:: Дигитална библиотека при НУУБ „Св. Климент Охриски“

БИБЛИОТЕКАРСТВО Списание на Библиотекарското друштво на Македонија Издава ...

БИБЛИОТЕКАРСТВО
Списание на
Библиотекарското
друштво на Македонија

Издава
БИБЛИОТЕКАРСКО
ДРУШТВО НА
МАКЕДОНИЈА

За 11здавачоiи
Миле Бошески

Издавачкll совеш:
Миле Бошески
Јелена Фиданоска
Ленка Стојанова
Данута Ананиева
Магдица Шамбевска

Редакцllја:
Миле Бошески
Јелена Фиданоска
Ленкi:1 Стојановi:1

Лeкiiiypa и корекшура
Магдица Шамбевскi:1

Техничко уредување
Снежана Тодоровска

Печаiи11:
"Борографика " - Скопје

тирi:IЖ: 300

Адреса иа Peдaкцlljaiiia:
Библиотекарско
друштво Hi:I Македонија
НУБ "Св.Климент
Охридски" - Скопје
Бул. " Гоце Делчев ", 6
Поштенски фах 566
Тел.: 389(02)212-736
Факс: 389(02)226-846

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2

СОДРЖИНА

БИБЛИОТЕКАРСКА ТЕОРИЈА И ПРАКТИКА

.м-р Наде Караџоска

д-р Атанас Нт:ол.овск11

Зор/\\.а Че/\\.uчевс/\\.а

Зорка Чекичевска

Водството како детерминанта на
развојот на тимската работа во
библиотеките ...... .......... ........ .... ......... .

Библиотекарството во Македонија

Правила за работење на Збирката
дробен печат ........................... ........... . .

Концепцијi:1 за организирање
Збирка дробен печат ......... .. ............ .

Жаклина Ѓалевска Меѓународен стандарден библио
графски опис за електронски изво-
ри ИСБД(ЕР) ... .. ... ... .. .. ...... ... ..... ..... ... .

ПРИКАЗИ И РЕЦЕНЗИИ

Миле Б01иески Б116.111ографија на автори од Свети
Нико.1е и Светиниколско .. ... .... ....... .

Василе Димески Библиотеката боли - библиотеката
премногу бо.1и ........................... .... ..... .

д-р Киро Дојч11н.овски Библиогрiiфпја Гоце Делчев 1903-

Тала'i.анова Злаiиа

Ленка Сiиојанова

Миле Бтиески

Ленка Сi71ојанова

Надица Неч.ковска

Од ко.мисијаiиа ...

Миле Бо1иески

2003 " ...... ........ ....... ......... ....... .. .. ........... . .

ХРОШIКА.

Извештај о~ 29. Меѓународнн
средба на Агенции за ИСБН ........ .. .

Извештај од Собирот на библиоте-
карите од Б,шканските земји ... .. ..... .

Извештај - Почетен курс за запо
знавање со стандардот УНИМАРК

Извештај - Универзална достап
ност до информации и документи ..

Презентација на искуства од пре-
стојот во Данска ........ ........... .... ........ .

Трет Републички натпревар
"Млади Библиотекари" ................... .

Извештај за активностите на БДМ
2000-2002 год .......... ..

101

104

109

114

117

121

124

129

131

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2

Миле Бошески

Миле Бо1иески

B1.1кiliop11ja Kociiioнcкa

ДОКУМЕНТИ

Национален извештај за РМ за
проектот ПУЛМАН ......................... .

Националната програма и народ-
ните билбиотеки ............... .. ... .. ......... ..

Извештај за националната рабо-

136

140

тилница .. . .. .. . .. .. .. .. .. . . .. .. .... .. . .. . .. .. . . . .. .. .... 144

Народните библиотеки на дигитал-
ниот крстопат. .............. .... .. ............ .. ... 148

Вфка Сiиам.ен.ковска ПУЛМАН -ХТ ИСТ семинар за

B11кiliopuja Kocilioвcкa

Миле Бопiески

истражувања .. .... .. .. .. ..... ....................... 155

Манифестот на Конференцијата во
Оеирас ......................... .. .. .. ................. .

Крток осврт за досегашните актив
ности во врска со проектот

174

ПУЛМАН ............. .... ...... .. .. .. .. .. . .. ... ..... 178

Верка С~Тшмен.ковска Манифест на ИФЛА за интернет... 180

Маzди1.џ1 Шамбевска Заедничка резолуциј а....................... 183

Meeting of the Directors of the National
Li brraies of the Southeasteш European
Countries .. ... . .. ... ... ... ....... ........................ 185

Коичиро Мт1ура Светски ден на книгата и автор-
ското право - 23 април 2002 ............ .. 187

Koicliiгo Маtѕига Wo1·ld book and Copy1·ight Day - 23
Ap1·i\\ 2002 .. ... ........ .. ........ ... .. .. .... ......... .. .. 188

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2

Почишувани колеги,

Двобројош на "Библиошекарсшво" за 2002 zодина, и нашаму ги задр
.жува иосшојани~ие рубрики. Покрај содржини на акшуелни шеми од
обласша на библиошекарскаша шеорија и иракшика, во овој број се иоме
сшени и информашивни ирилози за акшивносши на БДМ, како и на нејзини
одделни членови, рабошни шела и комисии.

Во овој број се иомесшени машеријали кои се однесувааш на акшив
носшише на Друшшвошо во рамкише на меiународниош ироекш ПУЛМАН.

Исшо шака, во овој број се ирисушни и докуменши кои реzулирааш
одредени акшивносши и дејносши на Друшшвошо.

РедакцијаiПа ја кориси,tи оваа ириzода да ги иокани на сорабошка сише
заиншересирани шшо сакааш јавно да ги ирезенширааш своише знаења и
искусшва од доменош на библиоiПекарсшвошо и информацискише науки и
со шоа да иридонесаш за сшручна афирмација на ова сиисание.

Со иочиш,

Редакција на Библиошекарсшво

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Би.блитиекарска 1ueopuja и ilpaкi"ii.uкa

Воnед

УДК 027:65.01

ВОДСТВОТО КАКО ДЕТЕРМИНАНТА НА РАЗВОЈОТ
НА ТИМСКАТА РАБОТА ВО БИБЛИОТЕКИТЕ

м-р Наде Караџоска
Народна библиотека "Борка Талески" - Прилеп

Денес, во услови на сложено општествено-економско и политичко
живеење се повеќе е нагласена потребата од квалитетно и успешно nодство
во сите сфери на образовното и културното живеење на нашиве простори.
Потребата од јакнење на водството на директорот во библиотеката како
културна институција во иднина ќе биде уште поголема со текот на времето
затоа што се повеќе е нагласена потребата за глобална и непосредна кому
никација и со широк пристап на информации. Информацијата денес е нај
важен ресурс во општествениот развој , бидејќи без неа оневозможено е
користењето и на останатите ресурси и затоа се библиотеките денес
незаменлив фактор во севкупното современо живеење. Затоа не е ни
случајно што оваа дејност денес покрај својата културна и образовна функ
ција , успешно врши и информативна функција што произлегува и од самото
име: библиотечно-информативна дејност. Успешниот водач-директор во
една ваква културна институција како што е библиотеката, треба да биде во
тек со секоја промена која произлегува од новите начини на работа, а тука
би ја спомнале и автоматизацијата на библиотеките која во поново време е
застапена во многу библиотеки во нашата Република. За да ја обавува
успешно оваа значајна функција тој треба да поседува организаторска спо
собност, енергичност, иницијативност и пред се успешно да раков6ди со тоа
што треба да се работи. Овде би сакала посебно да ја потенцирам улогата на
директорот во водењето на тимот затоа што поголем дел од работата во
библиотеките се изведува тимски. Во поново време во библиотеките се из
ведуваат повеќе проектни тимови, со што се постигнуваат извонредно добри
резултати.

Во трудот што следи ќе биде прикажано водството како форма за
постсшување и остварување на целите во една културна институција, т.е биб
лиотеката како и можностите за развој на тимската работа во библиотеката
со досегашни искуства и во перспектива.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiие/(,арс/(,а 1иеори,ја и ира/(,1и1,1,к,а

1. Водство: поим и дефиниција за водството

Денес, повеќе од кога било порано е нагласена потребата од
квалитетно водство во сите образовни и културни институции. Потребата од
јакнење на водството на директорот во овие институции ќе биде уште пана-

. .

гласена и во дваесет и првиот век иако, со разВОЈОТ на технологиЈата и со
широкиот пристап на информации, се смета дека ќе се намали неговата
улога.
Водството може да започне со една мошне корисна и јасна де
финиција а тоа е дека претставува водството однесување или поведение кое
им овозможува и помага на другите да ги постигнат планираните цели.1
Прегледите на некои други автори и теоретичари во сферата на
менаџментот се сложуваат со тоа дека е водството процес на влијание врз
активностите на индивидуата или групата во нивните напори да ја постигнат
целта во дадената ситуација.
Од оваа дефиниција за водство , јасно следи дека е процесот на
водството функција од водачот, следбениците (оние кои го следат водачот) и
другите варијабли кои се однесуваат на дадената ситуација.2
Битно е да се напомене дека не се однесува овој пристап само на не
кој посебен или определен тип организации, туку може да се смета како уни
верзален. Во која било ситуација кога некој ќе се обиде да влијае врз пове-

. .

дението на некоЈа друга индивидуа или група, се поЈавува водство.
Водството може да се сфати како следбеништво или интеракциски
однос на водачот и на неговите следбеници во дадена ситуација, која може да
биде поврзана со некоја институција, со поставена определена задача (на
пример формирање тим) и друго . Овој пристап укажува на еден многу
значаен момент а тоа е дека е водството процес, а не позиција.3
Џон Адаир идентификува пет различни карактеристики во концеп
тот на водството:

1. Насочување. Водачите се заинтересирани да најдат начини за спро
ведување, генерирање на јасно чувство за подвижност и за насо
чување. Ова може да вклучува и идентификација на нови цели и нови
структури.

2. Инспирација. Водачите имаат идеи и артикулираат поими или мисли
кои силно го мотивираат персоналот и креираат насочена енергиЈа .

3. Градење тимови. Водачите ги гледаат тимовите како природни и
многу ефективни форми на управување и го минуваат своето време
во храбрење и поучување на членовите на тимовите.

1 Константин Петковски, Менаџмент во училиште, НИРО Просветен работник,
Скопје, 1988, стр.60-61
2 Исто, стр.61-62
3 Исто, стр.62-63

Бпблиотекuрстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiТiекарск.а LТieopuja и Прак.iи111ш

4. Пример. Водството е пример, и не само тоа што прават водачите за
да влијаат на другите членови во организацијата, туку и како го пра
ват тоа .

5. Примање. Директорот може да биде обележан со звањето што го
носи, но нема да стане вистински водач се додека наименувањето на
таа функција не добие потврда во срцата и во умовите на следбени
ците.4

Водството , во основа има две клучни димензии:
*Создавање визија за иднината;
*Инспирирање (поттикнување) на луѓето да ја направат таа
визија стварност.

Визијата е првата критична димен::~ија на ефективното водство. Без
визиЈа скоро да нема никакво значење целта за постоењето на една органи
зациЈа.

Втората клучна димензија на водството е инспирирање или давање
енергија на вработените да работат на најдобар можен индивидуален и
заеднички начин за да ја достигнат визијата:'
Битно е да се напоменат и елементите на водството, а тоа се : прин
ципите, особините и вештините.

Принципите на водството се основни доктрини или претпоставки
што го карактеризираат водството.

Особините се истакнати квалитети на еден водач, тие ги формираат
карактеристиките што треба да ги демонстрира еден водач .
Вештините се потешката страна на водството како наука, и тие се
таму каде што се појавува водство или управување.6
Во контекст на прашањето на водството добро е да се истакнат пои
мите визија (Каде одиме?), мисија (Како ќе стигнеме ние таму?), и вредности
(Што е важно за нас при тоа?).7

2. Водството на директорот на библиотеката

Целта на водството е да развива чувство на припадност кон организаци
јата и кон заедничките вредности и идеи кои стануваат извор на овластување

4 Исто, стр.64
5 Исто, стр.66
6 Исто, стр.71
7 Исто, стр.75

Библиотекарство, вол . 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска iueopuja II Гiракiиика

за сето она што мора да го направат другите. Во оваа насока клучна улога во
развојот на библиотеките и воопшто во целокупната библиотечна дејност
има директорот кој како водач ги насочува и води сите вработени кон оства
рување на поставените цели. Во рамките на своите овластувања тој
извршува и повеќе активности од кои позначајни се:

• мотивирање на работниците,
• насочување на нивните активности,

• избирање на вистински односи на меѓусебна комуникација,
• успешно решавање на конфликтни ситуации и
• проценување, оценување и заклучување на дадени ситуа
ции.

Во поново време со ПОЈавата на новите трендови, како и светските
искуства во процесот на работа во библиотечната дејност, улогата на дирек
торот и менаџерскиот тим во библиотеките е од големо значење. Во овој
правец првенствено треба да се потенцира нивната способност и ефикасност
кон прилагодување на сите расположиви ресурси во библиотеката кон но
виот односно современиот начин на работа, кон поинаква организациска
структура и секако кон нов однос на луѓето како резултат на новите
технолошки промени во библиотеките како културни институции и биб
лиотечната дејност воопшто.
Новите знаења и информации на носителите на библиотечната дејност, а
посебно знаењето на раководниот и менаџерскиот тим во најчест случај при
донесуваат, како главни носители на процесот на промената во библиоте
ката, да се јават токму овие структури. Затоа, не се случајни мислењата
според кои успешноста на промените во една библиотека во голема мера
зависи и од: подготвеноста на менаџерскиот тим да се впушти во ризик, од
внатрешна организациска поставеност на библиотеките за самостојно одлу
чување, што зависи од видот на библиотеката и познавањето на современите
менаџерски функции и принципи.R

Водството во библиотеките треба да се заснова на конкретна и прак
тична активност . Со други зборови тоа би значело активирање и при
клучување на сите индивидуи и групи кон остварување на заеднички цели, а
со тоа и мотивирање на библиотечните работници да работат заедно како
тим за да се постигнат тие цели.
Новиот менаџмент, исто така, има посебна улога, посебно во делот на
раководењето, каде се заменува централизацијата со децентрализирана
структура, односно делегирање на надлежностите и тимска работа. На тој

х Добри Ј. Петровски, Менаџмент на библиотечните промени и професионалниот
развој на кадрите, Факултет за учители и воспитувачи, ДНУ-Битола, Битола, 1999,
стр.57

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библ1.1muекарска 1ueopuja 1,1 Пракiu,1tка

начин, секој од вработените е доволно информиран и знае кои се целите на
библиотеката и дејноста воопшто. Претпоставка е дека само добро инфор
мираниот работник може да ги прифати целите на својата установа како
сопствени и навистина да работи за нејзино добро. Познавањето на начинот
на работа и целите на некои дејности кои се во тесна врска со библиоте
карството, како на пример издаваштвото , продажбата на книги, авторски и
преведувачки друштва и слично , му помага на библиотекарот во проценката
и поставувањето на сопствените цели и нивната евалација,9

3. Местото и улогата на библиотеките денес

Големата научно-технолошка револуција како и динамичкиот про
грес во сите сфери од нашето живеење ја истакнаа големата улога и зна
чењето на библиотеките и библиотечната дејност воопшто. Потребата за
свежи, точни и навремени информации се повеќе ја истакнуваат потребата
од обезбедување на потенцијален библиотечен кадар кој ќе одговори на пот
ребите на бројните корисници, како и успешно водство кое ќе одговори и ќе
се носи со сите предизвици што ги носи времето и новиот начин на работа во
библиотеките.

Основните задачи на библиотеките се однесуваат пред се на:
1. Креирање и насочување на навиките за читање кај децата од нај
рана возраст.

2. Поддршка на индивидуалното самообразување како и формал-
ното образование на сите нивоа.

3. Изнаоѓање можности за персонален креативен развиток,
4. Стимулирање на креативноста на децата и младите луѓе.
5. Промовирање на културното наследство, почитување на умет
носта , научните достигнувања и иновациите.

6. Овозможување пристап до сите културно-уметнички вредности.
7. Негување на интеркултурен дијалог, со почитување на култур
ните разлики.

8. Поддршка на усните традиции.
9. Обезбедување пристап на сите граѓани до сите видови комуни
кациски информации.

10. Обезбедување соодветни информациски улоги за локалните
претпријатија, асоцијации и интересни групи.

11. Олеснување во развојот на информациите и компјутерски научни
вештини.

9 Исто, стр.148

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоПlекарска iJleopuja и i7,ракiиика

12. Поддршка и учество во научните активности и програми за сите
возрасни групи и иницирање на тие активности и потреби.10

Улогата на библиотеките во задоволувањето на информативните
потреби, создава доста сложени и одговорни обврски за сите библиотекари
кои треба да излезат во пресрет на потребите на сите корисници. Во овој
правец од големо значење е обуката на кадарот како и обука на раководите
лот, односно директорот за што поуспешно функционирање на библиоте
ката. Ова упатува на заклучокот дека од пресудно значење за умешноста на
библиотечниот кадар во извршување на работните обврски е неговото
знаење. Оттаму, како неопходност се налага потребата од соодветно нивно
оспособување како предуслов за успешно остварување на целите на секоја
библиотека.11
Секој раководител во библиотека што се стреми кон осовремену
вање на своето работење мора да обрне особено внимание во организи
рањето и искористувањето на сите нејзини кадровски ресурси, вклучувајќи ја
и организацијата и обуката на библиотечниот кадар која се изведува преку
најразлични форми и тоа: организирање семинари, советувања, размена на
искуства и слично.
Организациската трансформација на библиотеките треба да биде
насочена кон мобилизација на сите кадровски потенцијали во обезбедување
оптимални услови за решавање на низа значајни прашања (простор, опрема,
комуникациски врски, соодветен кадар и слично ).12
Во овој правец треба да се потенцира и развојот на технологијата на
компакт-дискови која е застапена последниве години во поголемите библио
теки. Оваа технологија е мошне значајна придобивка за библиотечната деј
ност затоа што овозможува непречено користење на бази на податоци од
сите области и може да излезе во пресрет на многу корисници. Исто така
треба да се потенцира и предноста на употреба на оваа технологија во
смисла што дисковите за разлика од книгите зафаќаат помал простор,
постои мала веројатност да се оштетат, за разлика од книгите кои за многу
кратко време се оштетуваат.
Библиотечните работници и информатори во последно време мошне
често го користат Интернет и тоа за задоволување на повеќе потреби.
Интернет овозможува да обезбедиме повеќе информативни извори кои не
можат да се најдат во ниедна печатена книга . Како совршен систем Интер
нет овозможува лично комуницирање со научници од разни области,
експерти подготвени да му помогнат на светот да ги реши на1сложените
прашања. Интернет е средство што ви овозможува да воспоставувате кому-

10 Добри Ј. Петровски, н.д. стр.36
11 Добри Петровски, Библиотекарство, Битола, 1998, стр.170
12 Добри Ј. Петровски, Трансформација на библиотеките, ДНУ-Битола, Битола, 1996
стр.123

Бнблиотек~рстnо, nол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiТiекариш iТieopuja и 11рак1иuка

никација со вашите колеги-библиотекари, со посредство на пораки и записи
независно од поштата, телеграфот и телефаксот.13

4. Тимската работа како современ пристап во менаџментот
И ВОДСТВОТО

Тимовите на некој начин личат на индивидуите. Имено, исто како и
индивидуите, така и тимовите имаат персоналност, развиваат работни наnи-
1ш и се фрустираат. Но, за разлики од индивидуите, тимовите реагираат по
бавно на поттикнување отколку што го прават тоа поединци. Тимовите се
сретнуваат со поголеми проблеми во услови на некоја промена, а особено на
промена на водството . Тие ретко се во фиксна или статичка состојба ,
повеќето од нив се во состојба на постојана промена или развој . Таа промена
е понекогаш бавна и незабележлива, а понекогаш дури и драматична. Некои
од промените еволуираат со текот на созревањето на тимот.1 4
Постојат повеќе дефиниции за тоа што е тим. Според Третван (Tгe

thown), тимот е група луѓе што работат или се однесуваат на начин, кој им
помага ним да ги постигнат нивните заеднички цели. Во еден ефективен (ус
пешен) тим, духот на тимот треба да биде креиран на тој начин што ќе рабо
тат членовите за доброто на групата . За да ја постигне својата цел и да ја
реализира својата задача , на групата Й е потребен секој член и исто така од
интерес на групата е да се развијат вештините на секој член. Членовите на
тимот кои се клеветници и интриганти се причина за враќање назад во извр
шувањето на задачата и таа не може да се постигне. Добрите поединци ав
томатски не чинат добар тим, се додека тие не научат да работат како еден. 15
Секоја група или тим минува низ четири фази на развој , кои можат
значајно да влијаат, како на резултатите , така и на однесувањето. Овие
степени можат стилизирано да се прикажат како:

• Првиот степен е степен на основање , и тогаш тимот е се уште
(повеќе) колекција (збир) од поединци отколку цврста и хо
могена единица. Оваа фаза од развојот на тимот е позната во
литературата и практиката како фази на формирање (forming).

• Вториот степен е степен на почетно работење или фаза на вос
поставување, во КОЈ можат да се покажат како непродуктивни
оригиналните уредувања или пак да нудат предизвик. Ако се
земат успешно работите в раце , оваа втора фаза завршува со

13 Едвард Џ. Валакас, Користење на мрежата Интернет во библиотеките, Библиоте
карски информатор, бр.2, НУБ "Св.Климент Охридски" , Скопје , 1994, стр.8
14 Константин Петковски, Флорида Кулевска, Тимска работа во училиштата, Центар
за стручно образование, оспособување и развој, Битола, 1998, стр.1
15 Константин Петковски, Менаџмент во училиште, НИРО Просветен Работник ,
Скопје, 1998, стр.136

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библио1Тi.ек.арск.а iueopuja и ПршаТiшш

нови и пореални воспоставени цели, задачи, процедури и норми,
ако не тогаш тимот запаѓа во криза и пропаѓа. Оваа фаза е
позната како бранување (storming) .

• Третиот степен на развој е фаза на зрелост и развој на тимот. Во
оваа фаза, тимската или колективна персоналност еволуира со
подобрување во комуникациите, процедурите и во донесувањето
на одлуки. Оваа фаза е позната како нормирање (norming) .

• Четвртиот степен на развој е оној степен во_ кој тимот ја постиг
нува потполната зрелост и го оптоварува својот потенцијал. Оваа
фаза е позната под името извршување (perfoi·ming).16

Тимовите имаат потреба за рамнотежа во поглед на персоналнос
тите, вештините и искуството, за да бидат ефективни во целина. Секој ефек
тивен тим треба да излезе во пресрет на три различни .но тесно поврзани
комплети од барања, а тие се: задачата, тимот и индивидуите.
Барањата на задачите се содр)кани во потребата да се постигне
задачата и тогаш тимот треба да се фокусира на прашањата какви што се:
Што? Зошто? Како? Кој? Кога? Каде? Колку?
Барањата на тимот се со цел тој да ја реализира својата задача и да се
соочи со своите потреби . Тимовите треба да се изградуваат и одржуваат,
бидејќи тие не се случуваат во моментот кога од групата луѓе се бара да
направат нешто заедно.
Барањата на индивидуите произлегуваат од сознанието дека иако
работат тие како тим, сепак важно е да се истакне дека е тимот компониран
од поединци што имаат свои потреби кои можат или не можат да бидат
поврзани со тимот како целина. 17

5. Форми на тимска работа во библиотеките
(можности и перспектива)

Тимската работа најчесто се применува тогаш, кога е потребно да се
реши некој проблем или да се даде одговор на некоја конкретна задача. Тоа
практично значи дека се поставува одредена задача пред секој формиран
тим. Оваа поставена задача може да ја реализира само еден ефективен тим
во којшто секој член на тимот има соодветно определена улога во поглед на
соодветниот стил на работа и неговите особини. Од аспект на задачата битно
е да се има соодветно водство, отворени линии на комуникации, перманентно
следење во работата на тимот и да постои грижа за членовите на тимот.18

16 Константин Петковски, Исто, стр.141
17 Константин Петковски, исто, стр.152-153
JR К.Петковски , Ф.Кулевска, н.д. стр .14

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблитТtекарска 1иеорија u Прак1ии1<.а

Тимската работа како форма на работа во една културна инсти
туција како што е библиотеката, особено денес во услови на промени кои се
составен дел од нашето културно живеење е мошне значајна за подобрување
на работата во библиотеките.
Практиката и искуствата покажуваат дека во сферата на биб
лиотечно-информативната дејност и библиотеките како нејзини носители,
најдобри резултати се постигнуваат преку тимската работа.
Тимската работа во библиотеката е застапена во повеќе сфери во
процесот на библиотечното работење. Обработката на библиотечниот ма
теријал поминува низ повеќе фази и тоа:
инвентарирање,
сигнирање,
меѓународна децимална класификација (МДК),
каталогизациЈа и
сместување .

Сите овие процеси во библиотечното работење ги изведува тим од
неколкумина стручни библиотекари, којшто успешно функционира и го
овозможува неговото непречено и ефикасно "пристигнување" до крајниот
корисник.
Изработката на библиографии и монографии е исто така една од
формите на тимска работа во библиотеките кој успешно се практикува и
применува а со овој начин на работа се постигнуваат одлични резултати.
Библиографиите инаку претставуваат мошне значајни информативни ин
струменти со кои на корисниците им се пружаат најразлични информации и
затоа во нивното изготвување потребен е ефикасен и ефективен тим кој ќе
треба успешно да соработува.
Тимската работа во библиотеките се применува и во комплети
рањето на роднокрајната збирка која претставува драгоцен документ којшто
изобилува со податоци и материјали од автори кои твореле или творат на

. .

подрачЈето на општините или материрли за неа пишувани од други автори.
Како специфична форма на тимска работа во библиотеките посебно
место и значење имаат состаноците.
Состаноците се една од формите на тимската работа кои најчесто се
свикуваат и одржуваат тогаш кога е потребно да се донесе некаква одлука,
да се разменат информации, да се решат некои проблеми, да се дадат идеи, да
се соберат информации, предлози, мислења и слично.19
Како и секој организациски ситем така и библиотекарството се ор
ганизира со одредена организациска и раководна структура па оттаму мошне
е значајно како функционира менаџерскиот тим. Тој во перспектива треба да
биде застапен во сите библиотеки во Републикава. Неговата улога ќе биде
мошне значајна во работата на една библиотека и овој тим ќе се грижи за

19 Константин Петковски, Менаџ. во училиште, стр.161

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиекарска rueopuja u иракrиика

целокупната активност на библиотеката, со што успешно ќе се реализираат
поставените цели.
Во поново време како посебен вид тимови се јавуваат проектните
тимови. Овие тимови се формираат тогаш кога е потребно да се изготви и
реализира некој проект во рамките на библиотечната дејност. Ваквите
проекти вообичаено имаат за цел да воведат некоја иновација која се одне
сува на библиотечното работење а се финансираат од страна на некои асоци
јации и фондации. Како пример би го посочила проектот: "Менаџментот и
неговата примена во развојните програми во библиотеките во Македонија",
чиј организатор беше институтот Отворено општество на Македонија и кој
беше успешно реализиран во неколку библиотеки на ниво на Македонија.
Од досегашните искуства на библиотекарите што учествуваа во
работата на овие проекти може да се заклучи дека сите учесници подеднакво
се задоволни од тимската работа што се изведуваше , ефектите што се
постигнаа на крајот од работата беа задоволувачки, иако се работеше на
порно и многу часови.
Сметам дека во иднина треба да се отвори можноста за што пого
лема застапеност на проекти од ваков вид кои ќе придонесат многу за разво
јот на библиотеките и библиотечната дејност.
Со изведување на овие проекти библиотечните работници на ниво на
Македонија освен тоа што работеа и се дружеа, многу придонесоа и за
излегување на библиотекарството од анонимност и ја афирмираа библио
течната де3ност.

Заклучок

Библиотечната дејност во Републикава се остварува преку распрос
транета мрежа од библиотечни институции кои дејстуваат во разни сегменти
од општествениот систем. Со развојот на општествениот систем и со видо
изменувањето на потребите и интересите на разните општествени сегменти,
соодветно се менуваат и надополнуваат основните задачи и функции на биб
лиотеките.
Од тие причини мошне значајно е во библиотеките како културни
институции, чија основна задача е задоволување на културните потреби на
населението, моделирање на водството со цел да се спроведат успешни
промени · во библиотеките . Во оваа насока посебно би сакала да ја потен
цирам улогата на директорот како водач КОЈ заедно со постоечкиот
кадровски потенцијал имаат голема одговорност за воспоставување и оства
рување на целите во библиотеката. Директорот и неговите следбеници треба
постојано да бидат во потрага на се повисок степен на достигнување и
квалитет во работењето.
Во поново време во библиотеките се повеќе е застапена тимската
работа со која се постигнуваат одлични резултати. Како перспектива,
сметам дека во библиотечната дејност треба што повеќе да бидат застапени

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоГиекарска zueopuja и иракi71ика

проектните тимови на ниво на Македонија, затоа што се покажаа доста ефи
касни. Со изведување на овие проекти библиотечните работници освен тоа
што работеа и се дружеа, многу придонесоа и за и:шегувањето на библиоте
карството од анонимност и ја афирмираа библиотечната дејност.

Литература:

1. Добри Ј.Петровски, Менаџмент на библиотечните промени и профе
сионалниот развој на кадрите, Факултет за учители и воспитувачи, ДНУ
Битола, Битола, 1999.

2. Добри Петровски, Библиотекарство, Битола , 1998.
3. Добри Ј.Петровски, Трансформација на библиотеките, ДНУ-Битола,
Битола , 1996.

4. Едвард Џ.Валакс, Користење на Интернет-мрежата во библиотеките,
Библиотечен информатор, бр .2 , НУБ "Св.Климент Охридски" , Скопје,
1994.

5. Константин Петковски, Менаџмент во училиштата, НИРО "Просветен
работник " , Скопје, 1988.

6. Константин Петковски, Флорида Кулеска, Тимска работа во училиш
тата, Центар за стручно образование, оспособување и развој, Битола
1998.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиетсарска 1иеори;а и иракi1:iшш

УДК 02(100)(091)

БИБЛИОТЕКАРСТВОТО ВО МАКЕДОНИЈА

проф. д-р Атанас Николовски
редовен професор во пензија при Филолошкиот факултет - Скопје

АПСТРАКТ
АКЦЕНТИЗАБИБЛИОТЕКАРСТВОТО

1. Појавата на библиотекарството е сврзана со појавата на писмото.
2. Првите писма (цртежи) се : т.н . пиктографско и т.н. идеографско писмо.
3. Најстарите писмени документи датираат од IV милениум (3.500 години)
пред новата ера - т.н . клинесто писмо на глинени плочки, што го корис
теле Сумерците во Јужна Месопотамија.

4. Најсовршеното писмо во древните цивилизации го оствариле Фенича
ните - во II милениум пр.н.е.

5. Во почетокот на I милениум пр.н.е. од Феничаните писмото го презеле
античките Грци, сообразувајќи го со особеностите на својот фонолошки
систем.

6. Од грчкото мајускулно ( свечено, литургиско) и од грчкото минускулно
(обично) писмо потекнуваат писмата: латиница и глаголица, односно
кирилица.

7. Творец на глаголицата е светиот Кирил Филозоф - Солунски во сора
ботка со светиот Методиј (863 г.).

8. · Глаголицата е создадена според гласовните одлики на јазикот што го
говореле македонските Славени во околината на Солун и во Солун.

9. Св. Кирил и св . Методиј се творци на првиот словенски литературен
јазик и на првите преведени (и оригинални) дела на словенски јазик.

10. Св. Кирил и св. Методиј се втемелувачи на општословенското библиоте
карство.

11. Св. Климент Охридски (830-916) е основател на првата (манастирска)
библиотека во Македонија, во манастирот "Св. Панталејмон" во Охрид.

12. Најголемата библиотека пред Исус Христос е Александриската библио
тека во Египет (Музеј) , со околу 500.000 папирусни единици.

13. Најпознатиот библиотекар во Александриската библиотека и автор на
првата библиографија е поетот Калимах.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска iueopuja и Гi.ракiи.ика

14. Првата двојазична библиотека - на латински и на грчки јазик - е отво
рена во Рим - кога владеел царот Август, 28 години пр.н.е.

15. Најпознатата библиотека во средновековието е Папската библиотека во
Рим.

16. Најпрестижни светски библиотеки се: Националната библиотека во
Париз (1367 г.) , Германската државна библиотека во Берлин (1659 г.) ,
Британскиот музеј - Кралската библиотека во Лондон (1700 г.), Кон
гресната библиотека во Вашингтон (1800), Библиотеката Салтиков -
Шчедрин во Русија (1814 г. ) и други.

17. Од IX до XIX век македонското библиотекарство се развивало главно во
манастирите (и во црквите).

18. Библиотеки имале над 40 македонски манастири. Најбогати биле охрид
ските манастири "Св. Пантелејмон" и "Св. Наум ", потоа "Св. Јован
Бигорски", "Св . Гаврил Лесновски" и други.

19. Првите световни училишта и првите училишни градски библиотеки во .
Македонија се основаат во XIX век (Велес, Штип, Скопје, Битола и во
други градови).

20. Првиот (професионален) македонски библиотекар е Ангелко Палашев
во првата јавна библиотека (Велес, 1832).

21 . Слободниот развиток на библиотекарството во Македонија датира од
создавањето на македонската национална држава (2.VIII 1944).

22. Од 1944 до 1949 г. во Република Македонија се формираат 1195 градски,
приградски и селски библиотеки (со читалишта).

23. Членството во библиотеките од 29.259 во 1946 г. нараснало на 192.389 во
1949 година.

24. Народната и универзитетска библиотека (НУБ) "Св. Климент Охрид
ски" во Скопје е основана од Антифашистичкото собрание на народното
ослободување на Македонија (АСНОМ) на 23.XI 1944 г.

25. НУБ "Св.Климент Охридски" во Скопје при основањето имала околу
150.000 библиотечни единици, а во 1999 г. околу 3.000.000.

26. Друштвото на библиотекарите во Република Македонија е формирано
на 16.IX 1949 г.

27. Заедницата на библиотеките во Република Македонија е формирана во
1976 година .

28. 32-те општински народни библиотеки во Република Македонија во 1992
година располагале со 2.537.123 тома книги - без книжниот фонд на нив
ните клонови и без библиотеките во Скопје.

29. Во 1.993 година во народните библиотеки биле вработени 173 лица со
претежно високо образование.

30. НУБ "Св. Климент Охридски" во 1999 година имала 150 вработени, од
кои повеќе од 70 % со факултетска подготовка од различни струки.

31. Библиотеките во Република Македонија постепено се вклучуваат во
процесите за внатрешна, регионална, државна и за планетарна информа
тизациЈа.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библио1иекарска 1иеор11ја н 11ракtТtи.ка

32. Библиотеките во Берово "Народна просвета " и во Пехчево "Кочо
Рацин" се иницијатори и носители на разновидни форми и активности за
популаризација на библиотечното дело во Малешевијата и пошироко.

33. Народните библиотеки во Берово и во Пехчево соработуваат и им да
ваат стручна и друга помош на ·предучилишните и на училишните биб
лиотеки, како и на библиотеките во други институции и стопански суб
Јекти.

34. Библиотеките во Малешевијата вршат просветно-културно, воспитно
образовна, инструктивна, информативна и распространувачка улога за
сите возрасти и интереси на населението.

35. Народните библиотеки за потребите на читателите остваруваат размена
и зајмување на публикации од НУБ "Св. Климент Охридски" во Скопје
или од други библиотеки.

Клучни зборови и синтагми: писма, библиотеки, христијанство,
преводи и преработки, манастири, световни училишта, јавни библиотеки,
народни библиотеки, Народна и универзитетска библиотека (НУБ) "Св.
Климент Охридски", библиотечното дело во Македонија .

1
БИБЛИОТЕКАРСТВОТО И ПИСМОТО

Зачетоци

Зачетоците на библиотекарството, како високо вредна, незаменлива
и универзална придобивка на културата , се сврзани со настанувањето на
писмото.
Појавата на писмото претставува суштинско надраснување на еден
поранешен милениумски духовен и Јазичен развиток, што траел до околу
6.000 години пред новата ера. Таа појава е резултат на целокупниот постепен
напредок во наЈдревните епохи на човековото живеење и плод на процесното
заострување на потребата од знаци со коишто визуелно (видно) или ауди
тивно (слушно) ќе се укажува и потсетува на некои содржини што било
пожелно да се задржат во сеќавањето или да се потсетува на нив.
Најстарите и наједноставните знаци (цртежи) - врежани во камења,
пештери, кори, дрвЈа и на разни предмети, како и знаците со крикови и други
гласовни сигнали - изразувале некакви состојби или навестувале некакви
можности, но се уште не претставувале вид (оформен) систем што макар и
приближно ќе соодветствувале на јазик во современа смисла на зборот, нити
на писмо што нему му одговара .
На едно повисоко ниво на општествениот развиток се зародуваат

. .

творечките напори за знаци - цртежи на предмети, животни, растениЈа и деЈ-
ности - што покажувале или се сврзувале со одредени случки, настани, пот
реби, доживелици, сознанија и ел. Таа практика - со едноставни цртежи да се

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоitiекарска 1Тtеор11,ја и 1 ракiи111ш

соопштуваат или да се мемори:раат извесни информации, сознанија, чувства,
желби, потреби и ел., доведува до т.-н. nиктографско писмо (цртежно, сли
ковно писмо).
Пиктографското писмо некои научници го нарекуваат семасиограф
ско писмо, т.е . писмо кое сигнализира своевидна - условно речено - лабава
врска со говорот, и тоа посредно. Други научници понаnреднатата фаза од
развитокот на пиктографското писмо ја именуваат со називот фонографско
писмо, што се однесува на еден долготраен и макотрпен стремеж кон
осознавање на потребата за обележување на поединечните гласови - фонеми
и гласовни групи.
Општиот напредок на општеството и неnрестајниот растеж на него
вите се поразновидни потреби, нужно ја надминале пиктографијата (цр
тежно означување на единичности) и се доближувале до т.н. идеографско
писмо 1, што некои научници го нарекуваат логографија.
Идеографското ппсмо веќе настојува да изрази не толку единечни
конкретни предмети, суштества, поЈави и ел . , колку мисловни содржини -
идеи, пораки, вид апстрактни значења. Со еден цртеж се сврзувале еден или
повеќе зборови од ја:шкот што се користел, односно се доведувале во врска
посложени поими.
Со идеографското писмо се служеле древните народи на Азија - Ки
незите, Индијците и др. во V, IV и III милениум пр.н.е .

Клинесто писмо

Јакнењето на свеста за важноста и за полезноста што повеќе
сознанија, доживелици и искуства да се зачуваат од заборав (да се конзерви
раат) и да се направат потрајно достапни и употребливи за младите генера
ции, природно водело кон фонографизација на цртежите, односно кон нивно
сврзување со определени гласови и слогови од коишто можат да се консти
туираат поголеми и посложени јазични структури (вокал, вокал + консонант,
консонант + вокал + консонант итн.). Така се развиле некои стари писма ,
меѓу нив и хиероглифското писмо кај Египќаните и кај други ориентални
народи и историски многу значаЈното клинесто писмо.
Клинестото писмо го развиле и долго го употребувале старите циви
лизации на Блискиот и Средниот Исток и на Медитеранот - Сумерците во
Јужна Месопотамија, Акаѓаните, Асирците, Критјаните и други древни
народи. Најзначајни меѓу нив, според научните сознанија , се Сумерците кои
успеале да го издигнат клинестото писмо до стилизиран систем на врежани
знаци во IV и III милениум пр.н.е .
Тие ги обединиле највредните традиции и искуства од поранешните
епохи, но отишле и крупен чекор напред . Со клинестото писмо умните Су-

1 Група автори (Институт за књижеш-rос ... ' и уметност), Речник књижевних термина,
Нолит, Београд, 198n, 257, 560-562.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоi"iiекарска zueopuja и Практика

мерци претставувале делови од зборови, но и зборови и реченици - тие
составувале текстови.2
Траги од клинестото писмо . останале до модерната цивилизација .
Нивното дешифрирање е извонредно тежок и сложен напор, но за науката е
привлечен и инспиративен. Имено, една откопана глиllена плочка во Су
мерија (1966 г.) од научникот Крамер, недвојбено сведочи за достигнатата
висока култура и духовност кај Сумерците, којашто од заборав можела за
определено време да обезбеди некои потврдени и животно важни придо
бивки.
Врз основа на содржината од таа глинена плочка со клинесто писмо,
датирани со 3.500 години пр.н.е . , посредно се дознаваат факти за високото
рамниште на сумерската цивилизација3 . Дешифрираниот запис од страна на
Крамер се однесува на учење кај учител и за користење глинени плочки за
"пишување" , што можеле да се соберат и чуваат. Во конкретниот случај , на
прашање од таткото, синот му одговара: "Гласно го повторував напишаното
на плочката, ручав , подготвив нова плочка, Ја испишав ... тогаш ми дадоа усна
задача, а попладне писмена. Кога заврши наставата, појдов дома ... Му ја
кажав на татка си писмената задача .. . Кога се пробудив рано утрото, и реков
на мајка си : "Дај ми ручек. Одам во училиштето" 4• (Терминологијата е ос
овременета!).
Оваа глинена плочка со клинесто писмо е, можеби, најстариот
откриен и протолкуван запис, што може да има вредност како непобитен
доказ кога се раѓаат зачетоците на библиотекарството.

Фонологизација на писмата

Во науката нема дилема дека му претходат говорот и јазикот илјад
ници години на писмото и дека се појавувале најстарите писма во различни
периоди и кај различни земји и народи (и истовремено). Трагањето кон пис
У1ени знаци било диктирана повеќе во зависност од политичката стабилност
и безбедноста на државите и нивниот стопански, трговски, организациски,
духовен и друг подем и опстанок, отколку од непосредните елементарни
животни потреби на луѓето, но коишто сепак се важни. Законитостите на
општествениот развиток и неговото пулсирање без престан поттикнувале и
У1отивирале иновирање и забрзување на преобразбите.
Во тој контекст одделни писма и нивни варијанти се појавувале и
повеќепати и исчезнувале.

1 Цитираниот извор , 336.
3 Кујунџиќ, д-р Н„ Структуирање методике, во кн. "Основи дидатике", Школска
књига, Загреб, 1991, 7-17.
4 Николовски, д-р А., Наставна интерпретација - часот по литература, "Бас - трејд" ,
1998, 13.

Б11бл11отеки.рство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Бllбл11пiТiе1шрск.а 111ео1mјо tl i7paкitiuк.a

За европската култура и за современата цивилизација воопшто, и за
писмото и библиотекарствотго посебно, од круцијално значење се т.н. за
ладноссмитски писма, првенствено писмото што го развиле и го усовршиле
завидно Феничаните во II милениум пр.н.е.
Писмото на Феничаните неспоредно ги надвишило по::штивностите
на шrктографското, идеографското, хиерографското и на сите други дото
гашни писма, вклучувајќи го и клинестото писмо - во поглед на формите
(знаковноста) и во поглед на семантичноста (значењето-значеноста) на
"цртежите" и отворило пат кон создавање револуционерно ново писмо -
фонетското писмо :' На повидок е муграта на современата светска цивили
зација и историјата на библиотекарството .

Азбучни писма

Во почетните векови на I милениум пр.н.е. античките Грци веќе го
презеле усовршеното писмо врз фонолошкиот принцип од вештите Фени
чани, сообразувајќи го даровито со фонетско-фонолошките разликувачки
nризнаци на сопствените гласовни системи во одделните држнви, така што
првпат во историјата на човештвото е втемелено општењето (комуникаци
јата) со најмал број графички симболи и со најрационали:шрана енергија ,
време и простор.
Преминот од пиктографското , идеографското , хиероглифското, кли
нестото и од другите варијанти писма (цртежи, бележи) во азбучен - алфа
бетски - абецеден систем претставува величествен творечки подвиг на
човековиот гениј во неговиот порив за откривање и совладување на не
познатото. Истовремено претставува и најквалитетен скок во развитокот на
библиотекарството , премин и скок што никогаш не се повториле во наред
ните речиси три илЈади години.
Талентираните антички Грци прво ја оформ:иле т.н. мајускула алфа
бет (свечено писмо, унцијално писмо), т.н. писмо со употреба на големи
букви - со какви што денес се почнуваат речениците (иницијални букви). По
доцна е именувано како литургиско писмо.
Со тек на времето, по изминати стотици години, во писмената прак
тика на старите Грци во V и IV век пред Исус Христос, се афирмирала и т.н.
минускула алфабет (обично писмо, писмо со мали букви), по што почнала
комбинираната употреба на едното и другото писмо.
Културно-историската вредност на мајускулата (свеченото писмо) и
на минускулата ( обичното писмо) се состои во тоа што тие се претходниците
и изворот на современите писма - латинското (латиницата) - со почетоци и
потврдување во V век на новата ера, во Јужна Италиј а, за да настанат по
доцна множество варијанти кај германските, романските и кај некои славен-

5 Група автори , Педагошка енциклопедија, 2. Београд, 1989, 125.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарс:ка 1Тtеорија II i7рак111111ш

ски народи и јазици, и глаголицата, односно кирилицата, во IX век на новата
ера, со исто така повеќе варијанти.

Подем на библиотекарството

Античките Грци (Хелените) во VI, V и IV век пр.н.е . извршиле ком
плексна синтеза на ИЛЈадниците години стекнуваните знаења , искуства и спо
собности, покажувајќи и создавајќи вонвременска, вонпросторна и универ
зална генијалност и во уметностите и во науката (литературата , филозофи
јата , музиката, архитектурата, скулптурата и др.) , и манифестирајќи непов
торлив духовен и творечки расцвет од чиишто достигања ќе се напојуваат
европските и други народи во идните столетиЈа.
Во таа историски исклучителна епоха за идниот општочовечки
напредок, во разделот кога владеел тиранинот Пејсистрат, од поранешните
зачетоци со глинените плочки и со клинестото писмо, повеќе и побрзо от
колку кај креативните Сумерци, Египќани, Асирци, Критјани, Феничани и
други народи и јазици, во државите на античките Грци, библиотеките се здо
биле со авторитет и со значајна културна и општествена мисиј а . Во таа на
сока дејствувале поттикнувачки и култот кон Хомеровите бисери - брили
јантните епови " Илијадата" и "Одисеј ата" и плејадата блескави филозофи
(Сократ, Платан, Аристотел и др.) , како и хеленските драматичари (Есхил,
Софокле, Еврипид и др.) и други великани на мислата и на творештвото, кои
ј а засилиле свеста и интересот за собирање и почитта кон чувањето на стари
документи, ракописи и дела со длабоки идеи и привлечни визии.
Расцветот на уметностите и на науката кај античките град - држави
во исто време е и расцвет на библиотекарството.
По освојувањата на генијалниот војсководец и стратег на непобедли
вата македонска фаланга, Александар Македонски (356-323), на Грција во
Европа, на Азија до Индија , Авганистан, Пакистан, Кашмир и од Скитија и
на Африка - Египет и Киренаика , со цел да го спознае и да го обедини светот
(Истокот и Западот) и да се зближат народите, традициите, митологиите,
религиите и воопшто цивилизациите, како никогаш порано се раздвижиле

културните и духовните резмени и проникнувања на огромни пространства
од Европа, Азија и од Африка, овозможувајќи широки и дотогаш по сеоп
фатноста и динамиката незабележани развојни процеси,6 врз основата на
високите духовни и материјални достигања на Македонија, за што сведочат

. .

грандиозните откритиЈа на археологиЈата.
Општокултурните придобивки на даровитите Македонци и на Хеле
ните, особено на македонската креативност во обработката на "бронзата,
златарството, архитектурата , ликарството и создавањето мозаици", потоа во

6 Хамонд, Н.Г.Л. според в. "Нова Македонија" , Скопје, од 5-6 февруари 2000 г. , 18.
Иљов, В ., Непобедливата македонска фаланга, в. "Нова Македонија" од 24 и 25 јуни
2000 г., Скопје, Лик, 25.

Библиотекирствu, nол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библ1Lоi11r::1шрска сТtеорија 11 111тк1Тiика

практикувањето и негувањето на општествената толеранциЈа на идеи и го
товноста за меѓусебна соработка, се разлеале од Сицилија до Скитија во
Азиј а и т,;о Северна Африка. При тоа никнале десетици нови средишта на
витална култура , наука , уметност и на библиотекарството, како што се :
Александрија, Пергамон, Ефес, Милет, Магнезија, Бодрун и др . до околу 8()
н а број - со печат на Александровиот филозофски, истражувачки , култур
олошки и многустрано творечки дух .
По смртта на Алекс,шдаr Македонски (Велики) (323 г. пр.н.е.) биб
лиотеките доживуваат вистински размав . Неговите регионални наследници и
следбеници меѓусебно се натпреварувале кој ќе основа побогати културни
жаришта и кој ќе собере пообемно книжевно и научно р<1кописно благо.
Така израснале прочуените стари библиотеки (музеи) во Александрија -
Египет, во III век пред Исус Христос - со nапируси и пергаменти, во Перга
мон (Мала Азија) во II век нред Исус Христос со пергамент изработен од
кожи на телиња , овци, кози, магариња и на други животни.
"Најголемата библиотек<1 во античкиот свет била Библиотеката
(Музеј) во Александрија , во којашто - пред пожарот што ј а зафатил во 47-та
година пр. н.е. - се чувале околу половина милион папирусни единици .
Нејзиниот најеминснтен библиотекар - поетот Калимах - е и автор на првата
библиографија во историјата" . Во неа било депонирано непроценливо кул
турно-историско, научно и уметничко наследство од дотогашните епохи. Таа
била средиште на филозофијата, математиката , астрономијата , медицината ,
архитектурата . Во неа работеле, размислувале, твореле легендарните умови
на антиката. Овде е објавено и сознанието дека се врти Земјата околу сон
цето. 7
Првата јавна библиотека е основана во Рим - додека владеел Јулие
Цезар (101 - 44 г. пr.н.е.) - од страна на Асини Полион.
Римјаните отворале библиотеки на приватни лица во сите градови
што ги освојувале во II век пред Исус Христос - Атина , Ефес и др.
Римскиот цар Август во 2R. година пр.н.е. во Рим ја основал првата
двојазична библиотека - на латински и на грчки јазик - сместена во два дела
на Аполоновиот храм.
Во интервалот од 280-337 г. - кога живеел и царувал Константин - во
Рим дејствувале над 30 ј авни библиотеки - со полици, сандаци и ниши во ѕи
довите, каде што се чувале одбраните библиотечни материјали. Објектите
што се градени наменски за библиотечна функција во Римската империја и
од 395 г. во двете римски царства - Западното Римско и Источното Византи
ско, и оние во кои привремено се сместувани папирусите и пергаментите,
одржувале специјални стандарди за вентилација , влажност, температура на
воздухот и за соодветна пристапност на интересентите за читање и ис
тражување.

7 Група автори, Речник књижевних теrмина, Нолит, Београд, 1986 г. , 76.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска iueopuja н i7paкtТiuкa

Демократизација

По распадот на Западното Римско Царство во 476 година, развито
кот на библиотекарството во тој дел спласнува, а продолжува во Византија .
Библиотеките се главно по манастирите . Материјалите за пишување биле
ретки и скапи, посебно nергаментот. Со своето единствено богатство сепак
се издвојува Папската библиотека во Ватикан (Ватиканска библиотека) во
Рим, почнувајќи од IV век и натаму.
Ренесансата на библиотекарството се отвора по два историски многу
важни настана:

1. Конструкцијата на првата печатница од страна на Јохан Гутем
берг во 1450 г. со хартија произведена од Кинезите веќе во I век
на новата ера, предизвикувајќи нов импулс и демократизација на
библиотекарството и

2. Падот на Цариград под Турците во 1453 г. , по што следуваат
бранови миграции и селење на голем број учени и креативни луѓе
од источните (византиски) области на Запад, носејќи со себе без
број културно-историски вредни ракописи и материјали од по
ранешните периоди.

Во идните столетија библиотекарството напредува истовремено со
напредокот на општеството - просветата, образованието, културата, нау
ката, техниката и уметностите, односно со напредокот на материЈалните
можности, така што во современоста постојат и многустрано дејствуваат
голем број библиотеки со огромни милионски фондови книги, плочи, ленти,
снимки, филмови, касети, уметнички слики и разновиден друг библиотечен
материјал - достоен за чување. Покрај споменатата Ватиканска библиотека
во Рим ( основана во IV век и по извесен прекин обновена во XV), меѓу нај
прочуените (и најстари) спаѓаат: Националната библиотека во Париз (1367
г. ) , Германската државна библиотека во Берлин (1659 г.) , Британскиот музеј
(Кралската библиотека) во Лондон (1700), Конгресната библиотека во
Вашингтон (1800), Салтиков-Шчедриновата библиотека во Русија (1814) и
низа други низ целиот свет.
Дел од нив се опфатени, а другите се во процес на вклу
чување во глобалниот информативен систем на Интернет.

11
МАКЕДОНСКОТО БИБЛИОТЕКАРСТВО ДО 1944 ГОДИНА

Појава

Појавата и првите стапки македонското библиотекарство ги оства
рува во втората половина од IX век - истовремено со прифаќањето и шире
њето на христијанството на Балканот, регион кој секогаш претставувал

Библнотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библ1tо1llекарска iueopuja и 11,ракiиика

етничка, културна, општествено-економска, политиLiка и секаква друга спе
цифичност во Европа на преминот кон Блискиот Исток и Азија.
Глаголицата е првото словенско писмо , создадено од светиот Кирил -
Константин Филозоф Солунски (826-869). Во неразделна врска со глаголи
цата е кирилицата.
Кирилицата веќе во XII век надвладува и во писмената практика ја
потиснува глаголицата. Таа опстојува во наредните столетија до XXI век во
македонска, српска, бугарска, руска и во други редакции - варијанти и двете
словенски писма (глаголицата и кирилицата) се втемелени врз грчко
византиската писмена традиција ( со најчестите основни форми: кругот,
крстот, триаголникот и др.).
Светите Кирил (Константин) и Методиј совршено го знаеле и корис
теле говорот и јазикот на Славените во околината на Солун и во градот
Солун - нивното родно место. Суптилното чувствување на фонетските и
фонолошките ра:шикувачки особености на словенскиот јазик во овој дел од
Македонија, придонесло творецот Кирил и брат му Методиј да конституи
раат писмо кое ќе ги обеr~;ини позитивните карактеристики на писмата ма
јускула и минускула кај Грците , но и некои белези на нацрти од определени
источни писма, така што го изразила глаголицата сето посебно во јазикот на
Славените.
Појавата на глаголицата претставува заокружување на еден по
веќевековен период, во кој неодминливите потреби Јужните Словени ги
задоволувале со употреба за знаци (букви) од грчкото и од латинското
писмо, подразбирајќи ги пречките, ограничувањата и непрецизностите во
општењето и во толкувањето на пораките, што значи и природно поднесу
вање на отежнувачките околности во културолошкото дејство на пис
меноста.
На глаголицата св. Кирил и Методиј ги превеле од грчки на словен
ски (старомакедонски, старословенски, црковнословенски) јазик првите
книги: Светото писание (делови), Евангелието (no Матеја - првиот еванге
лист) , Псалтирот, Номоканонот и др., но ги напишале (превеле) и своите
први оригинални дела: Опис на пронаоѓањето на моштите на Климент I Рим
ски, Химна за Климент I Римски, Осумте делови на граматиката, Похв,ша во
чест на маченикот и светец и др .
Со дел од тие драгоцени богослужбени и оригинални дела светите
браќа заминале во Моравија (придружени од група свои ученици) со цел да
извршат политичка , а оствариле превосходно културолошка мисија од нај
далекосежно значење. На тој начин нивното духовно дело здобива
општословенски карактер: глаголицата беспрекорно ј а потврдила својата
вредност, народниот јазик на македонските Словени се здобил со атрибут на
своевидно кодифициран општословенски литературен јазик, преводите од
грчки на словенски Јазик стануваат основоположнички за литературите на
сите словенски народи, истовремено основоположнички и за општо
словенското библиотекарство - тоа моќно средство за чување и пренесување
на искуствата и придобивките од генерација на генерација.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска i:Ueopuja и иракiи,ика

Со овој епохален концентрирачки, синтетизирачки и творечки под
виг словенските маси на огромни пространства - примајќи го христијан
ството - го примиле и писмото (и сите негови манифестации) , и како култи
виран субјект активно и непосредно се вклучиле во европските и светските
духовни и цивилизациски текови како незаобиколлив динамичен фактор и
посебен субјект да им одолева на притисоците од страна, да се сообразува со
промените и да ја визионира својата иднина во својство на етничка, тери
торијална, јазична и културна индивидуалност, чијашто составка е и библио
текарството.

Кирило-методиевскиот хуманистички дух, демократската и толе
рантна суштина на нивното историско дело (рамноправноста на јазиците и
еднаквоста на народите и нивните култури) и морални принципи според кои
браќата доблесно живееле, работеле, твореле и се однесувале, уште при кра
јот на IX век длабоко се втиснале во светогледот , идеите водилки, прос
ветно-богослужбената и воопшто во развојната практика на нивните
ученици и следбеници на Балканот и во Македонија. Под раководство на
неуморниот педагог и организатор, вдахновениот мислител и проповедник,
неисцрпниот просветители научник, прв словенски агроном и лекар и над се
генијален творец-чудотворец св. Климент Охридски (830-916) и неговиот се
страно верен и доследен духовен соработник св. Наум Охридски, (886 г. по
доцна) во Македонија никнува моќен просветно-културен центар со седиште
во Охрид (Охридскиот универзитет), кој опфаќал голема територија
(Кутмичевица) и повеќе помали средишта (Девол и др.) - енории, во кои
учениците во импозантен број од 3.500 се оспособиле за идни словенски
учители, свештеници и проповедници, истовремено и градители на цркви и
манастири "со бројно монашко братство и свештенство"R_
Некои цркви и манастири уште додека живееле занессливите
мудреци св. Климент и Наум (во IX, Х, XI век и подоцна) - во Охрид и не
говата околина - се здобиле со глас на силно влијателни културни и творечки
жаришта. Така во Охрид, св. Климент Охридски, во манастирот "Св.
Пантелејмон" , ја основал првата манастирска библиотека9 со делата од
сесловенските просветители св. Кирил и Методиј и со новосоздадените
поучителни, похвални и други дела од него, од Наум и од други автори, со
што започнува историјата на македонското библиотекарство, но и на биб
лиотекарството кај Јужните Словени.

8 Велев, И. Кирилометодиевската традиција и континуитет, Институт за македонска
литература, "Култура", Скопје, 1997, 11-20
9 Група автори, Народна и универзитетска библиотека, Скопје , 1994 г. 7 (монографија
по повод 50-годишнината од основањето).
Група автори, Климент Охридски и улогата на Охридската книжевна школа во раз
витокот на словенската просвета, (МАНУ), Скопје, 1989, 9-388.
Поленаковиќ, Х., Прилог кон кирилометодиевската библиографија, "Литературен
збор", 5, Скопје, 1964.
Група автори, 1100-годишнината од смртта на Кирил Солунски, симпозиум од 23 до 26
мај 1969, Скопје-Штип, кн., Скопје, 1970, 5-293.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библитиекарска iu.eopnja и 1-:iрш<.1Тi.икп

Ширење

По примерот на манастирите "Св. Пантелејмон" , "Св. Наум" и други
по нив, израстувале нови значајни светилишта со надалеку прочуени
училишта, библиотеки и скрипториуми, со самостојни и изворни книжевни,
ликовни, музички и други творци со чудесни архитектонски и:шедби и со
богати збирки ракописи, книги, записи, документи и друг материјал.
Многубројните ученици и поклоници на светите Климент и Наум и
нивното монументално дело придонесле православната христиЈанска духовна
и творечка традициЈа и општата култура на македонскиот народ да доживеат
ниво што е над достигнатото каЈ соседните народи, така што отскокнал
македонскиот народ "во културата , тане само со етничките особини, туку и
со питомоста" н>, и со грижата за сестраниот духовен и стопански развиток
(училиштата, библиотеките, уметностите, театрите, здравството, земјодел
ството, овоштарството, градежништвото) да nредничи во однос на другите
Славени на Балканот и пошироко , вградувајќи се активно во европската и во
светската цивишвациЈа.
Ова мислење во науката се поткрепува уверливо со т .н. "златен пери
од" на nросветно-културниот подем, чијшто дел е и подемот на библиотекар
ската дејност, во времето на Самоиловото царство (976-1014 г.), кога е воста
новена и Охридската патријаршија , кога се осамостоила Македонската пра
вославна црква и кога постепено но сигурно надвладувала кирилицата во
писменоста . Инвентивниот и плоден "златен период" продолжил и по пропа
ста на Самоиловата држава - во XI, XII и XIII век (и покрај отежнувачките
услови од страна на Византија, Бугарија и Србија, односно со помала сила
трае до крајот на XIV век (1392 г . ) кога паѓа Македонија под османлиското
ропство.
Во тој период динамичната грчко-словенска културна симбиоза соз
дала исклучително вредни ликовно-уметнички, културно-историски и јазич
ни писмени споменици, што се зачувани благодарејќи им на манастирите,
црквите и на библиотеките (" Охридскиот апостол", "Болоњскиот псалтир",
"Битолскиот три од 11 , "Асемановото евангелие 11 , "Слепченскиот апостол",
"Лесновскиот паренезис" и др.) .
Низ грижата за библиотеките, манастирите (и црквите и другите бо
гослужени објекти на православието) во овие и во следните столетија во
Охридско, Струшко, Дебарско, Велешко, Злетовска и во другите краеви на
Македонија заложливо негувале свест за скаnоценоста на народното наслед
ство и за важноста на традициите, свр:.1ани со христијанската религија,
изложени и објаснети пред се во преведената , преработената и во ориентал
ната литература - напластена во манастирските библиотеки - и тоа за сите
степени на напреднатост: за агностици, подѓакони, ѓакони, презвитери и др. 11

10 Јагиќ, В., Кирил и Методиј и нивните ученици, (предговор од Х. Поленаковиќ),
Институт за национална историја, Скопје , 1954, 50.
11 Велев, И. , Кирилометодиевската традиција и континуитет, ИНИ, Скопје, 1979, 11-20

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // БиблиоiПе,mрска 1Тtеорија II i7ракiТiшш

Престиж

Во манастирите престојувале, живееле, работеле и создавале мудри и
плодотворни луѓе , црковни и богослужбени големодостојници, замонашени
богатници, надарени калиграфи и брзописци, компилатори и оригиналци ,
мотивирани творци, музичари, иконографи, фрескосликари, резбари, копа
ничари, "архитекти" и градежници. Сите на свој начин придонесувале за
престижот на манастирот и на библиотеката во него.
За се повисокото рамниште на библиотекарството во манастирите
во условите на политичкото, економското и на духовното ропство под ос
манлиите (и под Цариградската патријаршија на Грците) , говори растежот
на жанровската разновидност на преведените, компилираните или но
вонапишаните дела, што се депонирани во библиотеките, и што преку нив
ните читатели вдахновено зрачеле со своите богоугодно-христијански, еван
гелско-богочовечни и хуманистичко-универзални вечни пораки за смислата
на слободата, љубовта, радоста , жедта, за бесмртност, средбата со бого
човекот и други идејни пораки. Суштествените етички, духовни, ја:шчни,
културни, етнички и др. традиции на македонскиот народ ги одржувале и
збогатувале библиските, литургиските, патеричките, хагиографските, пане
гиричките, проповедничките, патристичките, правно-канонските, историско
летописните, неофицијалните одречно-канонски, белетристичните и други
текстови. 12
Стрпливо и љубоморно градениот престиж на библиотеките - засно
ван врз бројноста и разновидноста на собираниот и чуван материјал - то
илустрираме со примерот на литературно-творечката плодна активност на
Злетовскиот просветна-културен центар - чиешто жариште е низ целиот
Балкан - прочуениот манастир Свети Архангел Гаврил Лесновски во с.
Лесново, во кој се пишувани: "псалтири, триоди, евангелија , парезиси, минеи,
апостоли, патерици, житија, паренезиси" и други форми на средновековното
богослужбено творештво1\\ но и творби со световен карактер, поттикнати
од реалните потреби на практичниот секојдневен живот во манастирот и во
општествената околина.

Отвореност

Отвореноста на библиотеките кон потребите на општествениот раз
виток .1 а предизвикувале првенствено интересите на учениците - идните

Десподова, В . , Студии за македонското средновековно книжевно наследство, Инсти
тут за старословенска култура - Прилеп, Книгоиздателство "Матица македонска",
Скопје, 2000, 7-198.
12 Велев, И. , Цитирано дело, 129.
13 Апостолов, А., Манастирот "Свети Гаврил Лесновски", 1997, 104.
Група автори, Придонесот на Учителската школа "Гоце Делчев" Штип во просве
тата, образованието и културата на Република Македонија (монографија), Штип,
1999, 23-24.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоmекарска 111еорија tt Прак1111tк.а

монаси, свештеници, јереи, игумени и др. функционери во богослужбата, но
исто така ја предизвикувале и учениците идни работници во световни зани
мања. Разбирливо е, според тоа , манастирските библиотеки низ столетијата
да приопштувале:

а) книги во кои достапно се толкувани библиски, богословски и
други црковно-религиозни прашања за ученици-почетници
(Псалтирот, Часословот, Евангелието, апостолски текстови и
ел.);

6) книги за ученици кои се определиле да станат монаси, све
штеници, ѓакони или црковни раководители и кои, покрај неоп
ходната богословска-канонска литература што се надоврзувала
на библиските творби, учеле и световни содржини - од математи
ката, географијата , историјата, хронологијата, астрономијата,
како и од теологијата (богословска-филозофски дела) и од тек
стови - зборници на мудрости, изреки, канони и др. ;
в) книги на црковни отци, писатели, теолози, филозофи и на други
истакнати богослужбеници, кои заради усовршување престоју
вале во поголеми манастирски и културни центри, какви што
биле: Света Гора, Синај , Солун, Цариград, Трново, Дечани итн. и,
враќајќи се, донесувале и преводи и оригинали на грчки (визан
тиски) јазик и искуства што можеле да бидат од полза на
овдешните богоугодници. Автори на овие книги биле: книго
писци, калиграфи, граматици, 11 стараци 11 и филозофи - теолози. 14

Бројност

По византиското, бугарското и српското владеење со Македонија по
Самуил, османлиската наезда (1392 г.) економски уште повеќе ја оси
ромашила православната црква, драстично ги стеснила правата и мож
ностите за просветна-културна деЈност и драматично политички, економски
и социјално ги влошила состојбите - како поради ропството и процесите на
исламизациЈ а, така и поради повластеното и насилничко однесување на
Цариградската патријаршија не само на религиозен план, особено по укину
вањето на автокефалноста на Охридската архиепископија на 16.1.1767 год.
Жилавоста на отпорноста на македонскиот народносен дух и чув
ството за припадност кон православието сепак придонесле во текот на XV,
XVI и XVII век - освен манастирите "Св. Пантелејмон" и "Св. Наум" џо
Охрид, манастирот "Св. Јован Бигорски" -Дебарско, манастирот "Св. Гаврил
Лесновски" во с. Лесново-Злетовско, мошне успешно и влијателно да функ
ционираат манастирите: "Св. Прохор Пчињски", "Св. Јоаким Осоговски",

14 Велев, И., На читани учители и опитни ученици, в. 11 Нова Македонија 11 , 2-3 октом
ври, Скопје, 1999 г.

Библиотекирстnо, nол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiТiеl(,арска iTieopuja II iЈра,аиика

"Св. Богородица" - Трескавец, "Св. Никола" - Слепче, "Св. Спас" - Зрзе,
"Св. Причеста 11 - Кичево, 11 Св. Богородица 11 - Матејче, 11 Св. Атанасие Лешоч
ки11-Тетовско , 11 Св. Пантелејмон 11 -Скопско и др. на број 441:\\ со помали или
поголеми библиотеки и со подготвување и оспособување на идни свештени
лица, но и II писмени лица II за други и световни занимања и дејности и кај сите
нив систематски, упорно и сугестивно вдахнувале култ кон заедничките и
кон домашните светители и големодостојници на православието и култ кон
своите народносни традиции.
Сите манастири, освен духовната секојдневна активност, органи
зирале и и::~ведувале масовни традиционални собири на месното и подалеч
ното население, на кои се манифестирани македонските народни обичаи,
обреди, ритуали, легенди, митови, јазикот, песните, ората, игрите, носиите ,
инструментите - со еден збор речено ДУХОТ народен како историски кон
тинуитет, како неискоренлива опстојба, што имала своја потпора и свој из
раз и во библиотечното богатство на манастирите.

Промени

При крајот на XVIII и XIX век во општествено-економските, прос
ветните и културните состојби во Македонија се одвиваат длабоки процеси
со далекосежно значење. На јавната сцена полесно се пробива младата
македонска трговска, занаетчиска и банкарска сила, којашто ги маке
донизира градовите и го отвора процесот на забрзани структурални промени
во македонското општество, вклучувајќи ги и промените во духовната
сфера. (Таа сфера доживува многу тежок удар со укинувањето на Охрид
ската архиепископија од страна на Цариградската патријаршија во 1767 год.,
поради божемни материјални проблеми).
Со несебичната финансиска и друга поддршка на младите македон
ски буржуи, кои практично осознале дека ќе бидат описменетоста и
знаењето најригорозните фактори за економска умешност и за општествена
промоциј а, во Македонија расте интересот за печатење книги, за пишување
дела (Ј. Крчовски, К. Пејчиновиќ и др.), за отворање печатници кои ќе обја
вуваат творби од македонски автори (Т. Синаитски, 1938), за обновување на
запустените манастири и нивните библиотеки (К. Пејчиновиќ), за осовре
менување на ќелијните училишта и отворање нови итн.
Позаможните и понапредните градски средини ги пројавуваат своите
интереси за поразновиден, поквалитетен и поредовен културен и образовно
пофункционален живот, што го подразбира и библиотекарството, со книги
во кои се повеќе се третираат реалните потреби, и тоа со што порелјефна
употреба на народниот македонски јазик.

15 Група автори, Педагошка енциклопедија 1, Завод за издавање учебника и настав
ник средства, и др., Београд, 1989, 317. Георгиевски, М., Македонско книжевно
наследство од XI до XVIII век, Скопје, 1979, 5-241, Георгиевски, М., Македонска
печатарска дејност, 11 Мисла", Скопје, 1972, 5-111.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Биб.rшоzиекарска 111еор11ја и ирш<.1Тi.1tка

Резултати

Не случајно и не неочекувано Велес ќе испакне како еден од
водечките градови во духовната преобразба и во поттикот на библиоте
карството. Во ] 832 год. градот Велес ја организира првата Црковно
училишна општина во Македонија , интуитивно навестувајќи го идниот енер
гичен напор за новини во културниот, училишниот и во богослужбениот
живот, за афирмација на македонскиот народен јазик и за поткрепа на
младите македонски интелектуалци во нивното творештво.
Меѓу првите свои крупни решенија, Црковно-училишната општина
во Велес во истата ] 832 год. го именува и првиот " професионален " библио
текар - во ќелијната училишна, но и во првата "јавна" библиотека во градот
и во Македонија, "интелектуалецот и трговец кој се школувал во Австрија -
Ангелко Палашев . Тој е задолжен да ги "нареди" богослужбените и други
книги, ракописите на пергамент и другите ракописи и материјали16 и да го
врши зајмувањето (опслужувањето) на читателите, возрасни и ученици.
Во] 837 (] 838) велешани го отвораат првото "наше народно световно
училиште со световна настава" во Македонија во маалото Прцорек17 .
Народниот македонски трибун, учител, реформатор и книжевник Јордан
Хаџи Константинов Џинот наставата со учениците прв ја изведува на маке
донски народен јазик. По тој пример следуваат народните световни учи
лишта во другите поразвиени градови со богати духовни традиции, што му
даваат импулс и на ( световното) библиотекарство, посебно училишното:
Штип - 1R40, Скопје - ] 848, Велес - второ - ] 850, Куманово - 1852, Тетово -
1954, Струга, Кукуш, Горна Џумаја, Банско, Разлог и Царево Село (Делчево)
- ]957, Скопје - уште две - 1858, Прилеп, Битола и Охрид - 1859, Ениџе
Вардар - ] 856, Неврокоп - Ј 962, Крива Паланка, Неготино и Кавадарци -
1864, Ресен, Дебар, Пехчево и Радовиш - 1967 итн. 1R
Отворањето училишта со световен карактер и со употреба на маке
донскиот народен јазик, го актуализира прашањето за учебничка литера
тура, каква што немале дотогашните библиотеки, за учители од нов тип и за
улогата на училишното библиотекарство .

• Во 1857 год. во Велес проработува првото во Македонија класно
училиште (средно), во населбата Прцорек!
Во ]869 год. училишниот иноватор и педагошкиот творец Јосиф
Ковачев (1839-1898) во родното место Штип го отвара првото педагошко
богословско училиште во Македонија со настава на македонски народен
Јазик.

16 Бошески, М. , Народните библиотеки во Македонија - зачетоIЏI и развој (1945-1995),
Скопје, 1995.
17 Кантарџиев, Р., Македонското преродбенско училиште, НИО "Студенски збор ",
Скопје, 1985, 52.
18 Истото дело , 76.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиотекарска iПеорија II ilpaкi71uкa

Од 1857-1880 год. излегуваат од печат првите 16 учебници на маке
донски јазик од автори Македонци (Партенија Зографски, Кузман Шапка
рев, Димитар В . Македонски и Ѓорѓи Пулевски)19 , за задоволување на потре
бите на македонските училишта и за пошироките учебни потреби. Истовре
мено напредува и библиотекарството - и училишното и јавно, а го поддржува
и појавата на првите книжарници (Велес, Штип, и др.), без оглед на пречките
и подозрението од турската власт, дејствувањето на злогласните пропаганди
од Грција (Цариградската патријаршија и фанатизираните фанариоти) и од
буржоазните влади на Србија и на Бугарија.
Нагорниот процес на библиотекарството со нови импулси го пот
силуваат и плејадата револуционерни демократи, слободари и хуманисти,
учителите Гоце Делчев, Даме Груев, Ѓорче Петров и редица други, а трае до
Првата и Втората балканска војна и Првата светска војна (1912-1918), кога
на Македонија и е наметнат дележ, раскинување на нејзината географска ,
народносна, економска , културна и природна целост и истовремен почеток
на сурова денационализација и систематско искоренување на се што е из
ворно македонско, вклучувајќи ги и библиотечните фондови и читалиштата
во градовите и селата .
За да го зајакне своето однародувачко влијание, режимот на кралска
Југославија на територијата на Република Македонија отвора т.н. "народне
књижнице и читаонице" со широка понуда на книги, списанија , дневен и пе
риодичен печат и други публикации на српски јазик, со строго цензурирана
големосрпска пропаганда и со разновидни можности за позајмување и
послужување . Во училиштата воведува зголемен број наставни часови по
српски јазик , а во библиотеките разновиден привлечен материјал што мо
жело да се ползува покрај обврзниот.
Извесно подобрување на атмосферата се почувствувало во годините
спроти Втората светска војна , кога се обнародуваат битово-социјалните
].рами "Бегалка" и "Чорбаџи Теодос " од Васил Иљоски, "Печалбари" од
Антон Панов , "Парите се отепувачка" од Ристо Крле и др., збирката песни
"Бели мугри" од Кочо Рацин итн.
Сепак, отворањето на Универзитетската библиотека при Филозоф-
киот факултет во Скопје (1920 г. со 30.000 библиотечни единици) , на
Народната библиотека - "Јавна библиотека града Скопља" - којашто го
печати првиот каталог во Македониј а, како и 86 народни библиотеки и
читалишта и поголем број училишни библиотеки во тогашната Вардарска
бановина, претставува извесно придвижување во развитокот на интересот за
читање, за образование и самообразование, за збогатување на библиотеките
п за проширување на културните и научните хоризонти и аспирации на маке
,Ј.онското население спроти Втората светска војна и Народноослободи
.елната борба (1941-1944), кога вкупниот број на книгите во библиотеките и
читалиштата во Македонија под кралска управа изнесувал меѓу 350.000 и
~ 0.000 томови публикации.

•
9 Конески, Б. Македонскиот XIX век, "Култура", Скопје, 1986.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Б11бли.mиек.арск.а 1иеорија и ирак.i"ii.шш

За жал, во текот на воените и ослободителните години и ова рела
тивно скромно библиотечно азно значително е разграбано, разнесено или
уништено.

111
БИБЛИОТЕКАРСТВОТО ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Правна и институционална заснованост

Слободниот развиток на библиотекарството во Република Маке
донија датира од создавањето на македонската национална држава (АСНОМ
- 2.VIII 1944), воведувањето на македонскиот јазик како службен јазик на
македонската држава (2.VIII 1944), кодификацијата на македонскиот лит
ературен јазик - Решението по прашањето на македонска азбука (3.V 1945) и
Решението за правописот на македонскиот литературен јазик (7.VII 1945 г.),
од Владата на Федерална Македонија, односно од Министерството за
народна просвета на Федерална Македонија?1
Возобновувањето на поранешните и отворањето на нови библиотеки
и читалишта станува првостепена преокупација на народната власт на сите
рамништа - паралелно со решавањето на егзистенцијалните животни проб
леми во секое тукушто ослободено место. Дејствуваше свеста дека се тие дел
од факторите што требаше да го оживотворат монументалниот проект на
младата македонска држава за сузбивање на аналфабетизмот - како најгрдо
наследство од минатото - и за што побрз институционален развиток на обра
зованието и културата во новопрогласената држава.
Веќе на 23 ноември 1944 г . Антифашистичкото собрание на народ
ното ослободување на Македонија (АСНОМ, Президиумот) донесува Ре
шение за формирање на Народната и универзитетска библиотека (НУБ) -
веднаш по штотуку ослободениот последен град (Тетово) на 19 ноември во
] 944 г. 21
На 28 декември ] 944 г. во Рефератот за организационите прашања,
поднееен на Првото (вонредно) заседание на АСНОМ, децидно стои:
"Земени се мерки за запазување на други уметнички и културни споменици.
Дотерана е во ред народната библиотека. Земени се мерки и за универзите
тот" . 22
На 18 јануари 1945 г . Президиумот на АСНОМ донесува Решение со
следната содржина: "Се што се печати, литографира или копира во Маке-

20 Конески, Б., Граматика на македонскиот литературен ј азик, "Култура", Скопје,
1987, 56-57
21 Група автори, Народната и универзитетска библиотека "Св .Климент Охридски",
Монографија, Скопје, 1994,7
22 Универзитет "Кирил и Методиј" , Доку У.Iенти за борбата на македонскиот народ за
самостојност и за национална држава, том втори, Скопје, 1981, 633.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоi71.ек.арс1<.а t71eopuja t l Гipaкitiuк.a

донија (книги, брошури, весници, плакати, афиши и др.) во приватни или
државни печатници да се испраќа бесплатно по 3 (три) примсрка во Народ
ната библиотека во гр . Скопје " .23 Со тоа Решение од 18 јануари ] 945 г. НУБ
станува депозитна за Република Македонија, а на 8 февруари 1945 г. и де
позитна за ФНР Југославија.
Во Докладот за работата на Поверенството за просвета, доставен до
Президиумот на АСНОМ на 22 март 1945 г., покрај информациите за от
ворените основни и средни училиштаа, се вели: " Земена е грижа за уреду
вање и на другите институти. На сите страни се отвараат библиотеки и
читалишта. Народната библиотека во Скопје се уредува и во најскоро време
тоа огромно богатство на книги ќе биде ставено на расположение на наро
дот" _24
Президиумот на АСНОМ на 31 март 1945 г. донесува Решение за ос
новање Државно федерална книгоиздателство за Македонија - со "цел да
издава книги, часописи, брошури со научно и художествено содржание ...
стручна и друга литература , школски книги, преводи итн. "25
Со овие државни акти и со релативно брзото активирање на насле
дениот образовен систем ширум Федерална Македонија, како и со донесен
иот "Привремен правилник за библиотеките и читалиштата" веќе во 1945 г.,
се воспоставени основните правни и организациони услови за слободно раз
вивање на библиотеките и читалиштата според конкретните состојби на
населеното место, т.е. како градски библиотеки и како селски библиотеки.
Во градските библиотеки спаѓаат: централната библиотека со
читалиште, реонските или маалските библиотеки и разните други библио
теки со читалишта.
Во текот на 1945 г. во слободна Македонија се отворени 82 библио
теки и читалишта со околу 230.000 книги.
Во наредната 1946 г. подемот на библиотекарството го потгикнува
пропишаното "Кратко раководство и напатствие за работа на малите биб
лиотеки и селски читалишта", со коешто се потцртува статусот на библио
текарството и неговата улога како "научна општествена гранка", што прет
ставува доказ за односот на државата кон таа деЈност.
Во 1946 и во идните години библиотекарството бележи бурен разви
ток. Во оваа 1946 г . се заведени 488, во 1947 - 917, во 1948 - 1.137, во 1949 -
1.195 градски, приградски и селски библиотеки и читалишта . 26
Народни библиотеки се формирани речиси во сите градови и тоа :

1945 г. - во Битола, Гевгелија, Гостивар, Кичево, Кочани, Крива Паланка,
Куманово, Охрид, Прилеп, Ресен, Свети Николе, Скопје, Струга и во Тетово;
во 1946 - во Берово, Струмица, Велес и во Штип; во 1947 - во Пехчево; во

23 Архив на Македонија, АСНОМ - документи, Скопје, 1987, 39.
24 Архив на Македонија, АСНОМ - документи, Скопје, 1987, 273
25 Архив на Македонија, АСНОМ - документи, Скопје, 1987, 273
16 Бошески, М., Народните библиотеки во Македонија - зачетоци и развој (1945-1995),
Скопје, 1995, 18-19. Сп. "Библиотекарска искра", 13, Скопје, 1969,7.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiТiекарска 1u.eopuja и 1-:i,рак111,ика

1949 - во Пробиштип. За само четирите изминати години во слобода, речиси
е конституирана во значителна мера институционалната втемеленост на
библиотекарството во Република Македонија.
Во исто време, со динамичното отворање на библиотеки и чита
лишта, се зголемува и членството и опслужувањето.
Членството во 1946 г. брои 29.295 читатели кои се служеле со 26.044
книги, во 1947 членството се искачило на 119.295, а позајмените единици на
125.288; во 1948 г. се зачлениле 270.618 читатели кои користеле 186.352 пуб
ликации, додека во 1949-тата "само за 6 месеци се заведени 192.389 членови
со] 18.756 позајмени книги" .27

Народната и универзитетска библиотека 11 Со.Климент Охридски 11 -
двигател и промотор на македонското библиотекарство

При формирањето во ноември 1944 г. , НУБ "Климент Охридски"
располагала со почетен фонд од околу 150.000 библиотечни единици. Глав
ниот дел од нив потекнуваат од Централната библиотека на предвоениот
Филозофски факултет во Скопје: универзитетски учебници, научни пуб
ликации од хуманитарните и општествените науки (книжевност, етнологија,
географија , историја и др., потоа наслови од прирачна литература ( енцик
лопедии, речници, библиографии) и приближно 300 наслови периодика.2R Таа
ја наследила и зградата на Централната библиотека (предвоениот Филозоф
ски факултет) со само 50 читателски места. Како национална, НУБ "Св.
Климент Охридски" е една од осумте депозитни во поранешна Југославија -
до 1991 г. кога се осамостојува Република Македонија.
Со Законот за библиотеките од 1960 г., националната НУБ "Св.
Климент Охридски" во Скопје врши функција на општонаучна и уни
верзитетска библиотека.29
Во меѓувреме таа се развива во множество служби, сектори , оддели и
центри во еден сложен културно-информативен систем кој на најсовремен
начин извршува многубројни задачи во унапредувањето на библиотекар
ската дејност и на библиотекарството во целост, и во поврзувањето на маке
донското со европското и светското библиотекарство.
Сместена во срцето на Скопје, во близината на Македонската
академија на науките и уметностите (МАНУ), универзитетскиот комплекс,
Ректоратот на Скопскиот универзитет "Св. Кирил и Методиј", Народниот
театар и други републички јавни институции, НУБ "Свети Климент Охрид
ски" во најубавиот библиотечен објект на Република Македонија (свечено
воведен во употреба на 11 октомври Ј 972 г.) можеше да се развие во след-

27 Бошески, М., Цитираното дело, 21-22
28 Група автори, Народна и универзитетска библиотека "Св.Климент Охридски",
Скоп_је, 1994 г., 7.
29 Цитираниот наслов, 8-15.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоГиекарска Zlleopuja 1,1 11ракi1iика

ните области, претставени на сликата со елементите на организација и деј
ностите.
НУБ "Св.Климент Охридски" е иницијатор за основање на Дру
штвото на библиотекарите на Македонија (16. IX 1949) и неговиот орган
списанието "Библиотекарска искра" (1955 г. ), како и на Заедницата на
народните библиотеки на Македонија (1967 г.).
Во соработка со Друштвото и со Заедницата , НУБ "Св. Климент
Охридски" со својот стручно-научен потенцијал (150 вработени, главно со
високо факултетско образование во 1999 г.) , со богатството на своите фон
дови (околу 3.000.000 единици во 1999 г.), со мошне раширената размена на
изданија , искуства и др. форми на заемност и информирање, со љубовта кон
библиотечното дело на Република Македонија и со постојаните систематски
напори да се подигнува културата на работењето воопшто , како и со својот
културен и општествен авторитет, знача3но, дури ненадоместливо придоне
сува за институционалната стабилизација на библиотечната мрежа, за
стручното оспособување и усовршување на библиотечниот кадар во вна
трешноста, во воведувањето на единствени норми при библиографскиот
опис на единиците и во нивното каталогизирање, во применувањето на един
ствен информативен инструментариум и во постојаното следење, прифа
ќање и сообразување на новините во светското библиотекарство со нашите
можности и потреби. Таа е почитуван фактор и во решавањето на матери
јалните, просторните и другите претпоставки за поуспешна функција на
библиотеките во Републиката.
Тенденциите кон глобализација во Европа и во светот, незадржливо
проникнуваат и во Република Македонија , не одминувајќи го и библиоте
карството . Тие придонесуваат за отвореност на македонското општество и
за негова постепена интеграција во светските процеси, ги уриваат национал
ните бариери и овозможуваат користење на благодетите што ги досегнале
најбогатите економии и држави. Глобализацијата е согледлива и кај нас - во
финансиите, трговијата и во други сектори, како и во музиката, игрите, тан
цот, спортот итн. Но таа влијае и врз основното ткиво на националниот

. .

идентитет и ентитет - во артикулаци3ата и во дискриминацирта на гласовите
и особено во речникот и во синтаксата на македонскиот стандарден јазик . Во
таа смисла НУБ "Св. Климент Охридски" и сите народни, училишни, специ
јални и др. библиотеки покрај своите стандардни задачи во афирмацијата на
книгата , низ својата секојдневна културно-информативна активност ќе
вградуваат уште еден специфичен сензибилитет што ќе се манифестира како
љубов кон националниот литературен јазик и во меѓусебното говорно
општење и во размената на културни вредности со странски библиотеки и
институции на културата. Грижата и на библиотеките за културата на упот
ребата на македонскиот стандарден јазик нема ништо заедничко со некакво
неприфатливо и недозволиво чистотништво во јазикот, а претставува брана
и претпазливост кон планетарното стремење за доминација на еден јазик или
на една култура.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиmТtекарска теорија 11 иракiП.uка

БИБЛИОТЕКИТЕВОГЛОБАЛИЗАЦИОНИТЕПРОЦЕСИ

Библиотеките во Република Македониј а преку својата библиотечна
дејност ги задоволуваат разновидните културни, уметнички, стручни,
научно-истражувачки и други потреби за развитокот на образованието, кул
турата, уметностите, науката, стопанството и размената на најразновидните
вредности меѓу луѓето и народите . Тие набавуваат , чуваат, систематизираат,
класифицираат и известуваат за различниот библиотечен материјал, што
може да им биде од корист на читателите: книги, брошури, весници,
списанија, докторски дисертации, магистерски трудови , научноистражувачки
и истражувачки проекти, материјали од научни и стручни собири, ракописи,
елаборати, каталози, проспекти, плакати, летоци , програми, патенти, ре
продукции на ликовни творби, разгледници, календари, фотографии, грамо
фонски плочи, тонски и видеокасети, магнетофонски ленти , дискови,
дискети, микрофилмови, микрофиши и друг материјал што е од репрограф
ска техника и што е од интерес за библиотечната дејност. ~0
Денес библиотекарството во Република Македонија претставува
исклучително сложен и двигателен библиотечно-информативен систем со
множество форми на библиотекарска дејност - народни и универзитетски
библиотеки, народни библиотеки со повеќе одделенија, потоа училишни,
факултетски, детски, институтски, библиотеки во претпријатија и други ви
дови библиотеки, како и специјализирани библиотеки.
По прифаќањето на меѓународната Препорака за интернационална
статистика на библиотеките, донесена од Генералната конференција на
Обединетите нации за образование , наука и култура (Париз, 1970), и маке
донското библиотекарство постепено се вклучува во напорите за забрзана
модернизација , применувајќи ги статистичките, унификационите и другите
меѓународни стандарди, што ја овозможуваат информатизацијата на биб
лиотечната дејност, автоматизацијата на зајмувањето и послужувањето, ин
тернационализацијата на работните содржини и операции и на организацио
ните активности во стандардизацијата на сите видови библиотеки и биб
лиотечни процеси (поврзување со банки на податоци и со системот Интер
нет).
Водечката улога во таа насока ја има НУБ "Св. Климент Охридски",
којашто со својата разгранета соработка и размена на публикации, придоне
сува македонската национална литература, култура, наука и уметност да се
вградат со своите траЈНИ вредности во светската духовна и хумани.етичка
ризница.

30 Народна и универзитетска библиотека "Климент Охридски" - Скопје - Заедница на
матичните и самостојните библиотеки во СРМ, Библиотекарство - зборник на ма
теријали , Скопје, 1986,5, и др.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска i:U.eopuja и ирак1ии1<:а

IV
БИБЛИОТЕЧНАТА ДЕЈНОСТ ВО МАЛЕШЕВИЈАТА

Библиотечната дејност во Малешевијата се огледува во работата на
народните библиотеки во двата града - Берово и Пехчево. Историјата на таа
културолошка дејност не е доволно проучена . Како јавна (училишна) дејност
таа датира најдоцна од средината на XIX век (1867 г.) , кога во Пехчево е ос
новано првото световно училиште во ОВОЈ краЈ , односно од отворањето на
првото ќелијно училиште во Берово (1818 или 1820) од поп Пецо. 31
Народната матична библиотека "Народна просвета" - сега во состав
на Домот на културата "Димитар Беровски" во Берово - функционира од
1946 г. , а Народната библиотека "Кочо Рацин" во Пехчево од 1947 г.
Својата дејност и двете ја развиваат во релативно мали градски цен
три со мал број населени места во околината и со статус на неразвиени
општини.
Традиционално малешевците ги одликува изразита народска топ
лина, впечатлива духовност и ретка ученољубивост.
Природната ученољубивост се манифестираше веднаш по ослободу
вањето со фактот што младата популација речиси стопроцентно го про
должуваше своето образование во новоотворените средни училишта, а добар
дел и на факултетите.
Не случајно Малешевијата стана синоним на ученост . За таа особина
говорат и следните факти:

1. Малешевијата спаѓа меѓу ретките краишта во Република Македонија
во кои беше незначителна неписменоста по ослободувањето (1944
г.) , - речиси непостојна, при ситуација кога се движеше неписменото
население во Вардарска бановинаа на кралска Југославија до 1941 г.
околу 75% од жителите ;

2. Десетици и десетици млади од Малешевијата во првите години по
создавањето на македонската национална држава завршиЈа учи
телски, земјоделски, економски и други средни училишта и станаа
раздвижувачки и мобилизаторски фактор во совладувањето на
аналфабетизмот, во обновата и изградбата на татковината. Според
бројноста и ангажираноста на просветна, образовно и културно поле
особено се истакнуваа големиот број дипломирани во Учителската
школа "Гоце Делчев" во Штип, кои самопрегорно и полетно отвораа
нови училиштаа, прибираа книги и востановуваа училишни и месни
библиотеки, развиваа културен аматеризам, ја развиваа производ
ната и здравствената култура и тоа не само во Малешевијата , туку и
во соседните општини - Виница, Кочани, Радовиш, Струмица и др.;

31 Кантарџиев, Р. , Македонското преродбенско училиште, НИО "Студентски збор",
Скопје , 1985,76.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библио1Тtекарска 1ueopuja и ирак1иика

3. Во едно обемно, многуслојно и многустрано научно истражување за
Македонската академија на науките и уметностите од поголема
група научни работници во 1962 и во 1963 г. - под раководство на
еминентниот проф. д-р Кирил Пенушлиски - се дојде до заклучок
дека процентуалнит број на високо образовани стручњаци со
завршени факултети во Малешевијата на 10.000 жители е повисок од
просекот на 10.000 граѓани на општината Центар во Љубљана -
Словенија.

Ученољубивоста на малешевците придонесе скромниот затекнат
книжен фонд од поранешните читалишта во новоформираните библиотеки
да се надополнува и збогатува низ доброволни прилози и подароци на из
данија од домашните библиотеки на позаможните граѓани и семејства во
Малешевијата и пошироко , од подароци на автори, од спонзорирања на
работни организации, од сопствени извори, од одобрени буџетски средства
итн. На тој начин уште од самиот почеток народните библиотеки во Берово
и во Пехчево одржуваат постојано тесни врски и соработка со населението -
вршејќи систематска информа:гивпа, инструктивна, развојно-образовна и
културна мисија.
Непосредната вткаеност во општествената средина придонесе за
растежот на нивниот углед, но истовремено и за разбирање на нивните пот
реби и проблеми. Затоа уште при основањето тие се сместени во градските
јадра, првин во просторно скромни услови - подоцна осетно подобрени.
Библиотечните задачи повеќе години по основањето на народните
библиотеки во Берово и во Пехчево ги извршуваше по еден професионален
работник со средно образование. Во последните години и во двете библио
теки се вработени по два библиотечни работника и тоа со факултетско
образование. Двата работника во Народната библиотека "Народна прос
вета" во Берово имаат звање виш библиотекар, што подразбира нагласен
квалитет во библиотечното работење.
Фондовите библиотечни единици од по околу 1.000 при основањето,
во 1992 г., нараснале на близу 20.000 во Берово и 10.500 во Пехчево, односно
во 1999 г. во Народната библиотека "Народна просвета" на повеќе од 30.000,
а во Библиотеката "Кочо Рацин" на речиси 20.000 томови книги и други пуб
ликации.
По различни основи библиотеките секој а година го зголемуваат,
заменуваат или обновуваат книжниот фонд со по 500 до 1.000 нови наслови.
И во едната и во другата народна библиотека доминираат .лите
ратурните творби што најмасовно ги читаат учениците од основното и од
средното образование - како учебна и задолжителна лектира во наставата по
македонски јазик и литература. Одделни уметнички, стручни и научни дела
позајмуваат и студенти, професори, културни работници, техничка интели
генциЈа и други стручњаци и интересенти.
И двете библиотеки поседуваат соодветен простор за безбедно де
понирање на томовите книги, списанија , весници, периодика и ел . , како и

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска i"ileopuja ll ilpшaТi.ttкa

читални во кои секојдневно се изложуваат новопристигнати примероци од
дневниот и од периодичниот печат, новоизлезени списанија, новонабавени
публикации и друг актуелен и привлечен материјал.
Читалните главно служат за информирање со новостите во полити
ката, културата, стопанството, трговијата, здравството и во другите области
на животот. Во нив се одржуваат и разговори, дискусии, расправи, полемики,
дебати, тркалести маси, трибини и други форми на општење меѓу чита
телите.
Библиотечните работници вложуваат посебни напори на најсугес
тивен .начин да ја препорачуваат секоја одделна книга со оглед на нејзината
специфична вредност, да известуваат за новите наслови и за нивните автори,
да им сугерираат и да ги охрабруваат младите читатели како самите да
вршат избор, како да се вдлабочуваат и да читаат критички - и меѓу ре
довите, и како проникнувајќи во скриените слоеви да ги доживуваат вред
ностите и да ги извлекуваат поетските и авторовите пораки - пред се кај
уметничките литературни творби.
Во тој контекст применуваат разновидни облици на поттикнување и
мотивирање на младите љубители на книгата, вклучувајќи ги и како непос
редни учесници во секциите на литературни почетници, рецитатори, актери,
јазичари, библиотекари, новинари, фолклористи и др . , во изработка на реци
тали и драматизации, во игротеки и во други форми што ќе ја поттикнуваат
индивидуалноста, соработката и изразувањето на интересите и наклонос
тите.
Потгиците го опфаќаат и следењето на младите читатели и годиш
ното прогласување на најактивниот љубител на литературата.
Со стручна помош и со пренесување искуства, библиотечните работ
ници од народните библиотеки придонесуваат и во работата на библио
теките во училиштата и во градинките (во градовите и во селата), како и во
претпријатијата и во установите, ширејќи ја и така културната, образовната
и информативната улога на тие библиотеки.
Библиотечните работници и во двете народни библиотеки се реали
зираат како творци на повремени новини во формите за популаризацијата на
книгата со изработка на тематски каталози, тематски библиографии, моно
графски библиографии, разновидни албуми, каталози вртешки, ѕидни ката
лози, плакати, илустрации и ел. - како дополнение на стандардната стручна
обработка на насловите по азбучен и стручен ред според УДК и според
другите прифатени системи.
На поширок културен план библиотечните работници се пројавуваат
како иницијатори, организатори, носители или помагачи во локалните , ре
гионалните и во државните манифестации: прослави, годишнини, јубилеи,
патронати, средби, одбележувања, натпревари и во други форми на културен
активитет, а особено во текот на Месецот на книгата, Светскиот ден на кни
гата и авторското право - 23 април итн. По тие поводи организираат сами
или во соработка со други институции: промоции, ликовни изложби и
изложби на книги, литературни манифестации, квизови, литературни мати-

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiТiекарска 1Тi.еорија u i1рак1иика

неа, литературно-музички вечери, литературно-музичко-ликовни приредби,
разговори за новини во литературата , настапи на радиото и на телевизиЈата и
други форми и видови на културно-информативно, културно-уметничко и
културно-забавно претставување, приемливо за сите возрасти и професии на
населението.
Дел од тие форми, содржини и активности се изведуваат успешно и
во околните населени места (подвижно библиотекарство и др.), особено во
селата во коишто работат основни осумгодишни - централни училишта и
ограноци на детските градинки со агилен и заинтересиран наставен и воспи
тувачки кадар.
Предвид на статусот, просторните услови, двократното работно
време, лоцираноста во градските јадра и здобиениот углед на почитувани
месни институции на културата , присутен е и стремежот за постојано инови
рање на формите и содржините - со оглед на богатите традиции во овој крај
за индивидуално, групно или паровно вклучување на одделни активности од
страна и на младите интелектуалци кои чекаат вработување ( споре}l личен
избор и афинитет). Слободното време на тој начин се осмислува со
содржаЈНО дружење , активен одмор, здрава разонода, духовно задоволство и
чувство на самореализација во општествената средина.
Во таа насока, запознавањето со достигањата и искуствата од сосед
ните социокултурни амбиенти, што се приближни на нашата општа развие
ност и се сретнуваат со исти и слични проблеми во библиотекарството, не
сомнено ќе предизвика позитивни рефлексии.
Резултатите во работата на народните библиотеки во Малешевијата
во собирањето, евидентирањето, класифицирањето, чувањето и во позајму
вањето на библиотечниот материјал и неговата стандардизирана стручна
обработка на библиографскиот опис, како и неговото доближување до
корисниците се очевидни, неспорни и забележливи и хоризонтално и верти
кално во македонското библиотекарство.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библ1, muе1<,арс1<,а 1ueopuja и upa1<,1uu1<,a .

УДК 025.172/.177(083.13)

ПРАВИЛА
за работењето на збирката дробен печат

Народна и универзитетска ,библиотека "Св . Климент Охридски" - Скопје

Одобрени за употреба од Управниот одбор на Библиотеката на
28.03.2002 г.; Разгледани од Колегиумот на Библиотеката во јануари
2002 год. ; Подготвени од дипл. прав. Зорка Чек.ичевска, виш библиоте
кар

Клучни зборови: Дробен ие<ш1и - КомилеГиирање - Правила; Дробен
иеч.ти - Обрабо1u1<,а - Правила

1. ДЕФИНИРАЊЕ

Дробен iiечаш е iенерички iiouм за разновиден библиошечен ма
iиеријал кој е библиоiрафски неii.оврзан, но, за iiошребише на обрабош
каша, чувањешо и корисшењешо, обединеiii во ipyiia iio некој/и заеднички
елемети/и.

Се диференцира според формални и содржински своЈства, поеди-
. .

нечно или со нивна кумулациЈа.

По опфат на видови библиотечен материјал, дробниот печат е хете
роген и се јавува, по правило, како некниговен материјал но, по исклучок, и
како книга или на пр.: патент, стандард, програма, проспект, леток, плакат,
каталог, именик, календар, разгледница, фотографија, извештај , ценовник,
нормативни акти на претпријатија и др. институции, поштенска и таксена
марка, шунд литература и ел.

Во начело, а по принципот на елиминација, дробен печат не се книги,
сериски публикации и одделен некнижен или неконвенционален библио
течен материјал (носачи на слика , звук, текст како и слики, графики, карти,
ракописи и др.)

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библ11тТtекарска 1Тtеорија 11, иршсiишш

2. СЕЛЕКТИР AJLE И КОМПЛЕТИР AJLE

Селектирањето односно комплетирањето дробен печат е детер
минирано од формалните и содржинските својства на библиотечниот ма
теријал одделно или со нивно комбинирање.

2.1 С Е Л Е К Т И Р А lb Е

Како дробеи 11ечаш се селекшира иекииiовеи библиоiие•сеп .маzиери-
јал соiласио следтаие кришериу.ми:

♦ масовност на слични/идентични (типски) публикации;
♦ подготвителност (неконечност);
♦ прирачност;
♦ информативност/пропагандност;
♦ инструктивност;
♦ ефемерност;
♦ наменетост за ограничен број корисници (мал тираж) ;
♦ формален изглед.

При селектирањето според формалниот критериум, библиотекарот
не ја просудува содржинската компонента на материјалот.

Кога се селектира според содржински критериум, во крајна линија, е
одлучувачки формалниот изглед на публикацијата , при што селекциЈата е
резултат на кумулација на критериуми.

Во Збиркаша дробеи ue•caiu ие се селекшираа~и сериски 11,убликации.

Конкретната примена на овие критериуми резултира во диферен
цирање одделни публикации како:

МАКЕДОНСКИ ДРОБЕН ПЕЧАТ1

Селектирањето дробен печат во принцип, и особено како задолжи
телен примерок, се одвива согласно критериумите:

1 Режим на задолжителен примерок имаат и публикац-ии со обележја на дробен печат,
илустративно наведени во член 3 од Законот за задолжителен примерок ("Службен
весник на РМ" бр . 11/94),

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библ.иоiиекарска 1иеорија и иракШик.а

2.1.1 Ма е о в но е ш на иден и zu ич ни/ ел ич 11 и (ши и ек и)
z1убликации

а) Oii.iuшu акzии на др:}lсавнише орiани кои се однесувааzи на нив
uошо внаzире~ино работење и орiанизацијаzиа: правилници, про
грами за работа, планови, одлуки, упатства, извештаи, буџети,
завршни сметки, деловници, заклучоци и ел.

6) Ouzuiii.u акzии на opiaнuzue на локалнаzиа самоуправа: правил
ници, деловници, програми, планови, одлуки, упатства, извештаи,
буџети, завршни сметки, заклучоци и ел.
в) Oii.zuzuu акzии на ii.олишичкиzие ii.apzuuu и орiаuизации: статути,
правилници, програми за работа, планови, извештаи, упатства ,
заклучоци , резолуции, декларации и др.

г) Oii.zuшu акzии на ii.peшii.pujaiii.ujaшa, фондовиzие, фондациите,
здруженијаша на ipaiaнu и друiшие видови орiанизации: ста
тути, правилници, програми за работа, планови, одлуки, упатства ,
извештаи, буџети, завршни сметки, деловници, резолуции, заклу
чоци и ел.

3 а б е л е ш к. а:
Овие к.ришериум.и се к.омбинирааш со формалниоиt uзzлед на
и ублик.ацијаша.
Не се селекширааiи како дробен иечаш: сi71ашушише на
ouutшuнuz"i1e и ироzрамише на иолишичкише иаршии об
јавени како к.ниzа: иублик.а~~иише во кои се објавени ак.шиz"i1е
на едно/на иоzолем број од набележенише к.ориорашивни
шела или uczu вид акши на иовеќе шела, иридружени со к.о
меншар.

2.1.2 Под i о zu в и zu ел но е iii. (неко не ч н, о е iii.)

а) Нормаzиивии акzии па државнише opiauu во форма на иацрzи,
иредлоi, шеза и ел.: закони, правилници, упатства, уредби, одлуки
исл.

Забел е иtка:
Не се селек.ширааш к.ак.о дробен иечаш шие со к.оменшар.

б) Oii.zuzuu акши па орiаиише на локалнаzиа самоуii.рава, 11олиzиич
киzие ii.apzuuu и орiанизации, ii.peiii.ii.pujaiii.ujaiii.a, фондовише,
фондациише, здруженијаша на ipaiauu и дpyiuzue видови ор
iаиизации објавени во форма на нацрш, иредлоi, шеза и ел . :
статути, правилници, програми за работа, планови, одлуки, упат-

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиошекар<.:ка теорија и Прак1иuка

ства , извештаи, буџети, завршни сметки, деловници, резолуции,
заклучоци и ел .

2.1.3 При рачно е ш

а) Публикации од различни области кои не се книги, а нудат елемен
тарни познавања и основни податоци и правила во функција на
примена и потсетување : ирирачници, брошури, ii.амфлеiии, ваде
меку.ми, иошсе~и1шци и ел.

6) Публикации со верска содржина од популарно-прирачен карактер:
кра~ики 11.обоЈ1сnи cii.ucu, 11.риiодпи молиiii.веници, извадоци од
Библијаiиа или друга света книга , црковни ii.ecnapкu, ii.ро11.оведи и
ел.

2.1.4 и н ф O р .ма iu и в 1l O е lU / ll р O ll а i а н д н O е lU

а) Пpoipaлtu за собири, сове~иувања, сосzиапоци, се.минари, cu.лt
ii.oзuy.мu, средби, конiреси, конфере11ции и ел. кои, обично,
содржат дневен ред, попис на учесниците и неопходни информа
ции околу одржувањето на односниот собир.

6) Проiра.лш за кино и zиеашарски 11.peiuciii.aвu, концер~ии, t"i.риред
би, свеченосzии, фесzиивали и др. културни манифестации како и
uокани за разни t"i.риредби, изло:нсби, ii.ро.моцzш, свечени акаде
миии и ел.

в) Проiрами за сii.оршски 11aiuii.peвapu, ~иурпири, zuaмuuonaiuu, ку-
ii.ови и ел. спортски манифестации.

г) Проiрами или водичи за саеми.

д) Возпи редови, pacii.opeдu па леzиови.

ѓ) Именици (zиелефонски, па здруженија, на члепови па диii.ломши
скио~и кор).

е) Адресари ua ii.равни субјек~ии, лица од одредепа 11.рофесија и ел.

ж) Пoii.ucu (cii.ucoцu) па ii.poфecuu, личпи имиња, 11.резимиња, насе
лепи месша, ii.ошшепски броеви па паселеии мес~иа, разпи iipeiu-
ii.лaшnuцu, учесници па разии мапифес~иации и ел.

з) Ценовuици и шарифи на iiроизводи и услуiи.

ѕ) Кашалози на издавачки, филлtски и модии куќи; па сае.ми,
фабрички iiроизводи, излоЈ1сби (на слики , скулптури, таписерии,

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиек.арск.а 1иеорија и ирак.1ии1<.а

фотографии, цвеќе, животни и др. ) што содржат попис на изло
жените експонати, а се во форма на листови.

и) Календари (без iueкciii) и роковници.

ј) Рекламни iiубликации (брошури) и лис~иови со информации наме
нети за реклама на употребни производи, на уметнички добра, на
манифестации и ел.

к) Јубилејни iiубликации, алманаси на претприЈаТиЈа , здружениЈа,
организации и ел. само со пропагандни намени.

3 а б е л е zu к а:
Не се селекширааш како дробен иечаш јубилејнише ауб
ликации кои имааш картаиер на книга (монографска ~tуб
ликација).

л) Разiледници на населени места , предели, локалитети, објекти,
уметнички добра или детали од нив.

љ) П лака ~и и.

м) Лешоци, оiласи, лuciiioвu за разни ионуди и ел. со кои нешто се
соопштува.

н) Турис~иички и друiи iipociieкшu кои информираат за настани, за
места, за патувања и ел .

2.1.5 И не ш рук ши в но е ш

а) Уиашсшва за iiримена на iipoiiucu (законски или шехнички)
печатени во форма на листови.

б) Крашки сшручни yiiaiiiciiiвa, iipeiiopaкu, совеши и ел. од разни
области, со популарен карактер, во кои се дадени и основни пода
тоци за односната тема (упатства за противпожарна заштита,
агрономски упатства - совети, ветеринарни совети, медицински
совети за превентивни мерки, описи на дејството и употребата на
лекови, рецепти - совети за готвење, чување цвеќе и ел.).

Забелеиtка:
Не се селекШ~tрааШ како дробен. UечаШ уUаШсШваша 1,uuto
имааш aвi:Uop и се со научен каракшер.

в) Уiiашсшва за yiiozupeбa и ракување со одделни iiроизводи со про
пропагандно-инструктивен карактер, а се во форма на листови/
брошури.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiи,екарска 1иеорија и ирак1иика

2.1.6

2.1.7

2.1.8

г) Училишна докуменiиација и ii,poipaмcкo-мeiiioдcкu iiубликации
( обрасци за водење дневници; упатства за наставниот кадар;
тестови, задачи и прашалници за проверка на знаењата на
учениците; работни тетратки за основни училишта; текстови за
дијафилмови).

д) Правилници или иравила за одр:нсување разпи манифес~иации
(спортски,културно-забавни,стопански):натпревари,турнири,
шампионати, купови, избори на песна на ,, , и ел,

ѓ) Разни обрасци и формулари,

Ефемерпос~и

а) Кпижевпа ли~иерашура без у.м.еtипичка вреднос1и издадена во
комерциЈални цели, а по содржина авантуристичка , криминална,
порнографска и ел.

б) Сликовници, боенки.

Наменешосш па ozpauuчeu број корисиици
( .. м а л iii и р а :не)
а) Новогодишни и други чесiiiишки, иекролози, иокаии за свадби и
ел.
материјал кој се печати за, речиси, приватни потреби.

Фор.м.алеп изiлед

а) Сите, по содржина, ненаведени типови на публикации печатени
како листови или брошури (некнижен материјал)2 во најразлични
фopмaiiiu како и:

б) Сzиандарди и ua,ueнiiiu.

в) П ошiiiенски и ,иаксеии марки.

г) Фошоiрафzш.

2 Терминот "некнижен материјал" е употребен како придавски опозит на книга. Тоа
значи дека , покрај публикациите печатени на т.н. неконвенционален медиум (сите
видови носачи на звук и слика) , такви се и публикациите печатени на хартија, од еден
лист до брошура или памфлет (непериодична публикација со најмалку 5, но не
ii.овеќе од 49 сшраници). Следствено , исклучувајќи ги неконвенционалните пуб
ликации, а во контекст на дробниот печ· tт , за посоодветен за ваквиот библиотечен
материјал се смета терминот иекниiовен.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиекарска Гиеорија и ilpaкiuuкa

3 абел е ш к а:
Посочувањешо оиределени Lиииови иубликации соzласно
кришериумише за селекширање дробен иеча~и, нема ире~иен
зии на исцриносш.

СТРА неки ДРОБЕН ПЕЧА т

Критериум за селектирање странски дробен печат е формалниот
изглед на публикацијата, во редовна кумулација со нејзината содржина како
и изразената елиминативност при вклучувањето, согласно општите прин
ципи за комплетирање во Библиотеката.
Конкретно, тоа значи дека ќе се селектира како дробен печат оној

. .

странски некниговен матери3ал КОЈ носи податоци од важност за општиот
економски, политички, научен, културен, социјален, технолошки, технички
односно цивилизациски дискурс во земјата. Првенство во комплетирањето
имаат изданија на меѓународни или други организации3 или институции со
водечки углед во односната област во светот кои, најчесто , се и автори на
таквите изданија .

2.2 КОМПЛЕТИРАЊЕ

Основен начин на комплетирање публикации во Збирката е задол
жишелниош иримерок.

Другите начини на комплетирање (меѓународна размена , купување,
подарок) се однесуваат на странскиот дробен печат, по обем од второсте
пено значење за Збирката .

Согласно критериумите за селекција4, комплетирањето македонски
дробен печат се врши како архивски iiримерок и уиикаzи.
Првенство во комплетирањето има архивскиот примерок.
Дупликатот~ се насочува во резервниот фонд на Библиотеката со цел
од него да може да се организира катче на слободен достап во Збирката и
слични активности.
Согласно критериумите за селекција , комплетирањето странски дро
бен печат се врши како уникат.

3 Особено се подразбираат тие од областа на библиотекарството кои продуцираат
ваков вид библиотечен материјал со многу актуелни содржини.
4 И покрај принципиелната некомпатибилност, поимите "критериуми за селекција"
и "задолжителен примерок" тука не се во колизија. Ова од причини што постапката
на селекција е во функција на излачување библиотечен материјал од општиот фонд
(книги и др.) во Збирката, а не на негово исклучување од комплетирањето во Биб
лиотеката .
5 По правило, дробниот печат не е застапен во тековната библиографија.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиекарска 1иеорија и i1paкiTiuкa

Комплетирањето дробен печат е работа на извршителите за ком
плетирање, во што соработка и помош им пружа извршител од
Збирката.

Во функција на комплетирањето, во Збирката се водат регистри на
издавачи/печатари, а се вршат и промотивно-nропагандни актив
ности.

3. ОБРАБОТКА

По правило, дробниот печат се обработува согласно принципите на
ipyiioвa обрабо~ика. Тоа значи дека за овој вид библиотечен материјал се
изготвува збиреп заиис.
По исклучок, се обработува секоја библиотечна единица посебно од
носно се врши поединечна обработка согласно утврденото во овие Правила.

Обработката на дробниот печат утврдена со овие Правила базира на
меѓународните стандарди за обработка библиотечен материјал (ИСБД(нбм),
ИСБД(м)), а записите се внесуваат во автоматизираниот каталог на Библио
теката (КОБИСС) .

Во Збирката се обработува и дробниот печат како архивски
задолжителен примерок.
Во функција на обработката, во Збирката се водат регистри (3а кор
поративни автори, азбучно-предметен кон УДК, на предметни одредници/
пододредници и др.)

Заради специфичностите на податоците за идентификација, обра
ботката на патентите, стандардите, поштенските и таксените марки ќе биде
регулирана во посебни анекси на овие Правила.

Во Збирката се вршат сите видови и фази на обработка, освен тех
ничката.

3.1 ТЕ Х НИ Ч К А O Б Р А Б O Т К А

Библиотечниот материјал селектиран како дробен печат во форма
на книга или брошура , се потпечатува согласно Правилникот за потпеча
тување библиотечен материјал на Библиотеката.

Материј алот во форма на листови се потпечатува во горниот дел од
листот/на првиот лист.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiПекарска 1иеорија и ирак1иика

Секоја библиотечна единица селектирана како дробен печат се еви
дентира во груповиот инвентар на Библиотеката.

Техничката обработка ( одредување цена, потпечатување, евиденти
рање, распределба по организациони целини) се врши во соодветната служба
на Библиотеката.

3.2 Ф O Р М А Л Н А O Б Р А Б O Т К А

Формалната обработка е детерминирана од видот библиотечен ма
теријал и се одвива во четири фази: формирање група, инвентарирање, сиг
нирање и каталогизациЈа.

3.2.1 Формира њ е - -lp у и а

Постоењето заеднички елемент (белег, карактеристика) на биб
лиотечниот материјал селектиран како дробен печат резултира со фор
мирање група библиотечни единици за кои се изготвува групо в ( збирен,
воопштен, заеднички) запис.
Тој процес на извлекување "заеднички именител" за библиотечните
единици се врши врз основа на:

♦
♦
♦

содржинскаша (шема~искаша) иденшичнос1и или блискосш,
- - - - -кориорашивношо авшорс~иво,
формалниош изiлед на библиошечниош машеријал.

Овие три критериуми можат да се комбинираат меѓусебно или да се
дополнат со иошесна содржинска или хроноло~ика оiiределеносш и ел.

Многу ретко, но сепак, еднаш оформена и обработена група може д~
биде реформирана во повеќе групи како резултат на голем број компле
тирани библиотечни единици во неа.

Во зависност од формалниот изглед на библиотечниот материјал,
групата е целосно комплетирана (заклучена) до најмноiу 200 билио
шечни единици.

Оваа фаза на обработката изостанува кај библиотечните единици
кои се обработуваат поединечно (индивидуално).

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиошекарска 1иеорија и иракzиика

3.2.2 И н в ен ш ар и р а њ е

Инвентарирањето дробен печат се врши во Инвеншарн.аша книiа н.а
некнижен библиошечен машеријал.
Инвентарен број добива секоја библиотечна единица што се обра
ботува поединечно или групово.

За инвентарната книга се извлекуваат/генерираат потребните пода
тоци (инвентарен број , дата на инвентарирање, автор, наслов , година на из
давање, издавач, сигнатура, начин на набавка).
Доколку на публикацијата не се наведени сите овие податоци или не може да
се откријат, се внесуваат само тие што се евидентни.

3.2.3 е и i н и р а њ е

Поаѓајќи од усвоената методологија за определување локациски
ознаки за библиотечниот материјал што го комплетира Библиотеката
(вклучително и форматите) како и фактот дека за Збирката веќе е анга
жирана буквата Д, сигнирањето библиотечни единици дробен печат ќе се
врши (в. Прилоz) :

Сигнатурна ознака Формат Библиотечен материјал
дк I-IV книга
днк I-III сиот некниговен материјал
неозначен со други сигнатури

ДР I разгледница
дп III-IV (V) плакат
ДФ I-IV фотографија
дпм I поштенска марка
дтм I таксена марка
ДПБ II патент
ДСБ II стандард

или, во постојниот шифрарник за сигнатурни ознаки за библиотечен матери
јал треба да се додаде:

НК некнижен материјал (во потесно значење т.е. некниговен),
Р разгледница,
П плакат,
Ф фотографија,
ПМ поштенска марка,
ТМ таксена марка ,
ПБ патент,
СБ стандард.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиекарска L"иеорија и иракшика

За сигнирање дробен iiечаш како архивски задолжишелен iipu-
. 1tepoк се користат истиве знаци за библиотечен материјал во комбинација со
ознаката за таа Збирка (буквата 3).
Секоја формирана група библиотечни единици што се обработува,
;:~;обива единствена заедничка cuiuaiii.ypa ( сигнатурна ознака, формат и ну
:'.1ерус цуренс) , а библиотечните единици што се обработуваат поединечно
;:~;обиваат iioceбua сиiнашура.

3.2.4 Каша л о i иза ц иј а

И за дробниот печат, целта на каталошкиот опис е иста: збир пода
тоци потребни да се идентификува определена публикација (поединечна
библиотечна единица или група библиотечни единици).

За формирана група библиотечни единици се изготвува воопштен,
збиреи зaiiuc односно се врши ipyiioв каталошки опис.
Во принцип, за груповата обработка важат општите каталоги
зациски правила преточени во универзално машински читливите кодови на
УНИМАРК по кои работи Библиотеката.

Забелешка:
Книzише селекширт-Lи како дробен иечаш се обрабошувааш
иоединечно согласно ИСБД(.м), со намален број иодашоци,
доволни за нивна несиорна иденiПификација.
"У .мешничкиош илакаш ", илакашише со искл учишелно висок
квалишеш на у.мешничко/дизајнерско решение како и шие за
кои .може да се upe1.uilocillaвu дека не.ма да е кapaкillepuc
illuчнa фреквеншносш или барем иовillорливосш во објаву
вањешо, се oбpaбoillyвaaill иоединечно согласно ИСБД(нб.м) ..

Процесот на групово каталогизирање дробен печат го сочинуваат
следните елементи: одредница, стварен наслов, податоци за издавање, фи
зички опис, забелешки и содржински опис.

а) Одредиица

Одредницата се формира согласно важечките каталогизациски
правила за обработка на другите видови библиотечен материјал
во комбинација со специфичните за дробен печат.
Таа може да биде стварна, корпоративна и формална.

Сшварнаша одредница е специфична за овој вид библиотечен
материјал. Неа ја формира (извлекува) библиотекарот, а прет
ставува генерички израз содржан во: главниот, споредниот или
напоредниот стварен наслоu; единствениот наслов или поднаслов

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiiiекарска iиеорија и ilракПЈ.ика

содржината на групата библиотечни единици. По својата при
рода може да се состои од тематски, географски, временски или
ОД друг ПОИМ.

На ир. : Прва иомоиt. Прирачниz{и
Скоије. Раз'iледни~~и.
Сшар век. Бpoutypu

Кориорашивнаша одредница се утврдува по називот на корпо
ративното тело6 што се јавува како автор на групата библио
течни единици.

На ир.: Фудбалски сојуз на Македонија ООН

По потреба, кон неа се допишува и корпоративна пододредница
според називот на подреденото тело кога е тоа автор.

На ир. : Фудбалски сојуз на Македонија. Прешсдашел
сшво 00 Н. Совеш за безбедносш

Евидентно, за корпоративното тело се утврдува единствена кор
поративна одредница што го одразува официјалиот назив, а од
формите во кои тој се јавува на публикациите или во комуни
кацијата со јавноста, се изготвуваат упатни одредници.

На itp.: ЕМРО -Демокраiиска иаршија за македонско
нт~ионално единс~иво
Оишша уПашка:
ЕМРО -ДПМНЕ.
в. ЕМРО -Де.мокртТlска ilapшuja за маке
донско на~џtонално единсиLво

Корпоративната одредница и корпоративната пододредница се
утврдуваат во номинатив.

Фор.малнаша одредница се утврдува по географското име на
државата или на политичко-териториЈалните и административни
единици кога се јавуваат тие или нивните органи на власт/ло
калната самоуправа како автор на групата библиотечни ед~
ници. Со пододредница на ваквата одредница се дообјаснува дали

6 Корпоративно тело е цврсто организирана заедница на физички лица без оглед
дали законски има статус на прнвно лице. Покрај правните лица, такви се и конгре
сите , конференциите, симпозиумите, советувањата и ел. собири, а се јавуваат под ист
назив.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // БиблиоiТlекарска теорија и ilpaкiuuкa

се однесува библиотечниот материјал (зборува за) на самата ед
иница или на некоЈ нерин орган.

На ир. : Македонија. Реиублика
Македонија. Собрание
Кочани. Оииtшина
Кочани. Совеш на оииtLиuнаша

Одредницата се иишува на јазикот и писмото на библиотечната
единица .
Исклучок од ова правило е стварната одредница како и по
додредницата на географска одредница кои се пишуваат на
македонски ј азик Uазикот на библиотечниот центар).

б) Сшвареп наслов

Стварниот наслов е кус, јасен и прецизен израз (фраза) што го
формира библиотекарот врз основа на содржината на биб
лиотечните единици од групата. Се состои, најчесто, од општ
наслов и поднаслов.
Стварниот наслов се пишува на македонски јазик Qазикот на
библиотечниот центар) , во аглести загради.

На ир.: [Македонски јазик. Рабошни лиаиови]

в) Подашоци за iодипаша па издавање

За година на издавање се смета годината кога е групата заклу
чена . Кога не е заклучена групата, се означува годината кога
излегла од печат првата единица од групата, а во аглести загради
годината кога е отпечатена времено последната единица.

i) Физички оиис
Во принцип, физичкиот опис на групата го сочинуваат подато
ците за видот библиотечен материјал и неговиот опфат.
Во зависност од физичкиот изглед на библиотечниот материјал,
опфатот се димензионира на најмногу 200 единици, а кумулира
ниот опфат се означува во аглести загради.
По оценка на библиотекарот, може да се наведат и други пода
тоци за физичкиот опис на групата битни за единиците (на пр.
податок за илустрации).
Податокот за димензиите на библиотечниот материјал не е зна
чаен елемент од описот ( се наведува кога се сите единици од гру
пата еднакво големи). Димензиите можат да се означат и со
распон.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библzшiиекарска ilieopuja и иракiПика

д) Забелешки

По воведниот термин " Содржи:", во забелешките се појаснува од
што се состои групата (видот/видовите материјали). Освен тоа,
се наведуваат и други податоци кои не се внесени во забелешката
за содржината, а се битни за групата (значајни наслови и/или ав
тори застапени во групата и ел.)

3.3 С О д Р Ж И Н С К А O Б Р А Б O Т К А

Извесното "затскривање " на поединечното зад заедничкото при
воопштената формална обработка (заради формирањето групи биб
лиотечни единици) наоѓа своја компензација во исцрпната содр
жинска обработка.

Елементите на содржинскиот опис се најчест параметар за пребару
вање на дробниот печат.
Специфичноста/различноста како и бројот на изготвените содржин
ски одредници зависи од оценката на библиотекарот за важноста на
групата библиотечни единици, нејзин дел или поединечна библио
течна единица сами по себе или заради видот на библиотеката чиј
што материјал е групата .

Дробниот печат се обработува содржински според УДК и се пред
метизира.

3.3.1 К лае и фика ц иј а е ii о ред У Д К

Содржинската обработка на дробниот печат според УДК се одвива
согласно правилата за примена на овој стандард, воспоставената тра
диција и постигнатата унифицираност на употребата на УДК во
Библиотеката при обработка на друг библиотечен материјал .

Конкретно, при класификацијата, секоја единица од групата дробен
печат или сосема исти единици добиваат свој УДК индекс после што
се извлекува(ат) како еден или повеќе заеднички односно вооп
штувачки индекси.

За класификација се користат средното издание на УДК (ажурирано
со тековни измени и дополнувања) и помошните инструменти орга
низирани во Збирката.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиотекарска 1иеорија и иракtиика

3.3.2 П р е д м е ш и з а ц и ј а

Предметизацијата на дробниот печат се врши согласно правилата за
предметен опис на Библиотеката, воспоставената традиција и
постигнатото ниво на унифицираност во практикувањето предметен
опис, вклучително и веќе организираните помошни инструменти за
предметизациЈ а.
За разлика од класификацијата, овде не се врши поединечно пред
метизирање туку се формира(ат) една или повеќе синтетизирани
предметни одредници/рубрики за цела група.
Во Збирката се организираат и помошни инструменти кон предмет
ниот каталог.

3.4 К АТ А Л O З И

Во Збирката се организираат и ажурираат ав~иомаиlUзиран (КО
БИСС ОПАК) и кашалози во карiiiончиња ( формални и содр
жински).

Од формалните каталози се организираат азбу•tен - авторски ( со
кирилско и латинично редење) како и посебни за iiaшeнiiiu и сшан
дарди согласно патентниот односно стандардниот број.

Од содржинските (реалните) се организираат УДК и iipeдмeiiieн
каталог.
Освен овие, а во зависност од големината на фондот во Збирката
како и потребите од информирање на корисниците, можат да се
организирараат и други посебни каталози во картончиња според
видот библиотечен материјал (на разгледници, плакати и ел.) како
сепарати на општиот за Збирката.

Во сите каталози се ажурираат главни и упатни каталожни кар
тончиња .

4. ЧУВАЊЕ

Заради физичкиот изглед на дробниот печат, од особено значење е
осмисленоста на неговото чување, подеднакво важно од аспект на зачуву
вањешо, маzационирањешо и на манипулирањето заради корисшење.

Независно дали е обработката поединечна или групава, дробниот
печат се чува во:

♦ специјални каршонски иаик.и - к.ушии во димензии диктирани од
неговиот формат кои може да Видат комбинирани со проѕирни плас
тични футроли;

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоi:Uекарска 1иеорија и ирак1ишш

♦ наменски мешалии илакари (за плакатите);
♦ специјални албум - фу~ироли (за разгледниците, фотографиите, по
штенските и таксените марки).

Магационирањето на картонските папки-кутии и албум-футроли се
врши согласно сигнатурата и нумерус цуренс.
Налепницата со сигнатура се става во десниот горен агол на заднината на
папката-кутија/албумот-футрола.

Доколку треба да се смести некоја група библиотечни единици во
повеќе папки-кутии или албум-футроли, тие носат иста сигнатура, а после
дователноста се обезбедува со нумерација што тече по косата црта зад сиг
натурата.

Пр: ДНК IIl 1211; ДНК 1111212; ДНК 11112/3

Кога станува збор за библиотечен материјал со поединечна сигна
тура кој се чува во папка-кутија, секоја библиотечна единица, во десниот
горен агол на заднината, добива посебна сигнатура означена на налепница.
За магационирање, таквата папка-кутија добива сигнатура со распон

( согласно сместените библиотечни единици во неа) на налепница нанесена
на десниот горен агол на нејзината заднина.

Пр: ДП V 100-200

Идентично се постапува и кога се чува дробниот печат во специјални
метални пла_кари.
Дробниот печат се чува во магацините на Библиотеката и во Збирката.

5. КОРИСТЕЊЕ

Дробниот печат се користи во просториите на Збирката во прис
уство на библиотекар, а во согласност со општите принципи за користење
библиотечен материјал на Библиотеката.

6. ПРЕОДЕН РЕЖИМ

Критериумите за селектирање дробен печат утврдени во овие Пра
вила што предизвикуваат промена во досегашните, немаат за последица ре
селекциЈа.
Таквите случаи се решаваат со упатување односно во каталозите се
појаснува од коiа u каде се селек~иира и обработува таквиот библиотечен
материЈал.

Бпблиотекарстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблитТiекарска iиеоријп и иракiТi.ика

УДК 025.172/.177:001.11

КОНЦЕПЦИЈА ЗА ОРГАНИЗИРАЊЕ ЗБИРКА
ДРОБЕН ПЕЧАТ

Дипл. прав. Зорка Чекичевска , виш библиотекар
Народна и универзитетска библиотека "Св . Климент Охридски " - Скопје

Посочени се појдовните исходишта, неопходните услови, етапи и актив
ности за организирање Збирка дробен печат во Народната и универ
зитетска библиотека "Св. Климент Охридски ", Скопје.
Колегиумот на Библиотеката дал согласност за реализација на концеп
цијата во февруари 2001 год.

Клучни зборови: Дробен иечаПl - Формирање збирки - Концеиции

Вовед

Правото на човекот и граѓанинот на информирање би било лице
мерна декларациЈа ако не се создадат услови и окружување за универзално
паметење. Библиотечната дејност е значаен сегмент на колективната
мемориЈа на вкупните духовни вредности.

Основна мисија на секоја национална библиотека е да го ком
плетира, чува, обработи, создава и промовира информации како и да
овозможува користење на сиот печатен и друг вид библиотечен материјал на
територијата на државата на која и припаѓа.
Согласно со Законот за задолжителен примерок (" Службен весник
на РМ" бр. 11/94), таква функција и е доделена на НУБ "Климент Охридски"
Скопје (потаму: Библиотека) .

Преземањето активности на Библиотеката за создавање збирка
Дробен иеча~и е домен на реализација на законските одредби односно основ
ниот ефект ќе биде зачувување на националната книжна продукција. 1

1 Во текот на 1970-тите години , Библиотеката презела некои активности за третман
на дробниот печат кои може да се квалификуваат како обид.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiiiек.арск.а 1иеорија и 1"'iрак.1иика

Кришериум за организирање на оваа Збирка е видот библиотечен
материЈал, начинот на комплетирање, првенствено - задолжителен при
мерок, а целише на дејствување - идентични како и за секоја библиотека.

Освен заради спроведување законска обврска на Библиотеката, зпа
чењеiiiо на организирањето и работењето на Збирката дробен печат резул
тира, првенствено, од природата на овој библиотечен материјал кого, за
разлика од другите видови, го карактеризираат особини како: примарност,
изворност, "нецензурираност", документарност и ел .

Во моменillов во БиблиоzиектТtа има заRиден број собран но
необрабош.ен, а со 1Тlоа и без можносш да биде корисi:Uен, AtmТiepujaл
од видоiи дробен Печти (над 5.000 Плак:тТi.и, не с.меi:Uпјќи 2и
"умегnничкише" кои се н.аоiатТt во ЗбирктТtа за ликовни ул1.ет
нос~ии, над 1000 разzледници, околу 2.500 единици друzи видови ма
шеријал, одреден. број иолуиублшсации и ел.).

Последниве неколку 2один.и, иросечно 2одишн.о, се кол1.
илеи,tирати околу 350 библио~иечни едини~џt дробен ileчmu (архивски
Примерок).

Кон овој број не ~иреба да се има однос како кон реиер При
одредени ди.мензионирања на Збир каиш ( оирема, кадар, мебел) од
Причини 1иП10 н.е е uocuczиeAiaiucкu рабо1иено на комПле~иирањеiП.о.

За очекување е дека инzиен.зивирањеillо на 1иакв~иие m<-iПив
нос~ии, барем, ќе 20 удвои ceza иримарнио~Тi број.

За работењето на Збирката неопходно е да се изготват (утврдат)
iiравила (iiравилник). Во нив би биле опфатени прашањата од селектирање
односно комплетирање до чување и користење или:

Дефинирање на библио~иечииоzи ма~иеријал - дробен иечти

И покрај разновидноста, ќе биде направен обид за негово идентифи
кување со користење формални и содржински критериуми и со дефинирање
преку вклучување или исклучување, а напати, со комбинација на ваквите

Значаен исчекор е направен во текот на 1980-тите години кога е формирана посебна
служба од тројца извршители со замисла да се обработува југословенскиот дробен
печат (т6rаш задолжителен примерок).
Било работено на утврдување критериуми за селекција и правила за работа , а се
почнало и со обработка на одреден вид материјал (гшшно самоуправни општи акти).
Набрзо се напуштила идејата за југословенскиот дробен печат, македонски не се про
дуцирал за така димензионирана служба, па вработените биле распоредени на други
работни задачи.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиекарска Lиеорија и ilpaкiuuкa

:\\1етодолошки постапки, па дури и со набројување видови библиотечен ма
териЈал .

Комii.ле~иирање

Непосредно од дефинирањето на дробниот печат односно како не
гова логична последица ќе произлезат критериумите.. за селектирање во две
насоки:

селектирање од другиот библиотечен материјал;
селектирање за вклучување во фондовите на Библиотеката од
носно за обработка .

Како дробен печат може да бидат селектирани односно комплети
рани кпиiи, сериски иублш,ации и одредени видови пекпижен ма~иеријал.
Со Правилата може да се утврдат исти или, во нијанси, различни
критериуми за селектирање на одделни видови дробен печат (книги, сериски
публикации и некнижен материјал), а може одреден вид материјал и да не се
селектира како дробен печат ( сериски публикации) .

Првенството во комплетирање архивски задолжителен примерок би
важело и за дробниот печат.

Комилеширањеi71о на дробниош иечаш е од исклучишелно
значење за самаша Збирка односно БиблиоиLека и шреба да се ос
мисли како иерманеншна акшивносш.

Ова од иричини шшо е неможно да се иденшификувааш сише
издавачи на ваков машеријал бидејќи, иракшично, неzо, во начело, 20
zенерирааш сише иравни лица.

Со ~~ел за иоусиешно комилеширање на дробниош иечаш; во
иочешокош, иошребно е да се наирави одредена неzова иромоција
(иодzоиLовка на 11,росиек~и, медиумско иромовирање, иосеша со цел
за иромоција на иечашари/каракшерисшични издавачи.

Обрабоiiiка

За дробниот печат, во принцип, важат правилата на iруиова обра
бошка односно се креира збирен заиис.

Според карактерот, обработката ќе биде формална и содржинска, а
според видот на материјал - обработка на книги, сериски публикации и одре
дени видови некнижен материЈал.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // БиблиоiПекарска 1иеор11ја и и.ракШика

Карактеристиките на овој вид библиотечен материјал диктираат и
начин на обработка заради што ќе се врши во Збирката формирање биб
лиотечни единици и нивна обработка и за збирката Архивски задол:нсишелен
ири.мерак каде би се чувале тие.

- Формална обрабо~ика

За формалниот опис ќе се користат стандардните правила за
обработка на книги, сериски публикации или некнижен материјал и, во
принцип, ќе се креира збирен, а по исклучок и/или поединечен запис (во за
висност од својствата на библиотечниот материјал и утврденото во Пра
вилата) .

Без дилема, најсуштествено прашање за обработката на дробниот
печат е утврдувањето криzиериуми и ii.равила за фор.мирање ipyii.a или биб
лиотечна единица за која ќе биде изготвен еден збирен запис/опис. Таквата
постапка, во принцип, антиципира став за тоа кој библиотечен материјал ќе
подлежи на формирање група . Карактеристично само за овој вид обработка
е и можноста, во зависност од количината на материјалот, еднаш формирана
библиотечна единица да се расформира, а од истиот материЈаЛ да се фор
мираат нови.

КОБИСС(СОВЈЅЅ)-иакешоzи zuzuo 20 корисиш, Библиошека~иа овоз
можува обрабоLика на овој вид машеријал во cui:Ue utpu сег.менЈПи
(книги, сериски ilубликации и некнижен маиtеријал).
Техничкаша обрабошка (иошиечашување, евиденiТшрање, расире
делба il.o оддели, одредување цени) би се вршела во cooдвei:Uнaziia
ел ужба на Библиошекаillа.
СеП1а друга обрабоzика ќе се вриш во Збирка~иа дробен ueчazii (ра
си.редел ување заради формирање zpyi7u, акцесорна (сигнирање/инвен
i:Uарирање), содржинска и формална обрабоi:Uка, делум,но ,м.агациони
рање).

- Содржинска обрабоi:Uка

Содржинскиот опис ќе се изготвува врз основа на системите за те
матска обработка што ги користи Библиотеката за другите видови биб
лиотечен матери3ал односно Универзалната децимална класификација и
предметизаци3ата .

Во Правилата ќе бидат посочени основите и за овој вид обработка.
За двата система на содржинска обработка ќе се водат регистри.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библио[иекарска 1иеорија и ирак1иика

-Кашалози

Како резултат на обработката и на видот библиотечен материјал, во
Збирката може да се организираат и ажурираат автоматизиран и каталози
во картончиња.
Каталози во картончиња ќе се организираат како формални (автор
ки) и содржински (УДК и предметен) .
Можна е солуција да се организираат вакви каталози за поодделни
видови дробен печат (плакати, разгледници, сериски публикации) , за што
решение ќе содржат Правилата.
Во функција на консеквентност и прецизна информативност на
каталозите односно обработката , во Збирката ќе се водат разни регистри
(колективни автори, наслови, издавачи и ел.) .

Чување и корисшење

Чувањето и користењето на дробниот печат се во зависност од го
лемината и погодноста на просторијата што ќе ја определи Библиотеката за
оваа Збирка.

Сите активности на Збирката може да се одвиваат во иста прос
торија (обработката, чувањето и користењето на материјалот) или само
чувањето да е во магацините, а обработката и користењето во Збирката
(заради карактерот на материјалот кој е во листови, парчиња, а со цел да се
сочува).

Екиiiирање

Логистичката поддршка на оваа Збирка како, впрочем, и на секоја
библиотека, се состои од обезбедување простор, кадар и опрема.

-Просшор

Еден од најважните аспекти на екипирањето на оваа Збирка е работ
ниот простор.
Иманентно на библиотечна збирка е да го ползуваат корисниците
библиотечниот материјал во присуство на библиотекар покрај одреден број
референтни публикации на слободен достап . Дробниот печат (физички) се
состои од поодделни листови чие користење не може да се замисли без биб
лиотекар односно во општа читална. Тоа говори дека збирката Дробен печат
треба да е лоцирана во читателскиот дел на Библиотеката.

- Кадар

Согласно важечкиот Правилник за организација на работата и опис
и попис на работните задачи, за дробен печат систематизиран е еден

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиосиекарска 1иеорија и i7раксиика

извршишел (1.18) со ВСП. Тоа, речиси, одговара на проектираниот обем на
комплетирање материјал од видот дробен печат.
Од друга страна, во Секторот за комплетирање и обработка на биб
лиотечен материјал каде се лоцирани овој вид работни задачи, постојат не
колку работни места систематизирани за ССП од кои за еден би можело (де
лумно) да се планираат и работи во Дробен печат.
Тоа значи дека се проценуваат тие двајца како задоволително кад
ровско екипирање на Збирката (работата околу обработката на материјалот
кумулиран досега ќе се смета за кампања, за чие побрзо завршување можно
е вклучување на уште некој извршител на работите околу селектирање) .

- Оирема

За функционирање на Збирката потребен е следниот .мебел: работно
биро со вртлива столица, поголема маса за распределување на материјалот,
читателска маса со неколку столчиња , полици (рафтови) , неколку специ
јални плакари за плакатите (исти како тие во кои се чуваат мапи), како ос
новни средства.
Од канцелариски .ма~иеријал потребни се одреден број пластични
кутии и книжни папки (за материјалот до IV формат).
Од ипформашичка опрема потребен е еден персонален компјутер
(РС), кој би служел и како терминал за обработка и, подоцна, еден термилал
за пребарување.
Од аспект на вложувањаша во зпаење~ио потребно е извесно тео
ретско осознавање на вкупниот третман на библиотечниот материјал озна
чен со генеричкиот поим во обид - дробен печат како и запознавање со
искуствата во обработката и користењето на овој материјал во некоја на
ционална библиотека, респектибилна и во овој домен.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiiiекарска 11Lеорија и иракiиика

Литература

1. Verona, Eva: Pi-avilnik i prii-ucnik za izradu abecednih kataloga. - Zagreb :
Drustvo bibliotekara Nrvatske, 1970. - 476 стр.

2. Willer, Mirna: Priшcnik za UNIMARC. - Zagreb : Nacionalna i sveucisna bib-
lioteka, 1989. - 451 стр.

3. International Encyclopedia of Information Library Science. - London ; New
York : Routlege, 1997. - XXXI, 492 стр .

Summary

УДК 025.172/.177:001.11

ТНЕ CONCEPT FOR ORGANISING ТНЕ COLLECTION

Zorka Cekicevska
National and University Library "Sv.Кliment Ohridski" - Skopje

There are indicated started points, Necassary condition, steps and activites for
organising the collection of for NUL "Sv. Кliment Ohridski". The board of
NUL has agried and autorisco for the realisation of the concept in February
2001.

Кеун,огdѕ: E_phemeпz collectioll - Colleclioл fom1ati01z - collceptions.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоПlекарска Lиеорија и iipaкiJiuкa

УДК 02+004]:006.3

МЕЃУНАРОДЕН СТАНДАРДЕН БИБЛИОГРАФСКИ ОПИС
ЗА ЕЛЕКТРОНСКИ ИЗВОРИ ИСБД(ЕР)

Ревидирано од ИСБД(ЦФ):
Меѓународен стандарден библиографски опис за компјутерски датотеки

Препорачано од Групата за ревизија на ИСБД(ЦФ)

(Прв пат издадено од К.Г.Саур, Минхен, 1997 како Вол.17 во UBCIM Publica-
tions, New Ѕегiеѕ)

СОДРЈКИНА

Вовед

Воведни забелешки
Подрачје, цел и примена
Дефиниции
Споредбен преглед на ИСБД(Г) и ИСБД(ЕР)
Интерпункција
Извори на податоци
Јазик и писмо на описот
Кратенки
Употреба на гол~ми букви
Примери
Печатни грешки
Симболи и ел.

Спецификација на елементите

1. Наслов и податоци за одговорност
2. Податоци за изданието
3. Податоци за видот и опсегот на изворникот

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // БиблиоПЈ.екарска 1иеорија и иракПlика

4. Податоци за издавањето, дистрибуцијата и др.
5. Физички опис
6. Збирка
7. Забелешки
8. Стандарден број (или алтернатива) и услови за набавка

Додатоци

А. Опис на повеќе нивоа
Б. Двонасочни записи
В. Препорачани општи материјални ознаки, ознаки на изворот и
специфичниот материјал со нивна дефиниција
Г. Препорачани кратенки што се употребуваат во записите на македон
ски јазик врз основа на ИСБД(ЕР)
Д. Примери

Вовед

Меѓународниот стандарден библиографски опис произлезе од одлу
ката на Меѓународната конференција на експертите за каталогизација, ор
ганизиран од Комитетот за каталогизација при ИФЛА во Копенхаген во
1969 година, според која требаше да се утврди стандардизиран облик и
содрж:ина на библиографскиот опис.1 Меѓународниот стандарден библио
графки опис за монографски публикации беше првиот од стандардите ИСБД
според одлуката од 1969 г. Првиот текст на ИСБД(М) беше издаден во 1971
г. како група препораки. До крајот на 1973 г. овој текст беше прифатен од
голем број национални библиографии и, со превод на оригиналниот ан
глиски текст на неколку други јазици, беше земен предвид од голем број
каталогизаторски центри при редефинирањето на националните правила за
опис. Дотогаш беше исто така забележано дека е печатениот збор само еден
од начините за пренос на документи преку кои се опслужуваат комуни
кациските потреби на поединците и институциите, и дека од програмата на
ИФЛА за меѓународен стандарден библиографски опис треба да се издаде
стандардизирана структура за опис на документарни материЈали што не се
книги. Следствено, беше создаден ИСБД(НБМ), Меѓународниот стандарден
библиографски опис за некнижен материјал , кој беше издаден првпат во
1977 г.

Овој стандард ИСБД содржеше прописи кои ги опфаќаа машински
читливите податочни документи. Сепак, кога беше ревидиран ИСБД(НБМ),

1
"Repo1·t of the Inteгnational Meeting of Cata1ogп ing Experts, Copenhagen, 1969." Libri, vol. 20,

no.1, 1970;рр. 115-116.

Библпотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библ1101uекариш i1ieop11ja u 111н1к111uк.а

заедно со ИСБД(ЦМ), ИСБД(М) и ИСБД(С) од ИСБД-Комитетот за ре
визија формиран од ИФЛА во 198], беше одлучено дека е потребно посебно
да се разгледа рапидно зголемената потреба за одделен стандард ИСБД за
компјутерски датотеки. Со развој на програмите и датотеките за помали
компјутери, природата на медиумите стана nокомплексна; уште повеќе, оваа
промена резултираше со физички единици, тешко споредливи со другите
библиоте·чни материјали, кои требаа да бидат додадени во сите библиотечни
фондови, со потребна библиографска контрола за нив. Како резултат на тоа
беше создадена работна група ИСБД(ЦФ), која првпат се состана во март
Ј 986 г. Прелиминарниот концепт базиран врз ревидираниот ИСБД(НБМ)
беше постепено подобруван преку коментари од најразлични корисници на
компјутерски датотеки; тоа и останатиот труд на Работната група кул
минираше во финален нацрт за ИСБД(ЦФ) во доцната 1988 г. Главна карак
теристика на овој труд беше хармонизацијата на текстот на ИСБД(ЦФ) со
ревидираните текстови на четирите погоре наведени стандарди ИСБД, кои
беа издадени во Ј 987 /88 г.

Електронските извори се производи на променлива технологија која
продолжува да генерира промени со многу брзо темпо. Меѓу последните
достигнувања специфични се следните: појавување на интерактивна мулти-

. . .

медиЈа , развоЈ на оптичка технологиЈа , достапност до оддалечени електрон-
ски извори на Интернет и глобалната компјутерска мрежа и репродукции на
електронски извори. Како резултат на овие размислувања и признавање на
важноста на стандардот ИСБД(ЦФ) библиографски да ги опфати таквите
достигнувања, Постој аниот комитет на Одделите за каталогизирање при
ИФЛА (IFLA Cataloguing Section's Staпding Commi ttee) одлучи да започне
задолжителен преглед и ревизија на ИСБД(ЦФ), во соработка со Одделот за
информациска технологија . Кон крајот на 1994 г. беше формирана Работна
група со постојани и дописни членови од двата от~:дела. Со спонзорство од
ИФЛА и дополнително финансирање од Групата за истражување на библио
текарството, Работната група се состана во април 1995 г. и постави основа за
подготовка на нацртот за второ издание. Овој нацрт беше дистрибуиран
насекаде на општ увид, при што како одговор беа примени повеќе од 30 ко
ментари на повеќе од 110 страници текст добиени од индивидуални читатели,
библиотечни асоцијации и национални библиотеки. Како резултат на тоа ,
беа остварени многу подобрувања, вклучувајќи го и согледувањето на пот
ребата за нов поим кој ќе го опишува материјалот за кој се дискутира: тој
поим е "електронски извор" за кој беше одлучено дека е посоодветен од
претходно користениот поим "компјутерска датотека" , земајќи го предвид
опсегот на материјали планирани да се опфатат со овој стандард ИСБД.

Посебно признание и оддаваме на Ан Сандберг-Фокс, која беше
главен уредник на овој текст. Посебна благодарност упатуваме и до Групата
за истражување на библиотекарството, како почит за нивната дадена помош
поддржувајќи го проектот ИСБД(ЕР).

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоПlекарск.а zueopuja и ирак.iиик.а

ИСБД(ЕР) вклучува и пет додатоци. Додатокот А нуди прописи за
специјалните техники за опис на повеќе нивоа . Додатокот Б содржи кратки
црти за начинот на транскрипција на податоците кога се чита дел од писмото
од десно на лево, а дел од лево на десно. Додатокот В содржи листа на пре
порачани општи материјални ознаки, ознаки на изворот и специфичниот
материјал со нивните дефиниции. Додатокот Г ги содржи препорачаните
кратенки за користење кај записите на македонски јазик. Додатокот Д
содржи примери кои даваат илустрација на добиениот резултат при примена
на договорите ИСБД во сите оддели од записот.

Џон Д. Бирам Јуниор,
претседател на Управниот одбор на ИСБД
и претседател на Работната група на ИСБД(Ц Ф)
Вашингтон, јуни, 1997 г.

Членови на Работната група на ИСБД(ЦФ):

John D. Byrum, Jr. (Chair) Chief, Regional and Cooperative Cataloguing
LM535, Library of Congress
Washington, DC 20540-4380
United States

Sten Hedberg Utvecklings-och systemavdelningen
Uppsala Universitetsbibliotek
Вох 510
Ѕ-751 20 Uppsala
Sweden

Catherine Marandas AUROC
Bibliotheque Cujas
2, rue Cujas
75005 Paris
Fi·ance

Maria Luisa Maгtinez-Conde Unidad de Cooгdinancion
Informatica
Biblioteca Nacional
Раѕео de Recoletos, 20
28071 Madrid
Spain

Ann М. Sandberg-Fox Cataloging Consultant and Trainer
34 Broadstreet Road
Fairfax, VT 05454
United States

Б11блиотекарстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиfiлttтТiекариш 1Тiеорија и 11рш<-1Тiuка

Дописни членови на Работната група на ИСБД(ЦФ):

Sandie Веапеу Electгonic Media Cataloguing P1·oject
Recoгd Cгeation
Bгitish Libгaгy
Boston Ѕра, Wetheгby,
West Yoгkshiгe LS23 7BQ
United Kingdom

Топ Heijligeгs Сlшiг, Dutch Cataloglliпg Coшmittee
Uпiveгsity Libгaгy Amsteгdam
Singe] 425, 1012 WP Amsteгdam
Nethe1·Jands

Stllaгd Ј ames Libгarian
Univeгsity of Paisley
High Stгeet
Paisley PAI 2ВЕ
United Kingdom

Lauгel Jizba Pгicipal Cataloge1·
Michigan State Univeгsity Libгaгies
East Lansing, MI 48824
United States

Мапа Masden Head, Dept. of Bibliogгaphy
The Royal School of Libraгinaship
Biгketinget 6
DK-2300 Copenhagen Ѕ
Denmaгk

Eeva Mшtomaa Libгaгian
Helsinki Univeгsity Libгaгy/Вibliogгaphic
Dept.
Вох 26 (Teollisuuskatu 23)
SF-00014 Univesity of Helsinky
Fin\\and

Ingгid Paгent Diгectoг, Acquisitions and Bibliogгaphic
Seivices Branch
National Libraгy of Canada
395 Wel\\iпgton St.
Ottawa, Ontaгio KlA ON4
Canada

Miгna Willeг Consu]tant fог Libгaгy Alltomation
National and Univesity Libгai·y
UI. Hгvatske bгatske zajednice bb
Р.О. Вох 550, 10 ООО Zagreb, Cгoatia

Бпблнотекарстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiТiекарска 1иеорија и i'Јрак1и1tка

0. Воведни забеле~ики

0.1 Подрачје, цел и примена

0.1.1 Подрачје

Меѓународниот стандарден библиографски2 опис за електронски из
вори - понатаму како ИСБД(ЕР) - ги специфицира условите за опис и иден
тификација на единиците, ознаките и редоследот на елементите во описот,
како и интерпункцијата во описот. Овие прописи се однесуваат, пред се, на
библиографските записи креирани од националните библиографски агенции
(во изданијата на печатена национална библиографија , во други печатени
записи и придружни компјутерски читливи податочни извори), а потоа и на
библиографските записи на другите агенции за каталогизација, без разлика
дали се во печатена или во електронска форма .

Електронските извори се состој ат од компјутерски контролирани
материјали, вклучувајќи ги и материјалите кои имаат потреба од користење
на периферни единици (np. ЦД-РОМ плеер) приклучен на компјутер; пред
метите може, но не мора да се користат интерактивно. Вклучени се два вида
извори: податоци (информации во облик на бројки, букви, графици, слики и
звук, или нивна комбинација) и програми (инструкции или рутини за изведу
вање определени задачи, вклучително и обработка на податоци). Уште
повеќе, тие можат да бидат комбинирани и да вклучуваат електронски пода
тоци и програми (пр. online сервиси, интерактивна мултимедија) .

За целите на каталогизирањето, електронските извори во ИСБД(ЕР)
се третираат на два начина, во зависност дали е пристапот до нив локален
или од далечина. :~ Под локален пристап се подразбира дека може да се опише
физичкиот носач . Таков носач (пр. тврд диск/компакт диск, касета, кертриџ)
треба да биде внесен од корисникот во компјутерот или во периферната ед
иница приклучена на компјутерот - вообичаено микрокомпјутер. Под при
стап од далечина се подразбира дека не постои физички носач со кој ракува
корисникот - вообичаено, пристапот е возможен само со користење на
влезно-излезна единица (пр. терминал) приклучена на компјутерски систем
(пр. извор во мрежа) или со користење на извори зачувани на диск или друга
единица за складирање податоци.

2 Поимот "библиографски" овде и низ целиот стандард ИСБД(ЕР) се користи на
полно свесно за неговата несоодветност во овој контекст; меѓутоа не постои општо
прифатлива алтернатива.
3 Поимот "од далечина" овде и низ целиот стандард ИСБД(ЕР) се користи само за
определување на каталошкиот однос кон v.зворот; не е нужно ТОЈ да имплицира на
вообичаеното значење в . растојание.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Би.блиоiПекарска 111еорија u Гipaкlliuкa

Оваа дефиниција е приф,:1тена како применлива з,:1 најголем дел од
изворите , вклучувајќи ги и интерактивните мултимедијални дела , кои се
општо достапни и ги вклучува оние до кои се пристапува преку мрежа или
преку телекомуникации.4 Изворите произведени и/или генерпрани за огра
ничена дистрибуција , со плаќање повик или врз основа на изработка по
порачка, се исто така вклучени. Изворот кој се наоѓа во трајш1та меморија
на компјутерот (ROM-Read Only Меmогу) се подразбира дека е дел од апара-

. .

тот во КОЈ е зачуван и, ако се каталогизира, се третира како извор до КОЈ е
потребен пристап од далечина. Програмираните играчки, калкулаторите и
другите програмирани предмети се смета дека се надвор од планираното
подрачје на ИСБД(ЕР).

ИСБД(ЕР) е еден од неколкуте публикувани стандарди ИСБД. Дру
гите стандарди ги покриваат некнижниот материјал (ИСБД(НБМ)) , сери
ските публикации (ИСБД(С)) , монографските публикации (ИСБД(М)), кар
тографскиот материј ал (ИСБД(ЦМ)), монографски публикации пред ] ROJ г.
(ИСБД(А)) и печатени музикалии (ИСБД(ПМ)) . Секој од стандардите
ИСБД има за цел да опфати јасно множество правила за сопствениот вид
публикации, но не постои обид на кој било од стандардите ИСБД да му се
даде посебно значење .

Во случаите каде ги комбинираат електронските извори карактери
стиките опишани во другите стандарди ИСБД (пр. електронска сериска пуб
ликација, дигитализирана карта) , се препорачува библиографската агенција
најпрво целосно да ги примени условите на ИСБД(ЕР) , а потоа да ги при
мени соодветните прописи на другите стандарди ИСБД. Некои библиограф
ски агенции, сепак, можеби повеќе ќе сакаат Jia ги опишат ваквите извори
применувајќи друг стандард ИСБД соодветен на содржаниот материјал, при
тоа користејќи го и стандардот ИСБД(ЕР). Сите стандарди ИСБД се ба
зираат на општиот ИСБД (ИСБД(Г)).

Електронските извори се повеќе се издаваат во различни верзии.
Ново издание се појавува кога ќе се заклучи дека постојат значајни разлики
во научната или уметничката содржина на единицата (види 2.1). Во тој случај
се креира друг библиографски запис. За единицата во која не се пронајдени
значајни разлики вообичаено не е потребен нов библиографски запис, иако
библиографската агенциј а може да одлучи да креира повеќе библиографски
записи. Во случај на извори со пристап од далечина (пр. online сервиси) кои
постојано се ажурираат, се препорачува библиографската агенција да го
изостави податокот за издание во одделот 2 и да даде соодветна(и) за
белешка(и) во одделот 7 (види 7.2.2 и 7.9).

4 Во контекст на применување на стандардот ИСБД(ЕР), сите електронски извори со
пристап од далечина се сметаат за печатени (публикувани).

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiii.екарска 1иеорија и Пракiиика

Кога е единицата достапна на различни видови и/или големини на
физички носачи, или на различен излезен медиум или формат за прика
жување, може да се примени еден од двата метода на опишување:

(1) Секој различен физички носач може да се опише во истиот биб
лиографски запис, при што секој носач зафаќа одделна линија
или се групирани во единствена непрекината линиЈа во описот;
или
(2) Секој различен физички носач може да се опише во посебен биб
лиографски опис (види оддел 5, Воведна забелешка). Како и да е,
во случај на интерактивна мултиме-дијална единица која се наоѓа
на два или повеќе различни физички носачи, секој носач се
опишува следејќи го методот (1) според кој секој носач зафаќа
посебна линија на опис во ист библиографски запис.

ИСБД(ЕР) првенствено се гри)ки за тековните потреби на нацио
налните библиографски агенции, библиотеки и информациските центри.
Заради тоа можеби е потребно претходно да се разработи, пред да се упот
реби врз нејасни категории на материјал.

Истовремено, бидејќи се изворите опишани во стандардот ИСБД
(ЕР) продукти на развојни технологии, специфичните услови од овој стан
дард ИСБД, посебно во одделот 3 (Вид и опсег на изворот) и одделот 5
(Физички опис), ќе треба постојано соодветно да се подобруваат заради пра
вилно дополнување на карактеристиките на изворот или новоразвиените
облици на материјал.

0.1.2 Цел

Примарна цел на стандардите ИСБД е да овозможат услови за ком
патибилна дескриптивно каталогизирање насекаде, за да се помогне во меѓу
народната размена на библиографски записи меѓу националните библио
графски агенции и целата меѓународна библиотечна и информациска заед
ница. Со специфицирање на елементите кои се содржат во библиографскиот
опис и со определување на редоследот по кој треба да бидат прикажани тие
елементи, како и интерпункцијата со која треба да бидат означени, стан
дардите ИСБД имаат цел (А) да создадат разменливи записи од различни
извори, така што записите создадени од една држава да бидат лесно прифа
тени во библиотечните каталози или други библиотечни листи на која било
друга држава; (Б) да помогнат во интерпретирањето на записите без оглед
на јазичните бариери, така што записите сазда-дени за корисници на еден
јазик да можат да бидат интерпретирани од корисници на друг јазик; и (В) да
помогнат при конверзија на библиографските записи во електронски облик.

Б11бл11отекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Б/1,бл11оiПе1шрс:ка iТieopuja II i7,ра1,11111кп

0.1.3 Примена

Стандардите ИСБД определуваат услови за опфаќање максимално
количество дескриптивни информации потребни во рамките на ра:шични
библиографски активности, па затоа вклучуваат елементи кои се значајни за
една или повеќе од тие активности, но не задолжително за сите .

Се препорачува националната библиографска агенција во секо.1а
држава, прифаќајќи ја одговорноста да изработува краен запис за секоја
публикација издадена во таа држава, да подготвува краен опис кој ги содржи
сите задолжителни елементи истакнати во соодветниот стандард ИСБД, под
услов податоците да се применливи за единицата што се опишува. Опре
делени елементи се означени како незадолжителни (изразени во текстот со
употреба на зборот II може 11 ) и информациите за овие елементи може да
бидат вклучени или испуштени, според желбата на агенцијата. Другите ор
ганизации за каталогизација имаат поголем избор, бидејќи не го изработу
ваат крајниот запис за меѓународна размена. Тие можат да избираат еле
менти ИСБД, задолжителни или незадолжителни, за вклучување во нивните
записи, притоа внимавајќи избраните елементи да бидат дадени според
пропишаниот редослед и пренесени со пропишаната интерпункци.1а според
соодветниот стан}l.ард ИСБД.

Описот ИСБД формира дел од целосниот библиографски запис и
вообичаено не се употребува заради самиот себе. Другите елементи што го
создаваат целосниот библиографски запис, како што се заглавијата, пред
метните определници, генеричк:ите наслови, механизмите за подредување и
пронаоѓање, не се вклучени во правилата на стандардот ИСБД. Правилата
за овие елементи вообичаено се дадени во кодовите за каталогизирање.

0.2 Дефиниции

Дефинициите се дадени за оние поими no стандардот ИСБД(ЕР) кои
се користат во посебна смисла или се со едно или повеќе значења во општа
употреба. Поимите користени во нормална библиографска смисла се исто
така дефинирани. Поимите препорачани како општа ознака на граѓата,
ознаки на изворот · и ознаки за специфичен материјал се дефинирани во До
датокот В.

Алтернативен наслов Вториот дел од главниот стварен наслов
кој се состои од два дела ( секој од нив има
облик на стварен наслов) , поврзани со
зборот II или II или негов еквивалент на друг
ј азик.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска 1иеорија и ~tракШика

Библиографски опис

Бизнис компјутер види
Компјутер

Каталог(електронски)види
Директориум
Боја

Веб-сајт
види WWW сајт
Веб-страница

Верзија

Видеодиск, интерактивен
види Интерактивен видеодиск
Главен стварен наслов

Множество на библиографски податоци со
кои се запишува и идентификува едини
цата .

Две или повеќе бои во кои е кодирана про
грамата или ги прикажува мониторот. Про
грамите кодирани да прикажуваат боја ба
раат монитор во боја и, во случај на некои
компјутери, графичка картичка или плоча.

Една од страниците на хипертекст доку
мент во WWW сајт. Веб-страниците, вклу
чувајќи го и подмножеството "домашни
страници " се однесува на огромна колек
ција на документи што ј а сочинуваат Гло
балната мрежа . (види и Домашна сшрани
ца, Глобална комијушерска мрежа) .
Синоним за издание . Верзиите може да
укажуваат на големи или мали промени и,
како такви, не може да се сметаат за сигу
рен показател на ново издание . (види и Из
дание)

Главен наслов на единицата , т.е . наслов на
единицата во облик со кој се појавува во
пропишаните извори на податоци за од
делот за наслов и податоци за одговорност.
Главниот стварен наслов вклучува кој било
алтернативен наслов, но ги исклучува па
ралелните наслови и другите податоци за
насловот.
За единиците што содржат повеќе инди
видуални дела, главниот стварен наслов е
збирен наслов . Единиците што содржат
неколку индивидуални дела и немаат зби
рен наслов се смета дека немаат главен
стварен наслов. Сериите и потсериите исто
така имаат главен стварен наслов. Некои

Библиотек~1рстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библитиекарска iТt,eopuja и ирак1Тiuк{1

главни стварни наслови се создадени ОД
повеќе наслови, наречени збирен стварен
наслов и зависен(ни) наслов(и).
Главна серија (издавачка це- Нумерирана серија која содржи една или
лост) повеќе потсерии.
Глобална компјутерска мрежа Интернет-сервис што поврзува документи
преку користење на хипертекст техно-

логија . Врските во облик на зборови, URL
адреси итн. служат за пронаоѓање и при-
стап до документи складирани на Интер-
нет. (Види и URL, ИнiПернеzТt.)
Директориум Листа на документи со сродни имиња на
документите, кои можат да се прегледуваат
и подредува ат на различни начини (пр.
абецедно или по датум, големина или како
икони во графички кориснички интерфејс).
Исто така наречен и "каталог".
Диск
види Тврд диск
Документација Информации издадени од издавачот, креа-
торот итн. заедно со изворот, вообичаено
во облик на прирачници или упатства
(понекогаш електронски) кои опишуваат
како да се иницираат, управуваат и одр-
жуваат електронските извори и КОМ:ПЈу-
терските системи.
Домашен компјутер
види Компјутер
Домашна страница Главен или почетен екран на хипертекстуа-
лен документ за WWW СаЈТ. Домашните
страници се подм:ножество на веб-страници
кои прикажуваат информации на системи,

1 сервиси и производи, и уште повеќе,
овозможуваат врски во облик на зборови,
URL-aдpecи итн. , ДО други сродни до-
кументи и мрежни страници (Види и URL,
Веб страница , WWW сајт. )
Елемент Збор, фраза или група знаци, кој претста-
вува определена единица од библиограф-
ските податоци и формира дел од одделот
на библиографскиот опис.
Забелешка за придружната Краток опис на придружната граѓа .
граѓа

Бнблиотек~рстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоi71е1<.арска 1иеорија и ирак1llика

Заеднички стварен наслов

1 Запис

Извор во повеќе делови

Издание

Име на документ (фајл)

Име на множество податоци
види Име на документ
Интерактивен видеодиск

Дел од насловот кој го носи група на повр
зани единици, покраЈ различните наслови
на деловите. Заедничкиот стварен наслов
служи да укаже на оваа поврзаност и
заедно со насловот на делот ја определува
дадената единица. Заедничкиот стварен
наслов може да се однесува на главна еди
ница и нерините додатоци, како и на гла-

. .

вна сериЈа и неЈ3ините потсерии, во случаи
кога имаат додатоците / потсериите за
висни наслови.

Група зборови, бројки или симболи, или
нивна комбинација, КОЈа се препознава
како единица од гледна точка на содржина
или употреба (пр . библиографски внес во
библиотечен каталог, еден случај при една
состојба во преглед, резултат на тест на
студент) .
Монографски извор во конечен број
физички посебни делови за кои се знае
дека се започнати или издадени како це
лина; поединечните делови може да имаат
сопствени наслови и податоци за одговор
ност.

Сите примероци на изворот кои се произ
ведени од иста мастер копиЈа и издадени
или пуштени во промет од определен за
стапник или група застапници. Изданието
може да се определи според ознаката на
изданието во изворот или, пак, самиот
каталогизатор да доЈде до заклучок според
постоењето на значаЈни разлики во со
држината или од информациите добиени од
издавачот. (види и Верзиј а)
Име што обично се состои од максимален
дозволен број алфанумерички знаци што се
користат за идентификација на извор на
податоци или компЈУтерска програма.
Познато и како име на множество пода
тоци.

Видеодиск контролиран од компјутер .

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библи.оiиекарска zueopuja u иракiТl.и,m

Интернет

ISBN
(Меѓународен стандарден број
на книгата)

ISSN
(Меѓународен стандарден број
на сериската публикација)

Клучен наслов

Компакт диск
види специфични облици на
оптички диск:

CD-I (Интерактивен компакт
диск)
CD-ROM (Компакт диск со
мемориЈа чиЈа содржина може
само да се чита (Read Only
Меmогу))
Фото CD (Фотографски ком
пакт диск)
Компјутер

Пространа мрежа создадена од голем број
помали, меѓусебно поврзани мрежи, кои
користат Интернет-протокол (IP) и други
слични протоколи. Интернет овозможува
услуги како што е пренос на документи,
електронска пошта, вклучување од дале
чина, и вести, меѓу другото. (Види и WWW,
Глобална компјутерска мрежа)
Десетцифрен број, вклучувајќи ја и кон
тролната цифра, пред кој стои алфабетски
префикс ISBN. Бројот ISBN идентификува
издание на труд издаден од конкретен из
давач и е единствен за тоа издание . Се до
делува од Националната агенција за ISBN
и се базира врз стандардот ISO 2108-1978
(Е) Documentation - International Standaгd Book
Numbeгing (ISBN).
Осумцифрен број, вклучувајќи ја и кон
тролната цифра , пред кој стои алфабет
скиот префикс ISSN. Бројот ISSN, заедно со
клучниот наслов, на единствен начин опре
делуваат определен наслов (види ISDS
Прирачник, Дел 1.). Се доделува од мре
жата ISSN и се базира на стандардот ISO
3297-1986.
Еднозначно име, доделено на сериската
публикација од мрежата ISSN и неделиво
поврзано со нејзиниот Меѓународен стан
дарден број на сериската публикација
(ISSN).

Машина што прима, складира, обработува
и пренесува информации и/или инструкции.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БпблиmТil'корuш 1Тtеорија и Гiртаиuка

Најопшто, компЈутерите можат да бидат
категоризирани во три групи:
(1) меинфрејм компјутери
(2) миникомпјутери, и
(3) микрокомпјутери, исто така наречени и
"домашни компјутери", "персонални сме-
тачи" и "бизнис компјутери".
Компресија Средства за компресирање на информа-
циите за поефикасен пренос или скла-
дирање, кои се користат во областите на
пренос на податоци, системи на упра:вување
со бази на податоци и пренос на фак-
симили.

Контејнер Кое било куќиште за единицата, група еди-
ници или дел ОД единицата , коЈа може
физички да се оддели од материјалот кој го
содржи. (Кутија или папка за сет на тврди
дискови/ЦД е контејнер, додека касета или
кертриџ не е.)
Листинг Испечатен, или прикажан на екран, текст
на програма или содржината на изворот.

Логички запис види Запис
Локален пристап Метод за добивање на електронски извор
со користење на физички носач, како што
е тврд диск/компакт диск, касета или кер-
триџ, кој е дизајниран да биде внесен од
корисникот во периферната единица при-
клучена на компјутерот - вообичаено ми-
кро-компјутер.
Магнетен диск види Тврд диск
Мени Список на достапни можности кои се вгра-
дени во документот (фајлот) .
Монографска единица Заклучена единица која се состои од еден
или повеќе делови, или коЈа ќе биде
заклучена по конечен број делови.
Наслов Збор или фраза , или група знаци, што
обично се јавува кај единица, именувајќи ја
единицата или делото (или кое било дело
ОД групата на индивидуални дела) содр-
жано во неа . Единицата обично содржи
неколку наслови (пр. на самата единица
или на 'рбетот од контејнерот), кои може
да бидат идентични или меѓусебно да се
разликуваат.

Бпблпотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблитТiеl(арсl(а iueopuja u 11ршсlТi.111ш

Наслов на дел

Насловен екран

Оддел

Ознака за специфичен матери-
1ал
Ознака на подредениот
стварен наслов

Ознака на потсеријата

Опис на повеќе нивоа

Општа ознака на граѓата

Паралелен наслов

Наслов специфичен за дел кој служи да се
оддели еден дел од групата на сродни серии
кои имаат заеднички наслов. Насловот на
делот е зависен од збирниот стварен наслов
заради идентификација на сериЈата , без
разлика дали е посебна или не.
Насловна информација која се појавува на
монитор или екран, обично прикажана при
првата или воведната рамка на изворот.

Поголем дел од библиографскиот опис кој
опфаќа податоци од определена категориј а
или множество категории.

Поимот укажува на посебен вид материјал
на кој припаѓа единицата (види ДодаzТiок В.)
Збор, буквена или нумеричка ознака, или
комбинација од нив, која самосТОЈНО или
заедно со зависниот наслов служи да се
разликува една сериска публикација од две
или повеќе меѓусебно поврзани сериски
публикации, кои имаат заеднички наслов .
(Види и Ознака на потсерија.)
Збор, буквена или бројна ознака, или нивна
комбинација, КОЈ следи по насловот на
главната серија, и може да стои сам или
заедно со насловот на потсеријата .
Метод на библиографски опис кој се ба
зира на поделба на дескриптивните пода
тоци на две или повеќе нивоа. Првото ниво
содр)ки податоци заеднички за целината
или главната единица. Второто и следните
нивоа содржат податоци кои се однесуваат
на посебните единици.
Поим што најопшто го идентификува ви
дот на граѓата на кој му припаѓа единицата
(види Додаток В.)
Главен стварен наслов (или наслов на ин
дивидуален труд даден во единицата без
заеднички главен стварен наслов) на друг
јазик и/или писмо, или наслов на друг јазик
и/или писмо прикажан како еквивалентен
на главниот стварен наслов. Паралелните
наслови исто така се поЈавуваат и заедно со
главниот(те) стварен(ни) наслов(и) во по
датоците за серија/потсерија.

' 78

Б11блuотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БrtблиоШекарска rueopuja и иракrиика

Периферна единица

Персонален компјутер види
Компјутер
Податоци за издание

Податоци за одговорност

Податоци за паралелно из
дание
Податоци за потсеријата

Податоци за серијата

Поднаслов

Помошен придружен уред поврзан за ком
пјутерскиот систем кој вообичаено се кори
сти за извршување на влезно-излезни опе
рации (пр. печатач, џојстик).

Збор, фраза или група знаци, кои пока
жуваат дека припаѓа единицата на некое
издание .

Име (имиња) , фраза(и) или група знаци
кои се однесуваат на идентификацијата
и/или функцијата на кое било лице или
корпоративно тело кое е одговорно за, или
допринело за создавањето или реализира
њето на интелектуалната или уметничка
содржина на делото . Податоците за одго
ворност може да се по1ават заедно со
насловите (пр. главниот стварен наслов,
паралелниот наслов, насловите на инди
видуалните трудови кои се содржат во еди
ницата , насловите во податоците за се
рија/потсерија) или заедно со податоците
за издание .

Податоци за изданието на друг јазик и/или
писмо.
Главните елементи кои Ј а определуваат
потсеријата , вклучувајќи какво било нуме
рирање на посебните единици во потсери
јата. Во случај на потсерија на која зависи
насловот од насловот на главната сериЈа,
податоците за потсеријата ги вклучуваат
насловите и на серијата и на потсеријата, а
може да Ја вклучат и ознаката на потсери-
јата . (Види и Подашо~џ,t за серијаша)
Главни елементи кои ја идентификуваат
серијата, вклучувајќи какво било нумери
рање на поединечните делови во рамките
на серијата . Исто така вклучуваат податок
дека формира единицата дел од извор во
повеќе делови. (Види Подашоци за иош
серија)
Збор, фраза или група знаци, кои се повр-

1
зани .и зависни од главниот стварен наслов
на единицата. Поднасловот се Јавува во

~ -----~---~----~--

Б11блиотекuрстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библ110Гиекарска 1Тt,еорија u ирак~Тtика

Подреден стварен наслов

Потсерија

Придружна граѓа

Пристап

Пристап од далечина

Произведувач

спрега со другите наслови (пр. паралелен
наслов, наслови на поединечни трудови
што се содржат во единицата и наслови во
податоците за серии/потсерии). Поднасло
вот го определува, објаснува или дополнува
насловот на кој се однесува, или укажува
на карактерот, содржината итн., на едини
цата или трудот КОЈ се содржи во неа, или
укажува за причините или поводот за изда
вање на единицата. Поимот вклучува под
наслови, но не вклучува променливи на

слови (пр. 'рбетен наслов, наслов на обвив
ката) кои се пронајдени на единицата, но не
на пропишаните извори на информации.
Наслов кој сам за себе не е доволен да ја
идентификува единицата и кој бара допол
нување со насловот на збирката, насловот
на главната единица или со насловот на

главната сериЈа. Пример за тоа се на
словите на деловите или некои наслови на
потсериите.
Серија која се појавува како дел од нумери
рана серија (главна серија). Потсеријата
може, но не мора да има наслов зависен од
насловот на главната серија. (Види и Зби
рен сzУlварен наслов, Зависен наслов)
Која било граѓа кој а го придружува глав
ниот дел (главните делови) на единицата
што се опишува, и треба да се користи
заедно со неа.

Метод за добивање податочни извори и
програми (види и локален пристап, пристап
од далечина).
На чин на користење електронски извор
кога не постои физички носач ракував од
корисникот. Изворите се складирани во
големи уреди за складирање, управувани
механички или од компЈутерски техничар,
вклучувајќи дискови на микрокомпјутери.
Лице или корпоративно тело со финан
сиска и /или административна одговорност
за физичките процеси при кои се создава
електронски извор. Специфичните одго
ворности може да се однесуваат, со раз-

Библ11отекарстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiПекарска 111.еорија и upaкГii.uкa

Пропишан извор на информа
ции

Пропишана интерпункција

Публикација (Оддалечен
електронски извор)

Серија

Тврд диск

ТЕИ заглавие (Text Encoding
Initiative - Почеток на коди
рање на текстот)

Терминал

личен степен, на креативните и техничките
аспекти на определено дело, вклучувајќи
го и собирањето на податоци и нивна кон
верзија во компјутеризиран облик.
Извор или извори од кои се земаат подато
ците за внес на секој елемент или оддел од
библиографскиот опис.
Интерпункција определена од библиограф
ската агенција која му претходи на или го
заклучува податокот на секој елемент ( ос
вен првиот елемент од одделот 1) или од
дел од библиографскиот опис .
Во контекст на примена на ИСБД(ЕР) ,
сите оддалечени електронски извори се
претпоставува дека се издадени (публику
вани) . Општи податоци за публикацијата
кои вклучуваат место, издавач и датум се
даваат во библиографскиот запис ако се
достапни такви податоци. Ако не е доста
пен податок за место или издавач на еди
ницата, се даваат пропишаните кратенки
"ѕ. 1." и "ѕ.п. " (Види4.1 и4.2).
Група на одвоени единици меѓусебно повр
зани со фактот дека носи секоја единица,
покрај сопствениот главен стварен наслов ,
и збирен стварен наслов кој се однесува на
групата како целина , т.е. главен стварен
наслов на серијата. Поединечните делови
можат, но не мора да бидат нумерирани.
Нефлексибилен магнетен диск во цврст кон-

. .

те1нер, КОЈ се користи за читање и запишу-
вање на електронски извори; тврдите диск
ови можат да бидат фиксни или преносливи .
Описна и декларативна информација што
Ј а создава "електронската насловна стра
на" која е прикачена на ТЕИ - прилагоден
електронски текст. Заглавието се состои
од четири главни компоненти: опис на до
кумен'!'от, опис на кодирањето, опис на
профилот и опис на ревизијата.
Влезно-излезен уред кој се состои од тас
татура и монитор или екран, и се користи
за примање или испраќање информации
или инструкции.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоtТtекарска iueopllja ll ilракiП.ика

URL
(Униформен локатор
на изворот)

Физички носач

Фото CD (Фотографски ком
пакт диск)

Хардвер

ЦД-И (Интерактивен компакт
диск)

ЦД-РОМ (Компакт диск со
меморија чија содржина може
само да се чита (Read Only
Меmогу))

WWW сајт

Систем на адреси за лоцирање на елек
тронскиот извор во компЈутерската мрежа.
Адресата УРЛ се состои од идентификатор
на сервисот, по кој следи соодветниот про
токол што се користи за добивање на са
каниот извор (np. http ://www.ieee.oгg/).
Физички медиум на кој или во кој можат да
се складираат податоци, звук, слики, про
грами и др. За определени категории на
материјал, физичкиот носач се состои од
медиум за складирање (пр. лента, филм)
понекогаш затворен во пластично, метално
итн., куќиште (пр. касета, кертриџ) кој е
составен дел на единицата.
Облик на компакт диск развиен од Кодак,
КОЈ складира дигитализирани 35 мм слај
дови или негативи. Потребна е повеќе
наменска ЦД-РОМ единица за читање на
сликите кои се добиени по извршеното сни
мање.
Физички компоненти на компјутерот, вклу
чувајќи ја и електронската или механич
ката опрема која се користи при работа на
компјутерскиот систем.
Облик на компакт диск развиен од Филипс
и Сони, на кој се чуваат електронски из
вори, вклучувајќи звук, текст, неподвижни
слики и подвижни видео и оптички облици,
кој се користи со ЦД-И плеер.
Облик на компакт диск на кој се чуваат
електронски извори вклучително звук,
текст, неподвижни слики и подвижни видео
и оптички облици, кој се користи со ЦД
РО М плеер.
Локација, означена во облик на адреса
УРЛ, на Глобалната компјутерска мрежа,
која складира веб-страници за пристап и
користење. (Види и URL, веб-страница ,
Глобална компјутерска мрежа.)

Б11блиотекарстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблитТtекарска 1ueopuja и iipaкiuuкa

0.3 Споредбен преглед на ISBD(G) и ISBD(ER)

0.3.1 Преглед на ISBD(G)

Оддел Пропишана интерпункција што Елемент
претходи или е во состав на елементите
Забелешка: На секој оддел, освен првиот, му претходи точка, празно место,
цртичка, празно место(. - ).

1. Наслов и податоци за 1.1 Главен стварен наслов
одговорност [ ] 1.2 Општа ознака на граѓата

= 1.3 Паралелен наслов
1.4 Поднаслов
1.5 Податоци за одговорност

/ Прв податок
Следен/и податок/ци

2. Издание 2.1 Податок за изданието
= 2.2 Паралелен податок за изданието

2.3 Податок за одговорност кон из-
данието

/ Прв податок
Следен/ни податок/ци

2.4 Дополнителен податок за из-
данието

2.5 Податоци за одговорност кон до-
полнителните податоци на из-
данието

/ Прв податок
Следен/и податок/ци

-, Специфичен материјал
(или вид на публикација)

. Издавање, дистрибуција 4.1 Место на издавање, дистрибуција -т.
итн. итн.
Прво место
Следно место

4.2 Име на издавачот, дистрибутерот
итн.

[ ] 4.3 Податоци за статусот на из-
давачот, дистрибутерот итн.

4.4 Дата на издавање, дистрибуција
итн.

( 4.5 Место на производство
4.6 Име на производител

,) 4.7 Дата на производство

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Библиоiиекарска 1иеорија и ilрак1иика

5. Физички опис 5.1 Податоци за специфичен матери-
Јал и опсег на единицата

5.2 Други физички податоци
5.3 Димензии

+ 5.4 Придружен материјал
6. Серија (Издавачка 6.1 Главен стварен наслов на серијата
целина) или потсериЈата

= 6.2 Паралелен наслов на серијата или
потсериЈата
Забелешка: 6.3 Поднаслов на серијата или пот-
П одаzиоцише за сери- сериЈата
јаша се заzиворени во 6.4 Податоци за одговорност кон
заiради. Ако ii.ocшoja1u . . серирта или потсериЈата
uoдatUOЦU за две llЛll / Прв податок
iiовеќе серии, секоја е Следен/и податок/ци
зашвореиа во иосебии 6.5 ИССН-број на серијата или пот-
заiради. серијата

6.6 Нумерирање во серија или потсерија
7. Забелешка
8. Стандарден број (или 8.1 Стандарден број (или алтерна -
алтернатива) и услови за тивен)
набавка = 8.2 Клучен наслов

8.3 Услови за набавка и/или цена
() 8.4 Објаснување ( од различни
позиции2

0.3.2 Преглед на ИСБД(ЕР)

Оддел Пропишана интерпункција што
претходи или е во состав на еле
ментите

Елемент

Забелешка: На секое поле, освен првото, му претходи точка, празно место,
цртичка, празно место(. - ).

1. Наслов и податоци за
одговорност [ ]

1.1
1.2

*1 .3
*1.4
1.5

Главен стварен наслов
Општа ознака на граѓата (из
борно)
Паралелен наслов
Поднаслов
Податоци за одговорност
Прв податок
*Следен/и податок/ци

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоПlекарска 1Тlеорија и иршс1иика

2. Издание 2.1 Податок за издание
= *2.2 Паралелен податок за издание
(изборно)

2.3 Податоци за одговорност кон из-
данието

/ Прв податок
*Следен/и податок/ци

*2.4 Дополнителни податоци за из-
данието

2.5 Податоци за одговорност кон до-
полнителните податоци на .из-

/ данието
Прв податок
*Следен/и податок/ци

3. Вид и опсег на изворот 3.1 Ознака на изворот
() 3.2 Опсег на изворот (изборно)

4. Издавање, дистрибуција 4.1 Место на издавање, дистрибуција
итн. итн .
Прво место
*Следно место

*4.2 Име на издавачот, дистрибутерот
итн.

[ ] *4.3 Податоци за статусот на из-
давачот, дистрибутерот итн. (из-
борно)

4.4 Дата на издавање, дистрибуција
итн.

( *4.5 Место на производство (изборно)
*4.6 Име на производителот (изборно)

,) 4.7 Дата на производство (изборно)

5. Физички опис 5.1 Податоци за специфичен матери-
1ал и опсег на единицата

5.2 Други физички податоци
5.3 Димензии

+ *5.4 Придружна граѓа (изборно)

6. Серија 6.1 Главен стварен наслов на серијата
или потсериЈата
Забелешка: = *6.2 Паралелен наслов на серијата или
Пода~иоцише за сери- потсериЈата
јаша се зашворени во *6.3 Поднаслов на серијата или пот-
заiради. Ако iiocшojazu серијата (изборно)

Библиотекарство, nол. 20 (2002), бр.1-2 // Библитиекарс,ш iueopuja и. ilракiишш

иодаzиоци за две или 6.4 Податоци за одговорност кон
иовеќе серии, секоја е . . сериЈата или потсериЈата
зaiiiвopeua во иосебни / Прв податок
заiради. *Следен/и податок/ци

6.5 ISSN-бpoj на серијата или пот-
сериЈата

6.6 Нумерирање во серија или пот-
сериЈа

7. Забелешка

8. Стандарден број (или 8.1 Стандарден број (или алтерна-
алтернатива) и услови за тива)
набавка 8.2 Клучен наслов

= 8.3 Услови за набавка и /или цена
(изборно)

Општи забелешки за прегледот на ИСБД(ЕР)

А. Незадолжителните елементи се означени како такви (види 0.1 .3).
Б . Елементите пред кои има ѕвездичка, ако е потребно, може да се пов
торат.

В. Одделите б (Серија) , 7 (Забелешка) и 8 (Стандарден број итн.) може
да се повторат, ако е потребно. Исто така, одделот 5 (Физички опис)
може да се повтори под одредени услови (види Оддел 5, Воведна за
белешка)
Г. Во погорниов преглед поимите II прв податок ... ", 11 следен податок ... 11
и слично. го означуваат редоследот по КОЈ се дадени овие податоци и
немаат друго значење.

Д. Не постојат правила во ИСБД(ЕР) за елементот 8.2 од прегледот на
ИСБД(Г) (Клучен наслов). Правилата во однос на објаснувањето за
стандарден број (или алтернатива) или за податоците за поимите за
набавка и/или цена (елемент 8.4 од ИСБД(Г)) се вклучени во еле
ментите 8.1 и 8.3 соодветно, наместо како посебен елемент.
ѓ. Во случаите кога податокот, кој по правило, се однесува на еден од
дел или елемент, се порвува во единицата лингвистички поврзан
како составен дел од друг оддел или елемент, се пренесува во даде
ниот облик.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библио1иекарска iТi.еорнја и 11.ракiи.ика

0.4 Интерпункција

0.4.1 На секој елемент од описот, освен првиот елемент од одделот 1, или
му претходи или му следи пропишана интерпункција (види 0.4.3 за други
исклучоци). На пропишаната интерпункција и претходи и и следи празно
место, освен на запирката (,) и точката (.) кои пред себе немаат празно
место, туку само по нив. Вклучување на друга интерпункциј а зависи од одлу
ката на националната библиографска агенција или организацијата за ката-
логизација , како што е празното место пред и по интерпункцијата. Интер
пункцијата според ИСБД се задржува дури и во ситуација тоа да доведе до
двојна интерпункција (види 0.4.7). За интерпункција кај писма кои се
пишуваат оддесно налево види 0.4.11.

0.4.2 Секоја од заградите т.е. малите загради (( )) и аглестите загради ([ ])
(види 0.4.8), треба да се третираат како поединечен симбол за интерпункциј а;
пред првата (отворената) мала и аглеста заграда претходи празно место; по
втората (затворената) мала и аглеста заграда следи празно место (види 0.10).
Ако на малите и аглестите загради им претходи или им следи пропишана
интерпункција која завршува или започнува со празно место, се пишува само
едно празно место.

0.4.3 На секој оддел од стандардот ИСБД, освен одделот 1, му претходи
точка, празно место, црта, празно место (. - ), освен ако не е одделот јасно
одделен од претходниот оддел со нов параграф, типографија или вовлеку-

. .

вање, во КОЈ случаЈ точката, празното место , цртата, празното место може да
се изостават или заменат со точка () дадена на крајот на претходниот оддел.

0.4.4 Кога не е присутен првиот елемент на одделот во описот, пропи-
. ,

шаната интерпункциЈа на првиот елемент КОЈ постои се заменува со точка,
празно место, црта , празно место(. - ), кои му претходат на одделот.

0.4.5 Кога се повторува одделот, на секое по_вторување му претходи точка ,
празно место , црта, празно место (. - ), освен (а) во случајот опишан во 0.4.3,
и (6) како што е предвидено во одделот 6, Интерпункциска шема Б-В , за по
датоци за повеќекратна сериј а.

0.4.6 Кога се повторува елемент, на секое повторување му претходи про-
пишана интерпункција, соодветна за тој елемент.

0.4.7 Кога завршува еден елемент со точка, а пропишаната интерпункција
за елементот што следи започнува со точка, се наведува само една точка .
пр .

3rd ed. -
не 3rd ed .. -

And then ... - 4th ed.
не And then .... - 4th ed.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиоiиекарска iueopuja и upaкLllUJШ

0.4.8 Три интерпункциски симболи можат да се употребуваат во сите или
во најголем дел од одделите:

А. Аглестите загради ([])се пропишана интерпункција за заградување на
определени елементи во одделот 1 (види 1.2) и одделот 4 (види 4.3).
Аглестите загради исто така заградуваат податоци пронајдени надвор
од пропишаните извори на податоци (види 0.5.2) и вметнувања во опи
сот (види 0.6, 0.10, 0.11).
Кога се пронајдени неколку последователни елементи од ист оддел
надвор од пропишаните извори на податоци, се заградуваат со еден
пар аглести загради, освен ако е еден елемент општа ознака на
граѓата, која секогаш се става во сопствен пар аглести загради. Кога
се наоѓаат последователните елементи во различни оддели, секој еле
мент се заградува во посебен пар аглести загради.
Б . Знаците за изоставање т.е . три точки ( ... ), означуваат испуштање на
некој дел од елементот (види 0.7.1).
В. Малите загради (( )) се пропишана интерпункција за заградување на
податоците за секоја серија во одделот 6, за заградување на опре
делени елементи во одделот 4 и за заградување на информациите во
рамките на поединечни елементи во одделите 3, 5 и 8.
Еден интерпункциски симбол, симболот плус ( + ), на кој му претходи и
му следи празно место, е пропишана интерпункција во одделот 5 (види
5.4).

0.4.9 Кога, во еден оддел или елемент, иста информација се појавува на
два или повеќе јазици и/или писма, се употребуваат следните правила:

Кога е запишан еден елемент на два или повеќе јазика и/или писма,
на податокот на секој од јазиците и/или писма, по првиот податок, му
претходи празно место, знакот за равенство, празно место ( = ).
Кога, во еден оддел, два или повеќе елементи се запишани на два или
повеќе јазика и/или писма, елементите на секој од јазиците и/или
писма се дадени заедно со соодветната интерпункциЈа КОЈа му прет
ходи на секој од елементите. На целата група елементи напишани на
првиот јазик и/или писмо му претходи интерпункција соодветна на
првиот елемент од секоја група, при што пред првиот елемент
претходи празно место, знакот за равенство, празно место ( = ) .

0.4.10 Еден оддел или елемент кој не се однесува на публикацијата не се
вклучува во описот. Пропишаната почетна или завршна интерпункциЈа за
таквиот оддел или елемент се испушта.

0.4.11 Кога се дадени податоците со писмо кое се пишува од десно на лево,
запирката и точка-запирка, кои се користат како пропишана интерпункциЈа ,

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиотекарска iueopuja и иракiиика

се обратни при таквиот начин на пишување на писмото. Слично, комбинаци
јата точка, празно место, црта , празно место, од пропишаната интерпункција
се чита од десно на лево, а отворената и затворената мала и аглеста заграда
се со обратно значење. Косата цртичка и групите на западните арапски ци
фри, кои не се напишани обратно во ваквите писма, не се прикажуваат на
опаку.

Види Додаток Б за начин на постапување со податоците кои се
дадени и со писмо кое се пишува од лево на десно и со писмо кое се пишува
од десно на лево.

0.5 Извори на податоци

Податоците што се користат при опис на електронски извор се зе
маат од точно определени извори со пропишан редослед за предност.

0.5.1 Редослед за предност на изворите

Внатрешните извори на електронскиот извор треба да имаат пред
ност пред сите други извори. Таквите податоци треба да бидат прописно
прикажани (пр. на насловниот екран, главното мени, програмските побару
вања, прв приказ на податоците, заглавието на документот вклучувајќи ги
линиите II Subject: 11 , домашната страница, заглавието ТЕИ или други податоци
за идентификациј а, прикажани нагласено).
Кога не е читлив изворот без обработка (пр . компресиран е или фор
матиран за печатење) , податокот треба да се земе од изворот откако тој
нема да биде компресиран, или откако ќе се испечати, или откако ќе биде
обработен на некој друг начин за да може да се користи.
Кога варира степенот на потполност на податоците кај ваквите из-

. .

вори, предност има изворот КОЈ дава потполни или на1комплетни податоци.

Кога е податокот од внатрешниот извор недоволен или недостапен
(дали заради тоа што не постои изворот или бидејќи недостига потребната
опрема за добивање на тој извор), може да се изберат други извори според
следниот редослед за предност:

А. Налепници трајно залепени или испечатени на физичкиот носач на
изворот;

Б. Документација, контејнери или друг придружен материјал (пр. писмо
од издавачот). При користење на придружната литература треба да се
внимава да се прави разлика меѓу податок кој се однесува на до
кументацијата и податок кој се однесува на самиот извор. Кога посто
јат повеќе единици во контејне?ОТ, а само контејнерот има збирен

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiПекарска 1Iieopuja и иракГuи.ка

наслов, тогаш се користи контејнерот наместо налепниците на секоја
единица.

Кога се состои електронскиот извор од два или повеќе одделни
физички делови (пр. интерактивна мултимедијална единица која се состои од
електронски оптички диск и видеодиск), при што секој има свој извор на по
датоци, предност има изворот КОЈ дава податоци што се однесуваат на изво
рот како целина и содржи збирен наслов.

Кога варира степенот на потполност на податокот од ваквите из
вори, предност има изворот кој дава потполни или најкомплетни податоци.
Во случаи кога не можат да се добијат неопходните податоци од ниту
еден од погорните извори, треба да се даде предност на следните извори по
овој редослед:

други испечатени описи на изворот (пр. библиографски бази на по
датоци, прегледи)

други извори

0.5.2 Пропишани извори на податоци

Поимот "пропишан извор" се користи за опишување на изворот на
податоци избран во согласност со редоследот за предност даден погоре
(0.5.1). Пропишаните извори на податоци за секоја област од описот се
дадени подолу. Податоците земени надвор од пропишаните извори се за
градени со аглести загради.

Оддел

Наслов и податоци за
одговорност

Издание

Вид и опсег на изворот
Издавање, дистрибуција
итн.

Физички опис

Пропишан извор на податоци

Внатрешни и·iвори; налепници на физич
киот носач; документаци3а, контејнери или
друг придружен матери3ал

Внатрешни извори; налепници на физич-
. .

киот носач; документаци3а , конте3нери или
друг придружен матери3ал

Кој било извор
Внатрешни извори; налепници на физич
киот носач; документаци3а , конте3нери или
друг придружен матери3ал

Кој било извор

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиошекарска 1иеорија и ирак1иика

Серија (Издавачка це
лина)

Забелешки
Стандарден број (или ал
тернативен) и услови за
достапност

Внатрешни извори; налепници на физич
киот носач; документација, контејнери или
друг придружен материЈал

Кој било извор
Кој било извор

Изворот на главниот стварен наслов треба да биде запишан во сите
случаи (види 7.1.2). Изворот на податоците за издание треба да се запише
секогаш кога се разликува од изворот на насловот (види 7.2.1).

0.6 Јазик и писмо на описот

Елементите во одделите 1, 2 4 и 6 вообичаено се препишуваат од
еди-ницата и според тоа се , секаде каде е возможно, на јазикот/јазиците
и/или писмото(та) на кој се појавуваат . Вметнатите податоци во овие
области се заградени со аглести загради и се дадени на јазикот и/или писмото
во контекст на тој дел од описот, освен:

• пропишаните кратенки (види 0.7) и пропишаните вметнувања
(види 0.10, 0.11);

• општата ознака на граѓата (види 1.2) и податоците за статус на
дистрибутерот (види 4.3) кои, кога постој ат, се даваат на јазикот
и/или писмото избрано од националната библиографска аген
циЈа.

Поимите кои се користат во одделите 3, 5, 7 и 8 се даваат на јазикот
и/или писмото избрано од националната библиографска агенција, освен:

• кога се дадени оригиналниот наслов или вариЈантниот наслов во
одделот 7;

• кога се дадени цитирања во одделот 7;
• кога е даден клучниот наслов во одделот 8.

Описот на единиците кои се наведени на писма различни од она што
се користи во националната библиографска агенција може, ако е неопходно,
да биде транслитериран без загради, на писмото кое се користи во агенци
Јата .

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Библиотекарска iueopuja и ирак111,ика

0.7 Кратенки

0.7.1 Во исклучителни случаи скратувањето на определени елементи во
описот е дозволено (пр. долг главен стварен наслов, види 1.1.4.1). Во такви
случаи, испуштањето се означува со знаците за испуштање .

0.7.2 Одредени кратенки се пропишани за специфични услови (пр. 0.10,
1.5, 4.1, 4.2). Дополнителни кратенки се пропишани во специЈализираните
стандарди ИСБД.

0.7.3 При различни спогодби во стандардите ИСБД, донесени се одлуки за
употреба на "стандардни кратенки" (пр. 2.1) без наведување на обликот на
кратенките кои треба да се употребуваат. Тие кратенки не се пропишани, но
се препорачува да се користи стандардот ISO 832-1994 Библиоiрафски 011ис и
рефереици - Правила за скрашување иа библиоiрафскише iiouл1u или
слични национални стандарди .

Кратенките што се користат во примерите дадени во стандардите
ИСБД, различни од оние пропишани погоре во 0.7.2, се илустративни, но не
се пропишани.

0.7.4 Освен за посебно пропишани или дозволени кратенки, при пренесу
вање на податоците во одделите 1, 2 и 6, не се прикажуваат кратенки, освен
ако не се ПОЈавуваат во изворот.

0.8 Употреба на големи букви

Обично првиот елемент од секој оддел треба да започнува со голема
буква; првата буква на првиот збор од некои елементи (пр. општа ознака на
граѓата, паралелен наслов, алтернативен наслов, наслов на дел) треба исто
така да биде голема. Користењето на големите букви на други места треба
да биде според правилата на јазикот/јазиците и/или писмото(та) што се
користи(ат) во описот (види 0.6). Кога во описот се појавува повеќе од еден
јазик и/или писмо, во секој треба да се користат големите букви според пра
вилата на тој јазик и/или писмо, дури и во случај кога создава ова неконзис
тентен модел на користење големи букви за описот како целина.

0.9 Примери

Примерите дадени во стандардот ИСБД(ЕР) се илустративни и не се
задолжителни, освен кога наложуваат правилата дека треба да се следи об
ликот даден во тие примери. Најголем дел од примерите се базираат на опи
сот на постоечки единици, но вклучени се и некои измислени примери.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // БиблиоiТiекарска 1u.eopuja 11. 1"'i.ракiП.ика

Во англискиот текст на стандардот ИСБД(ЕР), користените поими и
зборови или кратките фрази додадени на примерите во одделите 3, 4, 5, 7 и 8
се на англиски ј азик. Се очекува дека при преведување на стандардот
ИСБД(ЕР) , таквите поими и зборови и фрази ќе бидат дадени на јазикот на
преводот.

0.10 Печатни грешки

Неточните и погрешно напишани зборови се пренесуваат онака како
што се појавуваат на единицата. По нив може да следат ознаките "sic" или
"!" ,затворени во аглести загради ([sic] или[!]). Како алтернатива, може да се
додаде правилниот облик, затворен во аглести загради, при што на корекци
јата треба да и претходи "i .e" (id est), или неговиот еквивалент на друг јазик
и/или писмо. Буквите или бројките испуштени од погрешните зборови или
датуми можат да се вметнат, затворени во аглести загради (на кои, во овој
случај, не им претходи и не им следи празно место).

пр .
Small busines [ sic] encyclopedias
Viгtual lib[г]ary

0.11 Симболи и ел.

Симбол или друг знак што не може да биде репродуциран од достап
ните типографски уреди ( вообичаено знаци кои не се ниту нумерички, ниту
алфабетски) се заменува со својот опис или својот еквивалент со букви и
зборови, соодветно. Замената се става во аглести загради и се прави описна
забелешка, ако е потребно.

пр.
/ by [Е.В .С]
Забелешка: Авторовите иницијали се прикажани на единицата со
музички ноти.

[3rd] ed.
Забелешка: Бројот на изданието е прикажан на единицата со три
ѕвездички.

I [love] Paris
Забелешка: Зборот "love" во насловот на единицата е прикажан со
симбол за срце .

Превод: Жаклина Ѓалевска
НУБ "Климент Охридски" - Скопје

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Прикази и ре~~ензии

УДК ОЈ 6( 497.7-21)" 1945/2000" (049.3)

БИБЛИОГРАФИЈА НА АВТОРИ ОД СВЕТИ НИКОЛЕ
И СВЕТИНИКОЛСКО (1945-2000 г.)

На 31.5.2002 година, во Домот на културата "Крсте Мисирков " во
Свети Николе беше промовирана првата роднокрајна библиографија на ав
тори од Свети Николе и Светиниколска. Библиографијата ја подготвија
библиотекарите од Народната библиотека при Домот на културата. Промо-

. .

ЦИЈ ата предизвика голем интерес во културната и општествена Јавност не
само во Свети Николе туку и пошироко. Пред поголем број истакнати
граѓани на Свети Николе од областа на културата, образованието, стручно
научни работници и универзитетски професори, Библиографијата ја про
мовираше Миле Бошески - раководител на Одделот за развој на библиоте
карството при НУБ "Св. Климент Охридски" - Скопје .
Во продолжение го објавуваме интегралниот текст на промоторот на Биб
лиографијата.

Ми чини посебна чест што можам заедно со вас да го споделам при
јатното чувство и задоволство , кое верувам кај секој од нас е присутно а
особено кај авторите Рахилка Коцева, Гордана Ѓорѓиевска, стручниот кон
султант Оливера Иванова и Валентина Алексова како носител на ло
гистичката поддршка во свој ство на директор на Домот на културата "Крсте
Мисирков" - Свети Николе од појавата на Роднокрајната библиографија,

. .

КОЈашто Ја имаме пред нас.
По навистина исцрпувачкиот напор кој беше вложен од авторите на
ОВОЈ извонреден духовен производ, денес со право можеме да кажеме дека,
присуствуваме и одбележуваме еден значаен историски момент во профе
сионалниот развој на Народната библиотека "Гоце Делчев " во Свети Ни
коле . Појавата на Роднокрајната библиографија на автори од Свети Николе
и Светиниколска, од професионален аспект претставува врвен дострел во
остварувањето на задачите и функциите на народната библиотека. Таа со
право ја вбројува оваа народна библиотека во редот на ретките примери на
библиотечни институции што продуцирале ваков духовен производ.
Имав професионална можност да го следам развојниот пат на овој
труд, од оној почетен и задолжителен идеен момент, момент на професио
нална провокација и желба да се навлезе во непознато, да се открие, истражи
и нотира веќе откриеното, веќе објавеното, и сето тоа во една стандар-

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Прикази и ре~~ензии

дизирана форма да добие нова вредност и димензија, својствени за инфор
мативни публикации, како што е роднокрајната библиографија.

Секој народ му припаѓа на своето локално време но и на едно
заедничко,' универзално време на сите народи. Тоа време е времето што е
посветено на натпреварот на културите и творештвото. Во свеста на творе
цот, времето и територијата се изедначени како една заедничка судбина без
оглед дали се работи за источната мистика или западната прагматика.
Карактерот и големината на еден народ се искажуваат и во чистотијата на
улиците и во смислата за уреден излог на дуќаните, но пред се во фактот
колку и како тој народ ја брани и ја чува својата уметничка и духовна
ризница наследена од подалечните и поблиски времиња, колку и какви книги
се продуцираат и се читаат, колку и какви образовни, културни и научни ин
ституции има и слично. Со еден збор, големината на еден народ и натаму ќе
се потврдува низ творештвото и придонесот во општиот цивилизациски раз
вој. Творештвото е непобитниот историски документ на постоењето на еден
народ, тоа ја одразува севкупноста на психолошкиот и социолошкиот ен
титет на тој народ, тоа има свое крајно паметење и доаѓа за да ги потврди
или негира слободите во едно општество.
Во оваа пригода накусо ќе се задржам на прашањето: Што претста
вува библиографијата?
Постојат повеќе дефиниции за тоа што претставува библиографи
јата. Различните дефиниции се условени не само од различните стручни по
гледи некогаш дури и од различните идеолошки ставови кои понекогаш се
ефемерни но во некои случаи тие се официјално утврдени политички
барања, кои се поставуваат пред библиографијата. Како најсликовит пример
во оваа насока ќе ги наведеме руската и американската дефиниција за биб
лиографијата:
Првата гласи : Библиографијата е област на знаење која регистрира
печатени публикации, ја прикажува нивната содр)кина и дава мислење за
нивното практично , политичко и научно значење, особено критичките
белешки за писателот и делото односно оценката за нивната вредност.
Според американското толкување поимот библиографија означува

. . .

назив на наука, деЈност и наЈкарактеристичните производи на таа деЈност.
Како наука библиографијата е збир на средени знаења кои обработуваат
книги од разни аспекти, од книгата како физички предмет до носител на
разни идеи и знаења. Како дејност библиографијата претставува техника за
утврдување, средување и за презентирање информации за книгата.
Фундаментален производ на овие активности на библиографијата
претставува систематизиран список на книги со заедничко обележје и за
одредена намена.
Покрај овие две карактеристични дефиниции за библиографијата,
постојат и многу други, меѓутоа , просторот и времето не ни допуштаат нивна
подетална елаборација.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и 1жцензи.и

И покрај присуството на подвоени мислења, сепак библиографијата
е наука со сопствени научни методи, библиографски и класификациони, кои
ги користи во систематизирањето на човековото знање и неговите продукти.
Своите методи многу често ги отстапува на користење на други науки во
научно-истражувачката работа, па поради тоа некои ја третираат како
помошна наука , меѓутоа, во никој случај не може да ја дефинираат како
помошна научна дисциплина. Методолошки, библиографијата подразбира
истражување во процесот на откривањето, спознавањето, попишувањето,
опишувањето и на распределувањето на граѓата во согласност со однапред
утврдена програма, принципи на работа и зададена цел.

Методологијата на библиографската работа не се разликува од
научно-истражувачките проекти, ниту во приодот ниту во процесите, дури
може да се каже дека многу повеќе се запазува почитувањето на редоследот
на активностите и на постапките во библиографската работа. Библиографи
јата е своевидна област на знаење и практична дејност, која во својот пред
мет содржи; попис, опис, систематизирање и квалитативна анализа на
печатените производи, и составување на разни прирачни помагала кои го
олеснуваат ориентирањето во постојната книжевна продукција и ја афир
мираат и придонесуваат за нејзиното полесно користење .

Крајниот резултат на секое библиографско истражување е попис на
публикации, документи и друг вид граѓа средена според некоја заедничка
особеност, утврдена цел, видот и нејзината структура , а колку ќе биде
издржана, прецизна, доследна и целовита , во најголем дел ќе зависи од
научната дисциплина , стручната подготовка и одговорниот приод на библио
графот.

А каков беше приодот на Рахилка Коцева, Гордана Ѓорѓиовска и на
останатите соработници.

Имав можност да го почувствувам сиот почетен професионален немир кај
авторите, предизвикан од чувството за одговорност, а пред се од можноста за
општествена и професионална опсервација на конечниот труд и сиот ризик
што произлегува од тој чин. Охрабрени и мотивирани, авторите на овој труд
со максимално разбирање и поддршка од Домот на културата "Крсте
Мисирков" го отпочнаа одот по професионалните патишта димензионирани
во Стандардот за роднокрајна дејност и роднокрајни библиографии. Од
професионален аспект може да кажеме дека авторите одговорно и профе
сионално одговорија на поставената задача.

Накусо да видиме zишо ii.решсшавува родиокрајиаша библиоiрафија, кои
се особеносшише cii.opeд кои се издвојува оваа библиоiрафија од осша-
1,аzии~ие во zолемиош низ разновидни библиоiрафии.

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Прикази и ре~4ензии

Што подразбираме под поимот роднокрајност. Преовладува толку
вањето дека оваа библиотечна категорија (без оглед дали се работи за одре
ден фонд или за библиографија) одбележува информации што се однесуваат
на едно место, регион, и пошироко односно оној дел од библиотечната,
архивската или од музејската дејност којашто прибира, обработува и ги об
јавува тие информации.
Под терминот роднокраен ја подразбираме актуелната територија на
местото во коешто сме се родиле и во коешто живееме при што ги земаме
предвид и историските промени на административно-териториЈалните гра
ници.
·кога вршиме избор на информации за природните извори на едно
место ги прибираме и информациите и за најблиските соседни населби
коишто имаат исти природно геолошки и географски услови. Следователно
и библиографијата за кое било место не опфаќа информации само за даде-

. .

нота подрачЈе во неговите териториЈално-административни граници туку и
текстови коишто даваат информации за поширокото административно, еко
номско и физичко-географско подрачје .
При определувањето на територијалните граници за роднокрајните
библиографии треба да се обрне внимание на географските, историско
географските и етничко-географските граници. Без оглед на обемот на
границите на територијата (град , село или регион) роднокрајната библио
графија најчесто се издава во три вида:

- библиографии на издавачката продукција на определено место или
регион што ја регистрира секундарната роднокрајна литература ;

- библиографии на литература за родниот крај или библиографии на
примарна роднокраЈна литература;

- библиографија на автори и други истакнати личности од родното
место или регион.

Информациите во роднокрајните библиографии немаат тематски и
хронолошки граници. Нив подеднакво ги интересира минатото и сегаш
носта, а присуството на информации и предмети од сите гранки на науките и
човековото знаење им дава енциклопедиски атрибути.
Разни се поводите и причините за подготвувањето библиографија

. .

чии тематски рамки се сведени на едно тесно територи1ално подрач1е или на
помали или поголеми региони. Некогаш тоа може да биде само еден град со
својата околина (како што е случај со Роднокрајната библиографија којашто
ја имаме пред нас) . Во географска смисла градското и регионалното под
рачје се составени од поситни составни делови со свои особености но и со
заеднички црти што ја сочинуваат односната целина. Многу често овие по
драчја имаат и своја заедничка историја, исти или слични етнографски,
етнички, јазични и културни карактеристики. Научно или друг вид проу-

. .

чување на овие карактеристики на територи1алното подрачЈе задолжително
претпоставува подготвување на содветен вид библиографија. Тие обично се

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Прикази и рецензии

распределени по содржина според тоа што опфаќаат во својот попис односно
за КОЈа цел тие се подготвуваат.

Роднокрајната библиографија Автори од Свети Николе и Светини
колска 1945 -2000 припаѓа на редот научно-информативни роднокрајни биб
лиографии а во потесна смисла таа има општ ретроспективен карактер. Ос
новната задача на оваа роднокрајна библиографија е да ја популаризира из-

. . .

давачката продукциЈа на соодветното територирлно подрач3е , да сочува ин-
формации за целокупното духовно творештво на односната територија во
колективната мемориЈа на творештвото на македонскиот народ, да ги но

тира авторите и нивниот творечки опус.

Во Република Македонија уште во 1979 година е покренато пра-
. .

шањето за организирање на роднокраЈната деЈност и подготвување на род-
нокрајни библиографии во рамките на дејноста на народните библиотеки.
Со цел да се обезбеди единственост во организирањето на роднокрајната
дејност и подготвувањето на овој вид библиографии следната година е доне
сен посебен стандард за оваа намена.

Кога ќе ја разгледате Роднокрајната библиографија Автори од
Свети Николе и Светиниколска, само познавачите на стандардот СОРД ќе
забележат дека во неа е опфатен само еден аспект од трите задолжителни
според кои овој вид библиографија се дефинира како роднокрајна библио
графија.

Имено, корпусот од библиографските единици го сочинуваат моно
графски публикации и статии и прилози на автори родени, кои живееле или
се уште живеат во Свети Николе и Светиниколска, објавени како самостој
ни дела или како статии и прилози во периодични публикации, без оглед на
јазикот, писмото и местото каде е публикувана во периодот 1945-200()
година. Но и покрај тоа, оваа библиографија претставува една заокружена
целина.
По - дефиниција роднокрајната библиографија е замислена и дава
позитивни резултати само ако се темели на исти критериуми како и нацио
налната библиографија, односно да претставува единство на територијал
ниот, етичкиот, Јазичниот, историскиот и на националниот принцип.

Таа опфаќа се што е објавено или на друг начин умножено на една
територија, област, општина или регион, се што е објавено или на друг начин
умножено за односната териториЈа, населението, творештвото, авторите, за
природните, општествените и духовните производи, делата на авторите
коишто на_ некој начин се врзани за таа територија.

Најчесто основен фундамент на кој се темели Роднокрајната библио
графија треба да претставува роднокрајниот фонд на секоја народна библио-

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и реLfензии

тека. Не докрај комплетиран роднокраен фонд ги зголемува проблемите на
авторите на роднокрајната библиографија. Во таква состојба се најдоа и ав
торите на оваа ронокрајна библиографија па поради тоа неопходно беше да
се вложи дополнителен истражувачки напор. Откако беа дефинирани
географските , историските и етничките граници на предметната територија,
самата изработка на роднокрајната библиографија битно не се разликува од
останатите библиографски истражувања. Со други зборови, оваа роднокрај
на библиографија треба да претставува сведоштво за општествените настани
и духовното наследство на средината и за луѓето коишто и припаѓаат со
своето потекло или творештво.

Универзалниот белег на Библиографијата и го даваат приближно
1200 библиографски единици од разни области на науката, културата, умет
носта, книжевноста: монографски публикации, студии, научни проекти, маг
истерски трудови и докторски дисертации, како и статии и прилози од
списанија , годишни зборници, а помал дел и од весници. Регистарот на биб
лиографски извори ни го прикажува истражувачкиот опус, но истовремено
и исклучителните напори на авторите за обезбедување на што повеќе аргу
менти во прилог на поставената цел на овој библиографски труд.

Поради стеснетите кадровски, финансиски и временски можности
неопходни за едно поопсежно истражување и прибирање на неопходните ма
теријали , во Библиографијата не се опфатени автори коишто се родени во

. . .

овоЈ краЈ а сега живеат надвор од нашата земЈа .

Авторите на Библиографијата со посебен професионален осет, а со
цел на корисниците на Библиографијата да им обезбедат поголема преглед
ност, според видот на библиографската граѓа истата ј а групирале во два
дела и тоа: прв дел кој опфаќа 434 библиографски единици за монографски
публикации и втор дел од 774 библиографски единици за статии и прилози.

Библиографската граѓа е истражена, комплетирана и библиограф
ски опишана од Рахилка Коцева и Гордана Ѓорѓиевска а систематизацијата и
редакцијата на целиот запис е направена од Оливера Иванова - виш библио
текар и Валентина Дојчиновска - библиотекар во НУБ "Св. Климент
Охридски " . Во оваа пригода посебно сакам да ја истакнам поддршката и
ангажирањето на Валентина Алексова - директорка на Домот на културата
" Крсте Мисирков" и напорите што ги вложи за обезбедување услови за
печатењето на Роднокрајната библиографија на "Автори од Свети Николе и
Светиниколска 1945-2000 година".
Библиографијата претставува изворник којшто нотира публикувани
информации од разни области на науката, нуди библиографска граѓа за
подготвување на друг вид библиографии и претставува своевидна профе
сионална провокација за нови ангажирања не само на библиотекарите од

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и рецензии

Народната библиотека "Гоце Делчев" во Свети Николе, туку и за библио
текарите од другите народни библиотеки во нашата земја .

Се надевам дека идната година во ова исто време колешките од
Народната библиотека "Гоце Делчев" ќе ни овозможат слична средба на
кој а ќе можеме да го промовираме вториот дел од Роднокрајната библио
графија, со што ќе го заокружат овој значаен проект за нашата културна ,
образовна, стручна и научна јавност.

Миле Бошески, советник-библиотекар

100

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Прикази и peife1-tзuu

УДК 027( 497.7-21 ) "1998/2000 " (049.3)

Библиотеката боли - библиотеката премногу боли

(Кон книгата Библиошеч.ни (не)ирилики од Блажо Чулев)

Книгата БиблиоГиечни (не)ирилики од господинот Блажо Чулев,
долгогодишен библиотечен работник и раководител на библиотеката ФЕТ
КИН - Кавадарци, претставува хронологија или животопис на настаните, на
подемот, на односите, на судирите внатре и со надворешната средина, на
вечните и неодминливи проблеми во оваа културна институција, во периодот
ОД 1989 ДО 2000 ГОД.

Срочена во форма на дневник, грижливо воден, напати фактограф
ски пресликан од се наоколу и внатре што се беше случувало, што се беше
таложело неоти бигор, книгата претставува историографски труд за еден
:\\10шне жив организам, кој би и да се развива , и да расте, но. и да умре, засе
когаш би и да го снема , ако, некои витални, животворни системи внатре во
самиот систем, откажат да функционираат. Меѓутоа, ова мошне обемно дело
за институцијата ФЕТКИН (какви ги има повеќе или помалку на овие мно
гупати изместени простори), претставува и една мошне суптилна исповед на
самиот автор, кого Библиотеката и се во неа и прашината во неа, и книгите
во неа, и читателите што не се запишале - го болат. "Библиотеката боли , ме
боли библиотеката" - ќе рече многупати господинот Чулев , присеќавајќи се
на сето тоа што беше, на тоа што не беше, на тоа што требаше да биде. Се
боли: сеќавањето, недоразбирањето , злобата, неостварените проекти, жел
бата, односите со ова или она министерство, ненабавените книги, претесниот
простор , рафтовите што ги нема , но најмногу од се боли човекот, деструк
тивното во него, цинизмот, одамна воспоставениот и проверен принцип да се
гази врз се живо, врз трупови, ако треба и да се буричка во отворената рана
на душата, на кој било нејзин сегмент што би да крвари и неоти од другата
страна на Светот, засекогаш, премногу крвава и премногу болна , би негде да
се испопика.

Ете, тука започнува и тука завршува и никогаш не би да заврши таа
исповед што ФЕТКИН ни случајно не би да ја заборави и да ја престори неум
и прав. И Александриската и НУБ "Св . Климент Охридски " и сите библио-

101

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и ре~~ензии

теки на Светот не би да изумат оти сета човечка мудрост и сета човечка
дарба и се што би да било во Големото време е тука запишано. Во оваа или
во онаа библиотека тоа е тука и тој е тука и се што се беше преметнало и
што би да било некогаш, тука останува.

Од истите овие причини, книгата Библиоmечни (не)i1рилики може да
се однесува и на многу други библиотеки, може да се препознава друг прос
тор, други (не)прилики кои исто така би и да болат, би дс1 откорнуваат нешто
внатре и би да крварат, оти се во исто време, од тоа пред и тоа послаби да се
измести. Како поинаку да се истолкува тоа: "боли, библиотеката премногу
боли" и само еден човек во човекот, тој, внатре во него, не знам кога и не
знам каде што беше ја создал и воскреснал пред да се роди, знае што е што.

Очигледно и самиот господин Чулев од се што беше видел и про
читал меѓу рафтовите и беше допрел од другата страна на свеста, на својата
и сечиЈа nрасвест, осознал оти сознанието и човекот се помалку од тоа што
се, можеби дури и ништо, без некоја ФЕТКИН. Ете, затоа, помала или пого
лема, таа е тоа што е и мора постојано да се наобразува нејзината мозочна
кора.

Меѓутоа може да лета само тој што знае да лета, а можеби и тој што
сака и би да научи, и никој друг. Чулев токму тоа и го елаборира во својата
човечка исповед, оти меѓу рафтовите и меѓу сите мудри мисли, не би секој
(тој што не би да сонува) , ни случајно да го открие своето вистинско место и
време за летање. Ете затоа библиотеката боли, боли премногу вистински.

Реализирана само од аспект на ~војата стручност за развојот и оп
станокот на овој вид институции, срочена можеби монографски, книгата
Библиотечни (не)ирилики на г-динот Чулев веројатно не би била тоа што е
и би ја загубила својата човечка димензија. Тогаш би била премногу фак
тографска, научно-историографска и би била многу посиромашна за тоа
"боли", за душата, за се што би да се раскине и од едниот, од осамениот, да
допре до другиот, посам, незаштитен човек.

Затоа Чулев користејќи ја формата дневник и многугодишното
искуство во областа на библиотекарството, ќе се обиде со својата сопствена
душа, со се длабоко во себе, повеќедимензионално да ги проектира, доближи
и обзнани сите можни аспекти низ кои библиотеката ФЕТКИН не би била
живо битие и не би го постигнала потребното единство меѓу човекот и се
што би да се најде меѓу рафтовите. Оттука ФЕТКИН не се само простор
(премногу мал за својата намена) и рафтовите не се само рафтови со некаква
литература и не се тоа само луѓе автоматизирано што си се движат наоколу,
што работат или не, што мислат да испарат, што би да се скријат и што би,
предвреме да се распрснат низ чаршијата. Не се тоа само библиотечни

102

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Прикази и реце,-tзии

работници, не се вљубеници (нека ми простат оние другите) , туку како да не
се ништо и би само да талнат и да се изгубат некаде преку излазите.

Ете, затоа, "колку пари - толку музика", ќе рече по некој и неоти
токму така, генијална ќе си ја позачисти душата. "Можеби не", ќе рече друг,
оти секоја дамка останува. "Кутрите корисници", ќе рече некој непознат,
некој невидлив, можеби немушт, некој непрочитан лик, што како сенка
демне меѓу рафтовите.

Тоа е господинот Чулев и неговите Библиошечни(не)ирилики во кои
можеби и без да се сака се собрал цел, оти многуте познати и помалку
познати имиња што беше ги спомнал, а некои никогаш досега не беа ни доп
реле до нас, се само во функција на неговата мноrудимензионална порака.

Затоа и овој свој прочит на Библиоiи.ечни(не)ирилшш ќе го завршам
со една мошне суптилна мисла КОЈа го крепи сето сиже, го надополнува, го
надраснува, го прави човечко и нема ама баш никакви други претензии, ос
вен да соопшти, оти БИБЛИОТЕКАТА БОЛИ, ПРЕМНОГУ БОЛИ.

Василе Димески

103

Библиотекарство, пол. 20 (2002), бр. 1-2 // Приказu и рецензии

УДК ОЈ 6:325.83-05( 497.7)" 18/19" (049.3)
016:94( 497.7) 11 18/19" (049.3)

БИБЛИОГРАФИЈА "ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ 1903-2003"

На 23.4.2003 год. во Народнаша и универзишеиtска библиошека "Св.
KлuмeнiZi Охридски" во Скоије, бе~ие иромовирана сиецијалнтТtа Персо
нална библио'iрафија "Гоче Делчев 1903-2003".
Библио'г,рафијаша е иод'iоГивена од Елнзабеша Сшоименова - виш
библио~иекар (уредник и редтоТtор), Вален1Тtина Дојчиновска, Софче Марко
виќ, Нтиаша Бундовска u Ники .ЈовановиЙ, в1аи библиошекар (coczuaвy
вaLu.f).
Во иродолжение го објавуваме ин~иегралнио~и шекс1Тt на рецензен
шо1и а воедно и иромоzиор на Библио'iрафија~иа, д-р Киро Дојчиноски, биб
лио1иекарски совеи.fник.

Со приј атно чувство на задоволство, по разгледувањето и проучу
вањето на библиографскиот труд "Гоце Делчев 1903-2003", како колективен
труд на стручниот тим од Народната и универзитетска библиотека "Св .
Климент Охридски" - Скопје, ја поднесувам следнава рецензија за библио
графијата "Гоце Делчев 1903-2003" .
Народната и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски " -
Скопје , преку определбата за подготовка и издавање на библиографскиот
труд "Гоце Делчев Ј 903-2003 ", на достоинствен начин дава свој придонес во
одбележувањето на Ј 00-годишнината од трагичното загинување на Гоце
Делчев и 100-годишнината на македонската државност.

Мошив на Библиоiрафија~иа

Нема пого;rемо задоволство за институција, храм на македонската
култура сместена во печатените публикации, од тоа на Меѓународниот ден
на книгата, на пошироката општествена, културна и научна Јавност да им
подари публикација која е предмет на издавање "Гоце Делчев 1903-2003 ".
Ако е информацијата темелна цел на сите изданија од овој вид, што
несомнено е, тогаш со сигурност можеме да тврдиме дека сите информации
за Гоце Делчев, неговите идеали вткаени во неговото импозантна дело,

104

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и ре1,~ензии

изложени во Библиографијата, се непосредна инспирација и патоказ за него
вото и за делото на наредните генерации македонски револуционери.
Секоја генерација како обврска во духот на заложбите "Sine iго et stu-

dio" ги бележи историјата, настаните и личностите на своето време. Не само
за да ги оттргне од заборавот, туку на идните поколенија да остави
сведоштво, како поука и порака, како доказ и показ за еден значаен изминат
пат.
Ретките, исклучителни личности се достоинство на човештвото.
Меѓу нив спаѓа и личноста и делото на Гоце Делчев, вткаено во поновата
историја на македонскиот народ. Неговото име ги персонифицира високите
дострели на македонската илинденска генерација. Тој е визионер, идеолог,
организатор и предводник на македонското револуционерно национално
ослободително движење кон крајот на XIX и почетокот на ХХ век. Своето
револуционерно кредо Гоце Делчев го изгради врз прогресивните мисли на
своето време, како и врз сопственото проникнување и осознавање на искон
ските копнежи и стремежи на македонскиот народ за слобода и подобар
живот.
Првиот значаен чекор во тој правец го направила неговата илинден
ска генерација која ја понесе илинденската голгота и ја извиши Крушевската
Република , како светилник и патоказ на идните македонски генерации во
натамошната борба за национална и социјална слобода и државотворност на
македонската држава .
Гоце Делчев се експонира како константна , динамична личност на
македонската револуционерна арена . Неговите идеали се вnлетени во ис
ториската свест на македонскиот народ. Нив ги примија како свои неговите
идејни сподвижници од македонското национално-ослободително движење.
Двата Илиндена, како и септемврискиот референдум се сведоци на тоа.
Делото на Делчев го надживеа своето време, прераснувајќи во
позитивно историско наследство на македонскиот народ. Тој е еден од стол
бовите на самостојноста на македонското ослободително дело. Оттука е
прогласен за трибун на македонската самостојност и самобитност.
И не само тоа. Она што го издига Гоце Делчев високо над неговите
современици е неговиот интернационализам. "Јас го разбирам светот един
ствено како поле за културен натпревар на народите" е луцидна мисла која
го вбројува во редот на прогресивните светски хуманисти. Оваа мисла до де
нес ништо не загубила од својата актуелност.
Нему му е туѓ секаков национализам и шовинизам. Тој вели 11 ... јас не
ги мразам османлиите како народ, јас војувам против Османлиската им
перија, како владеачки систем ... 11 •
Неговата личност се појави како крупен организатор, масовник на
ослободителното движење . Оттаму и неговата огромна популарност и
нескршлив авторитет среде македонските народни маси. Тоа го обви него
вото име со ореол на легенда .

105

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и рецензии

Предлtе~и на исшра:ЈЈСување

Кога има еден народ ваква личност сосема логичен е заклучокот
дека било неговото дело инспирација цел еден век за безброј истражувачи,
научни работници, историчари, ликовни уметници, литерати, фолклористи и
друго .
Не постои омеѓен простор, јазик и време за пишаните дела настанати
за него , за неговото дело, за времето негово и по него, до денес.
Одржани се безброј настани, научни собири, Гоцеви денови, годиш
нини, свечености, академии и ел. кај нас и во светот. Сите тие биле предизвик
за посебни изданија и прилози кои се печатени како посебни монографски
публикации или како прилози .
Народната и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски",
како национална библиотека со законска определба да поседува се што
претставува печатена продукциЈа со чувство на голема одговорност го има
комплетирано творештвото на Гоце Делчев и за него . И затоа ние кои го
чуваме сето тоа не можеме да ја заобиколиме обврската за неговото ожи
вување и валоризација, како своја обврска што посебно се цени.
Предмет на истражување и библиографски предизвик, творештвото
на Гоце Делчев било и порано од повеќе научни работници од што се
познати повеќе библиографски прилози со сосема друга насока и концеп-
1\\ИЈа.
Сегашната концепција на работниот тим од Македонската библио
графија во НУБ заслужува посебно внимание . Библиографијата "Гоце
Делчев 1903-2003" како Специјална персонална библиографија е ориенти
рана низ фондовите на НУБ "Св. Климент Охридски" . Со тоа се настојува да
се даде целосен пресек на Гоце Делчев, застапено низ фондовите на Библио
теката со што се прави достапно целокупното книжевно наследство на Биб
лиотеката за пошироката општествена, научна, културна и друга поширока
Јавност за натамошно истражување.
Принципот на истражување е селективен, што подразбира дека низ
сериозен пристап користени се потребните секундарни извори, покрај маке
донската библиографија и сите објавени библиографски прилози од повеќе
автори. Исто така предмет на истражување се повеќе монографски пуб
ликации и наслови на сериски публикации од кои се ексцерпирани библио
графски единици.
Обработката на библиографските единици е вршена de vizu, што е од
посебно значење за ваков вид библиографии.

Содржина на библиоiрафијаша

Корпусот на библиографијата на корисникот му нуди 834 библио
графски единици кои ќе го задоволат интересот на секој заинтересиран
љубител за натамошно истражување.

106

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и рецензии

Покрај застапените прилози од Гоце Делчев (23 б.е.) сосема разбир
ливо е што најголем број библиографски единици се дело на автори ин
спирирани од ликот и делото на Гоце Делчев. Се среќаваме со библиограф
ски единици - спом~ни на современиците за Гоце Делчев. Голем е бројот на
библиографски ·единици што се однесуваат на животот и дејноста на Гоце
Делчев како организатор на востанието. Тука се среќаваме и со трудови кои
се однесуваат на улогата на Делчев во организирањето, оформувањето и
осамостојувањето на македонското национално-револуционерно движење,
како и со некои прашања од идеолошко-политичката и организационата деј
ност на Гоце Делчев. При тоа доминира Гоцевата мисла дека борбата го
бара учеството на целиот народ, на сите движечки сили, организирани на тој
пат . ·
Присутни се и делата за влијанието на социјалистичките идеи од XIX
век врз идејното оформување и револуционерното дејствување на Гоце
Делчев, Гемиџиите и нивните односи со Гоце Делчев и со Македонската
револуционерна организациЈа.
Актуелноста на Гоце Делчев е и во анализирање на пдеите за поли
тичкото единство на македонскиот народ и народностите во Македонија из
разени на еден подолг период во НОВ.
Гоце бил силна инспирација и за делата од народното творештво,
К?,КО и за многу литерарни, уметнички и други творења. Во дослух со него
вото дело кореспондираат и многу народни песни. Грижата за сопственото
наследство во кое се содржани светите пораки за колективната мемориЈа и
споделување на заедничката судбина го потсилувале оптимизмот во оствару
вањето на вековниот идеал и стремеж на СВОЈОТ народ.
Ваквиот пристап во творештвото, кон една нова стварност во

. .

животот на сво1ата земЈа, исконски модерно и едноставно е актуелен во сите
прилози на таа тема, актуелен и денес и за времето што е пред нас. И колку
повеќе се барале вредности во своето непотрошено минато, толку помалку
ќе правиме отстапки и компромиси во сегашноста .
Под привидот на хармонично наредените библиографски единици
лежи цела една енергија, лежи ред. Таму ги наоѓаме блесоците и светлината
на драматичната судбина на нашите претци, на активноста на нашите
поколениЈа и на самите нас.
Групираните циклуси на творештвото вешто го меандрираат чинот
на доживувањето и внатрешниот немир, со потсилена верба во исконот на
опстојбата, во она што треба да ни го доварди коренот и потеклото, да ни ја
умножи надежта во совладувањето на сите тегоби, восхитот и совладувањето
што го носи животот.
Во содржаните 834 библиографски единици, азбучно средени, впе
чатлив е успешен и одговорен однос во правењето на една сериозна ком
позиција составена од извори настанати и библиографирани во еден подолг
временски период.
Водејќи сметка за доследна примена на библиографските стандарди,
секоја библиографска единица во својата информативност содржи реден

107

Библиотекарство, nол. 20 (2002), бр.1-2 // Прикази и рецензии

број, библиографски опис според ISBD (Меѓународен стандарден библио
графски опис) со елементи на идентификација и анотација за содржината на
делата и написите.
Во библиографскиот запис присутен е идентификациониот број за
секоја библиографска единица. Исто така застапен е и УДК индексот според
системот на Универзална децимална класификација, македонско издание, со
почитување на промените и дополненијата од "Дополнување и корекција на
УДК" ("Extension and Coпection to the UDC"). При тоа направени се напори за
доследност на изедначување на индексите, различно применувани во раз
лични временски периоди за истородна литература.
Идентификациониот број КОБИСС, а кај добар дел и сигнатурниот
број од фондовите во НУБ овозможува на корисникот брз пристап и преба
рување на информации за библиографските единици.
Примената на библиографските стандарди во описот на единиците,
идентификационите податоци во записот, изборот на единствените определ
ници на авторите направени за откривање на иницијалите и скратените
имиња што се одразени во Регистарот на автори, Библиографијата ја прави
доста пристапна за користење.
За подобрување на информативноста и полесно откривање на пот
ребните содржини, Библиографијата содржи три регистри, секој за себе
карактеристичен:

Регистар на автори
Регистар на наслови
Регистар на изворници

Со чувство на одговорност проучувајќи го текстот на библиографи
Јата "Гоце Делчев 1903-2003" со задоволство можам да констатирам дека
текстот доста успешно ја остварува поставената цел и со задоволство пре
порачувам да биде публикувана и присутна библиографијата "Гоце Делчев
1903-2003" до поширок круг корисници од општествената, културната и
научната јавност.

Д-р Киро Дојчиноски

108

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

УДК 02:006.3(100)(063)

ИЗВЕШТАЈ

29. Меѓународна средба на Агенции за ИСБН
октомври, 14-16, 2001
Национална библиотека, Луксембург

Претседавачи:

Д-р Хартмуд Валравенс (Hai-tmut Walravens), Директор на Меѓународ
ната агенција за ИСБН, Берлин и Мајкл Хили (Michael Healy) од Ј. Витикар
и Синови (J.Whitaker& Sons, Ltd), Лондон

ТЕМА1
Нацрт-меѓународен стандард ISO 2108 - корекција на третото из
дание (ISO 2108:1992) подготвен од Работната група ХХ па Техничкиот ко
митет 46 ISO ТС 46 Инфор.мација и докуметиација ЅС 9, Презеншација,
иденiiiификација и oiiuc на докуменши~ие

Д-р Х. Валравенс (Н. Walгavens), Меѓународна агенција за ИСБН:
Презентација на предлог-нацрт за ревизија на ИСЕН (ISBN:International Stan-
dard Book Number)-cтaндapд ISO 2108

Позначајни измени:

- нови дефиниции и iiiep.мuнu

Се поголемиот број електронски изданија кои буквално го преплаву
ваат пазарот на книги ја наметнаа потребата за ново дефинирање на кни
гата и вклучување на нови термини поврзани со новите електронски медиу
:чи на издавање (книга достапна на мрежа/онлајн изданија, на цеде-ром,
;:~;искета) ново претставување на термините како електронска книга, елек
тронско издаваштво, ново поимање/проширување на категориите објаву
вање, издание , издавач, договор за издавање и ел.)

109

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

- иро.мена на консi:Uрукцијтиа на ИСБН-сисzие.моiii

Медиумското проширување на издаваштвото го поттикна и развојот
на системите за нумерирање на електронските продукти и секако на ИСБН
системот како еден од нив (покрај DOI-Digital Object Identitier, Систем за
означување на дигитална граѓа или URN-Unifшm Resouгce Name, Единствена
ознака за изворот) . Оваа експанзија ја иницира потребата за проширување
на ИСЕН-системот, особено кај издавачите од Северноамериканскиот кон
тинент. Па така се предлага промена на конструкцијата на ИСЕН-системот и
негово проширувње во 13 цифрен наместо досегашниот 10 цифрен систем и
адекватно на тоа, прилагодување на Барцод-системот на овие промени.
Промена би имало и во контролната цифра како последен елемент во
ИСБН, кој како контролен карактер би имал друг алгоритам за користење.

- .мешаиодашоцише за регис~ирирање и доделување на ИСЕН

Новиот стандард ќе упатува и на новина во смисла на тоа кои мета
податоци за опис на електронскиот документ ќе бидат користени како врска
во иидентификацијата на документот/производот (книгата), меѓу издавачот
како производител на електронска книга и националната агенција за ИСБН,
која го доделува ИСБН како еден од идентификаторите . Стандардот
ОНИКС (ONIX) треба да ги дефинира минимум елементите на метаподатоци
за размена на иформации.

ТЕМА2

Разво_ј и прогрес на ИСЕН-системот во нумерирањето на електрон
ските изданија-електронската книга

Брајан Грин (Bгian Gгeen) , БИЦ/ЕДИтОР (BIC-Book Industry Comunica-
tion/EDitOR-The Euгopian Group for Electronic Commerce in the Book and Seгials
Ѕесtогѕ), експозе:

ИСБН се употребува како стандард за идентификација на книгата, а
тоа значи дека е и неодминлив стандард за електронската книга:

- вообичаено, засебен ИСБН се доделува за секој различен формат
на книга (тврд повез, мек повез), на ист наслов;

- ИСБН е применлив исто така, за електронска публикација доколку
има монографски карактер: постојаност на текстот, да е комплетен и да има
завршница;

- одделен ИСБН треба да се додели за секоЈ различен електронски
формат, за ист наслов.

110

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

ТЕМАЗ
Презентација на предлог-нацрт за ОНИКС-стандард за минимум
ИСБН метаподатоци (ONIX ISBN kernel metadata)

Брајан Грин (Brian Gгееп), BIC/EDitOR, презентер

Со овој стандард се предлагаат минимум норми за метаподатоци што
треба да се достават до Агенцијата за и кои со доделувањето на ИСБН ста
нуваат ј авно достапни, со цел еднозначно идентификување на одделен
наслов на книга или други нејзини изданија на кои упатува ИСБН, издавачот
и датата на издавање во моментот на регистрирање.
Всушност тоа се елементи со кои издавачот и Агенцијата за ИСБН а
потоа и сите други корисници може да комуницираат при размена на пода
тоците, во дигиталното опкружување.

Тие елементи се:

- ИСБН како прв идентификатор. за производот (книгата) со или без
баркод,

- код за типот и поттип на производот (пр. печатена , тврд повез),
- податок за наслов, поднаслов,
- податок за авторот,
- ЈаЗИКОТ и за
- издавачот и дата на издавање.

Доколку станува збор за електронско издание се предлага и:
- податок за верзи3а , опис и форматот за дистрибуција/пристап до
електронскиот производ .

ОНИКС предлага Листа на видови формати (околу дваесетина) за
размена на податоци: HTML, PDF, Adobe Ebook Reader, NetLibraтy, MightyWoгds,
Softbook, RocketBook, Gemstaг Reb 1200 и др.
Инаку ONIX ISBN keшel metadata е потпроект во рамките на ONIX

Product Infoгmation Standards или Меѓународен стандард за претставување и
информирање за податоци на сите издавачки производи во електронски об
лик (книга или сериски изданија). Овој стандард содржи голем број и опис на
детално разработени елементи/кодови за претставување на електронската
граѓа . Етаблиран од страна на ЕДИтОР, Паневропска група за електронска
размена на податоци за книги и сериски изданија, признат од Комисијата на
Европската Унија и поддржан од Европската федерација на библиотеки,
дистрибутери и Здруженија на издавачи (респектираните ЕБЛИДА, ЕБФ и
ФЕП), овој стандард влегува на широка врата и со претензии да го потисне
Dublin Сог, кој се повеќе се докажува како преобемен и нефункционален.

111

Библиотекарство, nол. 20 (2002), бр. 1-2 // Хроншаz

ТЕМА4
КомуниЈ{ациска структура меѓу Меѓународната агенција за ИСБН и
Националните агенции за ИСБН • има ли потреба за подобр~1вање и унапре
дување на соработката!

Катрин Шпицер (Каtгiп Spitzer), Меѓуш1родна агенци:_~а за ИСБН,
презентер

Беа презентирани резултатите од претходно спроведе:шпа анкета од
страна на Меѓунароr1ната агенција за ИСБН (МА) до Националните агенции
(НА), септември, 2001.
Најголем број од Агенциите се задоволни од соработката со МА,
информациите на време се доставуваат, Newsleteг адекватно известува за
резултатите од годишните состаноци, Упатството за работа е солиден но
треба да содржи повеќе практични примери, најчесто се комуницира преку
електронската пошта, но за жал има и такви кои немаат пристап за таква
комуникација, МА треба повеќе да се активира околу документите достапни
на мрежата, некои земји имаат хендикеп околу комуникацијата со анлискиот
. .

Јазик и следење на материЈалите на англиски, се предлага доставување на
материјали и на др. светски јазик, НА сакаат да бидат поединечно прет
ставени на веб-страницата на МА и ел.

зентер

ТЕМАЅ

Автор-издавач

Каролин Унгер (Сагоliп Uпgег) Меѓународна агенција за ИСБН, пре-

Во текот на месец февруари, 2001 беше доставен Прашалник од
страна на МА до НА за тоа колку категоријата автор-издавач што подраз
бира еден наслов, еден издавач и еден ИСБН, функционира или е подобро
решението со блок од Ј 0 ИСБН. Македонија е една од земјите која го при
менува системот автор-издавач-еден ИСБН.
Резултати од анкетата: 70% од 66 НА го користат системот автор
издавач, со незначителни проблем во работата , а 30% користат блок од 10
ИСБН.

ТЕМА6

Работилници

Присутните претставници од НА беа поделени во четири работил
ници, со цел за унапредување на системот за ИСБН, на следниве теми:

- печатените публикации (Упатство, Новини, летописи),

112

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

- размена на информации,
- мрежи
- веб-страница_.

Претставничката на Македонија работеше во третата група заедно
со претставниците на: Бахреин, Бене, Индија, Иран, Нов Зеланд. Требаше да
се изнесат мислења околу прашањата: дали и кои типови мрежи треба да се
формираат - меѓу одделни земји во еден регион (географски соседни земји)
или меѓу одделни земји јазично поврзани, (на пр. франкофонски земји),
каква помош може да понуди една НА на друга и дали има потреба од
курсеви за обука и семинари?!
Заклучок: Корисна е па дури и неопходна е соработката меѓу НА на
регионално ниво од повеќе аспекти: историски, културолошки, економски
и технолошки, да се поврзуваат и да комуницираат за да функционираат
како регионален микроорганизам во рамките на еден глобален ИСБН
биосистем, кој ќе биде управуван и координиран од МА; поврзувањето може
да биде и меѓу земји од иста јазична група (пр. франкофони, арапски земји).
НА на регионално ниво можно е да бидат електронски мрежно поврзани за
размена на податоци користејќи електронски средства за комуникација
(електронска пошта, факс); да организираат заеднички курсеви за обука
особено корисни од гледна точка на јазична комуникација и ел.

Од извештајот на Меѓународната агенција за ИСБН:
Нови Национални агенции за ИСЕН, членки на ИСЕН-системот во
текот на 2001 се: Република Српска, Косово и Палестина.

Меѓународната средба }ia Агенции за ИСБН во 2002 год ќе се одржи _
во Берлин.

113

Талаганова Злата
Агенција за ИСЕН на РМ

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Хроника

УДК 02( 497)(063)

СОБИР НА БИБЛИОТЕКАРИТЕ ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ
ТНЕ MEETING OF LIBI<.ARIANS OF ТНЕ BALKAN COUNTRIES
5-7.12.2001
БЕЛГРАД

Место на одржување: Народна библиотека на Србија - Белград

ИЗВЕШТАЈ
ОД СОБИРОТ НА БИБЛИОТЕКАРИТЕ ОД
БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ

Ленка Стојанова
Народна и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" - Скопје

Народната библиотека на Србија и Филолошкиот факултет на Универзи
тетот во Белград го организираа Вториот собир 1-1а библиотекарите од бШiкш-1-
ските зе.мји1 под покровителство на Министерството за култура и Министерството
за наука, технологија и развој на Република Србија.

Преку рефератите на 36-те учесници од повеќето балкански држави и
дискусиите на заинтересираните слушатели од библиотеки и образовни институ
ции беа расветлени и дискутирани следниве теми:

ТЕМА 1. СОРАБОТКА МЕЃУ НАЦИОНАЛНИТЕ БИБЛИОТЕКИ
ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ

Во излагањата на првата тема беше истакнато дека една од првите задачи
на националните библиотеки од балканските земји треба да биде нивното залагање
за надминување на националните граници, на економските, социЈалните, кул
турните и на политичките разлики. Тоа значи создавање услови за активна сора
ботка во сите сегменти од библиотечната дејност, како што се достапноста до
информациите, заштитата на културното наследство, конверзијата на каталозите,

1 Прп собир на библиотекарите од баш<анските земји - Ан1<ара (Гурција), 29. 11 -1.12.2000

114

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хрон.ика

дигитализацијата на процесите и евалуацијата на квалитетот на професионалното
образование.

Некои од излагачите го застапуваат мислењето дека засега нема созна
нија за заедничко решавање на законските прописи кои се различни во одделни
земји, поради што, се добива и впечаток за непропознавање на некои делови од
библиотечната дејност. Библиотекарите треба да дадат свој придонес во развојот и
просперитетот на Југоисточна Европа каде постои заедничко културно богатство.
Информатичките дострели на библиотеките од балканските земји се скромни, а
КОБИСС-системот нуди можност за унификација, меѓубиблиотечна соработка и
размена на информации, поврзување со меѓународни информациски сервиси и
бази на податоци како што е OCLC First Ѕеагсh и др .

Предложен е веб-сајт (www.ba1kanlibrary.net) како можност за соработка
на библиотеките од балканските земји. Сајтот би бил мултијазичен, што значи без
доминација на јазиците, а заеднички би бил англискиот јазик. Се предложи
формирање на единствена база на податоци - БАЗА БАЛКАНИКА.

ТЕМА 2: ОБРАЗОВАНИЕ НА БИБЛИОТЕКАРИ

Истакнато беше значењето на професијата библиотекари, кои треба да се
школуваат на одредени универзитети за да се здобијат со квалификации кои ќе
бидат во согласност со барањата и потребите во библиотечната дејност. Ова,
поради фактот што, ако досега, развојот на една земја се оценуваше според успе-

. .

хот постигнат во индустријата, денес, клучен елемент за нивото на развој е

трансформацијата на генерираните информации во технологијата и услугите.

Учесниците во своите излагања главно ги презентираа искуствата на
своите земји за образование на библиотекари кои еволуирале од неформално
образование (курсеви, семинари) до институцирнално универзитетска образо
вание. Наведувани беа проблемите во врска со дефинирањето на содржините на
наставните планови и програми кои постојано треба да се иновираат соодветно на
случувањата во светското библииотекарство, да се следат и применуваат сите
насоки на IFLA, FID, UNESCO и други организации, и на крај теоријата да се
преточи во практика.

Некои од излагачите зборуваа за образование на библиотекарот како
информациски стручњак и промените кои треба да се случат во програмите на
информациските студии за да се обезбеди опстанок на библиотекарската про
фесија и модернизација на библиотеките. Затоа, треба да се користат европските
искуства со богата традиција со цел · професијата информациски стручњак да биде
во согласност со светските трендови .

_ На оваа тема Македонија беше претставена со рефератот: Образование на
библиотекари од Македонија (Катица Ацевска и Светлана Марковиќ).

115

Библиотек~рство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

ТЕМА 3: СИСТЕМ НА КВАЛИТЕТ ВО БИБЛИОТЕКАРСТВОТО

Воведувањето систем на квалитет во библиотекарството вклучува при
мена на меѓународните стандарди за квалитет - ISO 9000, развивање маркентишка
стратегија, автоматизација на библиотеките, анализа на квалитетот на услугите и
ел. Тоа е инвестиција која придонесува за подобрување на условите за работа ,
искористување на ресурсите и постоЈаното унапредување на процесите.
На оваа тема Народната и универзитетска библиотека "Св. Климент
Охридски" - Скопје се претстави со рефератите: Обезбедување квалитет на биб
лиотечни услуги (Ленка Стојанова) и Мерка на квалитет на библиотечно-инфор
_мативни услуги (Миодраг Дадасови(<).
Пленарната седница на Собирот се одржа во Народната библиотека на
Деспотовац, на која се донесоа следниве заклучоци:

• да се достави допис до сите национални библиотеки од балканските земји
за покренување иницијатива за формирање асоцијација на националните
библиотеки на Балканот. Реализацијата на иницијативата и формалното
озваничување на постапката за формирање да отпочне по добивањето
согласност од националните библиотеки;

• формирање одбор за организација на наредниот собир (членови: д-р Алек
сандра Вранеш - Југославија, проф . д-р Александар Димчев - Бугарија,
Калина Емануела Ретисан - Романија, Асуман Несибе - Турција, Мерсини
Морелели-Какурис - Грција и Кате Ацевска - Македонија) .

На Собирот на библиотекарите од балканските земји беше промовирана
публикацијата Хилшrдарскu тефетер од 18. век, фототипско издание (учесници :
проф. д-р Александар Младеновиќ, дописен член на САНУ и проф . д-р Борјана
Христова од Народната библиотека "Св. Кирил и Методиј" - Софија). Публи
кацијата е подготвена во соработка на археографските збирки на Народната
библиотека на Србија и Народната библиотека "Св . Кирил и Методиј" - Софија.
Ракописите претставени во публ11кацијата се одраз на словенско-бугарската
историја и се напишани на народен јазик и кирилица. Во публикацијата се заста
пени многу лични имиња, а меѓу другите јазици на кои се напишани ракописите
беше споменат и македонскиот јазик . Книгата на хиландарските ракописи е важна
за истражување на лексиката и ономастиката на балканските јазици. Подгот
вувањето и издавањето на оваа книга е документирана потврда и пример за
меѓубиблиотечна соработка и покрај економските и политичките случувања на
балканските простори.

НОВА КНИГА: МЕНАДЖМЕНТ КВАЛИТЕТОМ И ЖИВОТНОМ
СРЕДИНОМ ISO 9000:2000(QMS) I ISO 14000:1996 (ЕМЅ) од проф.др. Ратко
Узуновиќ во издание на Југословенско здружение на стандрдизација и квалитет -
ЈУСК/2001.
Публикацијата претставува придонес во областа на организационите
системи и се базира на искуствата од производствените организации. Ја третира
проблематиката за менаџмент со квалитетот и животната средина.

11 6

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

УДК 025.3:004]:006.3

ИЗВЕШТАЈ

од реализираниот семинар на тема: Почешен курс за зпиознавпње
со сi71андардо~и УНИМАРК .

Меѓународниот сшандард УНИМАРК претставува универзален
формат за машински читливи библиографско-каталошки записи и овозмо
жува библиографско-каталошки опис на библиотечен материјал и размена
на библиографско-каталошки записи помеѓу национални и меѓународни
библиографски центри. Интересот за присуство на семинарот како и мисле
њето на опфатените учесници само ја потврдија констатираната потреба од
запознавањето со сшаидардоzи УНИМАРК со оглед дека претставува
истиот задолжителна професионална надградба за библиотекарите од сите
видови библиотеки во Република Македонија.
Карактерот на ова прашање го димензионираше бројот на учесни
ците и етапите на реализација на семинарот во еден релативно стеснет вре
менски простор. Имено, овие компоненти требаше да се усогласат со бројот
на персоналните компјутери со кои располага центарот за обука на библио
текарски кадар . Поради тоа, семинарот се одржа во три етапи од по 5
работни дена:

1 - 27.5. до 31 .5. 2002
11 - 10.6. ДО 14.6.2002

. 111 - 17.6. ДО 21.6.2002

Семинар одржан од 27.5 . до 31.5.2002 година

На семинарот што се одржа од 27.5. до 31.5. 2002 година , присуству
ваа вкупно девет библиотекари од следниве високошколски и специјали
зирани библиотеки: Републички завод за статистика ; Архив на Македонија ;
Технолошки факултет; Електромашински факултет; Институт за земјот
ресно инженерство и инженерска сеизмологија; Алкалоид АД-Скопје; Фа
култет за музичка уметност; Институт за фолклор"Марко Цепенков" ; Ин
ститут за национална историЈ а.

117

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

На семинарот теоретски и практично беа реализирани следниве
содржини:

1. Каталогизација на монографски публикации - предавач Тамара
Стефановска;

2. Каталогизациј а на статии и прилози - предавач Елизабета Стој
менова;

3. Каталогизација на периодични публикации - предавач Љубица
Богојевска;

4. Каталогизација на музички материјали - предавач Елени Нова
ковска;

5. Каталогизација на некнижна граѓа (картографски, ликовни ма
теријали: цртежи и графики) - предавачи Николина Петру
шевска и Искра Димитрова.

Во теоретскиот и практичен дел од семинарот беа вклучени и след
ниве стручни библиотечни работници: Валентина Дојчиновска, Софче
Марковиќ, Наташа Бунтевска и Македонка Ричковска.

Предавачите на семинарот се стручни библиотечни работници од
НУБ "Св. Климент Охридски" Скопје.

Семинар одржан од 10.6. до 14.6.2002 година

На семинарот одржан од 10.6 до 14.6. 20()2 година, присуствуваа биб
лиотекари од следниве библиотеки: Народна библиотека " Гоце Делчев" -
Велес; Народна библиотека "Гоце Делчев" - Штип; Народна библиотека
"Кочо Рацин" - Тетово; Народна библиотека "Тане Георгиевски" - Ку
маново; Народна библиотека"Борка Талески" - Прилеп; Народна библио
тека " Браќа Миладиновци" - Скопје; Библиотека при МАНУ.

Поради зголемен интерес за предметот на семинарот некои народни
библиотеки до организаторот се обратија со барање да им се дозволи при
суство на повеќе библиотекари од нивните библиотеки. Така од народните
библиотеки во Велес и Скопје присуствуваа по три, а од МАНУ двајца биб
лиотекари.
Семинарот се одвиваше според усвоената програма . Имено, пред
видените програмски содржини се реализираа за пет работни дена .

1. Каталогизација на монографски публикации - предавач Тамара
Стефановска;

2. Каталогизација на статии и прилози - предавач Елизабета Стој
менова;

3. Каталогизација на периодични публикации - предавач Љубица
Богојевска;

118

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Хроника

4. Каталогизација на музички материјали - предавач Елени Но
.ваковска;

Во реализацијата на теоретскиот и практичен дел од семинарот беа
вклучени и следниве стручни библиотечни работници: Валентина Дојчи
новска, Софче· Марковиќ, Наташа Бунтевска и Македонка Ричковска.

Предавачите на семинарот се стручни библиотечни работници од
НУБ "Св. Климент Охридски " Скопје .

Семинар одржан од 17 .6. до 21 .6.2002 година

На семинарот одржан од 17.6. до 21.6.2002 година , присуствуваа биб
лиотекари од следниве библиотеки: Народна библиотека "Искра" - Кочани;
Народна библиотека "Димитрија и Константин Миладиновци" - Струга;
Народна библиотека "Благој Јанков-Мучето"- Струм·ица; Народна библио
тека "Вук Караџиќ" - Гостивар; Библиотека при МАНУ.

Програмските содржини и методските единици се реализирани за
пет работни дена според усвоената програма за семинарот.

1. Каталогизација на монографски публикации - предавач Тамара
Стефановска;

2. Каталогизација на статии и прилози - предавач Елизабета Стој
менова;

3. Каталогизација на периодични публикации - предавач Љубица
Богојевска;

4. Каталогизација на музички материјали - предавач Елени Но
ваковска;

Во реализацијата на теоретскиот и практичен дел од семинарот беа
вклучени и следниве стручни библиотечни работници: Валентина Дојчи
новска, Софче Марковиќ, Наташа Бунтевска и Македонка Ричковска.

Предавачите на семинарот се стру~ни библиотечни работници од
НУБ "Св. Климент Охридски" Скопје .

119

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

За учесниците на семинарот "Почетен курс за совладување на с~иаи
дардош УНИМАРК" е подготвен прирачник "Почетен курс за совладување
на стандардот УНИМАРК".
Во подготвувањето на ова прирачно помагало учествуваа: Тамара
Стефановска; Елизабета Стојменова; Љубица Богојевска; Елени Но
ваковска; Николина Петрушевска и Искра Димитрова.
Прирачникот го уредија: м-р Стана Јанковска; Миле Бошески -
библиотекарски советник; Ленка Стојанова - виш библиотекар.
По завршувањето на семинарот обавен е разговор со учесниците за
прашања во врска со самиот семинар и полезноста од ваквиот метод на пре
несување на знаења. Притоа, од учесниците на семинарот едногласна беше
оценката дека организацијата беше извонредна , а предавачите одговорно и
крајно професионално ги реализираа програмските содржини. Беше конста
тирано дека овој вид стручно оспособување треба да е многу поприсутен во
библиотечната практика , пред се поради специфичната состојба во која се
наоѓа библиотечната дејност заради отсуството на институционално обра
зование на библиотечен кадар.

Преiлед на библиошеки оiiфашени со се.минарти

1. Народиа библитиека "Браќа Миладииовци 11 - Cкoiije
2. Народиа библиошека "Вук Караџиќ " - Гociiiuвap
3. Народна библиошека "Борка Талески " - Прилеii
4. Народна библио~иека "Гоце Делчев 11 - Велес
5. Народна библиошека "Таие Георiиевски 11 - Куманово
6. Народиа библиошека "Кочо Рации" - Те~иово
7. Народна библиошека "Гоце Делчев 11 - Шiiiuii
8. Народиа библиошека "Блаiој Јанков-Мучеiио 11 - С~ирумица
9. Народна библио~иека "Искра " - Кочаии
10. Народна библиошека "Димширија ll Koнciiiaнiiiuн Миладиновци " -

Ciupyia
11. Библиошека iipu МАНУ
12. Библиошека iipu Реiiубличкио~и завод за ciuaiuuciuuкa
13. Библиошека iipu Архив на Македонија
14. Библиошека iipu Технолошки фaкyлiiieiu - Cкoiije
15. Библиошека ири Eлeкiupoi,tatUU1lCKll факулzиеш - Скоије
16. Библиошека ири ИЗИИС
17. Библиошека iipu Алкалоид АД-Скоiiје
18. Библиошека iipu Факул~иеш за музичка yмeiiiнociu-Cкoii.je
19. Библиошека ири Ипсzишиуш за фолклор "Марко Цеiiеиков "-Cкoiije
20. Библиошека iipu Инсшишуш за национална исшорија

Кординатор за реализација на семинарите
Миле Бошески

120

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

УДК 025.5( 497.7)(063)

СЕМИНАР ЗА БИБЛИОТЕКАРИ
"УНИВЕРЗАЛНА ДОСТАПНОСГ ДО ИНФОРМАЦИИ И ДО
КУМЕНТИ"

3 - 7.6.2002 година

Место на одржување: Народна и универзитетска библиотека "Св. Климент
Охридскиг" - Скопје

ИЗВЕШТАЈ
за одржаниош семинар
"УНИВЕРЗАЛНА ДОСТАПНОСТ ДО ИНФОРМАЦИИ
И ДОКУМЕНТИ"

Прашањата за универзалната достапност до информации и до
кументи се актуелни и значајни за библиотеките, зашто тие претставуваат
традиционално вклучени сегменти во преносот на знаењата. Со цел да одго
ворат на информативните потреби на своите корисници, неопходно е перма
нентно стручно оспособување на библотечниот кадар за совладување на но
вите технолошки можности за користење на расположивите информациски
ресурси што се создаваат во земјава и светот. Овие прашања беа моти
вирачки за одржување семинар, насловен - Универзална досiiiаиносш до ин
формации и докуменzии.
Семинарот се одржа 3-7.6.2002 година , при што е користена инфор
матичката опрема на Центарот за обука на библиотекари и корисници во
Библиотеката.
На семинарот беа изложени сите аспекти кои придонесуваат за подобру
вање на достапноста до информациите и примарните документи генерирани
насекаде во светот, преку следниве тематски предавања од едукативната
програма:

1. Универзална достапност до информации и документи
(програми UNISIST и UAP) - предавач Ленка Стојанова

2. Извори на информации (поделба , информациски барања, начини за
добивање информации) - предавач Миодраг Дадасовиќ

12 1

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

3. Библиотечни каталози, пребарување на библиотечни каталози, тер
миналско пребарување на COBISS/OPAC - предавач Маја Грозда
новска

4. Организација и дејности на информациската служба во библиотека
Рефералниот центар во функција на обезбедување на информации и
документи - предавач Ленка Стојанова

5. Пребарување и користење компјутерски бази и банки на податоци,
Интернет, пребарување на библиографски информации во CO-
BISS/OPAC преку Интернет - предавач Оља Димитровска

6. Пребарување и користење на библиографски информации во CO-
BISS/OP AC за Wiпdows и бази на цеде-ром и банки на податоци - пре
давач Миодраг Дадасовиќ

7. Национално и меѓународно меѓубиблиотечно зајмување на до
кументи - предавач Василка Христова

8. Корисници на информации и документи. Едукација на корисниците
на информации - предавач Ленка Стојанова

9. Препораки ( стандарди) за обликување на сериски изданиј а, магис
терски трудови и докторски дисертаци. Меѓународни стандарди
зирани системи за означување на публикации (идентификатори) ,
ИСЕН и ИССН - предавач Злата Талаганова

10. Стандардизација, следење и евалуација на работата во информацис
ката служба - предавач Ленка Стојанова

Програмата за семинарот беше доставена до повеќе библиотеки од
Македонија. Учеството го потврдија и го следеа 17 библиотекари од след
ниве библиотеки:

1. Градска библиотека "Борка Талески" - Прилеп
2. Народна библиотека "Тане Георгиевски" - Куманово
3. Библиотека при Природонаучниот музеј на Македонија - Скопје
4. Електротехнички факултет - Скопје
5. Институт за национална историја - Скопје
6. Народна библиотека" Кочо Рацин" - Тетово
7. Библиотека "Браќа Миладиновци" - Скопје
8. Природно-математички факултет - Институт за хемија - Скопје
9. Природно-математички факултет - Институт за географија - Скопје
10. Природно-математички факултет - Институт за математика - Скопје
11. Природно-математички факултет - Институт за биологија - Скопје
12. Природно-математички факултет - Институт за математика - Скопје
13. Народна библиотека "Вук Караџиќ" - Гостивар
14. Библиотека "Гоце Делчев" - Штип

Предавањата и практичниот дел од семинарот ги реализираа биб
лиотекари кои се вклучени во информациските процеси во Народната и уни
верзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" - Скопје.

122

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

Врз основа на разговорите со библиотекарите и сознанијата на пре
давачите и организаторите, може да се даде следнава констатација:

• Со оглед на покажаниот .интерес и пријавувањето на библиотекарите
за учество, уште еднаш се потврдува потребата за тековно одржу
вање на семинари од областа на информациската дејност;

• Учесниците на семинарот изразија позитивно мислење за изборот на
содржините и начинот на нивното презентирање, што го потврдија
со своето постојано присуство и активно учество во работата;

• Одржувањето на семинарот придонесува за координирано дејству
вање и меѓубиблиотечна соработка , како и соработка со Реферал
ниот центар, особено во обезбедувањето на информации и доку
менти од странски бази/банки на податоци.

Со цел содржините на семинарот да станат практично применливи во
работата на библиотеките, беше подготвен прирачник II Универзална
досшаiiиосш до информации и докумепши".

Во рамките на семинарот за универзална достапност до информации
и документи беше организирана еднодневна работилница II Меiународни
сшандардни сисшеми за иденшификација на наслови на изданија".
Работилницата беше наменета за претставници од македонските
книгоиздателства кои соработуваат со Агенцијата за ИСБН и Центарот за
ИССН на Република Македонија.
Издавачите се запознаа со функцијата и примената на меѓународните
нумерички системи за идентификација на наслови на изданија што претста
вува обврска за нивно учество во градењето на меѓународните бази на пода
тоци за размена на информации.
Теоретскиот и практичниот дел од работилницата ги реализира
Злата Талаганова, виш библиотекар во Народната и универзитетска биб
лиотека "Св. Климент Охридски" - Скопје .

Во работата на работилницата учествуваа 14 претставници од 12
книгоиздателства (Македонско фармацевтско друштво , Министерство за
животна средина и просторно планирање (2), Македонски центар за
меѓународна соработка, Управа за хидрометеоролошки работи - Скопје,
Друштво за наука и уметност - Битола , Друштво за наука и уметност -
Прилеп, "Просветно дело" АД - Скопје, Редакција "Трибина", Електротех
нички факултет - Скопје, Здружение "Романо Ило" - Скопје , Логос - А (2) и
Влабор - Скопје) .
За учесниците на работилницата беше подготвен прирачен матери
јал со информации за меѓународните идентификациски броеви и нивната
примена при печатењето на публикациите.

Ленка Стојанова

123

Б.иблиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

УДК 02:378(489.11)

ПРЕЗЕНТАЦИЈА НА ИСКУСТВАТА ОД ПРЕСТОЈОТ
ВО ДАНСКА ВО РАМКИТЕ НА ПРОЕКТОТ
"РАЗВОЈ НА ИНТЕГРИРАН АКАДЕМСКИ
БИБЛИОТЕЧНО-ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМ"

TEMPU Ѕ ЈЕР - 13577-98

Summary

А visit to tl1e Royal Scl1ool of Libгary and Infoгmatic Science in Copen-
l1agen is discгibed. An overview of its function, pгofesionals and students depart-
ments, libt·aгy work, libгaгy and infoгmation systems is given. Tl1e ѕрасе is takes аѕ
well аѕ the f"unds and catologues аге looked in, too.

Данската кралска школа за библиотекари своето име го преименува
во Кралска школа за библиотечни и информациски науки. Во 1997 година
прераснува од висока школа и добива статус на факултет. Во 1999 година на
факултетот освен што има дипломски студии се воведуваат постдипломски
(магистерски и докторски) .

Факултетот во договор со државата за секој редовен студент прави
финансиски договор за покривање на редовните студии. Студирањето трае
3,5 години од кои последниот семестар е практична работа во библиотеките,
институтите на факултетот, во библиотеката и на многу други места.

Високостручниот кадар на факултетот брои околу 70 вработени и
уште толку помошни асистенти. Школата годишно запишува околу 900 сту
денти. Има свој огранок во Јужна Данска-Алборг. На факултетот се
запишуваат студенти претежно од Данска, Шведска и од Норвешка. Ова се
нарекува заеднички Скандинавски библиоi"ii.ечно-образовен сисГием . Заедно
со студентите од Алборг бројката изнесува околу 1500. Во оваа школа
годишно поминуваат околу 4800 вонредни студенти од целиот свет во рам
ките на различни форми на образование. Курсеви, семинари, меѓународни
конференции и многу други едукативни форми во рамките на овој факултет
нудат професионални едукации за дооформување на библиотекари, библио
текари-асистенти, библиотекари-документаристи и друго.

124

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

На факултетот функционираат три оддели и повеќе институти и
центри за наука од областа на библиотекарството и информативните науки.

Одделот за Информаu,.иски сшудии ги опфаќа: традиционалните
предмети од областа на библиотекарството почнувајќи од каталогизација па
се до информациските пребарувања и информативните комуникации, како и
учење на далечина и електронско издаваштво. Во рамките на овој оддел се

. . . .

користат на.1современа компјутерска технологија КОЈа е достапна до ис-
тражувачите, студентите и до високостручниот кадар. Директор на овој од
дел за информациски науки е г-ѓа Мона Метсен. Во рамките на овој Оддел
има Институт за информациско-технолошки и мултимедиски развој кој е
наменет за студентите и високошколскиот персонал. Раководител е госпо
динот Хакон Лун.

Во истиот овој оддел дејствува и Институт за информациски студии,
каде што се сретнавме со господинот Ханс Андерсен кој е главен ИТ(IТ)
консултант на високостручниот кадар . Во Компјутерскиот центар го подгот-

. .

вува целокупниот електронски материЈаЛ за едукација на студентите, потре-
бен за одредени предмети во наставата. Поточно копира и селектира матери
·јал од програмите на Си-Ен-Ен (CNN), како што се разни политички ин
тервјуа и конференции и овој материјал го става на компакт дискови и
видеокасети. Во својата датотека внесува податоци од одредени книги, вес
ници со целосни содржини, слики. Во работата користи шест персоналци,
видеорикордер, рикордер за компакт дискови, звучен рикордер, скенер за
фотографии и транслитер за негативи. Материјалот што го подготвува се
користи по пат на селекција во предавалната која е опремена со видео
камери, озвучена е и има големи екрани. Овој материјал се користи во
процесот на наставата. Некои од предавањата се снимаат и се користат дома
во случај на отсуство или ел.

Вториот оддел е оддел за Библиотечен менаџмент, фокусиран на ор
ганизацијата и раководењето на библиотечните институции. Поточно изу
чување и истражување, обука за водење политика на менаџментот во биб
лиотеките, за електронските библиотеки и за библиотечниот развој.

Третиот оддел е формиран во 1998 година и тоа е оддел за Култура и
медијални студии. Поточно е оддел за Културно-политички науки, кој прес
тавува нов чекор кон квалитетното истражување на културната политика на
Данска. Овде заедно со научно-истражувачките работници работат и студен
ти на разни проекти со цел да се развие нова наука за културно-политичките
програми и инициЈативи.

Во рамките на Факултетот постои и центар за информетрички сту
дии-библиометрички. Основан е во 1996 година и негова цел е да ги генерира
резултатите од истражувањата од областа на теоријата и методологијата на

125

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хротша

информативното пребарување и истовремено врши оценување на истра
жувачките резултати на менаџментот, бизнисот и на социјалната интелеген
циЈа како интердисциплинарна наука во рамките на оваа школа.

На Факултетот има и библиотека која ги опслужува своите студенти.
Целокупниот фонд на оваа библиотека е од областа на библиотекарството,
библиотекарската документација и информациски науки. На on line може да
се види целокупниот материјал во библиотеката. Поточно библиотечниот
каталог е пренесен на ОПАК (ОР АС), кој ги содржи сите наслови на пери
одичните публикации и околу 65% од книгите од областа на библиоте
карството, наслови на одредени колекции. Доколку им е потребна книга што
не е во оваа библиотека, тие можат преку мрежата да пребаруваат во други
библиотеки во цела Данска и компјутерски да ја извршат нарачката . Дан
скиот библиотечен систем срункционира централизирано, (тоа значи дека
сите библиотеки во Данска па дури и најмалите школски, селски, приватни и
библиотеки од разни институции) се врзани на системот ДАНБИБ (DAN-
BIB).

Во библиотеката при Факултетот функционира системот ТИНЛИБ
(TINLIB), на кој можат да се видат трите бази на податоци ЛИСА - LISA (Li-
bra1y and Information Science Abstracts) и Нордиск ЕДИ-Индекс - Nordisk
BDI-Indeks и библиотечен каталог.

Нордискиот индекс БДИ е име на автоматизирана база во групата
која содржи заедничка обработка на данска, шведска и норвешка литера
тура. Околу 30 ООО наслови се обработени на овој начин за последните 20
години.

Книгите и колекциите во оваа Библиотека како и во другите биб
лиотеки се класифицирани според Данскиот децимален систем DK5, којшто
е адаптација на Дјуевиот систем, УДК и на Англо-американскиот систем.

Студентите имаат пристап на 200 наслови од електронски списанија
следени на компакт дискови, на кои можат да читаат целосни текстови и ап
стракти. Книгите и списанијата се на слободен достап на читателите наре
дени на полици по предмети или по Дјуевата децимал:на класификација .

ТИНЛИБ е компатибилен и пребарлив на Интернет. Оваа библио
тека преку мрежата ДАНБИБ е поврзана со сите библиотеки и информа
тивни центри во Данска. Во Данска има околу 4000 библиотеки. Системот
покажува каде е на користење одредена книга и колку време се користи.

Во библиотеката има збирки кои се однесуваат на корекцијата ЛИС,
енциклопедии на разни јазици и многу библиографии. Материјалот се

126

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

користи во нивните читални бидејќи не се позајмува надвор. Читателот може
да копира се што сака бесплатно. Книгите и списанијата се на достап на
читателот и се наредени по Дјуевата децимална класификација.
УДК не се користи многу често во општата употреба, најмногу
користат според абецедата, според наслов или според предметна определ
ница . Ова е попрактично за користење на студентите.

Странските списанија се купуваат врз база на динамичноста односно
експлоатираноста и доколку следната година одреден . наслов не се користи
многу тие воопшто не го купуваат.

Во програмата имавме организирана посета во Denissh Naciona] Li-
brary Autority, која се наоѓа на улицата со најинтересните кафулиња во Ко
пенхаген. Тука се сретнавме со Кристен Струнк, којашто ни кажуваше за
функционирањето на ова централно координативно тело на ниво на држа
вата. Оваа институција е независна и преставува советодавно тело на Мини
стерството за култура за целокупниот библиотечен централен систем во
Данска.

Интересен податок за нас беше изработката на метадата-базата и
ауторити фајл (базата на нормативните единици) како дел од овој проект.

Во понатамошниот престој во Данска ја видовме Данската кралска
библиотека Danish Royal Library-Black Diamond, која преставува амалгам на
необичното архитектонско решение, спој на старата кралска библиотека и
најновото модерно здание кое претставува симбол на новиот милениум.

Основањето на Библиотеката е во почетокот на XIX век. Стариот
фонд во оваа библиотека е среден по специфична Данска кралска сис
тематика, која се разликува од сите други. Фондот содржи многу стари книги
(коишто се напишани на дански јазик), дури и од XIV век.

Библиотеката зафаќа простор од 40 ООО м2, има седум ката и многу
интересно архитектонско решение. Има две посебни читални со 320 седишта,
специјализирани читални, референтни читални и читална за периодика. Од
особена важност се одделите за ориенталистика и еврејската збирка, јапон
ската збирка библиотечен материјал, и најмногубројните збирки на данска
литература (21 ООО ООО) , музичка збирка, одделение за картографија и лик
овна уметност. Во овие оддели корисниците се опслужуваат самостојно
бидејќи е целокупниот материјал на достап на читателот а воедно користат
пребарување на компјутер како и Интернет. Во рамките на Библиотеката
функционираат и простории за конференции, концерти, изложби, промоции,
чијшто капацитет изнесува околу 600 седишта.

127

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

Автоматизираната база Рекс (REX) нуди големи можности за преба
рување на фондовите на оваа библиотека. Доколку ја нема бараната книга
во оваа библиотека корисникот има можност да види каде е слободна оваа
книга и за колку дена ќе биде во можност да се достави во оваа библиотека.

Интересен податок е и тоа дека секое полнолетно лице граѓанин на
државата има право на бесплатно користење на услугите од библиотеката;
поточно може да позајмува и литература за користење надвор од библиоте
ката.

128

Надица Нечковска, библиотекар
НУБ "Св.Климент Охридски " - Скопје

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Хроника

УДК 02(497.7)(079.1)

ТРЕТ РЕПУБЛИЧКИ НАТПРЕВАР "МЛАДИ БИБЛИОТЕКАРИ"

( одржан на 8.11.2002 година)

Градската библиотека "Браќа Миладиновци" во Скопје беше дома
ќин на третиот Републички натпревар "Млади библиотекари" . На натпрева
рот зедоа учество членови на народните и на училишните библиотеки во Ре
публика Македонија, кои освоиле едно од првите две места на општинските
натпревари одржани истата година. Имено, врз основа на одлуката на
Извршниот одбор на БДМ, беше распишан Конкурс за организирање и
спроведување на општинските натпревари во текот на месецот септември
2002 година . Носители и организатори на овие натпревари беа народните
библиотеки. Победниците на општинските натпревари се здобија со право да
учествуваат на Републичкиот натпревар, кој се одржа на 8.11.2002 година во
Градската библиотека "Браќа Миладиновци" во Скопје.
На третиот по ред Републички натпревар "Млади библиотекари"
одржан во Скопје , учествуваа вкупно 28 натпреварувачи, членови на народ
ните и училишните библиотеки во Република Македонија.
За регуларноста на натпреварот и за доследното применување на
Правилникот за ова натпреварување се грижеше посебно формирана ко
мисија од ИО на БДМ, во состав: Магдица Шамбевска - претседател, НУБ
"Климент Охридски" - Скопје; Орхидеја Јаневска - член, Градска библиотека
"Браќа Миладиновци" - Скопје; Јелица Мариќ - член, библиотекар во учи
лишната библиотека при ОУ"Рајко Жинзифов" - Драчево; Јулија Темелкова
- член, Градска библиотека "Браќа Миладиновци" - Скопје; Соња Цоневска
член, НУБ "Св. Климент Охридски " - Скопје.
Според Правилникот, натпреварот беше анонимен. Секој натпрева
рувач пред почетокот на натпреварот на посебен образец ги депонираше
личните податоци како и шифрата под која ќе се натпреварува. Пополнетите
обрасци во затворени пликови беа доставени до Комисијата . Секој натпре
варувач доби посебно подготвен прашалник кој содржеше 24 прашања и
бројот на минималните и максималните бодови за дадените одговори.
Прашалникот беше подготвен од Комисијата за спроведување на натпрева
рот.

129

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

Врз основа на постигнатите резултати Комисијата констатира дека
натпреварувачите главно покажаа солидно познавање на материЈата оп
фатена со анкетниот прашалник.
Врз основа на освоените бодови Комисијата подготви ранг листа на
прво, второ и трето рангираниот натпреварувач.

Првото место со вкупно освоени 150 бода и припадна на Рената
Џотова - член на н11родната библиотека 'Тоце Делчев" - Гевгелија.
Второто место со вкупно освоени 145 бода и припадна на Александра
Меновска - член на училишната библиотека при ОУ "Рајко Жинзифов"
Драчево - Скопје.
Третото место со вкупно освоени 140 бода и припадна на Ана
Франгова - член на училишната библиотека при ОУ "Јан Амос Коменски"
Скопје.
За освоеното прво, второ и трето место натпреварувачите добија
посебни дипломи а останатите учесници добија благодарници за учество · на
третиот Републички натпревар "Млади библиотекари". Дипломите и благо
дарниците на натпреварувачите им ги врачи Миле Бошески, претседател на
БДМ.
Претседателот Миле Бошески во име на организаторот на натпрева
рот, Библиотекарското друштво на Македонија , искажа посебна благодар
ност до НУБ "Св . Климент Охридски" за помошта во книги кои им беа до
делени на натпреварувачите; благодарност до компанијата "Дал Мет Фу" од
Скопје која обезбеди закуска за натпреварувачите; благодарност до народ
ните библиотеки кои зедоа учество во реализацијата на општинските нат
превари и посебна благодарност до Градската библиотека " Браќа Милади
новци" како домаќин на Републичкиот натпревар.
Натпреварот помина во пријатна атмосфера за која се погрижија
домаќините на Градската библиотека "Браќа Миладиновци " - Скопје и ор
ганизаторот на натпреварот Библиотекарското друштво на Македонија.

130

Комисијата за спроведување
на натпреварот

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хроника

УДК 02:061.23(497.7)(061)

ИЗВЕШТАЈ
за активностите на Библиотекарското друштво на Македонија
за мандатниот период 2000-2002 година

Библиотекарското друштво на Македонија во изминатиов мандатен
период своите активности главно ги фокусира на трансформирањето на
Друштвото во флексибилна, мобилна и професионално ефикасна асоција
ција на библиотекарите и библиотечните институции во Република Маке
дониЈа.
Тргнувајќи од овие основни определби, Извршниот одбор на
Друштвото уште на својата прва седница, имајќи ја во вид дотогашната ор-

. .

ганизациона поставеност и нериното влиЈание врз остварувањето на зада-
чите и функциите кои се во доменот на оваа библиотечна асоцијација, донесе
одлука наместо формирање постојани комисии за однапред утврдени пра
шања, Друштвото во иднина да дејствува мобилна и правовремено, а актуел
ните прашања да се решаваат преку проекти и стручни тимови со конкретна
задача, време и очекувани резултати.
Така во периодот 2000-2002 година, пред ресорното министерство беа
пријавени следниве проекти: Издавање на стручното гласило на БДМ "Биб
лиотекарска искра" ; Дефинирање македонска библиотекарска терминоло
гија; Организирање средба на балканските библиотекарски асоцијации и
конституирање Балканска библиотекарска асоцијација; Формирање и одр
жување музејска поставка "Историскиот развој на библиотекарството на
почвата на Македонија" ; Одбележување на 23 април - Светскиот ден на кни
гата и авторското право и ден на библиотекарите на Македонија; Органи
зирање редовно изборно собрание на БДМ во 2002 година.
Дел од овие проекти се прифатени и потпишани се договори со ре
сорното министерство за обезбедување финансиски средства за нивна реали
зациЈа.
Покрај овие проекти Извршниот одбор и даде поддршка на Светлана
Марковиќ да продолжи со подготвувањето на монографијата по повод 50
годишниот јубилеј на Друштвото одбележан во Ј 999 година. Од подгот
вувачот на оваа монографија досега немаме никаква информација за соглед
бите и очекувањата за нејзиното обзнанување и можеби е крајно време ( со

131

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хрони,ш

оглед дека се приближува друг јубилеј од 60 години) да се преземат одредени
конкретни активности од ИО за дефинитивно решавање на ова прашање.
Еден релативно подолг период во прогрRмските задачи на Дру
штвото и НУБ "Св. Климент Охридски" - Скопје перманентно се присутни
прашањата за институционализирање на стручното образование на библио
текарски кадар во Република Македонија и примената на едукативни форми
за негово стручно оспособување. Во таа насока ИО на Друштвото во изми
натиов мандатен период одново го актуелизира прашањето за стручните
библиотекарски испити пред централната матична институција НУБ "Св .
Климент Охридски" - Скопје . Доколку оваа институција до крајот на оваа
2002 година ги донесе Правилникот, Планот и Програмата за подготовка и
полагање на стручни библиотекарски испити и доколку истите добијат
поддршка од библиотечната јавност и секако ресорното министерство за
оваа дејност, веќе од идната година можеме да очекуваме, конечно и во
нашата Република да заживее една институционализирана едукативна форма
во рамките на библиотечната дејност .

На 19.10.2001 година се одржа 28. редовно годишно Собрание на
БДМ. На собранието беше одново актуелизирано прашањето за реализаци
јата на идејниот проект за СИНТИМ во Македонија. Со право беше иска
жана загриженост на библиотечната јавност од маргинализирањето на ова
прашање од страна на државата и несоодветниот третман на ова витално
прашање не само за развојот на библиотечната дејност туку' уште повеќе за
неговата соодветна партиципација во доменот на општиот општествен раз
вој и улогата на информацијата во таа насока како ресурс од капитално
значење . Собранието формира комисија со задача, да подготви информација
која ќе биде доставена до Министерството за култура, Министерството за
образование и наука , Министерството за финансии, Комисијата за култура
при Парламентот на Р. Македонија и до НУБ "Св. Климент Охридски "
Скопје како централна матична институција за библиотечната дејност. Ком
петентно подготвената информација од м-р Стана Јанковска, програмски
директор на НУБ "Св. Климент Охридски " , Комисијата ја разгледа и даде
полна поддршка . На дописот и информацијата доставени до наведениве
адреси во декември 2001 година , до одржувањето на денешново собрание
немаме никаков одговор. Ова само уште еднаш го потврди односот на одго
ворните субјекти за ова прашање и на некој начин ја најавува неизвесноста
во однос на имплементирањето на библиотечно-информативниот систем во
земЈата.
Целокупната состојба околу ова прашање не наведува на единствен
заклучок дека библиотечните инс·титуции и Библиотекарското друштво, не
маат повеќе простор за маневрирање и дека треба час поскоро да ја
преземат одговорноста во свои раце и конечно да преземат чекор кој ќе води
кон дефинитивно разрешување на овој гордиев јазол.
Еден подолг период во библиотечната јавност беше во циркулација
размислувањето за промена на името на единственото стручно гласило

132

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Хрон.ика

"Библиотекарска искра 11 • По извршените консултации со Издавачкиот
совет, на една од своите седници Извршниот одбор донесе одлука во иднина
списанието на Друштвото да излегува под називот Библиотекарство. Исто
така, извршени се одредени промени од концепциски аспект, промени во
опсегот на содржините и прашањата што можат да бидат предмет на
списанието, како и промени на физичката структура и формата, која е усо-

. .

гласена со слични списани1а од оваа де1ност во светот.

Во одредувањето на стратешките задачи на Извршниот одбор на
БДМ за мандатниот период 2000-2002 година значајно место му припадна на
прашањето за утврдувањето македонска библиотекарска терминологија. За
таа цел беше формирана комисија во состав: Павлина Наскова-Ежова
претседател, Стана Ј анковска и Поликсена Матковска - членови. Покрај
членовите на комисијата во дефинирањето на концепцијата за работа нако
мисијата нивно учество имаше и Одделот за развој на библиотекарството
при НУБ 11 Св. Климент Охридски 11 -Скопје. Првичните сознанија наведуваа
на заклучокот дека сме исправени пред многу сложен и комплексен проблем,
кој бара долгорочен и високопрофесионален ангажман на компетентно
стручни библиотечни работници. По ова прашање беа потребни допол
нителни сознанија и искуства од работата на вакви комисии во другите

. .

соседни зем1и, кои подолг период посветуваат знача1но внимание на ова
прашање.

Во текот на месецот април 2002 година беше реализирана средба со
колеги од Националната библиотека на Србија. Врз основа на стекнатите
сознанија од средбата со колегите од Националната библиотека на Србија и
остварените контакти со МАНУ, Комисијата за дефинирање македонска
библиотекарска терминологија на својата последна седница го донесе след
ниов заклучок: Со оглед на комплексноста на прашањето Комисијата му
предлага на ИО да се обрати до НУБ II Св. Климент Охридски" - Скопје и да
препорача во иднина ова прашање да претставува долгорочна програмска
задача на националната библиотека како највисоко професионално органи
зирана библиотечна институција , која е во можност професионално и одго
ворно да ја реализира оваа задача. ИО го разгледа предлогот на Комисијата
и во целост го поддржа. Притоа, беше констатирано дека БДМ со покрену
вањето на ова прашање изврши значајна професионална провокација во
библиотечната јавност и ги мобилизира интелектуалните и професионални
потенцијали на НУБ" Св. Климент Охридски" -Скопје да се посветат на ова
сериозно прашање не само од професионален туку и од национален интерес.
Исто така, слична средба е планирана и договорена со колегите од
Националната библиотека на Р. Бугарија. Оваа средба треба да се реализира
во текот на оваа година.

Во текот на 2001 година беше подготвен Правилник за организација
и спроведување на Републичкиот натпревар на млади библиотекари, членови
на народните и училишните библиотеки. На објавениот конкурс од Комиси-

133

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Хроника

јата за спроведување на натпреварот, за организатор на ова натпреварување
се пријави Народната библиотека "Народна просвета" од Берово во сора
ботка со Домот на културата "Димитар Беровски" од Берово. Извршниот
одбор одлучи да им го довери организирањето на Вториот републички нат
превар на библиотеката и Домот на културата во Берово. Натпреварот
успешно се одржа на 23.1] .2001 година.
По повод Денот на книгата и авторското право, а од 1997 година и
Ден на библиотекарите од Македонија, на 23 април 2002 година во соработка
со НУБ "Св. Климент Охридски" - Скопје беше организирано чествување,
на кое беше прочитана пораката на генералниот секретар на УНЕСКО а од
Р. Македонија ваква порака беше подготвена од познатиот македонски писа
тел Томе Арсовски.
На овој ден Библиотекарското друштво на Македонија организира
средба со Блажо Чулев, библиотекар од Народната библиотека "Феткин " во
Кавадарци, на која беше претставена неговата книга "Библиотечни
(не)прилики". За авторот и книгата зборуваше истакнатиот македонски пис
ател и наш колега Василе Димески, директор на Народната библиотека
"Борка Талески" од Прилеп.
Во изминатиот мандатен период Друштвото успешно ги реализира
сите активности кои се наметнаа со промените во платниот промет на
нашата држава . Така, Друштвото во ниту еден момент немаше застој во
доменот на финансиското работење, како и во останатите активности, од
аспект на нивната финансиска поддршка.
На предлог на Миле Бошески-претседател на БДМ, на десеттата
седница на Извршниот одбор беше донесена одлука за формирање соли
дарен фонд на Друштвото. Во образложението на предлагачот беше ис
такнато дека треба да биде овој фонд во функција на развојот на дејноста,
стручното оспособување на библиотечниот кадар и подобрување на ус
ловите за работа во библиотечната дејност. Оваа идеја беше едногласно
прифатена и поддржана од Извршниот одбор на БДМ. За дефинирање на
нормативниот дел на Солидарниот фонд на БДМ, формирана е комисија во
состав: Миле Бошески, Весна Арсова и Наташа Бунтевска. Комисијата
треба да подготви правилник, во кој ќе бидат поблиску регулирани условите
и начинот на формирање и користење на овој фонд.
Според Статутот на БДМ и Правилникот за доделување на награ
дата "Климентова повелба", на предлог на Комисијата за доделување на на
градата, Извршниот одбор распиша конкурс за доделување на наградата во
2002 година. Конкурсот беше објавен во весникот Дневник на 27 март 2002
година . Покрај тоа, одлуката за распишување на Конкурсот и текстот на
конкурсот беа доставени до сите библиотеки во Р. Македонија. На тој начин
беше обезбедено информирање на сите членови на БДМ за текот, условите
и за начинот на конкурирање за наградата "Климентова повелба". Комиси
јата во согласност со Правилникот и предвидените рокови од Конкурсот
успешно ги реализира своите задачи.

134

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Хрон.ика

Извршниот одбор го разгледа членството на БДМ во ЕБЛИДА и врз
основа на досегашните искуства од членувањето во оваа асоцијација (ниту
еднаш не е остварено присуство на некоја седница организирана од ЕБЛИ
ДА бидејќи трошоците за превоз секој учесник сам треба да ги обезбеди, и
ел.) донесе одлука да и предложи на НУБ II Св. Климент Охридски 11 -Скопје
(досега не е членка на ЕБЛИДА) во иднина таа да го преземе ова членство
(има траен извор на финансирање), а со оглед дека е седиштето на БДМ во
НУБ сите информации од интерес за Друштвото ќе бидат проследувани до
Извршниот одбор. Предлогот е прифатен од НУБ II Св. Климент Охридски 11 -
Скопје.
Заедницата на народни библиотеки еден релативно подолг период
има застој во својата активност. ИО на една од своите седници го покани
претседателот на Заедницата за да се запознае со состојбите во дејноста на
оваа асоцијација. Притоа, беа истакнати доста потешкотии околу трнасфор
мацијата на Заедницата според постојната законска регулатива. Набргу се
надеваме дека ќе се одржи собрание на Заедницата на кое ќе можеме по
блиску да се запознаеме со целокупниот амбиент што ја опкружува оваа
Заедница.
Во изминатиов мандатен период остварени се контакти со библиоте
карски асоцијации и библиотекари од соседните земји, како и со правни и
други субјекти во земјата по разни прашања од дејноста на Друштвото.
Извршниот одбор оценувајќи ја својата двегодишна работа на чело на БДМ,
со оглед на целокупниот амбиент во кој се остваруваше двегодишната ак
тивност, може да констатира дека покрај обезбедувањето континуитет на
одредени активности успеа со своето залагање да покрене прашања кои се од
витално професионално значење за библиотечната дејност, со што уште
еднаш потврди дека БДМ постепено но сигурно си го зазема стожерното
место во оваа деЈност.
ИО искажува благодарност до членството за укажаната доверба,
поддршката која ни беше овозможувана и разбирањето пред се од рако
водителите на народните библиотеки. Само така можевме успешно да го ре
ализираме мандатниот период 2000-2002 година.

Скопје , 28.6.2002

135

Претседател на БДМ
Миле Бошески

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Док.умеmТiи

УДК 02+069+930.25:004( 4:497 .7)(049.3)

НАЦИОНАЛЕН ИЗВЕШТАЈ ЗА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ЗА ПРОЕКТОТ ПУЛМАН

1. Организација на народните библиотеки

Дејноста на народните библиотеки е регулирана со посебен Закон за
библиотечната дејност во Република Македонија. Како самостојни правни
лица народните библиотеки изготвуваат сопствени програми за развој во
рамките на општата стратегија за развојот на библиотеките во Република
Македонија. Народните библиотеки ги следат потребите на корисниците и
водат самостојна набавна политика за комплетирање на библиотечните
фондови. Народите библиотеки се организирани во Заедница на народните
библиотеки и во рамките на Библиотекарското друштво на Македонија.
Дваесет народни библиотеки имаат статус на самостојни правни лица
финансирани од Министерството за култура на Република Македонија.
Дванаесет народни библиотеки имаат статус на здружени организациони
единици во рамките на други културно-образовни институции (најчесто до
мови на култура).
НУБ II Св. Климент Охридски 11 - Скопје е централна матична биб-
лиотека за Република Македонија и се грижи за стручниот развој на овие
библиотеки преку посебен Оддел за развој на библиотекарството во Репуб
лика Македонија (тел . ++389 2 115 177, локал 147, e-mai]: mile@nubsk.edu.mk,
раководител на Одделот).
Библиотеките во Република Македонија влегуваат во единствен
библиотечен систем и треба да функционираат во автоматизиран систем
преку реализацијата на проектот СИНТИМ/БИС. За да може да се пристапи
кон реализација на овој проект, отпочнато е со набавка на хардверска
опрема во народните библиотеки.
Во НУБ II Св. Климент Охрисдки II се автоматизирани сите стручни
процеси преку изна.~мувањето на словенечката програмска опрема за ав
томати КОБИСС, а веќе и некои од другите народни библиотеки се во фаза
на изнајмување на овој софтвер.

136

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Дoкyлte1-tiTlu

2. Планови и стратешки активности

- Стратешка активност во доменот на народните библиотеки е да
почнат да функционираат во единствен автоматизиран систем. Тоа може да
се реализира на два начина:

1. преку изнајмување на некој веќе постоечки софтвер (пр.
КОБИСС, по кој веќе се работи во неколку библиотеки) или

2. правење свој, национален, што би било најдобро решение.

- Дефинирање на статусот на народните библиотеки во рамките на
Националната програма на државата во доменот на културата, да се де
финираат изворите на финансирање, да се дефинираат задачите и обврските
на народните библиотеки во однос на локалната самоуправа и во однос на
државата.

- Прашање од национален интерес е прашањето за професионално
образован кадар зашто не се однесува само на народните библиотеки, туку
на сите библиотеки во државата. Според тоа, востановувањето на инсти
туционално образование на библиотечен кадар има стратешки карактер за
библиотечната дејност во Република Македонија.

3. Статистички податоци

КАДАР
всп 184
ссп 117
други 53
виши библиотекари и советници* 34
ВКУПНО 354

* Бројката е содржана во графата ВСП.

КНИЖЕН ФОНД
монографски публикации 2.674.832
сериски публикации 11.806 наслови

1 ПРОСТОР 1 20.319 квадратни метри 1

1 ЖИТЕЛИ 1.945.932

137

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // ДокуменiПи

4. Информациска и комуникациска технологија кај народните библиотеки

Преку фондацијата Отворено општество, 18 народни библиотеки
добија персонални компЈутери и една година бесплатно користење на Ин
тернет.

Народната библиотека во Битола целосно ги автоматизира биб
лиотечните процеси преку примената на програмата КОБИСС. Во фаза на
примена на овој софтвер се и народните библиотеки од Штип и од Скопје.
Од 2002 година и овие библиотеки ќе партиципираат во взаемната библио
графско-каталожна база во рамките на државата.
Останатите народни библиотеки имаат набавено персонални компју
тери кои не се поврзани во систем во рамките на државата.

5. Идни планови

- Овозможување единствен автоматизиран систем во рамките на
државата.

- Да се опремат со современа информатичка опрема која ќе им
овозможи учество во взаемната библиографска база во рамките на држа
вата.

- Достап до други информативни извори надвор од државата.
- Оспособувањето на кадарот да биде на 2 нивоа:

1. постојниот стручно да се оспособува преку семинари, кур
севи, предавања итн. во духот на потребите на информативното општество,

2. востановување редовно институционално образование во
рамките на универзитетите на државата.

- Обезбедување оптимален број вработени во НУБ во согласност со
потребите на средината во која дејствуваат. Според постојните стандарди во
државата, констатирано е дека недостасува високостручен кадар во народ
ните библиотеки.

- Кај одреден број народни библиотеки се појавува проблем со прос
торот, КОЈ е несоодветен и претствува сериозна пречка за успешно совладу
вање на задачите и функциите на народните библиотеки, како и за нивниот
раЗВОЈ.

138

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докум.етТtu

6. Клучни стандарди и правила
Националната библиотека во Република Македонија НУБ "Св. Кли
мент Охридски" - Скопје се грижи за примена на меѓународните стандарди
од доменот на библиотечно-каталошката обработка на библиотечните ма
теријали. Во РМ се применуваат следниве стандарди: ИСБД(М) - ISBD(M),
ИСБД(С) - ISBD(S), ИСБД(НМ) - ISBD(NВM), Водач за авторитетни и рефе
рентни единици (Guedelines fог authority and reference entries).
Постепено библиотечниот кадар се воведува во примена на стандар
дот УНИМАРК (UNIMARC) во библиотечните процеси преку држење семи
нари, посветени на транзицијата од ИСБД (ISBD) во УНИМАРК (UNIMARC).

7. Нови проекти во народните библиотеки
Новите форми на активности кај народните библиотеки се свртени
кон новите информатички технологии и потребите на корисниците во таа
насока . се прават обиди за формирање медијатеки, виртуелни библиотеки, се
организираат Интернет-клубови. Народната библиотека со седиште во глав
ниот град на државата развива современа подвижна библиотека, опремена
со најсовремени возила коишто услужуваат приближно 30 приградски исел
ски населби. Оваа служба применува форми за популаризација на книгата и
библиотечните фондови со кои располага оваа библиотека.

8. Најдобри активности, новини и проекти
- Регионално поврзување на народните библиотеки кои гравитираат
кон МУБ "Св. Климент Охридски" - Битола, кое ќе овозможи размена на
информации, достап до библиотечните фондови, брзо и ефикасно задоволу
вање на потребите на корисниците на народните библиотеки.

- Во повеќе народни библиотеки се формирани роднокрајни оддели,
кои се занимаваат со истражување, прибирање и стручна обработка на биб
лиотечниот материјал од локален карактер. Некои од нив веќе имаат об
јавено и роднокрајни библиографии, а некои се во завршна фаза со работата
на роднокрајните библиографии.

- Од Одделението за развој и матична дејност при НУБ "Св . Кли
мент Охридски" - Скопје е изработен прирачник "Каталогизација и система
тизација на библиотечниот материјал", чиј автор е раководителот на Од
делот, Миле Бошески. Подготвени се и прирачници 3а совладување на стан
дардот УНИМАРК (UNIMARC).

- Народните библиотеки самостојно учествуваат на конкурси од
разни меѓународни фондации со цел да ги подобрат и осовременат условите
за работа. Во таков еден проект од една холандска фондација учествува и
народната библиотека од Крушево за решавање на просторното прашање на
оваа библиотека преку изградба на национална куќа во овој град, во која ќе
бидат сместени повеќе културни институции и невладини организации.

139

Национален координатор
Миле Бошески

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокуменГии

УДК 02:[008:340.13(497.7)(049.3)

НАЦИОНАЛНАТА ПРОГРАМА И НАРОДНИТЕ БИБЛИОТЕКИ

Се уште сум под силни импресии од неодамна одржаната конферен
ција во Софија , каде повеќе од 120 библиотекари од 24 земји во светот
зборуваа за своите достигања, правците за натамошниот развој и за рела
циите помеѓу библиотеките, граѓанското општество и социјалниот развој.
Во оваа пригода поради тесниот временски простор сосема накусо ќе
се осврнам на состојбата во нашата земја на тој план.
Подолго време културната јавност е во исчекување конечно да да
биде донесена Националната програма најавувана како платформа која
треба да обезбеди трансq)ормација на културните институции во духот на
демократските промени во општествената заедница.

Направени се одредени опсервации на овој документ, кој мора да
признаеме е подготвен со минимално и занемарливо учество на библиоте
карите во неговото дефинирање, и со оглед на долгиот период на неговото
донесување, со право се поставува прашањето за неговата актуелност.

Од времето на неговото пуштање во јавна процедура до сега се
случија огромни промени не само во општествената заедница туку и во
доменот на библиотечно-информативната практика во светот.

Второ, дали дава овој документ доволно гаранции дека библиотеките
ќе се здобијат со соодветна правна и професионална подлога за успешна реа
лизација на нивната улога , ако имаме во вид дека во светот тие имаат се по
нагласена улога во изградбата на цивилнотото граѓанско општество и во
глобализацијата на светскиот иформативен простор.

Во член 19 од Декларацијата за човекови права, се вели дека секој
има право на информација и знаење, без оглед на пол, верска или политичка
припадност. Овие одредби на некој начин претставуваат зедничка цел и
обврска околу која се обединуваат овие институции без оглед на кој дел од
светот тие се наоѓаат.

Веднаш само по себе се наметнува прашањето - Каква е состојбата
во нашата земја на тој план? Дали е Националната програма во ваква форма

140

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Доку.мен1ии

доволен чекор за успешна трансформација на библиотеките во Р. Маке
донија? Колку дава оваа програма надеж за успешно реализирање на одред
бите од наведениот член од декларацијата?
Ако тргнеме од се она што го опкружува усвојувањето на овој до
кумент ( за жал се уште не е донесен) тогаш лесно може да го претпоставиме
исходот од неговото функционирање во практиката . Се надевам дека ќе се
согласите со мене дека ОВОЈ документ ни за чекор не нуди видоизменување на
досегашните состојби особено не за промена на познатата пасивна улога
на овие институции во релацијата корисник - информација.
Што е тоа што треба да се направи да се промени оваа улога квали
тативно .

Според мое мислење , најнапред треба да се видоизмени односот на
општествената заедница кон информацијата како ресурс од витално зна
чење. Потребен е нов приод во дефинирањето на вредносниот систем во
доменот на информирањето, дејноста на библиотеките и другите културно
образовни институции. У лагата и придонесот на библиотеките во изградбата
на цивилното граѓанско општество треба да се вреднува, не според бројот на
членовите корисници како што беше досега, туку според квалитетот и вред
носта на информациите коишто му ги овозможуваат на населението.
И, веднаш може да се запрашаме? Дали нуди националната програма
квалитативни промени во тој домен? Ако се суди според тоа какви решенија
се нудат за статусот и организационата поставеност на библиотеките, тешко
дека може да се очекува подобрување на сегашните состојби а во одредени
средини постои опасност и за нивно влошување.

Во оваа пригода ќе наведам еден доста експлоатиран пример со
народните библиотеки во Америка за време на студената војна во шеесетите
години.
Тогаш, народните библиотеки државата активно ги вклучи во пра
вилното информирање на населението за настанатата политичка состојба.
Проектот предвидуваше подготовка на инструктори кои потоа ќе бидат во
состојба да водат дебати во народните библиотеки со месното население .
Притоа, се оставаше слобода секој да го каже своето мислење односно
слушателите активно учествуваа во дебатата. На крајот конзорциумот кој го
водеше овој проект ги сумираше резултатите. Притоа беше констатирано
дека народните библиотеки одиграа стратешка улога од висок државен ин
терес во правилното информирање на населението и заземање правилен став
кон актуелната политичка состојба во која се најде нивната земја .
Тоа им ја зголеми афирмацијата на народните библиотеки во
општествената зедница а соодветно на тоа и условите за работа.

Вакви и слични проекти се познати во библиотекарската практика
во светот. Каква е состојбата во нашата земја .

141

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуменiии

Дали може некој да наведе сличен пример и покрај фактот што
општествениот систем во нашата земја, како впрочем и повеќе земји од
источна и југоисточна Европа, последниве 12 години се судри со страотни
тектонски поместувања. Дали беше потребно вклучување на овие инсти
туции во правилното информирање на населението за она што се случува на
општествен план, што носи новото општествено уредување, со што ќе се
судри населението во новонастаната состојба . Дали не беа потребни инфор
мации за транзитивниот период и се она што не очекува во него, односот на
високоразвиените демократски општества кон зем3ите кои претендираат за
развој на демократски односи, и ред други прашања. Правилното инфор
мирање на населението ќе го подготвеше за заземање правилен став кон
сите овие прашања.

Во кој правец треба да се одвиваат промените во библиотечните ин
ституции.

Националната програма како суштествена промена го најавува пре
пуштањето на народните библиотеки на локалната самоуправа ( со исклучок
на неколку кои и натаму би имале статус на т.н. национални библиотеки).
Дали ова само по себе претставува и нуди осовременување на релацијата:
општествена заедница-библиотека-корисник, или тоа е само уште еден мане
вар на државата кој е далеку од решавањето на суштинските прашања и
проблеми во овие институции.
Секако дека треба да ја доживуваат народните библиотеки целокуп
ната атмосфера што ги опкружува во едно населено место. Меѓутоа, ис
товремено тие се дел од еден сложен општествен механизам во кој може да
се опстои само со активна улога (барем такви се искуствата од земјите со
подолго демократско искуство), а никако со пасивно очекување некој да ни
ги задоволи нашите потреби и да ни обезбеди услови во кои летаргично ќе се
однесуваме.

- Она за што треба да се заложиме како библиотечна асоцијација,
тоа е да се избориме за формирање национално тело (борд или конзорциум)
кој ќе има за задача да се грижи за развојот на библиотечната дејност и ќе ја
застапува библиотечната дејност пред државата.

- Мобилизирање на интелектуалниот потенцијал во државата за
подготвување стратегија за развој на библиотечната дејност ?

- Трансформација на управувачката структура на народните библио
теки на локално ниво и во самите институции?

- Дефинирање излезно решение за обезбедување институционално
образование на библиотекарски кадар?

- Формирање државен конзорциум кој ќе има за цел да се грижи за
кооперативниот информативен систем, неговото имплементирање и успеш
но функционирање?

142

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докумен{ци

- Инвестирање во професионална трансформација на библиотекарот
од пасивен посредник во · активен учесник во обезбедувањето квалитетна
информација?

- Подготовка на библиотекарскиот кадар за следење и активно вклу
чување во домашни и меѓународни проекти?
Овде не завршува набројувањето на активностите кои треба час
поскоро да се преземат доколку сакаме библиотеките во нашата земја да
добијат современа физиономија адекватна на времето во кое живееме.
Денес овде имаме можност да ги поздравиме и да им се заблаго
дариме на колешката Бреда Карун - координатор за земјите од југо
источниот европски регион и г. Роб Дејвис - главен менаџер за проектот
ПУЛМАН.

143

Миле Бошески,
национален координатор
за проектот ПУЛМАН

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докумен1ии

УДК 02+069+930.25:004( 4)] :061.3(497.7(049.3)

ИЗВЕШТАЈ ЗА НАЦИОНАЛНАТА РАБОТИЛНИЦА

1. И.ме на насzианош

Национална работилница и РТД-семинар

2. Meciuo на насшано~и (адреса, земја)
НУБ 11 Св. Климент Охридски" - Скопје , Република Македонија
Бул. 11 Гоце Делчев II бр . 6 тел. 389 02 115 177; факс 226 846
E-inail kliment@nubsk.edu.шk

3. Даzиа
25 ноември 2002

4. Учесници (број па учесиици, членови па ipyuazua за 11,оддршка)
37 учесници на националната работилница (претставници на народните
библиотеки)
5 учесници на РТД-семинарот

5. Орiанизашор
Народна и универзитетска библиотека '' Климент Охридски"
Библиотекарско друштво на Македонија
Национален координатор Миле Бошески

6. Про ip ама

10.00 - Поздравен говор на директорот на НУБ
11 Св. Климент Охридски 11 - Скопје

10.10 - Осврт на Националната програма за култура и потребата
од трансформација на народните библиотеки - Миле Бошески

10.30 - Презентација на проектот ПУЛМАН - Бреда Карун
Ј lЛО - Презентација на Водачот на ПУЛМАН - Викторија Костовска
11.30-12.00 - Пауза
12.00-12.30 - Дискусија

144

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуменши

РТД - семинар

12.30-14.30 - Роб Дејвис, генерален менаџер на проектот ПУЛМАН
- Излагањето ги опфаќа следниве теми:
1. Истражувачки рамковни програми на Европската унија
2. Библиотеките, музеите и архивите во рамковните програми на Ев-
ропската униЈа

3. Изнаоѓање решенија
4. Културното наследство во рамковните програми на ЕУ
5. Предлози и преговори (преглед)
- Дефинирање на локална национална агенда за локалните сервиси
- Дискусија и вежби

Цел па пациопалпаша рабошилпица:
Главната цел на работплницата беше запознавање, т.е. претста
вување на проектот ПУЛМАН пред претставниците од НУБ
"Св. Климент Охридски" - Скопје, пред претставниците од на- .
родните библиотеки, музеите, архивите, Заводот за заштита на
спомениците и од МАНУ.

Разгледани се можностите и разменети се мислења за форми
рање единствен интегриран информативен систем на институ
циите од културата што подразбира и формирање заедничка база
на податоци од овие институции: библиотеки, музеи, архиви,
МАНУ, заводите за заштита на спомениците на културата .

ДИСКУСИЈА:
Дискусијата по Водачот беше насочена на следниве прашања:
Во дадениов момент Водачот може да биде применлив само од
мал број институции, коишто се опремени со информатичка
технологија, кадар и достап до Интернет (НУБ "Св. Климент
Охридски", Музеј на Македонија, МАНУ, Архив на Македонија).
Освен МУБ "Св. Климент Охридски" - Битола, останатите
народни библиотеки поседуваат само дел од основната информа
циска инфраструктура неопходна за примена на техничкиот
аспект на Водачот.

Поголем дел од библиотеките поседуваат само хардверска
опрема којашто не може да биде во функција бидејќи не е
решено софтверското прашање на интегрираниот библиотечно
информативен систем во државата како и одржувањето на него
вото функционирање. Исто така, овие библиотеки не може да го
користат Интернет, бидејќи државата не ги алиментира потреб
ните финансиски средства за таа цел.

145

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокуменГiiи

Како резултат на одредени активности на фондацијата Ошво
рено оишшесшво Сорос еден дел од библиотеките се опремени
со персонални компјутери и друга информациска опрема и кори
стење на ИНТЕРНЕТ во времетраење од само една година.

Што се однесува до социјалниот аспект на Водачош, секако дека
може да ги интензивира и да ги збогати активностите на народ
ните библиотеки во задоволувањето на потребите и на групите
граѓани со специјални потреби. Соработката со музеите и архи
вите ќе овозможи поцелосно и поквалитетно промовирање на
културното наследство и духовното творештво на нациЈата.

Како теоретска насока Водачош отвара перспективи за развој на
нови сервиси и услуги за поцелосно опфаќање на интересите и
потребите на граѓаните на локално ниво и на ниво на државата.
По i{eлocнailla иракillична реализација на Водачош во нашата
земја може да се очекува по донесувањето на најавените норма
тивни акти (Националната програма за култура, Законот за биб
лиотечна дејност, стандарди и ел.) , кои треба да обезбедат јасно
дефиниран амбиент во кој овие институции успешно ќе ја оства-

. .

руваат своЈата деЈност.

Дефинирање на заедничкиот настап и соработка на институциите
од културата за обезбедување поквалитетни информации и заед
нички настап во афирмација на националното културно богат
ство.

7. Одѕив на Водачош
Реакциите во врска со Водачот во нашата зем,1а ги оценуваме
како позитивни. Се очекува дека тој ќе има мотивирачка улога
кај библиотекарскиот кадар, особено во доменот на усвојува
њето и примената на новите современи приоди во остварувањето
на местото и улогата на овие културно-образовни институции во
цивилното демократско општество .
Овие институции од пасивни посредувачи треба да прераснат во
активни креатори на квалитетни и профитабилни информации за
потребите на разни општествени домени.

8. Преiлед на дискуширанише шеми
Се разговараше за следните теми:
- можностите за примена на Водачот во нашата земја ;
- професионално образование на кадар во нашата земја ;
- актуелизирање на прашањето за итно донесување на Националната
програма;

146

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

- подигање на прашањето за функционирање на библиотечно-инфор
мативниот систем во Република Македонија на ниво на прашање од
стратешки национален интерес.

9. Донесени заклучоци

Да се мобилизира општествената заедница преку лоби групи на
разни инстанци со цел да се актуелизираат потребите на народните
библиотеки и другите културни институции и да се понудат соод
ветни решенија за:
осовременување во работењето во овие културно-образовни
институции;

збогатување на сервисните услуги коишто треба да ги пружат
овие институции на населението;

збогатување на видовите информации и подигање на нивниот
квалитет.

Да се формира комисија што ќе ги разгледа локалните стратегии за
примена на Водачот и ќе ги дефинира главните стратешки точки на
национално ниво. Оваа комисија заедно со националниот координа
тор и НУБ "Св. Климент Охридски" - Скопје ќе ја следат реализаци
јата на утврдената стратегија во однос на реализацијата на Водачот.

10. Доiоворепи акшивпос~ии

Да се дистрибуира Водачот до сите 32 народни библиотеки.
По разгледувањето на локално ниво да се закаже дополнителен
состанок, на кој ќе се разговара подетално за можностите за негова
практична примена во овој вид библиотеки.
Секоја библиотека да направи стратегија за капацитетот на при
менливост на насоките од Водачот од аспект на локалните потреби и
актуелните можности на народната библиотека. Овие стратегии ќе
претставуваат основа за утврдување на капацитетот на применли
вост на Водачот на национално ниво.

147

Национален координатор
Миле Бошески

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуменiии

УДК 027.54:004(4)

НАРОДНИТЕ БИБЛИОТЕКИ НА ДИГИТАЛНИОТ КРСТОПАТ

Во продолжение е поместен дел од преводот на Водачот на проектот
ПУЛМАН.

Народните библиотеки во Европа се наоѓаат на крстопатот од можности
предизвикани од заедничкото влијание на:
општествените предизвици, претставени од високиот степен на европ
ската општествена агенда од една страна;
и од друга страна, потенциЈалот понуден од напредокот на технологиите
на информациското општество - ИСТ (Information Society Technologies)
кои рапидно овозможуваат воведување нови услуги.

Како резултат на тоа, народните библиотеки брзо се менуваат: сепак,
потребна им е уште побрза промена . Потребите на некои добро поставени биб
лиотечни услуги како што е изнаЈмувањето романи на возрасните се очигледно
намалени во некои делови од Европа

http:/ /v,,1w\\v .audit-cornrnission. gov. uk/publ ications/lfair libraгies.shtml

Секако, тоа е последица од многу разни влијанија, како на пример,
пристапот преку Интернет, се поголемата понуда на културни медиумски форми и
содржини (дигитална телевизија , компјутерски базирани активности итн.) и
зголемениот број луѓе кои преферираат да ги купуваат наместо да ги позајмуваат
книгите што ги читаат.
Меѓутоа, народните библиотеки ја задржуваат значајната улога во обез
бедувањето описменето информациско општество. Главна цел останува под
дршката на читањето и континуираната информираност за печатената литература:
моќта на ИСТ и Интернетот можат да се искористат за остварување на целта. Тоа
особено е важно за децата кога постојат голем број натпреварувачки содржини, но
каде што богатството и ширината на понуденото во печатена форма се уште не е
достапно преку компјутер. Во оние делови на Европа, кои се уште се во економска
транзиција, витална е функцијата на народните библиотеки да овозможуваат при
стап до читањето во оригинална форма ... но, напоредно постои и потребата да се
обезбеди пристап до Интернет и до услуги онлајн. Затоа, народните библиотеки во

148

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiiiи

овие држави се соочуваат со двата проблема истовремено, но често со многу
помалку средства.
Можно е зголемената достапност до информациски услуги на далечина и
употребата на Интернет за пребарување информации да доведе до намалување на
бројот на корисници кои физички ја посетуваат народната .библиотека. Од друга
страна пак, постои огромна потреба за кориснички ориентирани услуги онлајн кои
им излегуваат во пресрет на потребите на корисниците и кои се достапни до
секого. Народните библиотеки со својата поставеност играат важна улога во
нивниот развиток и понуда. Повеќето европски деца растат со добро развиено и
интуитивно знаење за користењето на Интернет и ИСТ. Меѓутоа, сепак останува
голема група возрасни и деца кои немаат ниту пристап, ниту знаење за да ги

користат овие услуги. Народните библиотеки би требало поинтензивно да се
фокусираат на потребите на ваквите специфични групи.
Идејата за партнерство меѓу народните библиотеки и останатите локални
културни институции, како што се музеите и архивите, постепено станува реал
ност. Очигледна е потребата да се открие, да се отвори и да се направи достапна
локалната дигитална содржина, што Ја чуваат архивите и музеите во моментот,
што би го спречило чувството на локализација во еден зголемен глобализиран
свет.
Едноставниот пристап до содржината, што се заснова на тоа дека овоз
можуваат народните библиотеки пристап до информациите за регионот и во исто
време имаат улога на едукативни центри, може да донесат подобри резултати во
иднина. Една од целите е потребата од обезбедување на услуги онлај н преку кои
ќе им се помогне на корисниците да ги задоволат своите потреби согледувајќи ја
врската со традиционалниот контекст, без оглед на средината: образовна, елек
тронска влада, рекреациска, домашен живот или на работа. Таквиот развиток е
секако значаен за развитокот на здраво и избалансирано општество низ Европа.
Решавањето на овие проблеми неизбежно ќе покренат нови прашања во
текот на следната декада - кои денеска не би можеле лесно да се одговорат - за
природата и функцијата на јавната библиотечна мрежа, нејзината материјална
природа и нејзиното присуство во виртуелното опкружување, како и видот на
персоналот и потребните вештини за исполнување на ваквата развојна улога.
Регистрираните корисници на народни библиотеки во 29 држави во
Европа, чиј број изнесува околу 122 милиони, (LibEcon) го потврдуваат значењето
и влијанието на народните библиотеки во општеството. За да се искористи нив
ниот комплетен потенцијал во дигиталната ера, народните библиотеки мора да се
подготват да понудат нови и оригинални дигитални услуги кои ги охрабруваат
жителите успешно да ги постигнат своите цели во светот што се менува и да
придонесат за едно кохезивно општество и успешна европска економија втемелена
на знаење.

Цел на упатството ПУ ЛМАН

Упатството е наменето да ги воведе народните библиотеки, и - експе
риментално - и нивните локални партнерски културни институции, во оваа ера.

149

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Док.умен~ии

Несомнено е дека ќе треба овие организации понатаму да ги прошируваат и
доработуваат своите услуги и институционални основи во декадата што настапува.
Упатствата се наменети да им помогнат како на креаторите на плановите, така и на
работниците коишто треба да ги реализираат задачите, во размислувањето околу
нови планови и стратегии кои треба да ги поддржат нивните услуги и како
најдобро да го постигнат тоа. Тие покажуваат каков вид услуги може да се земат
предвид и ги идентификуваат клучните прашања за кои треба да се размислува во
нивниот развој. Најпосле, тие даваат голем број примери преку адреси и линкови
до веќе реализирани иницијативи од цела Европа, кои може да помогнат во
согледувањето на она што е направено до сега и што може да се направи.
Текстот на упатството ПУЛМАН ќе биде ревидиран во текот на
преостанатиот работен период на Тематската мрежа се до април 2003 година.
Коментари и согледувања ќе се бараат преку повеќе можни начини, меѓу кои се
националните работилници што ќе се одржат во секоја држава и Конференцијата
за програмата во Оеирас, Португалија во март 2003 година. Во меѓувреме, ве
покануваме да соработуваме преку електронска пошта и добредојдени се
коментарите и дискусиите од народните библиотечни заедници и од корисници на
библиотеките.

Општествено и економс1ео политичко опкружување

Електронска Европа

На советувањето во Лисабон во 2000 година, европските шефови на
држави и влади си поставија цел создавање "најконкурентно и динамично
стопанство во светот поставено на знаење" . Тоа беше потпомогната од
финансиска поврзаност со општествената кохезија меѓу половина билион жители
на Европската заедница и државите-кандидати за членство, како право и фактор
на економската надмоќност.

l1ttp://eшopa.eu.int/comm/employment social/ne\\.vs/2001/oct/iO 1 1395 eп.html

Планот за работа на електронска Европа што беше донесен како
средство за постигнување на оваа цел предлага широк спектар мерки за да се
постигнат трите најистакнати цели:

поевтин, побрз, сигурен Интернет;
инвестирање во луѓе и вештини;
стимулирање на употребата на Интернетот.

Помеѓу главните активности кои се предлагаат за да се овозможи
работење во стопанство базирано на знаење - а од непосредно значење за
народните библиотеки - беше да се постават кориснички ориентирани јавни места
за пристап до Интернет - ПИАП (Public Internet Ассеѕѕ Points) и да се формираат
мултимедијални теле-центри во сите заедници кои ќе нудат пристап до обра
зованието и електронската работа. Работниот план ги идентификува народните

150

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

библиотеки како најискористена постоечка форма на места за јавен пристап на
Интернет.
Од март 2000 година, степенот на навлегувањето на Интернетот во
домаќинствата на Европската унија е повеќе од дуплирано до 38%; просекот на
цената на меѓународни телефонски повици значително е намален и над 90% од
сите училишта во рамките на Европската унија се на Интернет. Сепак многу
задачи остануваат да се решат.
На состанокот на Европскиот совет во Барселона, на 15/16 март 2002 г.
раководителите на Владата од 15 земји-членки на ЕУ го обновија Европскиот план
за информациско општество (European Information Society agenda). Новиот работен
план на електронска Европа !А (e-Europe Action Plan) 2005 ќе му се претстави на
новиот Европски совет во Севиља, на 21/22 јуни 2002. Неговата цел е да се
постигне широка достапност и употреба на висококапацитетни електронски
мрежи, како и повеќе интерактивни услуги низ Европската унија. Се очекува да се
фокусира на прашања од :мрежната и информациската безбедност, е-влада, е-уче
ње, е-здравство, е-работење и е-содржина. Во содржината на Планот е потребата
да се смести корисникот во центарот на нештата.
Какви улоги може да имаат народните библиотеки во една е-Европа и во
односот кон главните социјални прашања со кои се соочува Европа денеска како и
во периодот до 201 О?

Општествено исклучување

Денес има 60 милиони луѓе во Европската заедница ( 18% од населението)
кои се сиромашни или се на работ на сиромаштијата . Релативната сиромаштија
значително варира помеѓу земјите-членки: од 8% во Данска до 23% во
Португалија. Децата и младите луѓе, постарите, невработените и семејствата со
еден родител се со висок ризик за сиромаштија.

Во општеството настануваат главни структурни промени, кои, иако пози
тивни за повеќето луѓе, може да доведат до нови ризици од сиромаштија и
општествено исклучување на посебно ранливите групи. Во промените спаѓаат:

- промените во пазарот на трудот како последица на глобализацијата и
многу брзиот напредок на општеството базирано на знаење и ИСТ;

- демографски промени заради се поголемиот број долговечни луѓе и
опаѓањето на стапката на раѓање;

- растечкиот тренд кон етничката, културната и религиозната разноликост
како резултат на зголемената меѓународна миграција и мобилност во Унијата;

- промените во структурите на домаќинствата со стапка на пораст на
разводи на бракот;

- неформален фамилијарен живот;
- промена на улогите на мажите и жените.

Обединета Европа може да се потпира на богатите ресурси од човечки
капитал и умеење, кои се неискористени во моментот и се чини дека се фокусира

151

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокуменЛiи

ЕУ повеќе на интересите на големите бизниси (зделки) отколку на просечниот
човек или жена.

Информациските технологии и компјутерските/онлајн услуги имаат
голем потенцијал за рушење на традиционалните бариери, кои ги исклучуваат
најзагрозените во општеството. Новите технологии може да се употребат по
креативно и подеднакво да го дистрибуираат знаењето. Тие овозможуваат побрз и
полесен пристап до јавните услуги.
Преку напредувањето на технолошкиот развиток, услугите онлајн ќе
станат помалку зависни од употребата на компјутер, а на тој начин новите
можности ќе привлечат нови кориснички групи. Мобилните телефони се користат
многу повеќе отколку Интернетот, и покрај тоа што прифаќањето на W АР
технологијата е се уште многу мало. Онлајн услугите имаат потенцијал да ги
промовираат културните идентитети и општествената интеграција. ИСТ може да
го активира културниот потенцијал на хендикепираните луѓе.
Напредната мобилна комуникација како што е ЗГ и дигиталната ТВ можат
да отворат нови општествени можности. Значајно е да се спречат новите ризици од
исклучување на пр . на хендикепираните лица (на пр . плаќање) , а во тоа можат да
помогнат народните библиотеки, со овозможување пристап до своите услуги
преку нови канали.
Народните библиотеки се сила во служба за доброто на народот. Нивните
пристапни пунктови се отворени за секого што има потреба од информации за да
ги совлада предизвиците од својот или нејзиниот живот. Бранејќи и промовирајќи
го демократското учество, народните библиотеки одговараат особено на потребите
на групите со специјални потреби. Преку соработка со музеите и архивите тие

. можат да го промовираат општественото и културното вклучување, како на
пример овозможувајќи пристап до културното наследство и материјалите за
фамилијарната историја .
Народните библиотеки имаат единствена култура; тие се достапни,
граѓански и удобни места . Тие обезбедуваат специфичен сплет на ресурси и
услуги и на тој начин ги отелотворуваат вредностите потребни за да се овозможи
социјално ошцтество, кое е безбедно, сигурно и социјално место, каде сите се
подеднакво добредојдени, а истовремено претставува пат кон знаењето и
разновидноста, дава поттик за учење и е катализатор за промени.
Дигитално исклучување се повеќе се доживува како вистинска пречка
во животот на луѓето. Предизвикот се однесува не само на информациско
технолошката обука за работни цели, туку исто така и за многу основното знаење.
Ризиците од дигиталното исклучување се најчесто кумулативни за други форми,
додека пак дигиталните можности може да го подобрат квалитетот на животот на
традиционално хендикепираните групи. Луѓето кои стравуваат од општествено
исклучување и кои задоцнето и "срамежливо" ги прифаќаат новите технологии,
треба да научат како да го користат Интернетот.
Недостатокот на пристап и обука се главните бариери. Меѓутоа, постои и
отпор кон Интернетот: околу една четвртина од населението на Европската унија
изгледа не ги согледува можните придобивки во нивниот живот, и покрај тоа што
оваа бројка е многу помала од онаа во државите со понапредно информациско

152

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

општество. Дигиталната поделба нема да исчезне сама по себе. Експанзијата на
информациското општество ·диктирана од пазарот, сама по себе нема да биде
доволна да ги привлече сите корисници/граѓани.
Дигиталната писменост е многу значајна за да се искористи е-учењето и
новите работни можности во општеството засновано на знаење.
Употребата на Интернетот се зголемува во сите социо-економски категории, но
разликата во пристапот - меѓу мажите и жените, вработените и невработените, ви
соките и ниските примања, високообразованите и помалку образованите, старите и
младите - расте. Оние што немаат пристап до Интернет пропуштаат многу мож
ности.
Народните библиотеки се на добра позиција да се соочат со предизвиците
на дигиталната поделба преку унапредување на испораката на услугите спре
чувајќи го образовниот недостаток и по1\\1агајќи го справувањето со демографските
промени.
Мора да се земе предвид поголемата дигитална разделеност во земјите на
централна и источна Европа. Е-вклучувањето е една значајна димензија од
Акциониот план на е-Европа+, мапата за информаuиското општество зацртана од
земјите-кандидати во јуни 2001 година.
На невработените луѓе им е потребна информација за нови работни места;
младината бара стимулативни/интересни места за средби ; децата бараат збогатени
програми што ги надградуваат предметите што ги учат во училиштата; постарите
бараат место за читање весници што не можат да си дозволат да ги купат; и
хендикепираните лица бараат институција што ќе постапува кон нив со
достоинство и ќе го прифати нивниот инвалидитет. Народните библиотеки се
најсоодветни да• одговорат на овие потреби: тие можат и треба да станат срце на
заедницата. Види (NLP)
Доживотното учење станува водечки принцип за давање образование и
учество насекаде во континуумот на процесот на учење . За потребите на овие
правила, доживотното учење е дефинирано како целосен круг на учење: од учење
во детството, формално образование на сите нивоа до независно учење во
повозрасни години, вклучувајќи учење на далечина, со или без бодови, потврди
или дипломи.
Здобивањето на луѓето со вештини е клучен елемент во одговорот на
политиката на Европската унија до информациското општество, во рамките на
Европската стратегија за вработување и Акционион план за е-учење European Em-
plosment Stгaters. Од сега па се до 2006 година, над 12 билиони евра од опште
ствениот фонд се наменети за иницијативи за доживотно учење, вклучувајќи ги
преземените мерки за дигитална писменост.
Е-учење може да има големо влијание за општественото вклучување и да
формира еден витален дел од целосниот концепт на доживотното учење. Е-учење
може да обезбеди пристап до образованието и можностите за обука за сите,
особено на оние на кои пристапот им е отежнат поради општествени, економски,
географски или други причини.
При развивање нови структури во едукативниот систем, земјите на
Европската унија ќе треба повторно да го дефинираат образованието во нацио-

153

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Док.уменПlи

нален и европски контекст движејќи се организационо, на пример, од ориен
тираност кон доставување понуди во ориентираност на барања, од базирани на
институции до форми ориентирани кон процесот.
Улогата на народните библиотеки во доживотното учење беше поставена
врз основа на Изјавата на Левен (Leuven Communique), уште во 1998 година.
Народните библиотеки се главен центар за неформално учење и едни од нај
посетените институции за неинституционал110 учење. Тие нудат задоволство,
образование и поддршка на секој граѓанин како интегрирана точка на испорака.
Народните библиотеки го охрабруваат/поттикнуваат личното унапредување во
рамките на општеството и се корисни за квалитетот на животот. Големата улога на
народните библиотеки е сосема доследна на клучните пораки од Memorandum on
Lifelong Leaгning. :~1er-.H).J1Hfl(l,Y'\\10T :ш ДОtКННОТНО VЧt~ње.
Успешната транзиција кон економија и општество заснрвани на знаење
мора да биде придружена со преод кон доживотно учење. Индиректно со агендата
на доживотното учење lit'elong learniпg е непочитување на дефинициите за тоа каде
се одвива учењето. Затоа, библиотеките имаат главна улога во поддржувањето на
учењето во најширока смисла, како формаЛRа активност во една институција и
како неформална во рамките на заедницата. Поимот за доживотно учење импли
цира способност за активно и независно барање информации и стекнување знаење.
Училницата и традиционалните тетратки мора да се надополнат со архиви,
библиотеки и музеи; институциите да понудат широк избор на различни медиуми
и стручен совет во техниките за барање информации.

Превод: Викторија Костовска

154

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуменzии

УДК 02+069+930.25:004(4)(083.94):061 .3(497.7)

PULMAN - ХТ IST семинар за истражувања

Вовед и цели

ПУЛМАН-ХТ е тематска мрежа на народни библиотеки која ја фи
нансира Европската унија под програмата ФП5 на ИСТ. Нејзината цел е да
се прошират бенефициите на мрежата ПУЛМАН, која сега покрива 26
земји-членки и земји-кандидати на Европската заедница , како и на некои
соседни земји.
ПУЛМАН и ПУЛМАН-ХТ се задолжени за политиката, раково
дењето и за истражувањата. Целта на мрежата е да се поттикне претста
вувањето на народните библиотеки и да се помогне искористувањето на
нивниот потенцијал на разни начини. Јасни информации за се што прави
ПУЛМАН може да се најдат на вебстраницата www.pu1rnanweb.ш-g.
Една од задачите на ПУЛМАН е да ги поттикне идните заеднички
акции на народните библиотеки, музеите и архивите, кои дејствуваат на ло
кално ниво и да ј а одреди програмата за поширока меѓународна соработка.
За да го помогне овој процес ПУЛМАН-ХТ сака да ги поддржи
луѓето од секој а земја-учесничка кои работат во (или со) народните библио
теки, локалните музеи и архивите да учествуваат во идната истражувачка
програма на ИСТ.
Затоа целта на денешниот семинар е да го обедини потенцијалот на
Групата за помош на РТД, која се состои од клучни учесници од секторот на
политиката, практиката, обучувањето и на истражувањето за да се увери
дека се подготвени за шансите за вклучување во ИСТ ФПб, која почнува во
2003 г.

ПРОГРАМА (трае 2-3 часа)

Прв дел - Информациј а за почетоците

1 Рамковна програма за истражувања на Европската унија
Насока за акциј а/клучни акции итн.
Проекти, конзорциум, координација и финансирање
Акции за помош

155

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // ДокуменiТiи

2 Библиотеки, музеи и архиви во ЕУ Ф П 3-5
Телематика за библиотеки
Проекти кои инволвираат народни библиотеки (види стр. 3)
ИСТ - Апликации за културно наследство (види стр .7-8, 11-19)
ПублиЦА и ПУЛМАН (види стр. 8)
Учество на "трети земји" (види стр. 10)

3 Пронаоѓање
ЦОРДИС
Известувања (види стр. 20)
Студија ДИГИЦУЛТ (види стр. 21)

4 Културно наследство во ФПб
е-Европа (види стр. 22-28)****
Конкурси и приоритети (види стр. 29)
Европската истражувачка област (види стр. 30)
Проспект за инволвирање на неевропски држави-членки (види стр.
31-42)
Изборност
Нови механизми за финансирање
Проспекти за локална употреба (види стр. 42-46)
Нацрт на работна програма (види стр. 47-92)

5 Предлози и дискусија (само преглед)
Структура и цели
Работни пакети
Пренасочувачи
Доставливости
Времетраење
Оценување и ревизија
Договарање и дискусија

Втор дел - Одредување на локалната ИСТ-програма за национални ис
тражувања за локални услуги

Дискусија и вежби

http://www.cordis. Iu/li braгies/en/publib .html

Податоците се внесени заклучно со 8.3.2000

156

Вовед

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокуменПlи

НАРОДНИ БИБЛИОТЕКИ
ИНФОРМАЦИИ, ПРОЕКТИ и УСЛУГИ

Во врска со заинтересираноста на ПублиЦА за помагање на развојот
и унапредувањето на услугите на народните библиотеки низ Европската
унија ние собравме бројни врски (линкови) за оние кои сакаат да го ис
тражуваат почетниот материјал или едноставно поблиску да се запознаат со
тоа што прави Телематиката за библиотеки во оваа област:

Студии и помошни активности

Понешто за секого : Народните библиотеки и информативното
општество . Прва Паневропска ковференција за народните библио
теки и информативната ера, 4-15.10.1999, Копенхаген. Организирана
од ПублиЦА: Европска комисија за заедничка акција на народните
библиотеки.

Заедничка средба за народните библиотеки: Луксембург, 8.3 .1999.
Извештај за оваа средба може да се добие на :
http//www.coгdis. lu/ist/ka3/digicult/en/activity/concгep.ht

Конференција на тема "Народните библиотеки во Нова Европа",
Будимпешта , Унгарија , 25-27.9.1997. Некои од рефератите од оваа
конференција може да се добијат на мрежата.
Семинар за народните библиотеки во информативното општество -
Извештај од семинарот за иницијатативата на ЕС за трансфер на
народните библиотеки во Централна и Источна Европа одржан во
Бад Мунстериефел, Германија , 9-11 .4.1997.

Народните библиотеки и информативното општество - Основен ма
теријал за почетоците . Серија нови документи врз основа на нео
дамна завршени студии и семинари.

Научни модели за библиотечни услуги - Извештај на НЕБИ (Проек
тантско биро за информативен менаџмент), во кој е даден посебен
осврт на вмрежените на родни библиотеки како извори на знаење во
Интернет-средината

Отворено учење на далечина во народните библиотеки - Студија од
извештај подготвен за телематика на библиотеките од универзите
тот во Централен Ланкастер, кој ја расветлува потребата да станат
библиотеките порти за перманентно образование.

157

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // ДокуменiТ:i1t

Европски проекти во кои се вклучени народни библиотеки

CHILIAS, Деца во библиотеките: подобрување на мултимедиите за
достапот и информативните вештини во виртуелната библиотека.

DERAL, Учење на далечина во рурални средини преку библиотеките
- Се нагласува медијативната улога на библиотекарите во народните
библиотеки.

ILIERS, Интегриран библиотечен информативен систем за обра
зование и пребарување со специјален нагласок на локалните инфор
мативни служби и достап од различни групи корисници, вклучувајќи
и деца.

НERCULE, Наследството и културата низ библиотеките во Европа.

LIBERA TOR, Библиотеките во европските региони - Достап до теле
матиката и другите извори.

LISTED, Интегриран информативен образовен систем базиран врз
телематиката. Продолжува по извршената работа на PLAIL - види
подолу.

MOBILE, Проширен европски информативен достап преку мобилни
библиотеки. Иновирани мобилни библиотечни услуги со користење
на мобилни телефони, ЦД-ром и видео .

MUMLIB, Мултимедијална технологија во библиотеките. ЦД-ром на
кој се презентирани 45 модерни автори од Данска, Ирска и од Порту
гали.1а.

PLAIL, Народните библиотеки и независните ученици. Препораки за
образование на библиотекарите од народните библиотеки како пра
вилно да им помагаат на возрасните самостојни ученици .

REACTIVE TELECOM, Достап до информации од дома преку се
КОЈдневните комуникациски средства со користење на телефон и
телевизиЈа.

SPRINTEL, Брзо пребарување на информации преку телефон. Ко
ристење на звучната технологиЈа за усовршување на достапот на
корисниците до библиотечните служби.

VERITY, Виртуелни и електронски извори за усовршување на ин
формативните вештини.

158

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

Информации и проекти на народните библиотеки

ARIADNE статија - Сара Ормес дава опширен извештај за народните
библиотеки во информативното општество

Прашај некој библиотекар - Една ефективна нова служба во британ
скиот проект ЕАРЛ

Bibnet - Мрежа на фламанските народни библиотеки во Белгија

BINE - Проектот е Координиран од Бременската народна библио
тека и е дизајниран да обезбеди слободен достап до Интернет заедно
со постоечките служби во народните библиотеки

EARL домашен пакет - Британска иницијатива за поврзување на
народните библиотеки во мрежа

Листа на народни библотеки во Финска - Финска брзо напредува со
вмрежува њето.

Fo]kbiblioteken ра natet - Fогнm fo1· debatt, information och fгаgог. Сајт на
народните библиотеки во Шведска

LibгaгyNet, ги охрабрува канадските библиотеки да се поврзат со инфор
мативната автострада и една со друга за да го помогнат општествениот раз
вој, електронските информативни услуги и перманентното образование .

Размислувања за мрежата за библиотекари - Идеи и извори за народ
ните библиотеки кои се интересираат да сторат најмногу што можат
со своите WWW-услуги.

Народни библиотеки во Европа - Одличен сајт од Шеила и Роберт
Харден, кој дава јасен достап до народните библиотеки на база на
поврзување на држава со држава.

Народни библиотеки во Данска - Јубии има добар библиотечен пакет
со врски до народните библиотеки.

Народни библиотеки во Холандија - Опширен список кој го одржува
Konink! ijke Bibliotheek.

Страници за народните библиотеки - Интересни податоци од
UKOLN.

159

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Документи

Народни библиотеки со Интернет служби - Сајтот го одржува
народната библиотека во St Joseph County.

Програма "Пат напред" - Иницијатива на Мајкрософт да обезбеди
софтвер, достап до мрежата, обука и поддршка на библиотеки и
школи во непо~олни области во Европа врз база на искуството на
потребите на народните библиотеки во САД.

Шпански државни народни библиотеки - каталозите на народните
библиотеки се достапни од овој центар .

Приказни од веб-страницата: Развој на модел за Интернет-услуги во
детска библиотека.

Листа на податоци од народната библиотека во Винконсин - Добро
презентирана сериЈ а · на важни врски за библиотеки, образование и
технологиј а.

Индивидуални народни библиотеки - некои интересни сајтови

Balleгup - детска библиотека· - Специјален сајт за деца, сега на дански,
но наскоро и на англиски

BPI - Информат~вна народна библиотека во центарот Помпиду во
Париз

Cologne - Еден од најпрестижните сајтови во Германија

Databiblioteket - Компјутерска библиотека во Копенхаген кор нуди
достап до Интернет и упатства за нејзиното користење

Dublin - прва вмрежена народна библиотека во Ирска

Ferdika - Фински сајт на шведски јазик

Helsinki - Нај стара вмрежена народна библиотека во Европа и добар
пример на финска експертиза

Husavik - Еден интересен сајт во Исланд (на чист исландски)

London - Одлична почетна точка за истражување на библиотеките и
нивните услуги во Лондон
Maastгicht - Привлечен сајт од Холандија

New Уогk Public Libпнy - Хрнбар сајт на народна библиотека во САД

160

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

Oslo - Добар норвешки сајт со бројни интересни врски (некои на ан
глиски)

Ronneby - Шведски сајт со средени детали

Silkeborg - Дански сајт со информации на англиски јазик (вклучена
студија за библиотеката)

St.Joseph County Public Libгary Home Page - Во Саут Бенд, Индијана ,
прва народна библиотека на Мрежата

Turin - Овој убаво дизајниран италијански сајт вклучува виртуелна
посета низ библиотеката

Други документи од интерес за народните библиотеки на овој сајт

Европските библиотеки се вклучуваат на Интернет - Извештај за
прогрес во неодамнешниот развоЈ со многу релевантни линкови во
сферата на народните библиотеки

Наццонални стратегии - Линкови со национални програми и иници
јативи на бибиотеки во информативното општество. Содржи многу
документи за националната политика кон улогата на народните
библиотеки.

Политичка поддршка

Декларација на ЕБЛИДА за резолуцијата на Европскиот парламент
за улогата на библиотеките во модерното општество.

Леувенско комунике кое ги разјаснува четирите клучни улоги на
народните библиотеки во информативното општество

Регионални информативни служби - Улога на народните библиотеки
во Европа: темелен извештај за проектот Либератор

Група за мултимедијално образование

Извештај на Групата за образовен софтвер и мултимедија при Ев
ропската комисија, кој вклучува препораки дека треба да нудат сите ·
народни библиотеки слободен достап до мултимедијалните извори
така што граѓаните можат да бенефицираат од иформативните
служби, уметничките и културни активности како и од погодностите
за образование и обука.

161

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокуметТiи

Други извештаи на народни библиотеки

Национален преглед за народните библиотеки и Интернет: прогрес и
видувања, 1997г. од Националната комисија за библиотеки и инфор
мативни служби во САД

Центар за народните библиотеки во информативното општество -
Иницијатива на Одделот за информативни студии при Универзите
тот во Шефилд

Виртуелна ново - Креирање на дигитална колекција - Основен из
вештај на Обединетото Кралство, кој разгледува дигитални проекти
во локални библиотеки и архиви и предлог за формирање на аген
ција која ќе ја координира дигитализацијата.

http://www.cordis.1ll/fp5/about.htm

ЗаФПЅ

Овој оддел дава преглед на Петтата ИТД-рамковна програма. Таа ги
дава цртите на структурата и содржината на ФП5 обезбедувајќи достап до
информации од високо ниво за програмата "Кеу actions"= "Клучни акции" ,
видови мерки за поддршка , општи критериуми кои се применети, буџет итн.
Врати се на менито подолу со кликнување на копчето десно "About FP5".

Вовед
Структура и содржина на програмата
Клучни акции
Општи критериуми
Типови на акции за поддршка
Распределба на буџетот
Библиотеката на Петтата рамковна програма

Исто така во овој оддел се вклучени:

Контролно оценување и проценување
Извештај за петгодишна процена на ИТД на Рамковната програма
Листа за експертска оцена на ФП5:

2000
1999

(Следува страницата на програмата ПУЛМАН:
http//www.pulmanweb.org/
а потоа други страници.)
http://www.coгdis . lu/fp5/sгc/key .htm

162

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменzии

Список на II Основни акции II во Петтата рамковна програма
(ЕУ и Еуратом)

Квалитет на животот и менаџмент на животните ресурси

Храна, исхрана и здравје
Контрола на инфективните болести
11 Ќелијна фабрика 11
Животна средина и здравје
Потпомагање на земјоделието, рибарството и шумарството и ин
тегриран развој на рурални области вклучувајќи и планински пре
дели
Старост на населението и неспособност

Корисник - пријателско информативно општество

Системи и служби за граѓаните
Нови методи и електронски промет
Мултимедијални содржини и алатки
Современи технологии и инфраструктури

Конкурентен и потпомогнат прираст

Иновативни продукти, процеси, организација
Потпомогната мобилност и интермодалност
Сувоземен транспорт и поморски технологии
Нови перспективи на аеронауката

Енергија, животна средина и потпомогнат развој

Потпомогнат менаџмент и квалитет на вода
Глобални промени, клима и биолошка разновидност
Потпомогнати морски екосистеми
Градот на утрешнината и културното наследство
Почисти енергетски системи - вклучувајќи обновуваt.IИ
Економична и ефикасна енергија за конкурентна Европа
Контролирана термонуклеарна физија (Еуроатом)
Нуклеарна физија (Еуроатом)

163

Библиотекарстnо, nол. 20 (2002), бр. 1-2 // Доку.м.енiТ!и

Подобрување 1ш хуманиот истражувачки потенцијал и социо-ско11омс1<а база
па зпасн,е

Подобрување на хуманиот истражувачки потенцирл и социо-еко
номската база на знаење

h ttp :/ /www .согd is. l u/fpS/sгc/3 гdcountгies. l1t111

Партиципација па неевропски земји во ФПЅ
Следниве табели кои се дел од Упатството за Предлагачи дел 1, се по
полнети со најнови податоци за да се види развојната ситуација на учеството
на неевропски легални учесници во Петтата рамковна програма.

Повеќе детали за учеството на земјите од третиот свет во ФП5
достапни на INCO II Web seгvice

Вох 4 -Учество на неевропски земји no ФП5 (1)
(Вер:шја 30.10.2001)
ЗДРУ)КЕНИ КАНДИДАТИ БУГАРИЈА,РЕПУБЛИКА
ДРЛ(АВИ ЗА КИПАР, ЧЕIПКА РЕПУБЛИКА,
ЕВ-ЧЛЕНСТВО ЕСТОНИЈА, УНГАРИЈА,
може да ЛАТВИЈА, ЛЕУТАНИЈА.
учествуваат МАЛТА(2), ПОЛСКА,
со финансирање РОМАНИЈА, СЛОВАЧКА,
од заедницата СЛОВЕНИЈА: вклучени.

За Турци_ја видп фуснота (3.)
ЕФТА-ЕЕА ИСЛАНД, ЛИХТЕНШТ А.ЈН,
НОРВЕIПКА: вклучени.
ДРУГИ ИЗРАЕЛ: вклучен.

ЗЕМЈИ ОД ДРУГИ АЛБАНИЈА, БОСНА и ХЕРЦЕ-
ТРЕТИОТ СВЕТ ЕВРОПСКИ ГОВИНА, ФЕДЕРАТИВНА РЕ-
(б) може да ПУБЛИКА ЈУГОСЛАВИЈА, ПО-
учествуват без РАНЕШНА ЈУГОСЛО-ВЕНСКА
финансирање од РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА,
заедницата ( освен ШВАЈЦАРИЈА (4.)
со финансирање
од заедницата
кога ТУРЦИЈА (3.) исто т;~ка дадена под
треба да се Медитеранско партнерство.
оправда
како неопходно МИКРО ДРЖАВИ И ТЕРИТО-
за постигнување РИИ ВО ЕВРОПА (2)
на целите на
проектот)

164

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуменiии

http://www.coгdis.lu/ist/ka3/horne.htrnl

Добредојдовте во мултимедиа, содржини, алатки, е-содржини и акционен
план на Интернет

Предмет на КАЗ
Активности и приоритети на КАЗ
Кој го опслужува ИСТ-веб
Мултимедиа и модерното општество

Мултимедиа: збогатување на информативното општество

Гонет од секогаш присутната и секогаш прошируваната мрежа на
Интернет, светот е подложен на брза трансформација од индустриско кон
информативно општество. Централно место на оваа еволуција е складот на
"мултимедијални содржини и алатки", кои ј а оживуваат мрежата и ги реали
зираат богатите информативни апликации и идеи. Додека технологијата по
оваа револуциЈа продолжува да се шири и усовршува, основата на сеприсут
ната мултимедија цврсто се воспоставува низ Европа .

Пионерски истражувања и развој

Истра:ж.увањата и развојот се потребни за да ј а потврдат позицијата
на Европа како пионер во мултимедијалната технологија . Клучната акција 3
(КАЗ) комбинира применети истражувања, особено во областа на дигитал
ното издаваштво, е-култура (е-електронска) и е-учење, со генеричен тех
нолошки развој за да помогне поинтелегентна и попријателска набавка,
достап и менаџмент на содржини. Со експлоатација на мултикултурните и
мултијазичните аспекти на ИСТ, истражувањата и активностите кои про
излегуваат од оваа клучна акција ги зајакнуваат премисите на "достап за
сите " во информативното општество.

Цели на КАЗ

Целта во ОВОЈ домен е да ги поттикнува истражувањата и
технолошкиот развој кој:
ги подобрува функционалноста , користењето и достапноста до ид
ните информативни продукти и услуги;
овозможува Јазична и културна разновидност;

стимулира креативност и

го поттикнува доживотното учење со посебен фокус на системите за
образование и обука.

165

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуменiии

Активности и приоритети на КАЗ

Активностите и приоритетите на клучната акција за мултимедијални
содржини и алатки се следните:

Нови модели, методи, технологии и системи за креирање, проце
сирање, менаџмент, вмрежување, достап и за експлоатациЈа на диги
тални содржини вклучувајќи и аудиовизуелни;

Нови модели на технологија и бизнис за репрезентирање на инфор
мации, знаење и вештини, со што се зголемуваат димензиите за ис
тражување во КАЗ;

Работа која се однесува како на апликационо-ориентираните ис
тражувања - насочена кон издаваштвото, аудио-визуелните про

дукти, културата така и на образованието и обуката - генерички ис
тражувања во Јазикот и содржината на технологиите за сите ап
ликациони области и

Работата треба да ги покрива сите делови на проектот, вклучувајќи
легализација, одговорност, 11 спогодба II и стандарди.

За подетален опис на активностите и приоритетите на КАЗ погледај
те во описот на дејностите за 2002.

Кого опслужува мрежата ИСТ?

КАЗ, Мултимедијални содржини и алатки обезбедува информации
преку ИСТ-мрежата за:

Истражувачи;
Учесници во проекти и новопријавени;
Партнери во индустрија и бизнис ( особено информативни служби,
издавачи, составувачи на содржини, медиуми и сервиси за забава , е
комерцијални оператори);
Експерти;
Универзитети;
Приватни и јавни организации корисници (школи, библиотеки, музеи
и други образовни и културни организации);
Општо заинтересирани групи, .. .

Мултимедија и модерното општество

Мултимедијата не е нов концепт. Всушност во разни облици таа
постои повеќе од 20 години (Сетете се на оние вечери на слајдови просле-

166

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

дени со музика и лесна закуска). Но во 1990-те терминот почна да го збога
тува значењето како што го сфаќаме ние во Европа. Денеска технолошкиот
пејзаж толку се прошири што ги опфаќа сите аспекти од нашиQт секојдневен
живот - на работа, дома или каде било - и ги досегнува се пошироките сег
менти на општеството.

Интернетот, електронската пошта, мобилните телефони итн. стану
ваат стандардни особини за комуникација на европското информативно
општество, за добивање на достап до нови услуги и за учење на нови
вештини. Посредниците ги користат за усовршување на нивната конкурент
ност и создавање нови бизниси. Истражувачите ја експлоатираат ИСТ за до
бивање нов увид во комплексните научни проблеми. Но овој развој е само
почетокот на " дигиталната револуц~ја " , која е резултат на приближување на
компјутеризацијата, комуникациите и на Интернетот .

Со либерализацијата на телекомуникациите, зголеменото користење
на Интернет и глобализацијата на меѓународната комуникациска техно
логија (ИЦТ) , технолошкиот развој треба да продолжи по нагорна линија и
за следните неколку години. Во овој контекст истражувачкиот и технолошки
развој (РТД) во ИСТ ќе ја одржи европската конкурентност и општествена
поврзаност.

Мултимедијалните содржини и алатки или Клучна акција (КАЗ) од
програмата ИСТ е креирана за организација на и_стражувачки проекти чија
цел е негување и поттикнување на овие значаЈНИ технологии на иднината.
Заедно со други неистражувачки програми ( е-содржини и акциоI-!ИОТ план за
Интернет), КАЗ е еден од Општите директории на информативното оп
штество при Европската комисија. КАЗ или Директориј Д се користи во
Луксембург.

КАЗ и вебстраниците кои ги одржува треба да бидат примарен извор
на информации и поддршка за сите кои се интересираат за постанокот и
приближувањето на ИЦТ и мултимедијалните содржини .кое може да се
примени во .. . :

Интерактивно електронско издаваштво;
Дигитално наследство и културни содржини;
Образование и обука;
Хумани јазични технологии;
Достап до информации, пречистување, анализа и одржување.

Погледајте подолу за подетални информации за " мултимедиа". За
повеќе информации за ИСТ, ФП 5 или за Активности на комисијата ви пре
порачуваме да Ја посетите нашата страница на корисни врски ...

167

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокулtенГD.и

Дефиниција: Мултимедиа

Тоа се компјутерите и/или дигиталните облици кои презентираат ви
зуелна и аудио содржина со потполно значење. Содржините вклучуваат:
аним,1ција, аудиокомnоненти, ЦД-ром, компјутерска забава, конвергенција
на податоци, компресиј,1 на податоци, ДВД, графики и графички прикази,
хипермедиа, текст, видео, виртуелна реалност, ... и една листа (која постојано
се шири) на технологии од оваа област која е во развој.
За повеќе информации консултирајте го мултимедијалното глосари
на оваа страница.

h ttp/ /www .coгd is.lu/ist/ka3/d i gicul t/cal1s.htm
Од политика до практика
Дигикулт во ИСТ-конкурси
Конкурси во сродни сектори
Помош како да го направите вашиот предлог

Од политика до практика

Конкурсите лансирани во регуларни интервали во доменот на .ис
тражувањата на ЕУ и развојот под сукцесивни рамковни програми, а објаву
вани во" Supplement to the Official Jouгnal of the European Communities" ги по
кануваат заинтересираните странки да поднесат предлози за оценување и
селекција на разни видови проекти за избор за финансирање.
Конкурсите се поврзани со одредени акциони линии кои се адре
сирани на теми за истражување и приоритети во секоја од петте взаемни
области на "Мултимедијални содржини и алатки"(КАЗ). Поднесените про
екти кои одговараат на иста акциона линија делат општи истражувачки цели
и може да се групират.

Постојат акциони линии за кои произлегуваат конкурсите од осно
вата на годишната Работна програма. Овие содржат планови за истра
жувачки активности кои треба да се преземат секоја година во секторот на
Друштвото за информативна технологија (ИСТ).
Од Петтата рамковна програма (ФП5) за истражувања , технолошки раз
вој и за демонстрациони активности (1998-2002), осум конкурси се објавени
во ИСТ-секторот од кои вкупно 110 DigiCult проекти беа селектирани и фи
нансирани.

Кликни овде за достап до сите конкурси лансирани во ИСТ
програмата под ФП5 .

Пополни ја работната програма 2002 со поддршка на конкурсот 8,
последниот конкурс на ИСТ печатен под ФП5.

Назад на почетокот

168

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

DigiCult во ИСТ-конкурсите

Конкурсите за релевантни предлози за секторот на DigiCult сега се
затворени. Новите конкурси за предлози ќе бидат лансирани под Шестата
рамковна програма (ФПб). За да им се помогне на европските истражувачки
заедници во подготвувањето на првиот конкурс за ФПб, еден конкурс за Из
разување на интерес беше печатен и завршен во јуни 2002.

Последни конкурси на ИСТ и Акционата линија релеватна на DigiCult

- Осми конкурс за предлози: Последен конкурс под ФПЅ

Отворен на 16 ноември 2001
Затворен на 21 февруари 2002

Акциони линии интересни за DigiCult беа:

ИСТ-2002-111.5.1: КАЗ Специфични мерки за потпомагање

Целта на оваа акциона линија беше да овозможи собирање на резул
татите кои произлегоа од акциите на КАЗ лансирани во Ф П5 и да ги до
кументира и дистрибуира што пошироко за да го подобри знаењето и
практичната примена и да го забрза технолошкиот развој низ Европа.

ИСТ -2002-111.5.2: Подготовка за понатамошни истражувачки активности

За да ги подготви идните истражувачки активности под Шестата
рамковна програма и да ги помогне активностите на РТД кои ги поврзуваат
тековните и идните истражувачки приоритети, оваа акциона линиЈа има на
мера да иницира бројни активности за подготвување на насоките на РТД и да
експлоатира заеднички шеми кои може да се имплементираат со примена на
нови инструменти предложени од Комисијата за новата рамковна програма .

Проект на: :ORION ,FIRST ,E-CUL TURNET

ИСТ-2002-111.5.3: КАЗ Пионерски истражувања

За да ги подготви идните истражувачки активности во Шестата
рамковна програма и да ги помогне активностите на РТД кои ги поврзуваат
сегашните и идните истражувачки приоритети, оваа акциона линија се
стреми кон идни парадигми за знаењето на идните генерации и технолошки
интерфејс.

169

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

ИСТ - 2002-V.l.15 ЦПА15: Технолошка платформа за културни и уметнички
креативни изразувања

Целта на оваа акциона линија . се стремежите да ги развие идните
генерички платформи и алатки за усовршување на креативното изразување
и да обезбеди достап до материјали за инспирација за артистички и културни
креации. Апликациите вклучуваа креативна работа со медиумска продук
ција , експлоатација на културни добра , уметнички дизајн и помагање на
современите уметности и презентации. Работата ќе им даде предност и ќе ги
развива технологиите за виртуелна реалност, проширување и мешање на
реалностите, нови прикажувања и мултисензорни и мултимодални интер
фејсови .

Проект на: MUSICNETWORK, ART-E-FACT

ИСТ -2002-VIII.l.2: Мрежа на совршенство и работни групи

Проект на:: PULMAN ХТ

ИCT-2002-VIII.1.6: Оспособување на РТД за соработка со новопримените
земји

Проект на:: НEREIN 2Е

Назад на почетокот

- Седми конкурс за предлози

Отворен: 7 јули 2001
Затворен: 17 октомври 2001

Акциони линии од кои произлегоа проектите на DigiCult:

ИCT-2001-VIII.l.2: Мрежа на особини и работни групи

Проект на: МИНЕРВА

ИCT-2001-VIIl.1.8: Дисеминација и сознанија за резултатите од програмата
ист

Проект на: DICICULT FORUM

-Шести конкурс за предлози

Отворен: 27 ј ануари 2001

170

Библиотек~рстnо, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокуменГии

Затворен:25април2001

ИСТ- 2001-111.1.2: Наследство за сите

Проект на: CHIMER, CIPНER, COINE, МEMORIAL,ERPANET,DHX

ИСТ-2001-111.1.3: Идна генерација на дигитални колекции

Проект на: ВИХАПЗД, ЦХЛТ, СЦИЏ, ОРИЕЛ, ОМНИПАПЕР

ИСТ-2001-111.5.1: х-содржајва иднина

Проект на: D-LIB CENTER

ИCT-2001-VIII.l.3: Канализирање на стандардизација и интероперативни
ИНИЦИЈаТИВИ

Проект на: MUSENIC

ИCT-2001-VIII.1.6: Овозможување на РТД-соработка со новите земји канди
дати

Проект на: ДЕЛОС

Назад на почетокот

-Петти конкурс за предлози

Отворен: 14 октомври 2000
Затворен: 15 јануари 2001

ИСТ -2000-VПI.1.1:Групни проекти

Проекти на : EMII-DCF,OAF,TRIS

-Четврти конкурс за предлози

Отворен: 25 јули 2000
Затворен: 31 октомври 2000

ИСТ-2000-111.1.5: Проби за нови начини за достап до културни и научни
содржини

Проекти на: види ги нашите горни групи

171

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменши

ИСТ-2000-111.1.6: Виртуелна презентација на културни и научни објекти

Проект на : ARCO, MULTIMOD,PURE-FORM, VITRA, VS

ИСТ-2000-111.1.3: Проби и тестови за авторизирани и персонализирани сис
теми на дигитални содржини

Проект на: ARCHIVIEW

ИСТ-2000-111.1.3: Работни групи, дисеминација и сознанија

Проект на: BIONET, CLEF, CULTIVATE-RUSSIA, НEREIN2

ИCT-2000-VIII.1.6: Овозможување на РТД за соработка со третиот свет

Проект на: НERIT AGENET 2

Назад на почетокот

-Трет конкурс за предлози

Отворен: 10 февруари 2000
Затвотен: 10 мај 2000

ИСТ-2000-111.1.4: Достап до дигитални збирки на културни и научни
содржини

Проект на: ARION, CHIOS, CYCLADES, EV AN, LEAF, LIBECON, MESMUSES,
MIND, OPENНERITAGE, PULMAN, REGNET, TEL

-Втор конкурс за предлози

Отворен: 1 октомври 1999
Затворен: 17 јануари 2000

Акциони линии од кои произлегоа проектите на DigiCult

ИСТ-1999-111.2.4: Дигитална заштита на културното наследство

Проекти на: ЗDMURALE,AМICITIA,CELIP ,COLLA ТЕ,МЕТ А-Е,Р АЅТ ,PRESTO

-Прв конкурс за предлози:

Отворен: 19 март 1999
Затвотен: 16 јуни 1999

172

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменши.

Акциони линии од кои произлегоа проектите на DigiCнlt:

ИСТ-199~-111.2.3: Достап до научното и културно наследство

Проект на: АЅН, ARCНEOGUIDE, ARTISTE, BRA VA, COV АХ, CULTIV ATE-
EU, REYNARD, TOURВOT, V АКНUМ

ИСТ-1999-111.2.2: Менаџмент на содржини и персонализација

Проект на: ЕСНО, ЕТВ, DELOS

ИСТ -1999-111.2.1: Авторизирање и дизајнирање на системи

Проект на: RENAISSANCE

Назад 11а почетокот

Конкурси на сродни сектори

- Во други единици на мултимедијални содржини и алатки (КАЗ):

Интерактивно електронско издаваштво
Образование и обука
Јазични технологии
Информации, достап, филтрирање, анализа и обработка (ИА Ф)

- Во е-содржини
- Во други европски програми на комисии со димензии од културата

Како да го подготвите вашиот предлог?

- За конкурси под ФП5:

Следете ги овие линкови за општи информации и упатства за правење на
предлози.

- За конкурс под ФПб:

Ако сте заинтересирани за подготвување на предлог под Ф Пб време е да
почнете да барате партнери:

Службата CORDIS ќе ви помогне да најдете партнери.

Назад на почетокот

Превод: Верка Стаменковска

173

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуметии

УДК 02+069+930.25:004( 4)(049.1)

Манифестот на Конференцијата во Оеирас
Агендата на ПУ ЛМАН1 за е-Европа

Миписшрише, мепаџери~ие и учеспици~ие од 36 евроiiски др:нсави,2 iu iipu-
фaiii.uja следпише upuopuiii.eiuu па коферепцијаiiiа ПУЛМАН (Евроiiска
мрежа па народтt библитиеки, музеи и архиви) во Оеирас, Поршуiалија,
13-14 марш 2003 i.

Потребно е финансирање и поддршка на национално и локално ниво за :

• да се промовира улогата на народните библиотеки и соработката со
музеите и архивите во носечка структура на акциониот план3 на е
Европа, низ нивна забрзана трансформација во центри за пристап до
дигиталните извори;

• да одговорат на потребите на сите граѓани во информациското
општество , низ поттикнување за создавање политика и практика
промовирана од страна на мрежата4 ПУЛМАН.

За да ги постигнат овие цели, народните библиотеки треба :

• да понудат нови квалитетни услуги, со користење дигитални тех
нологии, што ќе овозможи задоволување на личните потреби и цели
на граѓаните во променливиот свет, како и создавање кохезивно
општество и успешна европска економија базирана на знаење;

• да работат на постојано подобрување на услугите, особено за гра
ѓаните на кои им се заканува социјална и дигитална маргинализација,
и на зголемување на бројот на корисниците, кој сега изнесува преку

1 PULMAN - Public Lib1-aгies Mobi]ising Advanced Networks
2 Tl1e Pulman netwoгk: Albaпi a, Анѕtгiа, Belaгus, Belgiшn, Bosnia апd Heгzegovina, Bнlgaгia,
Cгoatia, Czech Rep, Denmaгk, Estonia, Finland, Fгance, Geгmany, Gгеесе, Hungaгy, Iгeland,
Italy, Latvia, Litlшania, Luxembuгg, Macedonia, Moldova, NetheгJands, Norway, Polaпd, Poгtu
gal, Romania, Russia, SJovak Н.ер, Slovenia, Spain, Sweden, Тшkеу, Ulu·aine, UK, Yugoslavia
(Serbia апd Montenegгo)
3 http://euгopa.eu.int/int'o1·mation_society/eeuгopa/index_en.htm
4 l1ttp://www.pulma11wel1.oгg/DGMs/DGMs .htm

174

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

150 милиони~ регистрирани членови ·на народните библиотеки од 36
држави во мрежата на ПУЛМАН.

Конференцијата ПУЛМАН ја афирмира големата корист што ќе ја
имаат граѓаните од соодветната поддршка на народните библиотеки, архи
вите и музеите на локално, национално и европско ниво во четирите
специфични области.

Демократија и граѓанство

Народните библиотеки, работејќи со архивите и музеите треба:

• да промовираат граѓанско и демократско општество, одговарајќи
на потребите на целата заедница ; да обезбедат слободен пристап
до сите култури и информации и да го елиминираат исклучување
то нудејќи им на граѓаните привлечен и пријатен амбиент. Треба
да се фокусираат на потребите на специјалните групи: хендикепи
раните лица, тинејџерите, возрасните, невработените и припадни
ците на руралните средини;

• да поддржуваат обезбедување услуги за е-влада, е-здравје, е-трговија

•

истап за ко исниците.

Доживотно учење

Да се фокусираат на потребите на децата и на оние кои се грижат
за нив обезбедувајќи им забава, безбедно и стимулативно опкру
жување за учење и забава , вклучувајќи игри на новите технологии
и градејќи партнерства со школите и другите образовни институ
ции.

Да се развиваат во центри на вонинституционално и неформално
образование, нудејќи содржини, обука и поддршка на граѓаните од
сите возрасти, низ целосно користење на предностите на е-учењето.

• Да придонесуваат за развојот на информациски описменето оп
штество преку постоЈано промовирање на читањето, со примена
на сите средства, вклучувајќи го и Интернетот.

Економски и општествен развој

• Да учествуваат активно во борбата против дигиталната непис
меност и подвоеност како европски најискористен јавен пристап до
Интернет -ПИАП (Public Inteшet Ассеѕѕ Point), обезбедувајќи достап

5 !1ttp://\\v\\vw.libccon.oгg

175

Библиотекарство, nол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменiии

и обука за ризичните групи, давајќи услуги преку нови канали, како
на пример дигиталната телевизија, којашто станува достапна на ло
кално ниво.

• · да работат заедно со локалните стопански и други субјекти, со цел
да го поддржат подобрувањето на економското знаење во Е'\\зропа
п ек обезбед вање квалитетни ин о мациски ел ги.

•

Културна разновидност

Да го поттикнуваат чувството за локалната заедница, роднокрај
ната генеалогија и студии во глобалното општество, помагајќи соз
давање дигитални и аналогни содржини, што ќе бидат достапни и
сочувани за идните генерации, како што с~ матери3алите што се
чуваат во локалните народни библиотеки, музеите и архивите.
Да ја поддржуваат етничката, културната, јазичната и конфесио
налната разновидност, културниот идентитет и социјалната инте
грација, особено преку вклучување на локалните граѓански органи
зации во креирањето на II Дигитална зедничка меморија 11 , која ќе
биде достапна за сите.

Документи кои се значајни за Манифестот на Оеирас:

• Музеите, неопипливо наследство и глобализација, Повелбата од
Шангај (2002);

• Декларацијата на ИФЛА за библиотеките, информациските услуги и
интелектуалната слобода, од Глазгов (2002);

• Манифестот за Интернет на ИФЛА (2002)
• Декларацијата на НАПЛЕ за развојот на европските народни биб
лиотеки (2002);

• Декларацијата на ЕБЛИДА за улогата на библиотеките во перма-
нентното учење (2001);

• Услугите во народните библиотеки: Водач за ИФЛА/УНЕСКО;
• Препораки на Советот на Европа за пристап до архивите (2000);
• Извештај за улогата на библиотеките во современиот свет од Од
борот за култура, младина, образование и медиуми при Европскиот
парламент (1998);

• Музејска и културна разновидност; Правни документи ИКОМ (1997);
• Декларација од Копенхаген (1999);
• Водич на библиотечната легислатива во Европа (2000);
• Коминике од Лувен (1998);
• Принципите од Лунд: е-Европа, воспоставување соработка за диги
тализација (2001).·

176

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докумен1ии

ПУЛМАН • Акциониот план на Конференцијата

Копферепцијаша ПУЛМАН iu иовикува минисшрише, менаџерише и из
вршишелише на национално и локално ниво, во доiледно време да iu
наираваш следниве акшивпосши:

1. Да утврдат стратегии коишто ќе ги користат и развиваат вештините
и инфраструктурата на целосната европска физичка мрежа на
народни библиотеки, архиви и музеи, со цел да се развие нивниот
општествен, културен и економски потенцијал.

2. Да одредат национални и локални приоритети на финансирање за
поддршка на клучните активности како што се обезбедување прис
тап до електронските извори и Интернетот, дигитализација, воведу
вање нови услуги, обезбедување адекватна техничка инфраструктура
и усвојување заеднички стандарди.

3. Да планираат создавање меѓуресорни агенции и интерминистерска
соработка за водење координирана политика во рамките на секторот
за културно наследство (народни библиотеки, музеи и архиви).

4. Да развиваат ефикасни партнерства меѓу секторот за локално кул
турно наследство и другите клучни економски и општествени сек
тори (на пр. : образование, вработување, туризам, општествени ор
ганизации итн.) за да го олеснат организирањето на локалните ус
луги и нивното економично обезбедување и управување.

5. Да обезбедат интерактивен пристап до содржината, како извор за
учење, преку современи, мултимедиумски дигитални извори кои ја
документираат локалната историја, литература, уметност, музика и
интересите на заедницата.

6. Да поддржат развој на образовните експертски центри кои ќе стим
улираат создавање соодветна практика, како појдовна точка за
поширока имплементација на иновативни услуги.

7. Да применат политика на вработување и обучување на кадарот,
обезбедувајќи соодветно наградување и услови, што ќе овозможи
соод-ветен и компетентен одговор на потребите на корисникот, на
пр. поддршка на учењето и користење на информациски технологии.

8. Да го следат развојот на потребите на корисниците како дел од раз
војната политика и инвестиционите планови.

9. Да извршуваат редовно мерењ~ и оценување на услугите, особено
оние кои вклучуваат нови технс,логии и да создаваат критериуми за
споредбена евалуација на влијанието и ефектот од инвестирањето.

10. Да предлагаат истражувачки и развојни активности на национално и
европско ниво, кои се однесуваат на партнерска соработка со ор
ганизации и компании од приватниот сектор, вклучувајќи ги оние од
информациската сфера и од дигитализацијата, потоа градење бази и
фондови итн.

Оеирас, март 2003 г.

177

Бнблиuтекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Доку;~tетии

УДК 02+069+930.25:004(497.7)(049.3)

КРАТОК ОСВРТ ЗА ДОСЕГАШНИТЕ АКТИВНОСТИ
ВО ВРСКА СО ПРОЕКТОТ ПУЛМАН
(и:шештај поднесен на Работна средба со претставници на народните
библиотеки во НУБ "Св. Климент Охридски" - Скопје на 18.3.2003)

Приближно две години изминат период исполнет со интензивни актив
ности на планот на афирмација на проектот во нашата земја;
Повеќе од 500 часа поминати пред компјутер;
Разни материјали за состојбите во народните библиотеки во Р. Маке
донија , доставени до раководниот тим на проектот ПУЛМАН;
Преведени материјали од англиски на македонски јазик приближно 400
страници;
Преведен е Водачот на проектот Пулман од колешката Викторија
Костовска и доставен до сите народни библиотеки во земјата;
Преведен е водачот за РТД-семинарот;

Формирана е група за поддршка на поектот во Р. Македонија од прет
ставници на:

Архив на Македонија г-а м-р Славица Николовска ;
Музеј на Македонија г. Јован Шурбановски-пом.директор;
Р . завод за заштита на спомениците на културата г-ѓа Ѓурѓица
Лековска ;
МАНУ - г-ѓа Нада Георгиева
Магдица Шамбевска - НУБ "Климент Охридски" - Скопје.
Организирана е национална работилница во ноември 2002 година;
Презентери: г. Роб Дејвис -главен менаџер на проектот;
Г-ѓа Бреда Карун - координатор за земјите од источна Европа;
Јанис Трохопулос - член на Бордот на проектот ПУЛМАН;
Миле Бошески - национален координатор;
Викторија Костовска - превод и презентација на Водачот за проек
тот;

Организиран Семинар за развој на истражувачките технологии (РТД -
семинар) . Семинарот го водеше г. Роб Дејвис - главен менаџер на проек
тот. Учесници: групата за поддршка на проектот во Р . Македонија;

178

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Документи.

Организирана расправа со претставници на народните библиотеки во
врска со водачот на проектот Пулам:

Водство; г-ѓа Бреда Карун -координатор за источна Европа
Миле Бошески- национален координатор за проектот;

Подготвен е материјал за веб-страницата на нашата земја учесник во
проектот ПУЛМАН. Страницата перманентно се ажурира.

Формиран е менторски тим од три претставници на нашата земја.
Жаклина Ѓалевска - НУБ "Климент Охридски" - Скопје;
Гордана Пешевска- МУБ " Св.Климент Охридски" - Битола;
Александар Кујунџиќ- Библиотека " Браќа Миладиновци" - Скопје .

Тимот ќе престојува на обука во Љубљана - Р. Словенија и Вериа Р.
Грција во месецот април оваа година;

Претставници од нашата земја ќе учествуваат на семинар за обука за
организирање активности во националните средини во врска со проектот
Пулман;
Семинарите ќе се одржат во Р.Словенија и Р. Грција во месецот април
оваа година;
Подготвен е Извештај за активностите во Р. Македонија во врска со
проектот ПУЛМАН кој е доставен до главниот Борд на Проектот;
Подготвен е материјал за намерите и активностите кои се планираат во
Репулика Македонија во врска со проектот ПУЛМАН;
Преведен е Манифестот на конференцијата одржана во Оеирас
Потугалија, кој ви е доставен;
Во оваа пригода вредно е да одбележиме дека Р. Македонија во 2002
година потпиша договор за учество во проектот ПУЛМАН под реден
број 6. Денес во овој проект се вк~учени 36 земји од Европа.

На крај да ги соопштам виновниците за сето ова погоре изнесено: Миле
Бошески - национален координатор; Викторија Костовска и Магдица Шам
бевска - членови на работниот тим.

179

Миле Бошески,
Национ:шен координатор
за проектот ПУЛМАН

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Документи

УДК 02:061 .23]:004(093.2)

МАНИФЕСТ НА ИФЛА ЗА ИНТЕРНЕТ

Овој манифест е подготвен од Комитетот за слободен достап до ин
формациите и слобода на изразувањето (ФАИФЕ) при ИФЛА, а потврден од
Управниот одбор на ИФЛА на 27 март 2002, во Хаг, Холандија. Од ИФЛА
официјално беше прогласен на 1 мај 2002 год. Овде ги репродуцираме
верзиите на англиски, француски, германски и на шпански, а на руски јазик е
во подготовка.

Непречениот достап до информациите е неопходен за слободата , ед
наквоста, глобалното разбирање и мирот. Затоа Меѓународната федерација
на библиотечните асоцијации (ИФЛА) прокламира:

• Интелектуалната слобода е право на секоја личност - да го задржи
или да го искаже своето мислење како и да бара и да добива инфор
мации. Таа е основа на демократијата . Таа е јадрото на библио
течните ус;:луги.

• Слободниот достап до информациите без оглед на медиумот и
границите е основна одговорност на библиотеката и информатив
ната професија.

Овозможувањето на непречен достап до Интернет од страна на биб
лиотеките и информативните служби е помош на општествената и
идивидуалната слобода , на просперитетот и развојот.

Бариерите за проток на информациите треба да се отстранат,
особено оние кои промовираат нееднаквост, сиромаштија и без-на
дежност.

Слободен досшаи до информациише, инzиернеш, библиошеки~ие u до
информашивни~ие ел у.жби

Библиотеките и информативните служби се институциите кои ги
поврзуваат луѓето со глобалните информативни извори, идеите и
креативните можности кои ги бараат тие .

180

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменrии

Библиотеките и информативните служби овозможуваат достап до
богатството на човековиот израз и неговата културна разновидност
преку сите медиуми.

Глобалната мрежа на Интернет им овозможува на лугето и на
општествените заедниците од сиот свет - било да се најмали и најод
далечени села или големи градови - еднаков достап до информациите
за личен развој, образование, поттикнување, културно збогатување,
економски активности и информирано учество во демократијата.
Исто така секој може да го презентира пред светот својот интерес,
знаење и култура.

Библиотеките и информативните служби ги обезбедуваат главните
влезови до Интернет. За некои од нив тие нудат предности, упатства
и помош додека пак за други се единствените точки за достап. Тие
обезбедуваат механизми за надминување на бариерите создадени по
ради разликите во изворите, технологијата и во образованието.

Прини,иии за слободен досшаи до инфор.ма~~иuше иреку Инz.иернеzи

Достапот до Интернет и сите нејзини извори треба да биде усогласен
со Универзалната декларација за човековите права на Обединетите
нации, а особено со членот 19 кој гласи:

Секој има право на слобода на мислење и изразување. Ова право
вклучува слобода да го задржи своето мислење без право на мешање
од страна како и да бара, да прима и да дава информации и идеи
преку кој било медиум без ограничувања.

Глобалното взаемно поврзување на Интернет обезбедува медиум,
преку кој ова право може да го користат сите. Според тоа достапот не смее
да биде предмет ниту на која било форма на идеолошка, политичка или на
религиозна цензура ниту на економски бариери.

Библиотеките и информативните служби се одговорни за опслу
жување на сите членови на нивната заедница без оглед на возраста, расата,
националноста, религијата, културата, политичката определба, физичката
или друга хендикепираност, полот или на која било друга основа.

Библиотеките и библиотечните служби треба да го поддржуваат
правото на корисниците да бараат информации по сопствен избор.

Библиотеките и информативните служби треба да ја почитуваат
приватноста на своите корисници и да се запознаени: дека се доверливи из
ворите што ги користат читателите.

181

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // ДокуменГПrt

Библиотеките и информативните центри се должни да овозможуваат
и да популаризираат јавен достап до квалитетни информации и комуни
кации. На корисниците треба да им помагаат со неопходна вештина и во
соодветен амбиент во кој тие слободно и доверливо ќе ги користат из
браните информативни извори.

И покрај многуте вредни извори кои се достапни на Интернет некои
се неточни, водат кон погрешно мислење или се нападни. Библиотекарите на
корисниците треба да им нудат информации и извори за начинот како да се
користат ефикасно и ефективно Интернет и електронските информации.
Тие треба активно да го промовираат и олеснуваат одговорниот достап до
квалитетна информација на мрежата за сите свои корисници, вклучувајќи
деца и младинци.

Во однос на другите важни услуги достапот до Интернет во библио
теките и информативните служби треба да биде бесплатен.

Примена на Манифесzиоzи

ИФЛА ја потикнува меѓународната заедница да го помага достапот
до Интернет ширум светот, а особено во земјите во развој, за да можат сите
да се здобијат со глобалните бенефиции од информациите понудени на
Интернет.

ИФЛА ги поттикнува националните влади да создаваат национална
инфраструктура која ќе го шири достапот до Интернет до целата попу
лаци.1а.

ИФЛА ги поттикнува сите влади да го помагаат непречениот проток
на информациите достапни на Интернет преку библиотеките и информатив
ните служби и да се спротивставува на каков било потег на цензура или
кочење на достапот.

ИФЛА им предочува на библиотеките и лицата кои одлучуваат на
национално и локално ниво како да развиваат стратегии, политика и пла
нови кои ги имплементираат принципите изразени во овој манифест.

Овој Манифест беше подготвен од ИФЛА/ФАИФЕ и потврден од
Управниот одбор на ИФЛА на 27 март 2002 г. во Хаг, Холандија. Од ИФЛА
беше прогласен на 1 мај 2002 г.

182

Превод: Верка Стаменковска
НУБ "Климент Охридски" - Скопје

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2 // Докуменiии

УДК 02(100):061 .3( 497 .2)(093.2)

ЗАЕДНИЧКА РЕЗОЛУЦИЈА
НА УЧЕСНИЦИТЕ НА МЕЃУНАРОДНАТА КОНФЕРЕНЦИЈА
"БИБЛИОТЕКИТЕ, ГРАЃАНСКОТО ОПШТЕСТВО
И СОЦИЈАЛНИОТ РАЗВОЈ"

СОФИЈА, БУГАРИЈА
14-16 ноември 2002

Меѓународната конференција "Библиотеките, граѓанското опште
ство и социјалниот развој" се одржа во Софија , Бугарија од 14 до 16 ноември
2002. Оваа меѓународна конференција беше организирана од Одделот за
библиотекарство и информатички науки на Универзитетот во Софија "Св .
Климент Охридски", од Училиштето за библиотекарство и информатички
менаџмент на државниот универзитет во Емпорија во Канзас во САД, од
Националната библиотека "Св.св. Кирил и Методиј" и од Унијата на биб
лиотекарите и информаторите на Бугарија.

На Конференција зедоа учество 120 библиотекари, информатори,
колеги од универзитетот и експерти од 23 земји - Албанија, Австралија,
Босна и Херцеговина, Бугарија, Канада, Чешката Република, Германија, Ве
лика Британија, Грција, Холандија, Унгарија, Италија, Литванија, Латвиа,
Македонија, Романија, Русија, Србија, Словачка, Словенија, Турција и САД.
Во дискусијата учествуваа библиотекари, претставници од националните
библиотекарски асоцијации и директорите на националните библиотеки.

Учесниците на конференцијата дискутираа за најважните вредности,
поврзани со улогата на библиотеките и библиотекарските асоцијации во де
мократизацијата на општеството, за улогата на библиотекарите во инфор
матичкото општество и во глобализацијата, за иднината на библиотекар
ското образование и проблемите со достапот до информација.

Учесниците од Централна и од Источна Европа се обединија за след
ниве цели, кои ќе бидат доминантни во блиска иднина. Напорите на библио-

183

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Док.уменzТш

текарите, на општеството и на државните институции треба да се насочат
кон нивна реализациЈа:

1. Силата на демократското општество се темели врз образованието
и информираноста на граѓаните. Што се однесува до способноста да се
учествува во одлучувачките процеси и да се работи кон неговото востанову
вање и неговиот развој , треба да се има слободен и неограничен достап до
информација. Заради оваа причина, општеството во процес на демократи
зација мора активно да ги поддржува јавните агенции, како што се библио
теките. Демократското општество мора да ги поддржува библиотеките ·во
нивната улога како културни, образовни, информативни и истражувачки
центри.

2. Следните неколку години ќе сведочат за развојот и значењето на
библиотеките како информативни центри за: обезбедување информација ;
образованието во корист на новите информативни технологии; помош во
развојот на бизнисот; напори да се подобри животниот стандард и да се над
мине социЈалниот раздор.

3. Учесниците на конференцијата испратија апел до владите на зем
јите на Централна и Источна Европа да го фокусираат своето внимание на
библиотекарската дејност, да ја зголемат финансиската и легалната под
дршка за изворите на информации, сервиси и на информативната техно
логиЈа .

4. Библиотекарите и библиотекарските здруженија претставници на
конференцијата се согласија да соработуваат во креирањето на регионални
библиотекарски асоцијации .

5. Библиотекарите од Централна и Источна Европа се согласија да
соработуваат на полето на истражувањето, креирањето на бази на податоци
и да се дојде до најлесен достап до изворите на информации.

6. Специјално внимание ќе му се посвети на развојот и на подобру
вањето на високото образование, на размената на студенти по библиотекар
ство и на перманентното образование на библиотекарите.

184

Библиот~к~1рство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Дт,у.м/'1111111

.ЧЕГГ/;\\'(; ()Ј; тнг 1)\\1{1,:С J'Ol{S ()\\ пн: \\лTIO"\\ , \\I . 1 .ШIШ. \\11 :Ѕ 01: лн.
'-iO I т111::лѕт 1 : н\\ (i ( IШl' t•:.\\J\\ ('()l "\\ЛШ· -,

1 >uпni; l11:.: lr11:.:r1::!'i,m:1! l \\н1ri.·1"t:11c1.:. н !11с 1 1 1;,,_,k рlж.: iп Soi'ia, Bui f::tп., J .t. ! 1,
\\.i.}\\'l" :11 (,i.:1 200·-~. :.н, orkrarн:~.L•(i 111(·~111ч.~ \\)C111t.: Г)irc~t()ГS Р1 \\ IH:' ~ ~:lf<)lia l l . 1tч:н i ... ·~ \\..,,
1 lн.: :---.,1шl 1c.i~ tL· 1·11 1 ;11r, 1рt·~ш ( O'J:1t1·1~~ too~ 1·1Ј:н.:L'. -П1.: )JJ!'lic1 ршн-; \\\\ LT< ·.

:'r,,i. В, ;Г:':111а I iп,1,н·,1 . [)11·.:..:нч. !,;.,;1„11.11 l .;t1rar\\ 1,1' Ht1IEш·ia:
l·.t k\\·a J),m1i. 1 kр1н:- i).rcct, 11. · ' .1111,·,.11 i ,:ч,,г, ,11· Лliкt11i,t.
1 )r (н;,1r~ .. - /,,1,.!10,, IJ11..:,l•ч·. \\',1l1,чi,,: 1 :h1:11·; ,1!' t,r\\'<.:,1.::
Ра;;..:и! c, ik\\·,J-.1. i)irL'Ct1:r. \\:1t1,m:1i :.,;11; 1 пi \\·1:-r~Jl\\ l„ itmtгy t'i \\-1н..:.:,Ј,чн..1:
~ГL'lL'l1 1 ..- );r1<:l1ic11. l)i1·L'..:1,11. '\\,,t:,11;,11 i il1ra1, ,Ј!. S,•1·b ia:
11111cc: l ,\\ car. l)ir.:..:1,)r. \\:atio11JI 1 1 \\)1·аг> ,,!· l 1Jr;..ey:
l)r. _\\,Ji1·;.;ca l<.L·~11..:al:J. l ' re,;1cic-1н. 1:l\\J<:r,,l;,111 оГ , 11,· l,i braГ\\· .-\\.ss,),:iuн , 111 :, 1ri l{i\\;r.a111a
1 ,1 t11lшr1zeJ [,у 1h.: ~ali"љtJ 1· 1 r1r.,1г~ 1J I n,m1a11 i;1'1.

Лн:· IJir-..xior, L':-:prcsst·J tiн:i г Јсѕiп.: ,о .:псош;,f!.С- <.:l1i1_11r,1 I r·c:~_( ,111;11 с,1,,р,:г,1!i,, 1 ; ,,. i;i111:
!!1,·,·1· с,нн11ri,·~ tl1гutl"(!i 111<.: \\!ar1,шu1 j_il11·л ic~

Пн:ir· \\·i ;; i,111 \\1-,1~ 111:н .\\,11101шl l . i l)г:1пc:-- ,,1·с i111pp1·\\i1tH <.:t1ltш,1 ! im,11 1Li!i1111~ \\\\1tl1111 tl1<.:1r
c,_1uпtrics aoli plctlt:c 1(11· !l,c s11pp,1r1 •Ji'thcir Ll::l't:l1)pr11cпt алсi S:(}Ppc1·atiџ11 l)y ,11<.:
!~• 1\\ L~П11nL'l1t~ ш1d i 111L:111;,1н111'1J оr!-Ј:т 11,;,н i , ,н~.

Љс !)i1·cclN~ ,kciJt·cl ,11 1:1~.: :111~- ;.c ri,.н1 fi ,r ((><!p,-r.11 i"n ,,:· tk1 ,- !11"t i t u: 1,н1" 111 ;_1
11uml)..:T ,>!° lihmi:· ~11ti l:t::1шai :1c:1i1111,·., ~1,ci1 :!0>

I J.:1·.: k•p111L'Пt t>f iн l c 1 !i!чary i,1ai1 p,) iici,:s ,шЈ :Jt:liYitics:
Г>с:1· l'l11р1т11.:11 1 , 1; prac:tit:l', iп Ct1пiiппi11;;! i1нclkctшl р1-..,рсгtу 1·i;::i1ts t, , ан1 i1\\) !' :'.
rн),IisJ\\'..:rs с:1с.:
L:xc lш11~t: (11° lil11·a,ia11s :1r1tl i11Љп11а1iоп proless1tн1::il ~;
Г;1k ir1b 1JI. •.:О!П mm1 ac1i,111s for Њ: ,·,rt·~eгvati, 111 01· ctt1tнral i1cгitз ~~t: 11i' ti1L'
г,.:gјо11 аљ:1 csp1.:ci~lly 111:tntl!<rt pis. i нcu11 :ct l11J!a, ht)Ok~ ctc. ,
i~,aal1 ii sl1mt:11l ot'joiol re,;e:.11 c: l1 r1t>_i~·1.:ts;
Or[;;Ш1i?111g cu]tнral as:ti,·iti,•s such ;,is cunl~:1·c11i:C:S. exl1il1i,iv11~, mcl'l!П,!., ,; tc. ·.
Нс!р tu Љrc igп sci1olar, iп tlt)iп ~~ rtsL·aгc:1 i11 ll11.:ir c,1 l kc1iш1~

·1 i)L' l)i1·L~Cl1)Г~ J..:ci(kJ \\() 1~ЈП11 :., S1ш,,li11,,~ Co11kгc·11<:l' 1H0 lr1c !)irct:l1,1·~ ,11·~a1i,,ш1l
[ .i braгi..:s о( tlн: ;-;ot1thca~tcri1 !.:;;г,>рса:1 l ' , 1ttr1tri<.:s ,, ithir1 ti1..: t'r~,Пll'\\\\·,,ri-: " 1· ti11.:
( · опi'стсп,·с (J t· J_;L1rop..::.m \\:at10 1шl l 1!1г:.тсѕ ((i"!\\I ,;.

Тlit' r)i:·..:c!C>ГS с,111 all othcт· it1s:.i tt1li1111~ апЈ 01·gалi 7.:.нiопѕ, зсtiп,!, 1•,it!1i11 lit11·;;.гy ап,Ј
i11Г<>rш:н i,)11 \\\\·l)}'k. ~11c l1 :1,; 1 ... i 1." .,11·) .'\\~~ocia1i1)Ш, l. 11io11s ( ,i' l .i !1т1·iш1ѕ ;1rt(J lн 1; •Пl 1:.1; io1 ,
Pr(llt:,<,i()П:.t l ~. lt1 1:1\\...1: :шу ,к : i,н1 1<11· -:OtJpc1·ati,111.

! 11>:: ! )il'CCN:, Jccidt:'(i 1,, {r,111:;kr rn 1!к·i1· ~t1\\·r п1111L·1нs at1tl 1,11,·m:.Jti,,11al , ,1·11-;i 11;/;Hl(1;1~
: 1 ,,· iг tk~ iг<.: i~н- c,J,)p..:r:1:1,111 ,:11,1 ~,1,1,Ј пc· i_iJ ;l),1L1 1 1-..::1l1i ,н1;: :нкЈ lt• r:Ji~t: 1)·1<: i,., L1,· •.!I. tt1c·

185

Биол11от~карстuо , 11o.r1. 20 (2002), up. 1-2 /1 /lm,_1·.11e1111111

1 11г,d 111 ~ spL:L: ial rг,, 1.:r i i lll:ilc :, :IC\\'tJt \\atio:·,:1i : ;\\ч, .:i L·::-- ,;; :·-н1L:,!н.: :1~:.·п 1 . . ,.t!·,_1;,c· ,.tл
C,н:11 t1·i1::-. ti·mп tl1 i::ir ~~o,cm;i-:.:i1l.~ апu t!1~ Ј~шорсЈ:1 \\ ::1 1,н1 ~,;1,! lпt,;11 1,1· .,ншi
,):·~,mizutiuns.

!' г ,Ј !'. Ј3 ,1rу:ша l lri~!t )\\';:
l)1rcctor
~,: a·.ion,:[ Li br,1ry о!' B•Ji~:-;triJ

rik\\a [j1)111i
: .kp,1 ty Di 1·L·cyor
'\\.at1,111;JJ Ј 1bг~-1 r;, L•1·_1\\ i:,:1п i;i

! k ~jct)r~c /..1cl1,,~
! )i1·rt.:lt J~
\\a11or1al l , ilxar;' <i( (ј гсс.:с

Pa~ca l Cik,·ski
[)11\\:'C t ()J'

~гс:с 1 1 l i~ricl;icl1
i ) 1rc..-t , 1~
i\\,11ic111~i [ . ilнary ,)t' Ѕсгrч:,

- -·- ·)

,,.,.,..,

· .. --_Ј ··-............. ,.,. _ __ _

l)1rec tor _.---;;,, )
1'-ati,)пal L.itm1c1.1:, ,)!'Тш-kс~

\\\\, ,,, ·,
\\)r. \\-1ircc.1 H.eg11e<1la е)/ -,~,.,,, ...... ')

\\ -,
Pн~~ick1,t 1
1-·cJc,rat iu 11 o ( the 1.ihr:ir:, Л,;:-.1J<.'1atio r1 ;, iп l~oma11:,1
1 au:\\1ori?ec! 11) 1 hc :--:a11"n,1! i .1 i1 г:,~-. ,11 !<,1111:mi:1}

186

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докуменmи

УДК 002+347.78(100)(093.2)

СВЕТСКИ ДЕН НА КНИГАТА И АВТОРСКОТО ПРАВО
23 АПРИЛ 2002
Порака од генералниот директор на УНЕСКО

Книгите се основно средство за пристап до вредностите, мудроста, ес
тетското чувство и до човечката имагинација. Како моќ на креацијата, инфор
мацијата и образованието, тие и овозможуваат на секоја култура да ги запише
своите значајни одлики и да го види идентитетот на другите. Како прозорец кон
разноликоста на културите и мост помеѓу цивилизациите, надвор од времето и
просторот, книгите се извор на дијалог, средство за размена и извор на развој.
Поради сето ова, УНЕСКО го прославува Светскиот ден на книгата
и авторското право од 23 април, 1996, со учество на милиони луѓе, претстав
ници од стотина земји. Посветен на промоцијата на читањето и пишувањето,
а преку нив и на авторското право, ОВОЈ настан се стреми да ги открие
различните аспекти на книгите, било тие да се креативни, работни, да поста
вуваат стандарди или да се политички, национални и меѓународни. Про
славата на Годината на културното наследство на Обединетите нации во
2002 година сосема се совпаѓа со овој настан.
УНЕСКО предложи две главни теми за одбележување на прославата
на годината: "Наследството и дијалогот" и " Наследството и развојот". Кни
гите и авторското право ги претставуваат овие теми. Како заштитник на
меморијата и моќта на креативноста, книгата е кутија за зборови, како и ме
ханизам за размена на идеи, неспоредлив инструмент и репродуктивен пред
мет, ехо-nростор на чувства и извор на приход, оригинално дело и огледало
на општествената клима. Книгите претставуваат наследство кое е основата
на различните културни традиции и кое постојано се развива преку меѓу
себно влијание со други традиции, во соработка и дијалог со Другиот.
Прославата на Денот на книгата и авторското право во 2002 година е
можност да се разгледа огромниот придонес на книгите за културното
наследство и оттука да произлезат нови иницијативи за плодна работа меѓу
страниците - било во печатена или електронска форма - и културното богат
ство на човештвото, било тоа да е реално или не.
Придонесувајќи и заштитувајќи го културното наследство на човеш
твото, одржуваме содејство, чија суптилна поддршка доаѓа од книгите.

Коичиро Мацура

187

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр. 1-2 // Докум,ен,1Тtи

Books аге fundamental means of ассеѕѕ to knowledge of values, wisdom, aes-
thetic sense and human imaginaбon. Аѕ vectors of cгeation, information and education,
they allow еvегу cultшe to p1·int theiг ssential features and to ѕее the identity of otheгs.
Аѕ а window on the diveгsity of cultuгes and а bгidge between civilizations, beyond time
and ѕрасе, books аге а source of dialogue, а means ot· exchange and а source of devel-
opment.

Fог all of these reasons, UNESCO has celebгated World Book and Copyгight
Day since 1996, on the 231-ct of Аргi, with the paгticipation ot· millions of people гepre
senatting а hundгed countгies. Devoted to the pгomotion of гaeding and writing, in addi-
tion to copyгight, which is closely associated, the occasion aims to bгing out the vaгious
aspects of books, be they cгeative, industi-ial, standai-d-setting, political, national and
inteгnational. The celebгation of the United Nations'Yeaг foi· Cultural Heritage in 2002
is а pai-ticulaгly арргоргiаtе event.

UNESCO has indicated two mајог themes to celbгate the уеаг: "Heritage and
Dialogue" and Heгitage and Development". Books and copyгight exemplify these
themes. Аѕ а ргоtесtог of memшy and а vectoг fог cгeativity, а book is both а гeceptacle
f01· woгds and а mechanism fог the exchange of ideas, ап incompaгable instrument and а
гepгoducible object, an echo-chambeг of feeling and а source of гevenue, an oгigina\\s
woгk and а miггor of the social climate. Books гepresent а heritage that is specifically
гootedin distinct cultural tгaditions and which is continually eveolving thгough interac-
tion with other tгaditions, in гelation to and in dialogue with the Other,

The celebгation of World Book and Copyгaght Day in 2002 is an oppшtunity to
consider the major contribution of books to the cultural heritage and theгeby ѕр.1гk new
initiatives fгom the feгtile interaction between the pages - be it in pгinted or in electronic
foгm - and the cultuгa\\ wea]th of humanity, both tangible and intagible.

Ву safeguaгding and adding to the cultuгal heгitage of humanity, we maintain а
syheгgy whose finest suppoгt comes fгom books.

Koichiro Matsura

188

Библиотекарство, вол. 20 (2002), бр.1-2

УПАТСТВО ЗА АВТОРИТЕ

Во списанието "Библиотекарство" се објавуваат оригинални статии, прикази,
соопштенија и документи распоредени во неколку редовни рубрики: Библиотекар
ската теорија и практика ; Културно богатство , Библиографии, Прикази и рецензии;
Хроника, Документи; Ви претставуваме и ел. Во списанието може да бидат објавени и
други материјали кои по содржината не се вклопуваат во редовните рубрики, а се од
интерес за читателите.

Се молат авторите ракописите да и ги предаваат на Редакцијата на бела хар
тија , формат А4, со двоен проред или на дискета. Прилозите треба да ги содржат
следниве податоци:

- наслов (и поднаслов)
- име и презиме на авторот/авторите
- академски степен/стручно звање
- институција каде е вработен авторот/авторите

Оригиналните статии , покрај наведените податоци, треба да содржат и ап
стракт на македонски јазик и на еден од светските јазици (англиски, француски, гер
мански или руски) до 200 зборови, УДК индекс или клучни зборови, како и податоци
за користената .литература.

Редакцијата го задржува правото да врши минимални интервен~џш и скрату
вање на текстот.

Ракописите не се враќаат.

Од Редакцијата

Списанието се печати со финансиска помош на Министерството за култура
на Република Македонија

Врз основа на мислењето на Министерството за култура на Република Македонија
бр.07-1146/2 од 2.03.2000 година за ова списание се плаќа повластена даночна стапка
од5%.