна работа и бара
многу професионалност, стручност и енергија, бара соработка на повеќе нивоа што
ќе опфати: логопед, дефектолог, библиотекар, наставници, издавачи. Во некои земји
во светот во кои посебно внимание им се посветува на лицата со посебни проблеми,
има издавачи што произведуваат голем број книги за децата со дислексија, од кои
попознат е издавачот Baпington Stoke7 од Велика Британија. Во многу библиотеки во
светот за корисниците со дислексија се обезбедува посебен хардвер и софтвер што

5) Eyre, Gayner. Back to basics: the role of reading in prepa,•ing young реор!е for the in/ormation society.
// Reference Services Review 31, 3 (2003.), сшр. 20-221.
6) IFLA Smjernice za gradu laganu za citanje, Zagreb: H1·vatsko knjiinicarsko d1·ustvo, 2005. Str. 7.
7) Овој издавач може да се иосеши на следнаша веб-сшраница: http://www.barгingtonstoke.co.uk

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

вклучува читање и пишување на текст, софтвер што МО)Ке да го зголеми текстот на
екранот или Брајово писмо за слепи корисници. DAISY8 е дигитална книга што е
специјално дизајнирана за лица кои имаат проблеми во читањето, содр)l<И текст и
звук и може да се чита на пренослив уред за репродукција или на компјутер со софтвер
DAISY, кој бесплатно MO)l<e да се симне од веб-страницата. Популарноста на DAISY
може да се види во тоа што се користи во педесет земЈи во светот и досега има

произведено 125.000 книги за лица со проблеми во читањето (лица со оштетен вид, со
дислексиј а .. )
Библиотеките за децата со тешкотии во читањето освен библиотечната граѓа
можат да осмислат програми што се во рамките на нивните интересирања, возраст и

развоЈНО ниво.

Програми што се препорачуваат:
- разговори за книга

- читање приказни

- посета на славни личности (писатели, музичари, актери и др.)
- учество во театарски претстави

- драматизации и рецитали

- творечки активности (учество на ликовни и литературни конкурси што ги
организира библиотеката; творбите на сите деца по завршената работилница треба
да се закачат на паното на библиотеката; со еден таков гест на децата ќе им се даде
можност библиотеката да ја доживеат како место во кое се прифатени)

- креативни работилници (при обликувањето да се води сметка за потребите и
можностите на децата и е препорачливо да ги водат логопеди)
Во некои земји во светот за да се подигне јавната свест се организираат разни
кампањи. Велика Британија неделата од 2 до 8 ноември ја посветува на дислексијата.
Следејќи го овој пример и земјите во развој можат да се вклучат со некои активности,
со што ќе се подигне јавната свест.

ЗАКЛУЧОК

Децата со дислексија функцираат многу поинаку од вообичаено и потребни им
се алтернативни наставни методи и материјали за да научат да читаат. Во борбата
против неписменоста и промовирањето на читањето, библиотеките се јавуваат како
се поголеми промотори на услуги наменети за лицата што имаат проблеми со
читањето. Често дејствуваат како партнери или координатори во поголеми
национални проекти за подобрување и убла)l<ување на проблемот. Во Македонија се
уште не му се посветува доволно внимание на овој проблем. Една од приоритетните
задачи на Библиотекарското друштво во Македонија треба да биде преводот на
Насоките на IFLA, со што на библиотеките ќе им се дадат насоки за работењето.

8) DAISY = Digital Accessible Information Sytem. DAISY е развиен во 1995 zодина од шело од ексi1ер1Тtи во
одzовор на ilредлозшие од слепи лица од целиот свеш за воведување стандард за читање. Досшаilно
на ww1,v.daisy.01-g.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Библиошекарска шеорија и iiракшика

УДК 02 : 061.2 (100) "2009" (063) (0493)

75-ТАКОНФЕРЕНЦИЈА НА ИФЛА

Кирил Ангелов,
виш соработник-библиотекар

Како и секоја година, така и оваа, во организација на IFLA (Intemational fedei-ation of
library associations) беше одржана Конференција на библиотечните работници од целиот
свет и тоа во Милано, Италија.
Конференцијата траеше од 22 до 27 август 2009 година, а се одржуваше во
просториите на Миланскиот саем.
Претставници од Македонија на овој настан беа претседателот на
Библиотекарското друштво на Македонија, Кирил Ангелов, директорот на НУБ "Св.
Климент Охридски" - Скопје, Миле Бошески, директорот на НУ-УБ "Св. Климент
Охридски" - Битола, Науме Ѓорѓиевски, директорката на НУ- Библиотека "Гоце
Делчев" - Штип, Вилма Јованова, раководителот на одделението за меѓународна
соработка при НУБ "Св. Климент Охридски" - Скопје, како и пратеничката во
Собранието на Република Македонија, Анета Стефановска.
Во рамките на конференцијата имавме можност да проследиме многубројни
предавања и презентации за најсовремените библиотечни текови во светот.
Конференцијата почна со свечено отворање, кое не беше класично, туку беше колаж
на излагања и на уметнички настапи на актери и танчери, што секако го прави

невообичаено и интересно да се проследи, по што следеше пленарната сесија.
Најразличните предавања беа одржани во современо уредените простории на
Миланскиот саем, кој е огромна зграда на повеќе нивоа, со повеќе сали што беа
означени со различни бои поради полесно наоѓање на предавањето за кое се има
интерес да се проследи. Предавањата се однесуваа на библиотеките и истражувачките
центри при парламентите, на јавните и градските библиотеки, на статистиката,
вреднувањето, ИКТ, заштитата, конзервацијата, на менаџментот и маркетингот, на
академските и истражувачките библиотеки, на информатичката писменост.
Во рамките на предавањата имаше сесии посветени на одделни региони во светот,
како на Африка, на Латинска Америка и Карибите,Азија и Океанија и ел . Исто така,
имавме можност да проследиме предавања од областа на библиотеките за деца и млади,
за библиотечните градби и опрема, за копирајтот, за библиотекарската теорија и
практика, за каталогизацијата, за дигитализацијата, слободниот пристап до
информациите, за географските и библиотеки за мапи.
Имаше и презентации на постери од најразлични земји, како и предавања за
библиотеките при владите, за библиотеките за луѓето со посебни потреби, за
UNIMARC, за судските библиотеки, за библиотечните сервиси во мултикултурни
средини, за менаџмент на библиотечните здруженија, за ретки книги и ракописи, за
националните библиотеки, за е-учењето и многу други.

Библиошекарска шеорија и iiракшика Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Имаше и сесија за оние учесници што прв пат доаѓаат на конференцијата, како и
уметничка изложба.
Освен тоа, беа организирани посети на повеќе библиотеки во регионот
Ломбардија, во кој се наоѓа и Милано, така што македонските претставници ја посетија
библиотеката "Анџела Маи" во Бергамо, град со извонредна архитектура на старото
јадро, во кое се наоѓа оваа библиотека во која се чуваат ретки книги и ракописи.
Групата од Македонија имаше можност да се увери и во гастрономските специјалитети

. .

на италиЈ анската куЈна по неколку поводи.

Во секој случај овој настан слободно може да се окарактеризира како
високопрофесионален, одлично организиран и настан на кој може многу да се научи
и секако тоа знаење да се примени за развојот на македонската библиотечна работа.
Од тие причини особена благодарност му искажуваме на Министерството за
култура на Република Македонија, кое ни излезе во пресрет и го финансираше
учеството на претставниците од Македонија во Милано.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 02:061.2(438)(063) (049.3)

Хроника

ПМЕЃУНАРОДНА КОНФЕРЕНЦИЈАНА
БИБЛИОТЕКАРИВОВРОЦЛАВ-ПОЛСКА

Марија Малгожата Мачковска, виш библиотекар
НУУБ "Св. Климент Охридски" , Битола

Во втората половина на јуни оваа година во Вроцлав се одржа веќе
традиционалната Меѓународна конференција на библиотекари "II Вроцлавски средби
на библиотекари со полско потекло", во организација на Главната библиотека и
Центарот за научно-технички информации при Вроцлавската политехника.
На конференцијата учествуваа над 120 библиотекари од повеќе др)l<ави: Канада,
САД, Велика Британија, Ирска, Германија, Македонија, Литванија, Украина и
Словачка. Во голем број присутни беа и библиотекари од сите полски академски
центри и претставници на разни фирми што промовираат е-книги и соработуваат со
библиотеките. Конференцијата се одржуваше во просториите на конгресните центри
на Вроцлавската политехника и на Универзитетот во траење од четири дена.
Претставените реферати на конференцијата беа поделени во два тематски блока:
"Библиотеката на факултетот и во регионот" и "Електронските извори во
библиотеката и на пазарот". Презентирани беа разновидни теми: нивото на
библиотечните услуги, стандради на опслужување на корисниците, условите за работа,
развојот и професионалниот престиж на библиотекарите, библиотекарска обука на
студентите, соработка на библиотекарите со издавачите и авторите на скрипти и
прирачници достапни на Интернет, функционалноста на библиотечните збирки на
локално и на регионално ниво, електронските книги во академските библиотеки,
управување на електронските ресурси со примена на современи информатички
технологии, меѓународни и домашни библиотечни проекти, маркетинг и библиотечна
статистика, промоција на факултетите и регионот и др.
Меѓу учесниците на конференцијата што се претставија со свои реферати беа
библиотекарите со полско потекло што работат во библиотеките низ целиот свет:
Конгресната билиотека, Вашингтон (САД), библиотеката на институтот Хердер од
Марбург, (Германија), НУ-Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски",
Битола (Македонија), Словачката народна библиотека, Мартин (Словачка) ,
Државната библиотека во Берлин и Градската библиотека на Бремен, (Германија),
Британската библиотека, Лондон (Велика Британија), Библиотеката на Универзитетот
на Западно Онтарио (Канада), библиотеката Форум Полониа, Даблин (Ирска),
библиотеката на Тарнополскиот технички универзитет од Тарнопол (Украина) и
библиотеката на Вилнускиот технички универзитет од Вилнус (Литванија) . Свои
презентации имаа исто така и библиотекари од многу академски библиотеки на
универзитети и политехники од Варшава, Познањ, Гдањск, Краков, Лоѓ, Шчеќин,
Ј елења Гора и Ополе.

Хроника Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Сите претставени реферати беа многу содржајни и наидоа на голем интерес од
учесниците. Паузите меѓу рефератите беа исполнети со интересни дискусии, размена
на искуства и воспоставување контакти. Дискусиите се одвиваа во холот на
Конференцискиот центар, каде што истовремено беше поставена изложба на слики
во авторство на Бо)I<ена Грохолска, вработена во Главната библиотека на
Вроцлавската политехника.
На конференцијата настапив со рефератот со наслов "Библиотечните проекти
и нивната реализација во Универзитетската библиотека во Битола" (Projekty biblioteczne
i ich realizacja w Bibliotece Uniwersyteckiej w Bitoli).
Рефератите од конференцијата се објавени во библиотекарското списание EBIB
и на интернетската страница www.ebib.info/publikacje/1natkonf/mat20/index.php
Во попладневните часови на учесниците на конференцијата им беше овозможено
да се запознаат со функционирањето на библиотеките на Вроцлавскиот универзитет
и на Вроцлавската политехника, како и да посетат културни споменици на Вроцлав и
околината.

Втората меѓународна конференција на библиотекари беше на многу високо ниво,
претставените реферати отворија суштински проблеми за современото
библиотекарство, а воспоставените контакти ќе придонесат за потесна соработка меѓу
библиотеките од многу земји.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Хроника

ДИРЕКТОРИУМ НА СПИСАНИЈА
СО ОТВОРЕН ПРИСТАП

Извадок

Милена Бојаџиска
Универзитет "Св. Кирил и Методиј",
Технолошко-металуршки факултет, библиотека, Скопје
шilboj@trnfuki111.edн.111k

Дадено е упатство како да се листа веб-страницата Дирекшориум на сиисанија
со ошворен ii.puciuaii. (Directory of OpenAccessjournals (DOAJ); http://www.doaj .org/).
Ова е сервис што покрива статии со целосен текст од научни и школски списанија .
Списанијата се контролирани со квалитетен систем на контрола. Сервисот е достапен
без надоместок.

Abstract

Here is given an instruction how to use the web site Directory of Ореп Ассеѕѕ journals (DOAJ);
http://www.doaj.org/. This web site is а service that covers free, full text, quality controlled scientific and
scholarly journals.

За да се олесни достапот кон информациите од тековните научни испитувања и
• нивното користење со минимален надоместок (бесплатно), формиран е сервис што
би помогнал во објавувањето и симнувањето на целосни текстови од стручни и
школски списанија. Сервисот обезбедува список на научни и школски списанија што
мо)ке да се листаат слободно без надоместок. Списанијата се оценети со квалитетен
систем на контрола и постои гаранција за нивната содржина. Тоа е мрежната страница:

Дирекшориум на сиисанија со ошворен ii.pucшaii.
(Directory of Ореп Ассеѕѕ journals (DOAJ); http :/ /www.doaj.org/).

Анализа

Во него се опфатени списанија што ги покриваат сите научни дисциплини и јазици.
Моментално може да се пребаруваат активно 4366 списанија, а во сервисот се вклучени
316208 статии.
Почетната страница е воведна и од неа може да се бара саканото списание .
Поделена е на два вертикални дела. На левиот дел (потесниот дел) е наведена
содржината на веб-страницата и со притискање на еден наслов од неа се оди на
соодветната страница и се добива саканата информација. Овој дел е видлив на секоја
избрана страница.

Хроника Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

Десниот дел (поголемиот дел) е главниот дел од страницата. Има краток осврт
за директориумот и дел за барање на соодветното списание.
Барањето на саканото списание може да го сторите на три начини:

- Едниот начин е да го внесете насловот на списанието во соодветното прозорче
(прво прозорче од страницата) и да го притиснете копчето што се наоѓа десно од
прозорчето (Findjournals).

- Втор начин е да го притиснете копчето со почетната буква од насловот на
списанието (Browse by title). Овде буквите се распоредени според латинската азбука.

- Трет начин е со определување на дисциплината Што е предмет на журналот
(Browse by subject). Во овој дел се наведени дисциплините според латинската азбука.
Овде барањето може да се прецизира ако се притисне на копчето (Expand Subject Tree).
Кога се бара, се користат класичните симболи за барање.
Резултатите од барањето се испишуваат така што прво се наведува бројот на
резултатите, а потоа се дава список со податоци за резултатите.

Пример

Да го побараме списанието Macedonian Joumal of Cheшistry and Cheшical Engineering.

Findjournals: Macedonian* > Macedonian Journal ofCheшistry and Cheшical Engineering

Browse by title: М > Macedonian Joumal of Cheшistry and Cheшical Engineering

Browse by subject: Che1nistry > Chemistry (general) > Macedonian Joumal of Cheшistry and
Cl1eшical Engineering

Од првата страница може да влезете на страницата за барање статии со
притискање на врската Find articles што е на левиот дел од страницата. Овде постојат
прозорчиња за наведување збор што е во врска со бараната статија (левите прозорчиња)
и на полето за што се однесува тој збор (десните прозорчиња).
Кога се наведува соодветниот збор, дадени се три можности со употреба на
логичните оператори И (англ. AND), ИЛИ (англ. OR), НЕ (англ. NOT).
Во прозорчето за поле (прозорче што е по англискиот збор in (во)) постои список,
што паѓа, на податоци што се во врска со каталогизацијата на статијата (наслов на
статијата, наслов на списанието, меѓународниот број на списанието, автор, клучен
збор, извадок (англ. abstract)).
Барањето се извршува кога ќе се притисне на копчето search articles.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Хро1-1ика

Пример

Да побараме ста'rија од авторите Љубомир Арсов и Тома Грчев.

Во прозорчето за барање се внесуваат имињата на авторите на статијата . Во
првото прозорче се наведува името на првиот автор, а во другото на вториот автор.

Во десните прозорчиња од списокот на поле се избира зборот автор (англ . author).
Обидете се барањето да го сторите со сите оператори од списокот што паѓа, што е
помеѓу двете леви прозорчиња. Потоа се притиска копчето search articles. Се отвора
нова страница на екранот, на која се испишуваат резултатите од барањето . Се даваат
бројот на статиите од бараните автори и соодветни податоци за нив.
По секоја статија се наведени две копчиња View record и Full text. Со нив се
добиваат метаподатоците за статијата и целиот текст на статијата ако го има.
Информации за директориумот се добиваат со притискање на копчето About. Се
разбира информациите се на англиски јазик.
Со копчето FAQ добивате одговори на најчесто поставувани прашања во врска
со директориумот.

Информации што се важни за сопствениците на списанијата, како и за авторите
може да се добијат со капчињата For journal owners, For authors
Овие страници се достапни само за сопствениците на списанијата и за авторите
на статиите во нив и за да се отворат потребна е дозвола (лозинка).
За историјатот на директориумот може да се прочита откако ќе се притисне на
копчето Feedback.
У славите за зачленување во директориумот се наведени во врската Membership.
Со Long term archiving (мак. долготрајно архивирање) влегувате во страница на
директориумот, во која се наведени податоци за чувањето на содржината на
директориумот.
Во врската Sponzors наведени се спонзорите ( финансиерите) на директориумот.
Список на страниците од мрежа што имаат врска со отворен пристап мо:же да се
добие ако се притисне копчето Links (врска), а најважните настани во врска со
директориумот може да се добијат со копчето News.

Хроника

КАПИТАЈПIИIПIВЕСТИЦИИ

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 69 : 027.52 (497.774)

ВО НУ-УБ "CR КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ"
-БИТОЛА ВО 2009 ГОДИНА

Ленче Андоновска, виш библиотекар

Националната установа - Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски"
- Битола е составена од два функционално поврзани објекта, кои претставуваат една
целина и се наоѓаат на ул . Ленинова бр. 39 во Битола. Стариот дел претставува
споменик на културата, а двата дела се наоѓаат во состав на зона "А" од заштитеното
градско Јадро.

Рамните тераси на новата зграда (која е изградена во 70-тите години) од објектот
на библикотеката не беа санирани и поради дотраеност и старост на материјалот не
ја извршуваа својата функција, односно беа нарушени термо и хидроизолациските
својства на материјалите со кои беа покриени терасите. Поради тоа сеј авуваше течење,
протекување во таваниците на терасите, се создаваа зголемени температури, при што
се нарушуваа нормалното функционирање и потребите на корисниците. Затоа во
функција на оптимизација на основната дејност и нормално тековно работење во 2009
година ни беше одобрен проект од Министерството за култура на Република
Македонија за капитални инвестиции и тоа "Изградба на поткровје на рамните тераси
на новиот дел од зградата на библиотеката".
Со реализацијата на претходно наведениот проект се санира состојбата, односно
се пристапи кон покривање на рамните тераси со мансарден покрив, со што практично

се формира и дополнителен простор што е неопходен за оптималното функционирање
на библиотеката и за потребите на корисниците. Се овозмо)КИ сите непроодни тераси
од објектот да се искористат за изведба на поткровни простории, со што од една страна
се добија потребни простории, а од друга страна се реши проблемот на рамните
покриви односно поради изразените температурни разлики во битолскиот регион,
рамните покриви многу бргу се амортизираат и се подложени на течење и создавање
градежни штети на подолните катови. Со изградбата на поткровјето на рамните тераси
на новиот дел од библиотеката добиваме пред се заштита на постојниот дел и нов
наменски простор во поткровните простории од околу 500м2, кои ќе бидат наменски
искористени .

Во целост поткровјата се поврзани фасадно со постојниот објект во една естетска
целина. За следнатата 2010 година ни останува новоизградените поткровја на рамните
тераси ентериерно да се дообработаат со финални ѕидови, тавани, подови, сите видови
инсталации, како и ентериерна опрема, за да мо)кат истите во наЈскоро време да се

стават во работна функција, кој а ќе може да одговори на новите стандарди и нормативи
што важат за јавните објекти.

Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2 Хроника

Резиме:

Со реализацијата на проектот одобрен од Министерството за култура на
Република Македонија, за капитални инвестиции и тоа „Изградба на поткровје на
равните тераси на новиот дел од зградата на НУУБ "Св. Климент Охридски" -Битола,
се санира состојбата односно се пристапи со покривање на рамните тераси со
мансарден кров со што практично се формира и дополнителен простор.
Се овозможи сите непроодни тераси од објектот да се искористат за изведба на
поткровни простории, со што од една страна се добија потребни простории, а од друга
страна се реши проблемот на равните кровови.
Со изградбата на поткровјето на равните тераси на новиот дел од Библиотеката,
добиваме пред се заштита на постојниот дел, нов наменски простор во поткровните
простории од околу 500м2 кои ќе бидат наменски искористени.

Review:

With tl1e realizatio11 of the project approved by the Ministry of Culture ofRepublic ofMacedoпia,
for capital investments that is "Construction of the attic ofthe flat tепасеѕ ofthe new part of the building of
NlЛЈВ "St Clement Ohrdiski"- Bitola the coпdition was sanitized, that it was appi-oached witl1 coveri11g of
the flat tепасеѕ with 1nasaandra roof and by which an additional ѕрасе was made.

It was enabled all i1npassable tепасеѕ of the object to be used for construction of roof ѕрасеѕ and
froш one side the necessaiy ѕрасе was gained and froш the other side the proble1n was solved witl1 the
flatroof.

With t11e construction of the attic of the flat tепасеѕ of the new part of the Library we got priшarily
protection ofthe existent ѕрасе, new usable ѕрасе in the attic of about 500m2 which will be used for
specific ршроѕе.

Хроника Волумен 26 (2008) 2009, бр. 1-2

УДК 027.022 (497.776)

БИБЛИОТЕКАТАПРИДОМОТНАКУЈПУРАТА
"ИЛИНДЕН" ОД ДЕМИР ХИСАР СО НОВО ИМЕ

библиотекар, Златко Бошевски

Библиотеката при Домот на културата "Илинден" од Демир Хисар се преименува
во Народна библиотека "Петре М. Андреевски", на 26.09. 2009 година, во присуство
на повеќе истакнати личности од јавниот живот во Демир Хисар и писатели,
следбеници на делото на големиот Петре М. Андреевски.
За отворањето на оваа манифестација, честа му припадна на градоначалникот
на Општина Демир Хисар, г. Тони Ангелевски.
По повод тригодишнината од смртта на Петре М. Андреевски, а според
програмата, одбрана делегација од Општината, како и писатели, членови на
Друштвото на писателите на Македонија, го посетија неговиот вечен дом во село
Слоештица, како и неговата родна куќа, каде што беа прочитани негови стихови, со
што му се оддаде огромна почит и благодарност за неговото дело што ни го остави, а
со кое се гордее не само Демир Хисар туку и цела Македонија.
Крајот на оваа манифестација беше одбележан со одржување на Првата
роднокрајна средба на писателите од Демир Хисар што се случи во просториите на
Домот на културата "Илинден" во Демир Хисар, каде што беше организирана и мала
закуска.

Истиот ден, а според Програмата, .во фоајето на Домот на културата, се одржаа
две промоции на збирката "Узреан збор", создадена од членови на литературниот
клуб "Изгрев", кој работи во состав на Домот на културата, како и на збирката "Камен
и цвет", од авторот Златко Бошевски од Демир Хисар, кои беа промовирани од
писателите Горјан Петревски и Борис Дамевски.