Почитувани,
Најсрдечновеинформирамедекасписанието„Библиотекарство”иоваагодинаизлезе
одпечатсопомошнаМинистерствотозакултуранаРСМ.Предвасенајновиотбројисполнет
соразновиднисодржиниодбиблиотекарскататеоријаипрактикасонадеждекаќегиисполни
вашитеочекувања,желбиипотребизановисознанијаодобластанабиблиотекарството.
Редакцискиотодборнасписанието„Библиотекарство”гиразгледапристигнатитетекстовии
гооформиистотосодржинскиитематски.Редакцискиотодборгипокануваипонатамусите
заинтересираниавторииколегиодобластанабиблиотекарствотоактивнодапридонесуваат
зазбогатувањенасодржинитенасписанието„Библиотекарство”.Заповеќеинформацииза
работатанаБиблиотекарскотоздружениенаМакедонијаиновиинформации,посететејанашата
интернет-страницаwww.bzm.org.mk
Од Редакцијата
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
СОДРЖИНА
м-рАНИЦАГЛИГОРОВАМИЛЕВА-ПРОМЕНИ-ПРЕМИНИ-ПОВРЗИ-ПРИМЕНАНАНОВИ
СТАНДАРДИВОРАБОТЕЊЕТО...................................................................................................................................5
м-рЕЛМЕДИНААБДУЛАХИ-ВОЧЕКОРСОВРЕМЕТО-
БИБЛИОТЕКАТАMАКСВАНДЕРШТУЛ..........9
ГАБРИЕЛАКРСТЕВСКА-ВИЗИЈАЗАБИБЛИОТЕКАНАИДНИНАТА.............................................................15
ГОРДАНАКРОТКОВА-ПОГОЛЕМАДОСТАПНОСТНАМИКРОФИЛМОТПРЕКУ
ДИГИТАЛИЗАЦИЈАВОНУБ"СВ.КЛИМЕНТОХРИДСКИ-СКОПЈЕ...............................................................18
ГОРДАНАПЕШЕВСКА-СОВРЕМЕНОТОБИБЛИОТЕКАРСТВОКАКОПРОФЕСИЈА.................................21
ИЛИНАСМОKOВСКА-БИБЛИОТЕКИТЕ,БИБЛИОТЕЧНИОТМАТЕРИЈАЛИДИГИТАЛНИТЕ
ПЛАТФОРМИНАФИЛОЗОФСКИОТФАКУЛТЕТ-СКОПЈЕ:СОЗДАВАЊЕИРАЗВОЈ..................................25
ИВОНАЏАМТОВСКАЈАНКУЛОВСКА-
ИДНИПРЕДИЗВИЦИИУЛОГИТЕНАБИБЛИОТЕКИТЕ......................................................................................30
ЈУЛИЈАСИМОВСКА-ДИНКОВСКА-БИБЛИОТЕКАТАИНОВОТОВРЕМЕ...................................................35
ЛЕНЧЕТ.АНДОНОВСКА-БИБЛИОТЕКАРСКАТАПРОФЕСИЈА-
ПРЕДИЗВИКЗАНЕЈЗИНАПРОФЕСИОНАЛИЗАЦИЈАИЗАШТИТА.................................................................37
ЛИДИЈАМИРЧЕВСКА-ПРОФЕСИОНАЛИЗАЦИЈАНАБИБЛИОТЕКАРСКАТАПРОФЕСЈА......................40
Д-рЛИЛИБОШЕВСКА-АНАЛИТИЧКО-ИСТРАЖУВАЧКАРАБОТАВОУЧИЛИШНАТА
БИБЛИОТЕКА,ПРЕДИЗВИКЗАСТРУЧНИОТСОРАБОТНИК-БИБЛИОТЕКАРПРИ
ПОТТИКНУВАЊЕНААКТИВНОТОЧИТАЊЕ.......................................................................................................42
МАГДАЛЕНАКОЧОВСКА-САЛТИРОВА-ИНОВАЦИИВОБИБЛИОТЕКИТЕ-ОСВРТ
КОННОВИПРОЕКТИ,НОВИУСЛУГИ,РЕОРГАНИЗАЦИЈАНАПРОСТОРОТ,РАЗВОЈ
НАКРЕАТИВНИПРОГРАМИИСЛ...........................................................................................................................50
МАРИАНАПАЛАШЕВСКА-ИНОВАЦИСКИМЕНАЏМЕНТВОБИБЛИОТЕКИТЕ(Q-theke).......................55
м-рМАРИЧЕБОЗДОГАНОВА-ПРОМЕНИ,ВИЗИИВОБИБЛИОТЕЧНОТОРАБОТЕЊЕ...............................61
м-рМИЛКАКОТЕВСКА-ИЗДАВАЧКАТАДЕЈНОСТНАБИБЛИОТЕКАРСКОТО
ЗДРУЖЕНИЕНАМАКЕДОНИЈА................................................................................................................................64
РУМЕНАТОДОРОВА-ИНОВАЦИИВОБИБЛИОТЕКИТЕ-
ОСВРТКОННОВИПРОЕКТИ,НОВИУСЛУГИ,РЕОРГАНИЗАЦИЈАНАПРОСТОРОТ,РАЗВОЈНА
КРЕАТИВНИПРОГРАМИИСЛ..................................................................................................................................75
м-рТОМИСЛАВКАРАНФИЛОВСКИ-
КРЕИРАЊЕПРОГРАМИЗАРАЗВОЈНАБИБЛИОТЕЧНИФОНДОВИ.................................................................83
м-рЖАКЛИНАУГРИНОСКА-
ПРОМЕНИ-ПРИМЕНИ-ПОВРЗИ:ИДНИПРЕДИЗВИЦИЗАБИБЛИОТЕКАРИТЕ........................................88
БИЛЈАНААЏИОВСКА-ПАНЏАРОВА-ВИЗИЈАЗАБИБЛИОТЕКАТАНАИДНИНАТА...............................94
м-рЕЛЕНАСТАНКОСКА-ПОЧЕТОЦИТЕИВПЕЧАТОЦИТЕОДВОВЕДУВАЊЕТО
НАКОБИССВООХРИДСКАТАБИБЛИОТЕКА"ГРИГОРПРЛИЧЕВ..................................................................99
м-рСЛАВИЦАПЕТРОВИЌ-ТОДОРОВА-БИБЛИОТЕКАТАКАКОДЕЛОДИНКЛУЗИВНАТА
СРЕДИНАВООСНОВНИТЕУЧИЛИТА................................................................................................................103
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
5
м-рАницаГлигороваМилева,библиотекар-советник
ЛУБ„БлагојЈанковМучето“Струмица
ПРОМЕНИ ‒ ПРИМЕНИ ‒ ПОВРЗИ
ПРИМЕНА НА НОВИ СТАНДАРДИ ВО РАБОТЕЊЕТО
Апстракт
Библиотеките отсекогаш играле значајна улога во споделувањето на знаењата преку давање
сигурни и секогаш точни информации. Во дигиталниот свет, преку интернетот и информатичката
технологија податоците станаа подостапни, но во исто време опадна и веродостојноста на овие
податоци.Стандардите семетодштоимовозможуванабиблиотекитеодржувањена квалитетотна
податоцитеинауслугитекоиштоимгибарааткорисниците.Самосоправилнаприменанастандардите
во библиотеките, како основна алатка за полесно управување со квалитетот на големи количини
податоци,какохартиени,такаидигитални,тиеќеможатдагозадржатсвоетоместовоглобалното
информатичкоопштество.Персоналотнабиблиотекатаводигиталниотсветтребадасетрудидасобере
корисниинформацииоддоверливиипроверениизворисоцелдаимпонудибрзииточниодговори
насвоитекорисници.Точнитеинавремениинформациисеширатблагодарениенапосветеностана
вработенитевобиблиотекитекоиимовозможуваатнакорисницитедаjaизбератвистинскатанасока
наавтопатотодмилиониинформации.
Клучнизборови:библиотека,информатичкатехнологија,стандарди,квалитетнауслуги.
Квалитетотнауслугатаетојштогоодредувастатусотиидниотрастнаеднаинституција.Во
временаинформатичко-дигиталнонасочувањенаработите,библиотекитетребадасефокусираатна
квалитетотнауслугатакакобрендпокојситебигипрепознавале.Соновататехнологија,нејзинаталесна
достапности глобализацијата, библиотекитедобија силнаконкуренција‒интернетот, социјалните
мрежи, е-книгите. Иако социјалното влијание на технологијата е огромно, самата технологија не
предизвикуваопштественипромени,тукунивгиформиразаедницата.Фокусираностаконкорисниците,
нивните потреби и очекувања преку истражување на јавнотомислење е само еден од начините да
сеобезбедатповратниинформации.Библиотекитегипретвораатдобиенитеинформациивокорисни
активности за подобрување во работењето, притоа создавајќи една општа слика за институцијата
којаштопостоизаграѓанитеикојаштообезбедуваквалитет,довербаизадоволство.
Денес библиотеките се фокусирани кон развивање и воведување нови улоги и модели на
услуги коишто вклучуваат нови вештини преку вложување во постојаниот развој на персоналот.
Вработените во библиотеката треба добро да ги познаваат своите корисници за да ги подобрат
библиотечнитеуслуги.Требадасипоставимемерливииостварливицелизадасеобезбедатподобри
услугиистратегии.Библиотекитетребадагиформулираатјасносвоитецели,приоритетииуслуги,во
согласностсопотребитеназаедницата.Променатаеконтинуиранпроцес,аненепосреденчин,којшто
барапосветеностзадасеовозможикултурнатрансформацијазасновананаквалитет.Квалитетотнее
случајност,тојерезултатнаискреннапор,намера,интелигентноуправување,способноанализирање
иизвршување,тојепаметенизбородмногуалтернативи.Аристотелрекол:„Квалитетотнеедело,тоа
енавика“.
За да ја подобриме услугата во библиотеката, треба да ја ревидираме нашата методологија,
да бидеме поактивни, иновативни, флексибилни и фокусирани кон квалитетот како факторшто ја
дефинирасекојаорганизација.
Библиотекатаесистемнамногууслугиштосецелосноинтегриранимеѓусебноизаедноизвршуваат
јасно дефинирана функција. Крајниот корисник ги добива потребните информации заради кои ја
посетилбиблиотеката.Сèштоправимепроизлегуваоддавањетоточниииздржаниинформацииза
некојдагикористи.Задајаобезбедименајдобратаможнабиблиотечнауслуга,требадагиразбереме
врскитепомеѓуразличнитефункциинабиблиотекатаидапочнемедајагледамекакосистемкојшто
еподложеннастандардизација.Стандардизацијатајаолеснуваработа,воведуваред,поедноставува,
појаснува, помага во ширењето на знаењето преку информатички и комуникациски технологии.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
6
Стандардите јаопределуваатрамкатанасистемотвокојточносенаведуваатвлезните,излезнитеи
функционалнитепараметри,деталнообјаснетивосекојсегментодсистемот.
Општицелинастандардизацијата:
-олеснувањеи јаснодефинирањенакомуникацијатавоработниотпроцеској,кога,зоштои
како;
-континуираниобукинаперсоналот;
-задоволникорисници;
-целиипланирање;
-ресурси;
-текнаработата;
-евалуацијанапостигнатитерезултати;
-раководење(менаџирање)напромените;
-осигурувањенаквалитетотнауслугата;
-следењенаработатапрекупоказателитезаквалитет;
-користењеметодивеќедокажанизаанализа(SWOT;GAP);
-преиспитувањенафункционалностанасистемот.
Еднаодпридобивкитенастандардотештовосвојатарамкаодредуваточнипроцедури,формулариза
текотнапроцесот,напримерраководење(менаџирање)сопроменитекојајасногодефиниратекотна
процедуратаодпочетокдореализацијазаеднановауслугадапочнедасеприменувавобиблиотеката.
Процедурата за раководење (менаџирање) со промените во себе треба да содржи:
1. ЦЕЛ
Даседефинираначинотнаразвојнановаилимодификацијанапостоечкауслуга.Даседефинираат
одговорноститеиовластувањата,распределбатана задачи, текотнаактивноститеиконтролатапри
развојот.
2.ПРИМЕНА И ОДГОВОРНОСТИ
Одговорностазаприменатанаоваапроцедурајаимаат:
-директоротнабиблиотеката;
-одделениетозаразвојнановауслуга;
-членовитекоиќеучествуваатворазвојотнановауслуга.
3.ОБЈАСНУВАЊЕ НА ПРОЦЕСОТ
Иницијатива за нова или модификација на постоечка услуга
Инцијативазаразвојнановауслуга,илимодификацијанапостоечкаможедапристигнекако
резултатна:
-задолжениедобиенооддиректорот;
-барањенакорисниците–испитувањепрекуанкета;
-интернаидејаодвработените;
-невладиниорганизации,групаграѓани,здруженија.
Одобрување и избор на тим за развој
Врзбазанаанализата,директоротимаодговорностзаприфаќањеилиотфрлањенаиницијативата
заразвојнановаилимодификацијанапостоечкауслуга.
Доколкуиницијативатабидеотфрлена,занеаседоставуваинформацијадопредлагачот.
Доколку иницијативата биде прифатена, директорот одредува тим за спроведување на развојниот
проект.
Изработка на план и дефинирање одговорности
Планотзаразвојвозависностодобемотнапроектоттребадасодржиинформациизапотребните
активности,планиранироковииодговорностизанивноспроведување.
Директоротгопрегледуваигоодобрувапланот.
Верификација на новата услуга
Директорот врши анализа на информациите добиени од примената на новата услуга. Од
анализата може да произлезе потреба од измени во документацијата. Позитивниот резултат од
анализатапреставуваверификацијанауслугата.Новатауслугасеиспитувасогласносопоставените
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
7
барања(дефиниранисостандардот)врзодреденацелнагрупа.
Одлука за користење на новата услуга
Доколкудобиенитерезултатиоданализатаврзцелнатагрупасеохрабрувачки,директоротноси
одлуказакористењенановатауслугавоработатанабиблиотеката.
Инвестициски активности
Доколкузавоведувањетонановатауслугасепотребниинвестиции,директоротимаодговорност
дагиоствариситепотребниактивности.
Архивирање
Документите од фазите на развој на новата или од измената на постоечката услуга се
архивираатводосие.Наовојначиндокументацијатапреставуваподлогазаиднипроектиизаобука
‒пренесувањеназнаењетонавработените.Архивиранатадокументацијапреставуваорганизациско
знаење,коештотребада:
-имбиденарасполагањенавработенитекоиимаатовластувањезапристапдонеа;
-бидезаштитеноодлицакоинемаатовластувањезапристапдонеа.
Карактеристики на стандардот: кохерентност и доследност;постојано се подобруваат;имаат
референтен статус;меѓународноинационалнопрепознатливи;достапни (сопомошна акредитирани
тела).
Според нивото, стандардите може да бидат:меѓународнистандарди;регионалнистандарди;државни/
националнистандарди.
СтандардотИСО9001:2015(E) којшто се користи воиндустријата за управување со квалитетот, но
несемислисамонаквалитетнапроизводот,тукусемислинаквалитетотнацелиотпроцес,можеме
дагопромениме,применимеиповрземесоработатавобиблиотекитезанамалувањенагрешкитеи
подобрувањенаквалитетотнауслугатазакорисниците.Ситебарањанаовојмеѓународенстандардсе
генеричкиисеприменливизакојабилоорганизација,безогледнанејзиниотвидилиголемина,или
производитеиуслугитештогиобезбедува.
Принципи за управување со квалитетот на ИСО 9001:2015(E) се:
-фокуснаклиентите;
-лидерство;
-ангажманналуѓе;
-пристапнапроцес;
-подобрување;
-донесувањеодлукизаснованинадокази;
-управувањесокомуникациите.
Повеќето од сегашните стандарди во областа на библиотекарството со појавата на современата
информатичка технологија и новите медиуми не ги покриваат сите активности во современото
библиотечно работење, затоа се чувствува зголемена потреба за вклучување нови стандарди во
работењето.
Библиотекитеимаатпотребаодстандардикоиштоќедефинираат:средства,обработканаматеријали
(традиционални и електронски), дигитализација на записи, библиографски пребарувања, простор
за дигитално складирање, стручен кадар, комуникација, протоколи.Потребата за прецизенописна
сите постапки, коишто се изведуваат во еден процес, меѓународна координација и соработка меѓу
библиотеките,јасноформулиранаполитика,дефинираницели,приоритетииуслуги,восогласностсо
потребитеналокалнатазаедница.
Едноновосогледувањечијакрајнацелбибилоунапредувањетовоработењето.Современите
тековинамодернотоопштествоодредуваатвоведувањемодеренначиннаработапрекувоведување
одредени стандарди во институциите и со тоа тие се унапредуваат.Ако ние не ги следиме новите
тековииначининаработаиприменанаодредениметодологиизадасеунапредуваме,библиотеките
полекаиедноставноќезгаснат.Секојајавнаилиприватнаорганизацијаштоѝепосветенанасвојата
работасетрудидаобезбедиквалитет,ефикасност,одржливостиприменананајдобритепрактики.
Стандардитеможатдапомогнатдасепостигнатнајдобрирезултати,дајаподобрименашата
работа, овозможувајќи постојано подобрување на услугите, но и на репутацијата во однос на
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
8
општественитепроменикакореалностнасекојдневниотживот.
Подигањетоналествицатавонашетоработењеќејапостигнемесоновиметодииначинина
работапрекуминимизирањенаработниотнапорнавработенитевобиблиотекатаимаксимизирањена
потребитенакорисниците,приштовработенитебиработелеповеќепаметноотколкунапорно.
Сетотоаможемедагоисполнимесамопрекустрогопридржувањеконстандардитеиисполнувањена
нивнитеусловииработењеспоредодредениправила:
-Менаџментотпрепознаваиобезбедувапосветеностиподдршказавоспоставувањеуспешен
системнауправување.
- Процесот на спроведување е планиран правилно и им е соопштен на сите вработени во
институцијата.
-Персоналотнаситенивоавоинституцијатаеквалификуван,компетентензаизвршувањена
своитедолжности,обученимотивиран.
Воведувањето на информатичката технологија во библиотеките ги смени традиционалните
библиотечниалаткииуслугиигизаменетисоновикоиштоработатспоредкритериумитезадигитални
библиотеки.Информациската писменост и дигиталното опкружување бараат усвојување стандарди
коиштоподдржуваатефикасностекнување,размена,истрајностиевалуацијаназбиркатанадигитална
библиотекаиуслуги.ИСО27001емеѓународенстандард.Овојстандардсеоднесуваназаштитаи
безбедностнаинформациите.ПричинатазаприменатанаИСО27001сеодразувавоидентификацијата
ианализатанаризикотзабезбедностнаинформациите,какоинивнотоадресирање.ИСО27001се
однесуванабезбедностаизаштитатанaинформациитезаработнатаорганизацијаивработените,аод
другастранајаобезбедуваприменатанаправилатазабезбедностнаподатоцитезакрајниоткорисник.
СоИСО2700можедасеподигнебезбедностанаинформациитенаповисоконивопрекудефинирање
наинтегритетот,доверливостаипристапотдоинформации.
Интегритетотсеоднесуванадоверливостанаинформацискитересурси.Говклучуваконцептот
на „податочен интегритет“, што значи, податокот не бил сменет несоодветно, што може да биде
случајнаилинамернаактивност.Вклучуваисто такаоригиналенилиизворенинтегритеткадешто
податокотактивнодоаѓаодличностилиентитетнакојможедамуверуваме.Интегритетотгарантира
декаинформацијатаевистинска,точнаикомплетна.Обезбедувасигурностдекаинформацијатаможе
дабидебезбедноискористена.Терминот„интегритет“обичносeкористикоганајголемакцентсестава
набезбедностанаинформацијата.
Доверливостзначидекапристапотналицатакоинесеовластенизапристапдоинформациите
штотребадасезаштитатвоорганизацијатаезатворен,информациитеседоверливиитребадабидат
заштитени.Илидасеспречиоткривањетонаовааинформацијаодстранананеовластенилица.
Достапностанаинформациизначидекаинформациитеведнашимседостапнинаситесекогаш
когатоаепотребно.Онаштоеодсуштинскозначењеедекаинформациитетребадабидатдостапни
иподготвенизаупотреба,дурииакоорганизацијатадоживувапроблем.Достапностагарантирадека
системитекоиштосеодговорнизаиспорака,складирањеиобработканаинформации,секогашќебидат
достапникогаќеимбидатпотребнинакорисниците.
ОвојстандардИСО27001сетемелина:
-менаџирањесогенералнитебезбедносниризици;
-заштитанакрајнитекорисници;
-одржувањенадостапностанамрежата;
-безбедностиинтегритетналичнитеподатоци.
Библиотекарите играа значајна улога нудејќи поддршка за откривање и пристап до информации,
прекуподобрувањенасоработкатаикомуникацијатасодругиинституции‒особенослужејќикако
неформален„културенпреведувач“.Истражувајќигиресурсите‒одречникнамедицинскитермини,
доинформациизапроменаназаконитеиновинизарадипандемија,библиотекитеможатдасоберат
најкорисниинформациизадагизадоволатпотребитенасвојатазаедница.
Новиотслоганнајавнитебиблиотекибитребалодагласи„Заедносмепосилни“.Тоаеодлична
порака за сите нас, бидејќи соработката со другите институции може да произведе интегрирани
услугикоиштогибарааткорисниците.Библиотекататребадаорганизирасеријаактивностикоишто
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
9
ќе придонесат за поттикнување и развивање на свеста за образованието, писменоста и културата
помеѓумладатапопулација, занивнопоактивновклучувањево современитеобразовниикултурни
програмиипроцесиводржавата.Соработкатаеважнаалаткапрекукојабиблиотекитеќегипостигнат
своитецели.Овасеоднесуванесамонаинтерконекцијанаподатоци,тукуинамрежноповрзување
набиблиотеките,организации,поединци,тековииодносипрекусинергии,зарадимеѓусебнакорист
ипоопшто,заразвојотнасекојаземја‒затоаштонаовојначинстанувамепоефикасни.Најавните
библиотекинесегледасамокаконакапацитетилиинфраструктураштоимедостапнанаграѓаните,
тукукаконаактивнаинституцијакојаштотребадаработинаисполнувањетонасевкупнатацелзасите
граѓани.
Користеналитература:
1.ISO9001:2015(E)
2.ISO27001:2013
3.file:///C:/Users/PC/Downloads/ISO_9001_2015_09e%20(1).PDF
4.Prirucnikizabranihsistemaupravljanja.pdf
5.ZBORNIK-Standardizacija-i-kvalitet-biblioteckih-usluga1.pdf
6.MR-ZahtevistandardaISO27001zabezbednostinformacijaiupravljanjarizikomprimenomstanda.pdf
7.https://hrcak.srce.hr/file/317111
8. Закон за електронско управување „Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 105/09 и бр.
45/2011.
9.O-standardima-u-bibliotekarstvu-Minic.pdf
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
10
(стручентруд)
м-рЕлмединаАбдулахи,раководителнабиблиотека
ЈИЕУ„МаксвандерШтул“–Тетово
ВО ЧЕКОР СО ВРЕМЕТО - БИБЛИОТЕКАТА
МАКС ВАН ДЕР ШТУЛ
Апстракт:
Ова истражување е емпириски преглед на функционирањето на Универзитетската библиотека
„МаксвандерШтул“којаштосекогашеспремназаусовршувањеилиажурирањенауслугитесоцел
даобезбедипогоденамбиентзаучењеииновативниалаткизаистражувањесокоинадиректенначин
бипридонеслазаподобрувањенаквалитетотнаобразованието.
Повеќето одбиблиотекитеденеснудат електронскиресурси,што значиполесноуправувањеи
пристапдоресурсите,користењее-алаткизареференциииистражувањеимногудругибенефиции.
Затаацел,библиотеката„МаксвандерШтул“,зауспешноработењенаситебиблиотечниоперации
имаизготвенопосебниполитики,односноБиблиотекатакористисофтверPMBкојштоеинтегриран
библиотеченсистемсоотворенпристап.Тааредовносесинхронизирасоподатоцитеодцентралната
базанаподатоцина ЈИЕУи автоматски создавакориснички сметки.PMBисто такаимаи каталог
соотворенпристап(OPAC).ВокаталоготнаБиблиотекатасенаведенидеталниинформациизасите
книгивонашатабиблиотека,какоиелектронскитебазинаподатоци.Одголемозначањееотворениот
пристапдорепозиториумотнаситетезиидисeртациикоиштосеистражуванивоЈИЕУ.
Клучни зборови: библиотека, универзитет, истражување, студии, магистерски и докторски тези,
електронскиизворинаподатоци.
Abstract:
ThisresearchisanempiricaloverviewofthefunctioningoftheMaxvanderStoelUniversityLibrary
whichisalwaysreadytorefineorupdateservicesinordertoprovideasuitablelearningenvironmentand
innovativeresearchtoolsthatwilldirectlyaffectqualityimprovement.ofeducation.
Librariestodayarelargelyonline,whichmeansmanagingaccesstoresources,usingonlinetoolsforreference
andresearch,designingwebsitesandmore.
Mostofthelibrariestodayofferelectronicresources,whichmeanseasymanagementandaccess,useof
onlinereferenceandresearchtoolsandmanyotherbenefits.Inthisregard,theMaxvanderStoellibraryhas
developedspecialpoliciesforthesuccessfuloperationofalllibraryoperations,ie,theMBDSlibraryuses
PMBsoftwarewhichisanintegratedopenaccesslibrarysystem.Itisregularlysynchronizedwithdatafrom
theSEEUcentraldatabaseandautomaticallygeneratesuseraccounts.ThePMBalsohasanOpenAccess
Catalog(OPAC).
TheLibraryCatalogprovidesdetailedinformationonallbooksinourlibrary,aswellaselectronicdata-
bases.OfparticularimportanceistheopenaccessofRepositoriestoallthesesanddissertationsresearchedat
SEEU.
Keywords:library,university,research,studies,thesisanddissertations,electronicdatasources
Цели на студијата
‒Начинотнафункционирањенасовременатабиблиотека;
‒УлогатанаБиблиотекатавоподдршкатананаучнатаистражувачкатадејностнаУниверзитетот;
‒СоодветнопренесувањеинфомациитедокорисницитенаБиблиотеката;
‒Поволноститекоиштосенудатсоинтегрираниотбиблиотеченсистем;
‒Репозиториумнатезиидисертации;
‒Показателикоиштопридонесуваатзаподобрувањенауслугите;
‒Препораки.
Методологијанаистражување
Приистражувањетосеупотребениметодитесоодветнизапостигнувањерезултатикоиштојаодразуваат
реалната состојба во Библиотеката. Покрај емпириски опис, направена е анкета и се употребени
1Hoover,J.(2018).GapsinITandLibraryServicesatSmallAcademicLibrariesinCanada.InformationTechnology&Libraries,37(4),15–26.https://doi.org/10.6017/
ital.v37i4.10596
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
11
статистичкиподатоциодбиблиотечнатаапликација. Анкетиранисе30корисницинаБиблиотеката,
студентиивработенивоУниверзитетот.Воистражувањетоимаеприменетикомпаративенметод,како
ианализанасодржината.
Хипотези
Главнахипотезанаистражувањетое:
‒Ажурирањенабиблиотечнитеуслугиследејќигиновитетрендовизадасезадржи/привлече
интересотнакорисниците;
Помошнитехипотезинаистражувањетосе:
‒Информацискататехнологијаимаголемпридонесзаподобрувањенауслугите;
‒Современитеалаткипоттикнуваатинтерескајкорисниците;
‒Потребазапренесувањевизуелнаинформацијадостудентите;
‒Потребазапрезентациииобукизановитекорисници.
Библиотечна колекција и читалници
Библиотеката „Макс ван дер Штул“ е институционална библиотека во служба на научно-
истражувачкитеиобразовницелинаУниверзитетотнаЈугоисточнаЕвропа.Централнатабиблиотека
епогоднолоциранавообјектот702наКампусотнаУЈИЕ;зафаќавкупнопростород565квадратни
метри,вклучувајќигиипросториизачитање,просториизасостаноци(илиместазагрупнoучење),
просториизакомпјутериипросторзадебата.ФилијаланаБиблиотекатаимаивокампусотнаЈИЕУ
воСкопје,којаштогинудиситепотребниуслуги.Независноодцентралнатабиблиотека,ЈИЕУимаи
библиотекиограноцинафакултетитеидоброорганизиранабиблиотекавоЦентаротзајазици.
Физичкиотпросторвобиблиотекитеосвенштоенаменетзачитање,заскладирањекнигиидруги
испечатени материјали, е и пригодно место за интеракција со новите технологии, визуализирање
наподатоците,местозаподдршказаистражувањеидругииницијативизадигиталноистражување.
Начинотнафункционирањенабиблиотекитеесменетдрастичносотекотнагодините.Какоидругите
помалиуниверзитетскибиблиотеки,такаинашатабиблиотека,себоратдајаподдржатзголемената
потребазаИТ-услугиобидувајќиседагипонудатпотребнитеуслуги.
Читалнициикомпјутеризација
ВоБиблиотекатаима200местазачитање:
‒20местазагрупнаработа;
‒20местазаработанакомпјутер;
‒160местазаиндивидуалнаработа.
Просторијата702ецелоснопокриенасобезжиченинтернет.
Работно време заизнајмување,враќањекнигииработаначиталницитееодпонеделникдопетокод
8.00до21.00ч.ивосаботаод10.00до14.00ч.
Библиотечна апликација ПМБ
СистематизацијатаиорганизацијатанакнигитевоБиблиотекатаенаправенасософтверотПМБ
којштоеодтипотИЛС(IntegratedLibrarySystem‒ILS),вочиирамкифункционираиОПАЦ(Online
PublicAccessCatalog).
Најлесен начин да добиете информации за работата на библиотеката или да пребарувате
материјал е да го користите е-каталогот на Библиотеката преку врската: http://library.seeu.edu.mk
СликаI.Интерфејснае-каталоготнаБиблиотеката
2https://www.sigb.net/
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
12
НалеватастранасеконтактитеиинформациитезаработнотовременаБиблиотеката.
СозапишувањетонаУЈИЕ,виестечлен,односноиматесметказакористењенаБиблиотеката.Вашeто
корисничкоимеилозинкасеистисостудентскатасметкакадештосевашителичниподатоци,какои
другитеинформациизауслугитештоможедагикориститеодБиблиотеката.Например:
-одпозајменитенаслови,акоиматезаостанати книги;
- тековни позајмувања. Во делот кадешто се заведени тековните позајмувања, вие имате
можностдагопродолжитерокотнапозајменатакнигасосамоеденкликнаврската,илидаконтактирате
соБиблиотекатапрекуелектронскапошта;
-списокнасите наслови позајменизавременавашитестудии;
- насловите коишто сте ги резервирале;
-виеможедаѝпредложитенасловнаБиблиотекатасопополнувањенаформуларотнаведенво
овојдел;и
-дасоставите список со книгикоиштосакатедагипрочитате.
СликаII.Интерфејснае-каталоготнаБиблиотеката(Myaccount)
Како можам да го најдам потребниот материјал?
За да им обезбеди пристап на студентите, Универзитетот е претплатник на меѓународни и
националниелектронскибазинаподатоци.Насловитенаелектронскитебазинаподатоцисенаведени
на горниот делна страницата. За пристапдо овие електронскибазинаподатоци,Библиотеката ви
проследува сметка за користење или треба да бидете присутни во Кампусот. Некои од базите на
податоцисеспецијализиранизаодредениполињаиможедаимаатотворенпристап.Покрајредовните
презентацииодБиблиотеката,сенудатииндивидуалниупатствазаначинотнакористењенабазитена
податоци.
Информациите за книгитеи електронските ресурсишто гиимаБиблиотеката се автоматски
наведенивокаталогот.Виеможетедапребаруватекнигаилиматеријалкојштовиепотребенсамо
сопишувањеподатоцивоопцијатазабрзопребарувањеиливоопцијатазанапреднопребарување.
Можетедагинапишетенасловот,авторот,полето/темата,издавачкатакуќаитн.,дуриисамоделод
зборотсокојпребаруватезаменувајќигодругиотделсо„*“(напр.за„менаџмент“можеданапишете
самоменаџ*).
Соцелдаседобиенајточенрезултат:предлозите,придавки,сврзницитенетребадасекористат
нанитуеденодјазицитенакоипребарувате.Попребарувањетоќеиматеточниинформациизанасловите
сокоирасполагамекоиштовосамиоттекстгосодржатзборотозначензавременапребарувањето.Вие
ќеиматеинформацииизабројотнапримероците,повикувачкиотбројотнакнигатаспоредкојена
полицата,локацијатаистатусотнакнигата.Акоматеријалотштовиепотребененамакедонскијазик,
требадапребаруватесокириличнописмо.Доколкукнигаташтојабаратеепозајмена,можетедаја
резервиратесокликнувањенаврската:(Place a hold on this item).Повраќањетонарезервиранатакнига
воБиблиотеката,виеќебидетеизвестенипрекувашатаелектронскапошта.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
13
За да добиетеповеќеинформациикако дапребарувате во каталогот,можете да кликнетена
копчетозапомош (Help).ЗапоспецифичноилинапреднопребарувањекористетегиБуловитеоператори
закоиможедасеинформиратенаврската(Boolean expression).
Во е-каталогот исто така имаинформации за сите тези и дисертации коишто биле успешно
одбранетинаУЈИЕ.Насловитештоимаатзеленаточканакрајотсетези/дисертациикоиштоимаати
електронскакопијасоотворенпристап.Сèштотребаданаправитеедакликнетеназеленататочкаили
дакликнетенаврскатазаелектронскакопијаиќеиматепристапдоцелиотматеријал.
Подолу во каталогот се наведени најновите наслови на Библиотеката коишто се подготвени за
позајмување.
Како да најдам книга на полица?
Редоследот на книгите на полиците се врши врз основа на предметна класификација.Секој
материјал(книга)имаповикувачкиброј,врзоснованакојможеполеснодасенајде.
Истотака,книгитесеодделенипојазик,книгитенапосебнијазицисеставаатнапосебниполици.На
секојаполицаиматетаблизаупатствозаполеснаориентација.
СликаII.Полици
Студентитенадодипломскистудииимаатправодакористатистовременодотрикнигиза14
дена,додекастудентитенапостдипломскистудииимаатправодакористатистовременодопеткниги
за90денаидагипродолжатуштезадварокааконикојнегирезервиралоднапред.Материјалитешто
неможатдасепозајмат,можатдасекористатсамовопросториитенаБиблиотеката.
Библиотекатанудидеталниобуки /презентациизатоакакодапребаруватепрекуе-ресурси.
Доколкусакатедаучествуватенаовиеобукиилидоколкувисепотребнидополнителниинформации,
побарајтенепрекуе-пошта,потелефонилидиректновопросториитенаБиблиотекатанаКампусотво
ТетовоилинаКампусотвоСкопје.Истотака,можедајапосетитевеб-страницатанаУниверзитетотза
дадобиетеодговоринанајчестопоставуванитепрашања.
Резултати од истражувањето
КолкучестојапосетуватеБиблиотеката?
‒50%дневно;
‒28,6%неделно.
ЗоштојапосетуватеБиблиотеката?
-71,4%запозајмувањекниги;
-14,3%заиндивидуалночитање.
Далигоуптребуватее-каталоготнаБиблиотеката?
-91,4%да;
-1,3%не.
Заштонајчестогоупотребуватее-каталогот?
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
14
-56,5%пребарување;
-25,3%продолжувањенарокотнапозајменикниги;
-18,2%резервирање.
Заклучок
Бидејќи живееме во глобализиран свет каде што со помош на современата технологија
најоддалеченитеземјиможатлеснодаседостигнат,когавидеоконференциитеипостојанатадостапност
станаасекојдневие,дефинитивносепотребниусовршувањаиследењенатрендовитевосекојасфера.
Какобиблиотека,задабидемевочекорсовремето,потребнисеиновативнирешенијакоишто
ќе привлекуваат интерес кај помладите генерации. Во ова време, универзитетските библиотеки се
соочуваатсоповеќепредизвици:студентитеденесимаатдругиочекувањатавоодноснабиблиотеките
какоместазаучењеинезависнадостапностнамедиумите.Истотоважиизавреметоилокацијата.Тие
читаатиистражуваатдигитално,соеденкликичестопатисепрезаситениодизобилствотоинформации.
Покрајтоа,универзитетскитебиблиотекипостепеностанааподдршкаисоветницизаистражувачите
когастанувазборзаакадемскипубликации,односноистражувања‒идветеобластиштоподлежатна
динамичнипромени.
Количинатанаинформациирастекаколавинасекојден,такаштоемногуважнозаобразовните
институциидаимпомогнатнаученицитеданаучаткакодауправуваатсопротокотнаинформациии
квалитетотнаизворитенаинформации.
Библиографија:
1.Hoover,J.(2018).GapsinITandLibraryServicesatSmallAcademicLibrariesinCanada.Information
Technology&Libraries,37(4),15–26.https://doi.org/10.6017/ital.v37i4.10596
2.Berisha,I.(2018).BOOKS,LIBRARY,SOCIETY:KOSOVOCASE.Vizione,(29),73-80.
3.Fortunati,L.(2002).THEMOBILEPHONE:TOWARDSNEWCATEGORIESANDSOCIALRELA-
TIONS.Information,Communication&Society,5(4),513.
4.Muhammad,A.Mikkonen,T.Pinjamaa,N.(2014).HowWillDigitalMediaImpactEducation?.141-159.
5.Evans,W.Baker,David.(2011)LibrariesandSociety:Role,ResponsibilityandFutureinanAgeofChange
3Yakovleva,E.(2011).Проблемыповышенияэффективностиикачествавузовскойбиблиотеки.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
15
(стручентруд)
ГабриелаКрстевска,вишбиблиотекар
Националнаиуниверзитетскабиблиотека„Св.КлиментОхридски“–
Скопје
ВИЗИЈА ЗА БИБЛИОТЕКА НА ИДНИНАТА
Апстракт
Модернизацијата на услугите ја претставува способноста на библиотечните организации,
постоечките услуги да ги унапредат и да им го подигнат квалитетот. На овој начин библиотеките ќе
ги елиминираат воспоставените форми и ќе внесат новитети во работата, коишто ќе предизвикаат
внимание кај корисниците. Приспособувањето кон промените претставува процес во континуитет, тоа
е предизвикот со кој се соочуваат библиотеките во современите услови на работење. Прифаќањето на
одговорноста за новата улога во општеството подразбира доследност во вршењето на својата функција
и спроведување на целта на библиотечната организација. Целокупните општествени промени бараат
и промени во организацијата и во работењето на библиотеките и воведување современи методи на
работење.
Почетниот чекор е формирање долгорочна визија на развој во работењето на библиотечната
организација. Визијата пренесува јасна порака кон вработените и кон средината, за тоа како треба да
работи библиотеката во иднина (Шуловиќ-Цветковска, 2011: 29).
Следниот чекор е одредување на мисијата на библиотеката – што работи и кому е наменета. Во тој случај
е потребно да се дефинираат целите и задачите на библиотечната организација (Шуловиќ-Цветковска,
2011: 29).
Клучни зборови: модернизација, новитети во работата, приспособување кон промените,
долгорочна визија, одредување на мисијата.
1.Вовед: Создавање услови за успешно функционирање на библиотеките
Приспособувањето на промените претставува значајна карактеристика на секој тип библиотека
и претставува способност на библиотеките за следење на општествениот развој и за одговарање на
потребите на корисниците. Во општество со брзи промени се менува и животниот стил на корисниците
и нивните потреби стануваат сe покомплексни и поразновидни. За да ги исполнат своите функции и да
создадат услови за успешно фукционирање, потребно е библиотеките да ја прифатат својата нова улога
и одговорност (Крстевска, 2020: 23).
Во работењето на библиотеките, приспособувањето кон брзите промени на општественото
живеење претставува непрекинат процес на кој делуваат различни услови. Тие услови можат да се
разграничат на внатрешни и надворешни. Внатрешните услови имаат најголемо влијание и зависат
од самите библиотеки и вработените лица во нив. Од множеството на овие услови најзначајни се
оние коишто придонесуваат кон ефективност, односно крајниот резултат изразен преку бројот и
задоволството на корисниците (Крстевска, 2020: 23).
Со цел да се обезбеди успешно функционирање на библиотечните организации, преку
обезбедување квалитетни услуги и успешно да се задоволат современите потреби на бројните
корисници, потребно е да се елиминира отпорот кон промените. Позитивното делување на вработените
во библиотеките претставува клуч којшто води кон напуштање на традиционалното работење и
прифаќање на современите модели на работа. Човечките ресурси, како носители на работата од замисла
до остварување, се пресудни за работата на библиотеките во 21 век (Џонс, Џорџ, 2008: 456-457).
Во развиените земји му се посветува големо внимание на управувањето со човечките ресурси,
каде што во центарот на современиот начин на работење на библиотеките е вработениот и неговиот
талент. Квалитетни, талентирани кадри значајни се како никогаш досега, во која било област на
работење, па според тоа и во библиотечно-информациската дејност (Мартин, 2014: 129-132).
Следен значаен внатрешен услов претставува синхронизираната тимска работа. Современото
работење има потреба од добра организација во сите служби во библиотеките, функционална поделба
на работата, конкретен придонес и одговорност на сите учесници во извршувањето на работата и
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
16
согледувањето на резултатите, како исход на квалитетната тимска работа (Џонс, Џорџ, 2008: 593-594).
Исто така, како еден од условите којшто придонесува за успешното работење на библиотеките е
усвојувањето и примената на правила за професионално однесување. Овие правила не ја ограничуваат
работата, напротив тие доведуваат кон подобро уредување на работата, поттикнуваат инвентивност,
креативност и иницијатива. Во време кога многу професии имаат усвоено вакви слични правила,
неразбирливо е библиотекарската професија да не применува правила, коишто потврдуваат дека кон
процесот на професионализација на професијата е постапено сеопфатно (Петровски, 1999: 88-92).
Континуираното стручно усовршување на библиотекарите претставува императив за
исполнување на комплексните задачи во развојот на библиотеките. Постојаното информирање за
добрите примери од практиката и размената на искуства претставуваат едни од условите коишто
обезбедуваат добри резултати (Караџоска, 2011: 76-80).
Стимулацијата за успешно остварување резултати и иновативните решенија се многу важни во
успешното функционирање на современите библиотечни организации, па според тоа би требало да
бидат регулирани со одреден правилник. Охрабрувањето и наградувањето за остварувањето на новите
идеи коишто ќе го осовременат работењето на библиотеките го отвораат патот до нови корисници и
помагаат за пронаоѓање позитивни решенија (Стојменовиќ, 2011: 379-393).
2.Подобрување на флексибилноста на библиотеките
Покрај стандардните работи коишто ги вршат библиотеките, како што се:
- набавување, истражување, собирање, стручно обработување и проучување, заштитување,
чување, објавување, информирање, презентирање и давање на користење библиотечен материјал;
- промовирање и афирмирање на библиотечниот фонд преку изложби, предавања, литературни
читања, семинари и курсеви, прикажување филмови и други форми на дејствување;
- обезбедување услови за користење и за научно и стручно проучување на библиотечниот фонд;
- издавање стручни публикации, каталози, водичи и друг информативен материјал;
- позајмување и размена на библиотечен материјал со други библиотеки и сродни установи и сл.
(„Службен весник на Република Македонија“ бр. 66/04, 89/08. 116/10, 51/2011, 88/15, 152/15 и 39/16),
библиотеките сe повеќе стануваат „третото место“ во животот на поединецот.
Тоа значи дека библиотеката претставува:
‒ местото каде што корисниците го поминуваат своето слободно време;
‒ местото за самообразување и доживотно учење;
‒ местото за сервисни информации.
Приспособувањето кон потребите на новата генерација корисници го елиминира стереотипот во
работата, а традиционализмот го сведува во рамките на неопходноста во професијата. Хармонизацијата
помеѓу современите и традиционалните модели во работата во библиотеките претставува неминовност
и реалност (Крстевска, 2020: 26-27).
Брзината на приспособување на библиотечните организации кон брзите промени на
општественото живеење, е видлива најмногу преку услугите и организација на работата. Тоа се
однесува на:
‒ формирање нови услуги;
‒ обезбедување услуги надвор од библиотечната зграда (алтернативни библиотеки);
‒ осовременување и збогатување на постоечките услуги;
‒ дигитализација на библиотечниот фонд и обезбедување е-услуги на корисниците коешто е
особено значајно во време на ковид-19 и евентуални други вонредни околности;приспособување на
работното време кон потребите на корисниците.
Развивање нови услуги во бибиотеките ја зголемува актуелноста и го привлекува вниманието
на корисниците и пошироката јавност. Услугите можат и потребно е да бидат разновидни, па според
тоа библиотеките треба да:
- ги следат општествените промени;помогнат во зачувувањето на културата, историјата
и традицијата;поттикнуваат културен и уметнички развој на луѓето од различни старосни
групи;организираат состаноци на поединци и групи;
‒ спроведуваат едукација и обука;
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
17
‒ придонесуваат за информирање на граѓаните;развиваат програми наменети за младите.
3.Заклучок
Во денешни услови библиотечните организации имаат потреба од приспособување кон
константните промени во опкружувањето. Во новата ера каде што знаењето по својата важност се
наоѓа на врвот во секоја организација, најуспешни се оние организации коишто се богати со невидлив
имот, т.е. информации и знаење коешто го поседуваат. Во дваесет и првиот век, успехот на секоја
библиотечна организацијата зависи исклучиво од нејзината способност да се приспособи на таквото
динамично работење. Како фактори на успех коишто ќе ја определат иднината на библиотеките се
квалитетот, иновацијата и кративноста. Луѓето и понатаму ќе имаат централна улога во развитокот
на библиотечните организации, па затоа е потребно човечкиот потенцијал постојано да се развива. и
унапредува.
Summary
Service modernization represents the ability of library organizations to enhance existing services. In
this way, libraries will eliminate the established forms and will introduce innovations in the work, which will
cause attention among the users. Adapting to change is an ongoing process, it is the challenge that libraries face
in modern operating conditions. Accepting responsibility for the new role in society implies consistency in
performing its function and implementing the purpose of the library organization. The overall social changes
require changes in the organization and operation of libraries and the introduction of modern methods of op-
eration.
The initial step is to form a long-term vision of development in the operation of the library organization. The
vision conveys a clear message to staff and the environment about how the library should work in the future.
The next step is to determine the mission of the library - what it does and for whom it is intended. In that case
it is necessary to define the goals and objectives of the library organization.
Key words: modernization, work innovations, adaptation to change, long-term vision, mission definition.
Користена литература:
1. Караџоска, Н. (2011). „Менаџмент во библиотеките“, Прилеп: Градска библиотека „Борка Талески“
2. Крстевска, Г. (2020). „Воведување на современиот менаџмент во библиотеките : стручна монографија“,
Струмица: ЈУ Библиотека „Благој Јанков Мучето“
3. Петровски,Д. (2011). „Библиотечен менаџмент“, Битола: Педагошки факултет
4. Петровски, Д.Ј. (1999). „Менаџмент на библиотечните промени и професионален развој на кадрите“
Битола: Факултет за учители и воспитувачи
5. Мартин, Џ. (2014). „Клучни концепти во управувањето со човечки ресурси“, Скопје: Арс студио
6. Гоцевски,Т. (2007) „Образовен менаџмент“, Скопје: Филозофски факултет
7. Џонс, Г.Р.; Џорџ, Џ.М. (2008). „Современ менаџмент“, Скопје: Глобал комуникации
8. Ињац, В.; Црногорац, В. (2011). „Стандардизација и квалитет библиотечких услуга : зборник радова
за меѓународне научне конференције“, Београд: Библиотекарско друштво Србије
9. Шуловиќ-Цветковска, Н.П. (2011). „Стратегиски развој на јавните библиотеки во Република
Македонија : магистерска теза“, Скопје
10. „Службен весник на Република Македонија“ бр. 66/04, 89/08. 116/10, 51/2011, 88/15, 152/15 и 39/16
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
18
ГорданаКроткова,
вaшбиблиотекар
ПОГОЛЕМА ДОСТАПНОСТ НА МИКРОФИЛМОТ ПРЕКУ ДИГИТАЛИЗАЦИЈА ВО НУБ
СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ ‒ СКОПЈЕ
(стручен труд)
НУ Национална и универзитетска
Библиотека „Св. Климент Oхридски“ ‒ Скопје
Апстракт
Микрофилмовитепретставувааткопииоддокументисонамаленаголеминаштосекористатза
зачувувањенаоригиналнитематеријали.Дигитализацијанамикрофилмотпретставувапроцесвокој
филмотсепренесуванадигиталнислики.Особенововременасветскапандемија,какваштовладеево
изминатиовпериодвоцелиотсвет(ковид-19)дигитализацијатакакопроцесенеопходна.Воминатото,
микрофилмувањетосекористелозазачувувањенаматеријалитеинивноскладирањекакоархивски
документи.Денесдигитализацијатанамикрофилмотвосветотсеправизазачувувањенамикрофилмот
од евентуалноошетувањеипоголемадостапност закорисниците.Дигитализацијанамикрофилмот
претставувасуштинскаинеодложнапотребакакозабиблиотеките,такаизакорисниците.
Клучнизборови:дигитализација,микрофилм,НУБ„Св.КлиментОхридски“Скопје.
Збирката на микрофилмови во НУБ „Св. Климент Охридски“ ‒ Скопје
Збирката„Микрофилм“сесостоиодмногузначајнимикрофилмуваниматеријалинаракописи,
реткиистаропечатеникниги,весници,списанијаидругивидовибиблиотечниматеријали.Однејзиното
формирањедоденессесобранинеколкуилјадинаслови(позитивинегатив).Одцелокупниотматеријал
што се состои во оваа значајна колекција за особено одбележување се ракописите со македонска
редакцијаштосечуваатвоголемитебиблиотекивоСанктПетербург,Москва,Загреб,Белград,Софија
идругизначајнибиблиотеки.Микрофилмотовозможикомплетирањенаодреденифондовисомногу
значајнибиблиотечниматеријали,закоинепостоеламожностдасенабаватвооригиналнаформа.
Ситетиеракописниматеријали,старопечатенииреткикниги,веснициисписанијаидругивидови
библиотечниматеријаливонајголемделнесевосопственостнаНУБвохартиенаилиизворнаформа,
папорадитоаенеопходнанивнадигитализација,бидејќивослучајнаоштетувањенамикрофилмот
сепакниекакоинституцијабисесоочилесонедостатокнатојбиблиотеченматеријал.
Предноставодигитализацијатанамикрофилмовитеетоаштобисеовозможилпоширокпристапдо
документипрекудигитализацијаиизбегнувањенаризикотоднивнооштетување.
На пример во Националната централна библиотека во Рим (Biblioteca Nazionale Centrale di Roma)
којашто претставува една од двете италијански национални библиотеки се користи бесконтактен
скенериопасностаодоштетувањенаматеријалотеречисиневозможна.
Во една прилика, при посетата на директорот на Централната национална библиотека на Италија
од Рим,Андреа деПасквале воНУБ, тој изјави дека успешната дигитализација на библиотечниот
материјал вонивнатабиблиотека енаправенаблагодарениенадоговорот за дигитализацијашто го
имаатсклученосо„Гугл“.Потпирајќисенатојдоговор,„Гугл“имобезбедилсоодветнаипотребна
опремазадигитализацијанацелокупниотфондвклучувајќигиимикрофилмовитезакоикажадека
процесотнадигитализацијаеекстремнобрз,безбедениефикасен.
Стандарди и стратегии за дигитализација во НУБ
Националната и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ ‒ Скопје како
централнаинституција од национално значење се стреми кон следењеи унапредувањена развојот
на библиотечниот систем на државно ниво. Нејзината основна законска обврска е да набавува, да
истражува,дасобира,стручнодаобработува,дапроучува,дазаштитува,дачува,дапрезентираида
даванакористењебиблиотеченматеријал,аистовремено,согласносоЗаконотзабиблиотекитекако
матичнабиблиотекапокрај другитефункции, е надлежнада организира, да координираи да врши
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
19
дигитализацијанабиблиотечниматеријалиибиблиотечнидобраспоредмеѓународниинационални
стандарди,критериумиитехнологии.
Запоголемадостапностнабиблиотечнитедобраинамикрофилмоткакобиблиотеченматеријалдо
поширокатајавност,какоизаштитавоодноснанеговатаупотреба,препорачливоикориснобибилода
сенабависоодветнаопремазадигитализацијанамикрофилмовитевоНУБ„Св.КлиментОхридски“
‒Скопје.
ВорамкитенапроектотАСО(AustrianScienceandReaserchLiaisonOffice),подраководствона
НационалнатабиблиотекавоЉубљана,СловенијаиУниверзитетскатабиблиотекавоГрац,Австрија,
какопартнеркивопроектот,подготвенае„СтратегијазадигитализацијанаСпецијалнитезбиркиво
НУБ„Св.КлиментОхридски“‒Скопјезазаштитаипристапдомакедонскотопишанонаследство2008-
2011“соштоможедасекажедекаезапочнатпроцесотнадигитализацијавоНУБ,новопрактикатасѐ
уштенесеопфатенибиблиотечниматеријалиодовојтипмедиум.
Вотекотна2010година,прекускенирањеобработкаипоставувањенадигитализиранитеколекции
надигиталнатавеб-страницаdlib.mk,езапочнатитехничкиотделнадигитализацијата,меѓутоазасега
е опфатен само библиотечниот материјал на хартија. Водени од натамошните потреби, создадена
е „Стратегија за дигитализација, дигитално архивирање и управување со дигиталните објекти“
следејќигипроцеситеопфатенисопретходнатастратегијакојаштоверувамнемадабидепоследнаво
унапредувањетоиостварувањетонаовојпроцес.Главнакомпонентавопросецотнадигитализацијаво
НУБпретставувасоработкатасофондацијата„Еуропеана“–Европскадигиталнабиблиотекакојашто
го внесуваНУБ во семејството на европскиот дигитализиран свет на рамноправни основи со сите
европскиисветскибиблиотекиидржави.
Фокусотнаовојтрудедасепретставидигитализацијатанамикрофилмовитекакодостазначаен
процесвосекојдневнотоработење.Тиепретставувааткопииоддокументисонамаленаголеминашто
секористатзазачувувањенаоригиналнитематеријали.
Дигитализацијанамикрофилмотпретставувапроцесвокојфилмотсепренесуванадигитални
слики. Употребата на библиотечниот материјал дигитализиран од микрофилм би бил полесно
достапенодаспектнасвоитекорисницисоштобисенамалилапотребатаодкористењенааналогниот
микрофилмчитач преминувајќи кон употреба на дигитализираните ролни како достапен материјал
и полесен за ракување од страна на корисниците. Достапноста на дигитализираниот материјал го
зголемувабројотнаевентуалникорисници.Особенововременасветскапандемија,какваштовладее
во изминатиов период во целиот свет (ковид-19), дигитализацијата е процес којшто е неопходен
за нормално функционирање како во истражувачкиот дел, така и во нормалното извршување на
секојдневнитеобврски.
Користење на микрофилмот и соодветна опрема за дигитализација
Користењето на микрофилмот бара посебна специјализирана опрема. Може да се користи
аналогенмикрофилмчитач,каковштоимамезапотребитевоНУБ,ноистовременоможедасекористат
искенерикоиштобигодигитализиралемикрофилмот,соштобисеобезбедилапоголемадостапоност
дочитателитеиистражувачитеодразличниобласти.
Воминатото,микрофилмувањето се користело за зачувувањенаматеријалитеинивно складирање
какоархивскидокументи.ФедералнитеагенциииливладинитеагенциивоСАДсеглавнитекорисници
на овој вид складирањенамедиуми.Одпишанидокументи,медицинскидокументи, доисториски
веснициилидругиархивскитрудови,ситесеархивиранинамикрофилмилимикрофишизадолгорочно
зачувување.Денесдигитализацијатанамикрофилмотвосветотсеправизазачувувањенамикрофилмот
одевентуалноошетување.
Работејќи на едномало истражување за дигитализација намикрофилмот дојдов до сознание дека
процесотнадигитализацијанамикрофилмотнеетежок,меѓутоанеенинајмалкулесенпроцес.Зада
седигитализираеденмикрофилмсепотребнинеколкуставки,итоа:
‒Микрофилмштотребадаседигитализира;
‒Дигиталенчитачилиопремазаскенирањемикрофилм;
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
20
‒Софтверзаскенирањемикрофилмзаподобрувањенасликата;
‒ОЦР-софтверзаслики(поизбор);
‒Хардверзаскладирање(илиcloudaccount).
Постојатповеќедостапниформинамикрофилм,новоНУБјаимамесамовеличинатаод35мм,којшто
претставувамикрофилмсовисинаод35ммиимаразличнадолжинаисеспојуваворолна.
Националната библиотека „Св. Климент Охридски“ ‒ Скопје има илјадници уникатни трудови на
микрофилмкоиштоморадабидатзаштитениодможноуништување.Овабараекономичнорешение
задигитализирањеисторискиважнидокументи.Целтанеесамодасезачувамакедонскотокултурно
наследство,тукуидасенаправидостапнозаштопоголемакорисничкамаса.
За да се зачува од евентуално несовесно користење, но и користење исклучително застарени
микрофилмчитачи,сметамдекаевентуалнатадигитализацијанамикрофилмовитевоНУБќепридонесе
запоголемазаинтересираностзаматеријаливокоисеопфатениразновиднитемизаисторискиотразој
наМакедонија,приватниписмаодеминентнилица,какоиразниматеријали.Одракописитеби ги
издвоиларакописитенаДобромировоевангелиеиСлепченскиотапостол.Дватаракописидатираатод
XIIвек,анивнитеоригиналисечуваатнадвородМакедонија.ПишуванисеворамкитенаОхридската
книжевнашкола,напергамент.
Дигитализацијатаистотакагоолеснувасподелувањетонаовиеисторискибогатства.Оваби
билоголемпридонесвокултурата,дигитализираниотмикрофилмдастанеподостапензасекого.Во
еранаголемаибрзатрансформацијанаопштествотоиекономијата,одсуштинскозначењеедасе
осигурадекасекторотзакултурнонаследствоиманајдобриинструменти,ресурси,знаењаивештини
задасеискористимаксималнотооддигиталнататранзиција.
Summary
Microfilmsarereduced-sizecopiesofdocumentsusedtopreserveoriginalmaterials.Microfilmdigitization
istheprocessbywhichfilmistransferredtodigitalimages.Especiallyinatimeofglobalpandemic,asit
hasbeeninthepastinthewholeworld(COVID19),digitalizationasaprocessisnecessary.Inthepast,mi-
crofilmingwasusedtopreservematerialsandstorethemasarchivaldocuments.Today,thedigitizationof
microfilmintheworldisdonetoprotectthemicrofilmfrompossibledamageandgreateravailabilityforusers.
Therealizationofthedigitizationofthemicrofilmisanessentialandurgentneedforbothlibrariesandusers
Keywords:digitization,microfilm,NUB"St.KlimentOhridski"Skopje
Користеналитература:
-Законзабиблиотеките.//„СлужбенвесникнаРМ“бр.66/04,89/08,116/10,51/2011,88/15,152/15и
39/16
-Калајлиевска,В.(1994),Народнаиуниверзитетскабиблиотека„Св.КлиментОхридски“‒Скопје:
НУБ„Св.КлиментОхридски“
-Рангелов,А.,КумевД.,ИвановскаМ.,МанескаЕ.(2017),Стратегијазадигитализација,дигитално
архивирањеиуправувањесодигиталнитеобјекти[ОфицијалендокументвоНУБ].Скопје:НУБ„Св.
КлиментОхридски“
-2010-Билтен(2011),Скопје:НУБ„Св.КлиментОхридски“
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
21
(стручентруд)
ГорданаПешевска,библиотекар-советник
НУУБ„Св.КлиментОхридски“-Битола
СОВРЕМЕНОТО БИБЛИОТЕКАРСТВО КАКО ПРОФЕСИЈА
Апстракт:
Основни предуслови за подобрување на социјалниот статус и професионализација на
современото библиотекарство се високата професионална самосвесност, самопочитување и
одговорност заснована врз разбирањето и ценењето на заедничките човечки, професионални
и лични вредности и идеали. Само во однос на овие вредности и идеали, може да се оствари
оптимистичката визија направена пред дваесет години од Ли Финкс во едно од највлијателните
дела од областа на библиотечната аксиологија: „Направете ги библиотекарите среќни во среќни
библиотеки, тоа не е невозможен сон.“ (Финкс, 1989)
Клучни зборови: библиотека, библиотекарство, професија, занимање, професионализација
Колку библиотекарите го имаат заслуженото место во денешното време на живеење и колку
всушност се знае за нивниот начин на работа. Тоа е посебен предизвик којшто мора да се негува
од најмала возраст, но и да се спремат соодветни кадри коишто во иднина на вистински начин
ќе ја работат оваа професија. За библиотекарите отсекогаш биле карактеристични дилемите меѓу
ентузијазмот и професионализмот, помеѓу прагматизмот и идеализмот. Дали навистина постојат
фундаментални разлики помеѓу старите и новите вредности во библиотекарството, или дали е тоа
јадрото на професионалната мисија што не се менува и покрај промените во технологијата?
Со оглед на сè поголемите промени во библиотечната професија под влијание на
технолошките иновации, биле спроведени испитувања за потребите и видот на библиотекарското
образование во 21 век. „Покрај традиционалното знаење и вештината, идентификувани биле и нови
услови: флексибилност, доживотно учење, технолошки вештини, маркетинг, стратешко планирање
и управување“ (Stačin-Rošić, 1998: 155). Истражувањата во Германија покажале дека потребите за
усовршување на тамошните библиотекари биле разновидни, а се однесувале пред сè на обучување
за работа со новите технологии, менаџментот, градење односи со соработниците, обука за работа
со корисниците, т.е. за работа во јавниот сектор, обука на корисниците, комуникација на работното
место, реторика, англиски јазик, развој на личните предиспозиции.
Во минатото, како извори на информации најчесто се сметале печатените (книжните)
материјали. Во денешно време, во библиотеката, корисникот може да дојде до информации со
користење покрај книжен, и разновиден некнижен материјал. „Современата технологија овозможи
нови, главно дигитализирани извори. Такви информации наоѓаме на медиумите ЦД и ДВД и
интернетот (електронски книги, енциклопедии, речници, лексикони, филмови, музиката итн.).
Пристапот до овие извори на информации им е достапен само на информатички писмените лица“
(Galić N. Školska knjižnica, “XIX. Proljetna škola školskih knjižničara RH. Šibenik 2007”, стр. 140).
Под современа библиотека денес не мислиме само на опременоста и богатството на
библиотечниот фонд (тоа се подразбира), туку мислиме и на различните активности коишто таа
може да ги понуди. Библиотеката треба 40% да поседува книги, а 60% од нејзината работа да е
поврзана со другите услуги коишто ќе им ги понуди на корисниците.
Библиотекарството и покрај тоа што ги содржи сите потребни елементи за основање
професија, честопати се смета за полупрофесија. Затоа за библиотекарството, прифатлива е
социолошката дефиниција што ја толкува професијата како занимање со висок степен на кохезија
и самоконтрола и постоење на идеологија. Професионализацијата тогаш може да се толкува како
процес на стекнување контрола над занимањето. Во библиотекарството отсуствува самоконтролата
заради отворениот пристап на оваа професија за непрофесионалци, факт дека образованието
за оваа струка го организираат и го спроведуваат припадници на други професии. Комплетна
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
22
професионализација на библиотекарската струка е возможна ако се пронајдат соодветни одговори
на клучните прашања во врска со идентитетот и иднината на библиотекарството и библиотекарите и
односот кон модерната технологија и нејзината примена. Во овој контекст библиотекарството ги има
за пример вистинските, идеални професии, коишто се пример и прототип за сите останати занимања
што тежнеат да станат професии.
Според Данкерли, професијата задолжително мора да ги содржи следниве карактеристики:
- дејноста што ја извршува струката мора да биде општествено неопходна и различна од
дејноста што ја вршат други групи луѓе,
- поединците кои ја вршат оваа дејност мора да се организираат во здруженија и мора да
утврдат строги критериуми со кои се одредува кој може да биде член на тие здруженија,
- мора да постојат критериуми за прием во професијата; понекогаш критериум е положен
стручен испит, но почесто се потребни универзитетски квалификации,
- професијата мора да развие етички кодекс со кој се регулира однесувањето на членството,
но кој исто така служи како основа за добивање дозвола од општеството за таа професија да се
занимава со специјализирана активност. Етичкиот кодекс ѝ е познат на јавноста и му овозможува на
корисникот соодветна услуга,
- општеството го поддржува барањето од професијата за професионална независност и
обично тоа го прави со обезбедување правна поддршка.
Првите три наброени карактеристики се неопходни за професијата, но се карактеристични и
за занимањата. Последните две карактеристики јасно ја покажуваат разликата помеѓу професијата и
занимањето.
Причината зошто е тешко библиотекарството да се конституира како професија понекогаш е
поврзана со карактеристиката на знаењето на библиотекарите што е скриено од корисниците, бидејќи
тие (корисниците) најчесто не ја гледаат работата на библиотекарите што се прави зад „сцената“
(стручната библиотекарска работа). Меѓусебната поврзаност на работењето на библиотеките во
поголемите библиотеки каде што има поделба на трудот ја оневозможува проценката на работата
на поединецот и утврдувањето на неговата вредност. Не е можно да се одделат одделни акции на
поединци во финалниот производ на дело во библиотеката. Квалитетот на ова зависи од премногу
индивидуи. Со други зборови, библиотекарот не може да го види производот на својата работа, затоа
што тој не е само негов производ. Додека во малите библиотеки, каде што работат едно или повеќе
лица, библиотекарот мора да ги врши сите работи, вклучително и оние што лесно може да се извршат
од страна на парапрофесионалец. Затоа тој смета дека овие работи се товар што го спречуваат
постојано да и се посвети на креативната работа. Асхајм го дефинира овој конфликт како постојан
конфликт помеѓу бирократската организација на библиотеките и можноста на индивидуалниот
библиотекар да функционира како креативен професионалец во неговата организација. Според тоа,
кандидатот за библиотечна професија може да влезе во оваа професија или со полагање стручен
испит или со завршување додипломски студии или завршување постдипломски студии. Правните
или институционалните одредби го изедначуваат стручниот испит со диплома и магистерски студии
по библиотекарство како стручни квалификации. Усвојувањето одредени законски регулативи
во институциите на системот не секогаш имаше доволно стручна и финансиска поддршка при
нивното спроведување. Соочени со големите предизвици со кои се соочуваат библиотекарите, а
чие остварување бара искусни и стручни тимови луѓе и голема финансиска поддршка, тие исто така
поставија нови барања за библиотекарите. Човечкиот фактор, како традиционална вредност во
библиотекарството, е на крстопат помеѓу можностите, знаењето и примената на новите технологии.
Библиотекарството, коешто се засноваше врз традиционалните вредности со децении, полека се
движи кон нови форми на работа. Класичната работа и традиционалните вредности стануваат
основа врз која модерното библиотекарство сè уште се потпира. Тие сè уште мора да бидат доволно
присутни во оваа професија за да можат да започнат нови трендови и да им одговорат на денешните
задачи со кои се соочува општеството. Овие процеси мора да одат заедно со големата вклученост на
професионалните здруженија, поединци и релевантни владини институции.
Библиотекарската професија денес се соочува со избори. Таа мора да се одлучи како ја
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
23
замислува библиотеката и библиотекарите во блиска иднина и да даде аргументи за својот избор.
Таа треба да ги знае и аргументите на другите за да може да се брани од своја страна. Доколку
библиотекарството сака да биде професија, а тоа значи занимање што самото себе се контролира,
тоа мора да стекне знаење за себе и за социјалното опкружување. Стекнувањето на ова знаење е
предуслов за целосна професионализација.
Во светот денес универзитетите нудат програми за образување стручњаци кои ќе можат
еднакво да управуваат како со традиционалните, така и со хибридните или дигиталните библиотеки,
односно стручњаци кои своето знаење ќе можат да го користат во кое било подрачје од човечкото
делување, во кое се бара способност за пронаоѓање, организирање и посредување со информациите
(Kovačević, 2004: 63).
Во современиот свет незамисливо е успешно функционирање на образовниот систем и
целокупниот научно-истражувачки процес без целосен синхронизиран и комплементарен развој на
современото библиотекарско работење и развој на современи библиотеки како вечни храмови на
мудроста и знаењето. Библиотекарството не е само издавање книги. Тоа е посебен вид наука којашто
мора да се негува и да се практикува на соодветен начин. Затоа, на педагошките факултети постојат
и посебни одделенија за изучување на библиотекарството, коешто е од огромно значење за секоја
нација, како и за зачувување на блискоста со книгата. За развој на современото библиотекарство, од
неопходна важност е профилирањето соодветен едуциран кадар во рамките на институционалното
образование и затоа Педагошкиот факултет „Св. Климент Охридски“ ‒ Скопје ја прошири својата
дејност со отворање нова студиска група за библиотекарство, чиешто научно–истражувачко подрачје
се хуманистичките науки. Задачата на студиите по библиотекарство е подготвување современ
профил на библиотекари ‒ профил којшто е целосно дефицитарен во нашата држава. Новиот
профил на дипломираните студенти, во голема мера, ќе биде условен од современите трендови
во библиотекарството, од новите светски стратегии за развој на библиотеките, од потребите за
развој на дигиталните библиотеки, од современиот менанџмент на библиотекарското работење,
од Манифестот на УНЕСКО за народните библиотеки, Манифестот на УНЕСКО за училишните
библиотеки, Етичкиот кодекс на библиотекарите и многу други меѓународни и национални
документи, неопходни за успешно и современо библиотекарство.
Ако концептот на професија вклучува корпус на знаење и вештини произлезени од него,
призната професионална обука, услужна ориентација, постоење здруженија за унапредување на
професијата и јавно признавање на професијата, тогаш практиката на библиотекарство опфаќа
широк спектар на активности од образование, преку сервисни, организациски и комуникациски
процеси, до иновативни и проектни ангажмани. Класичната работа и традиционалните вредности
стануваат основа на која и понатаму се потпира современото библиотекарство. Традиционалната
улога на библиотеките во изборот, собирањето, синтезата, дисеминацијата, толкувањето и
архивирањето на информациите неминовно се менува, но библиотекарите нема да го изгубат
својот идентитет. Библиотекарот во суштина станува библиотекар на следната генерација, научник,
информациски стручнак, библиотекар на 21 век.
Императив за професионализација на библиотекарската струка е стимулирањето на
младите библиотекари да се вклучат научно, ангажирање научници за решавање на проблемите во
професијата, активно работење на професионалните библиотекарски здруженија, награди, методи
за проценка и сл. Само со образовани библиотекари и нивно стручно усовршување може да се
промени сликата и да се зголеми угледот на професијата. Значи постојаното стручно усовршување
на библиотекарот во денешно време не е оставено како можност, туку станува егзестенционална
потреба за опстанокот на професијата и нејзина еволутивна трансформација во новото
опкружување.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
24
Користена литература:
1. Петковски, К. и Алексова М. (2004) Водење на динамичко училиште, Скопје: Биро за развој на
образованието;
2. Петровски, Д. (1998) „Библиотекарство“, Битола: Универзитет „Св. Климент Охридски“ ‒ Битола:
Друштво за наука и уметност;
3. Петровски, Д. (1996) „Трансформација на библиотеките во Р. Македонија“, Битола: Друштво за
наука и уметност
4. Прентон, К. (2009) „Настава и учење на 21-от век“, Скопје: Проект за основно образование
5. Sikavica P. (2008) “Temelji menadžment”, Zagreb: Školska knjiga
6. Stačin-Rošić, D. (1998) “Permanentno obrazovanje i kompetentnost stručnogosoblja u školskoj knjižnici”;
7. Dunkerley, David. Occupations and society. London : Routledge & Kegan, 1975.
8. Goode, William J. The librarian : from occupation to profession. // Library quarterly 31(1961), 306-320.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
25
ИлинаСмоковска,
вишсоработникзабиблиотечноработење
Филозофскифакултет–Скопје
БИБЛИОТЕКИТЕ, БИБЛИОТЕЧНИОТ МАТЕРИЈАЛ И ДИГИТАЛНИТЕ ПЛАТФОРМИ НА
ФИЛОЗОФСКИОТ ФАКУЛТЕТ – СКОПЈЕ: СОЗДАВАЊЕ И РАЗВОЈ
Научна конференција на тема: „Иновации во библиотеките ‒ осврт кон нови проекти, нови
услуги,реорганизацијанапросторот,развојнакреативнипрограмиисл.“
Резиме
СоосновањетонаФилозофскиотфакултет,во1920годинасеосновапрватабиблиотекакојашто
билапрва јавнабиблиотекавоградот.Аденес,во2020година,на100-годишнинатаодосновањето
на Филозофскиот факултет ‒ Скопје како најстара високообразовна институција и библиотеки на
ситеинститути,соработницитеодОдделениетозабиблиотечноработењесејавувааткаколидерина
променитеииновациите вобиблиотечнатадејност соприменана знаење, вештинии компјутерска
технологија.Одделениетозабиблиотечноработењеетимпредводеноддеканотпроф.д-рРаткоДуев,
којгиотворавратитенаситељубителииистражувачинабиблиотечниотматеријал,ноовојпатпреку
електронскиот виртуелен свет на cobib.mk, дигитална форма на Порталот за научна и академска
периодиканаФЗФиРизницатананаучнииуметничкитрудовинаУКИМ.Филозофскиотфакултет
инвестира во технологија и овозможувањепростор со читалници во библиотеките на институтите,
сѐсоцелдаседостигнатсветскитетрендовикоиштоовозможуваатзакратоквременскипериодда
дојдемедосаканатаиформацијаинашиотбиблиотеченматеријалдаедостапеннаглобалнониво.
Клучни зборови:ФилозофскиотфакултетвоСкопје,библиотекитенаФилозофскиотфакултет
воСкопје,создавање,развој,РепозиториумнаУКИМ,Порталотзанаучнаиакадемскапериодикана
ФЗФ,cobib.mk,библиотеченматеријал,дигитализација.
ЗракотнадревниотОхридинеговитепросветителинèосветлиситенас,гиразвичувстватаза
развојнаписменостa,наукатаинационалнитечувстванаситесловенскинароди.Водачивотојпроцес
се светитеКирилиМетодиј,КлиментиНаумОхридски,ТеофилактОхридскииПрохорПчински,
ЈованКукузел,АндрејДамјановиДичоЗоографски,ГлигорПрличев,браќатаМиладиновци,Крсте
Мисирков,КочоРацинимногудругикоијаградеамакедонскатаписменостимакедонскатакултура.
СоосновањетонаФилозофскиотфакултетвоСкопјекакопрвависокообразовнаинституцијасе
поставијатемелитезаградењенанашатанационалнакултура,наукаиобразование,какоипоставување
иразвојнанизадругиврвниинституцииодпосебнонационалнозначење.
Водалечната1920годинанаФилозофскиотфакултетвоСкопјезапочналесоработа10катедри
на следиве отсеци: филозофски, филолошки и историски, односно бил објавен оглас за упис на
следниве струки: книжевност, лингвистика, историја, филозофија и педагогија. При секој семинар
наФилозофскиотфакултетпостоелабиблиотека.Постоелазаедничкафакултетскабиблиотекаидве
читалници,еднатазапрофесорскиоткадар,адругатазастудентите.Читалницатазастудентитебила
одотворентипинеаможеледајакористатиграѓаните.Факултетскатабиблиотекасекористелаиод
надворешнилицаитакастаналапрватабиблиотекаодотворентип,всушностпрватауниверзитетска
библиотекавоСкопје.
Прватаисториско-археолошказбиркабиласместенанаФилозофскиотфакултетво1920година,
во наредните години до 1927 година биле организирани и етнографската, зоолошката и геолошко-
петрографскатазбирка.
СоформирањетонаСкопскотонаучнодруштвово1925година,истатагодинаизлегловопечат
изгаснатотоантикварносписаниетоГласникСкопскогнаучногдруштвавокоебилеобјавенинаучни
трудовинаавториодцелататогашнаЈугославија.
Вомарт1928годинабројотнакнигисезголемилнаоколу60000.Книжевениотфонд,закој
воцелиотпериододосновањетонаФилозофскиотфакултетсеводелогрижазанеговотозбогатување,
1ФилозофскифакултетвоСкопје:1920-1946-2006,Филозофскифакултет,Скопје,2006,стр.28-29
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
26
подоцна претставувал база за почетокот на работата на Националната библиотека „Св. Климент
Охридски“‒Скопје.ЗавременаВторатасветскавојнафондотбилпреземен,ноостаналдостапенина
распологањенаситестуденти.
НаФилозофскиотфакултетсеразвиваииздавачкатадејност.Надесетгодишнинатаодосновањето
наФилозофскиотфакултетвоСкопје,во1930година,излеголпрвиотбројнасписаниетоГодишник
наСкопскиотфилозофскифакултетвокојбилеобјавенинаучнитрудовинесамоодпрофесоритена
Факултетот,тукуиоднаучниработнициоддругитеуниверзитетскицентринаЈугославија.
НоватаеранаФилозофскиотфакултетзапочнувапозавршувањетонаВторатасветскавојна,
како прва единица на првиот македонски универзитет во 1946 година со закон на Владата на НР
Македонија.Првитепредавањабилеодржанина16декември1946година.Запрвиотработенденна
Филозофскиотфакултет,ноизагрупатапоисторија,весникот„НоваМакедонија“на17декември1946
годинаобјавилстатијазапрвиотодржанденнаФакултетот,впечатоцитеирадостанастудентитеи
исполнувањетонажелбатазастудирањенасвојотмајчинјазик,македонскиот.
ПоВторатасветскавојна,ФилозофскиотфакултетвоСкопјебилсоставеноднеколкунаставни
групи и катедри (вкупно 21), коишто ги сочинувале неговите два оддела: историско-филолошкиот
и природно-математичкиот. Во историско-филолошкиот оддел започна наставата на групите за
македонски јазик, југословенска литература, историја со историја на уметността, филозофија,
педагогија, класичнафилологија и романскафилологија, додека во природно-математичкиот оддел
нагрупитематематика,физика,хемија,биологијаигеографијасоетнологија.Заприроднитеструки
билесоздаденилабораторииибиблиотеки.Библиотекитепочналедасесоздаваатприсекојсеминар
итиесеоснованаденешнитеголемиизначајнибиблиотечнифондовинаФилозофскиотфакултети
неговитебиблиотекикоиштоодсеминариикатедрипрераснаавобиблиотекинаинститутите.Книгите
исписанијатабиленабавенивоземјатаивостранствопопатнакупување,разменаиподароци.
Од1948година,доденес,редовноизлегуваГодишниотзборникнаФилозофскиотфакултет.
СписаниетоЖиваантикаеоснованово1950годинаприКатедратазакласичнафилологијанапредлог
одпрофесоротПетрушевски,коештоизлегуванепрекинатододенес.Вокатастрофалниотземјотрес
на26јули1963годинацелокупниотбогаткниженфонднасеминарскатабиблиотека,какоифондот
„Живаантика“сенајдоаподурнатините.Последнитеорманисокнигибеаоткопанивоеднаакцијаод
20до23јануари1964година.Книжниотфондсенаоѓалволошасостојбаинеможелдабидеподреден
и користен, а неговото средување започнало со преселувањето во новата зграда наФилозофскиот
факултет.
Истотака,исеминарскатабиблиотеканаКатедратазаисторијарасполагаласомошнеголем
библиотеченфонд,распореденвотриподрачнибиблиотеки:
‒Библиотеката за општаинационалнаисторија, со околу 22.000насловина книгии околу
10.000броевиодсписанија,
‒Библиотекатазаисторијанастариотвекиархеологија,сооколу4.000наслови,и
‒Библиотекатазаориенталнијазици,литератураиисторија,сооколу450наслови.
Катедратаводелаогромнагрижазабиблиотечниотфондинеговотосместувањевобиблиотекатаво
новатазграда.Сенастојувалодабидесреденидостапензастудентите,наставницитеизанаучната
јавност.
Поземјотресот,Македонија,колкуидабиланеразвиенаисиромашна,тааимпомагаланасвоите
студентиинаучницизанивенразвојинапредување,ноочекувањатаинивниотпридонесзаразвојна
државатабилеодголемозначење.ПрвитенаставницинаФилозофскиотфакултетвоСкопјебилемошне
значајнинаучниработницивосвоитеструки.ПрофесоротМихаилД.Петрушевски,дипломецидоктор
покласичнафилологијасеистакналвосветскиразмерисооригиналнототолкувањенаракописотна
Аристотеловата „Поетика“ којашто подоцна ја превел на македонски јазик, како и античкото дело
„Илијада“ и др. СоФилозофскиотфакултет се поврзуваат и други големи имиња намакедонската
наука:БлажеКонески,МихаилПетрушевски,ХаралампиеПоленаковиќ,ЃорѓиШоптрајанов,Љубен
Лапе,ЈованТрифуновски,ЃорѓиСтраделов,Павао–ВукПавловиќимногудруги.
Во 1974 година Филозофскиот факултет се вселил во новата зграда во рамките на
Универзитетскиоткомплекс,кадештосенаоѓаиденес.
2ФилозофскифакултетвоСкопје:1920-1946-2006,Филозофскифакултет,Скопје,2006,стр.28
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
27
Во1976година,поповодтриесетгодишнинатаодживототиработатананајстариотфакултет
на Универзитетот „Св. Кирил иМетодиј“ ‒ Филозофскиот факултет во Скопје, издадена е првата
монографија„Филозофскифакултет1946-1976“подредакцискиодборсоставенодРистоКантарџиев,
ХристоАндонов-ПолјанскииДимитарДимевски.ИстатагодинаФилозофскиотфакултетедобитник
нанаградата„11Октомври“запридонеситевонаукатаиобразованието.На16декември2006година
еиздаденаМонографијатапоповод86-годишнинатависокообразовнадејности60-годишнинатаод
основањето и почетокот на работата на Филозофскиот факултет во Скопје, кога претседателот на
РепубликаМакедонија,БранкоЦрвенковски,гоодликувасоорденФилозофскиотфакултетвоСкопје.
2020 годинае јубилејна година заФилозофскиотфакултет–Скопје, „Еденвеквисокообразование
еденвекдржавотворност“,100годиниоднеговотоосновање.Поповодстогодишнинатаодживотот
иработатанаФакултетотсеодржаинтернационалнаконференцијавоОхрид,септември2019година,
одкојапроизлезеиЗборникотнатрудови„Onthecross-pathofculturalideas:Macedonia,theBalkans,
SoutheastEurope–Heritage,management,resources“имонографијата„.....................................................“
ВоизданиенаФилозофскиотфакултет‒Скопје, вопериодотод1978до1985 годинабило
објавено списанието Филозофска трибина, потоа и списанијата: Историја, списание на сојузот на
историскитедруштванаСРМакедонија(1965),Социолошкаревија(1995),Дефектолошкатеоријаи
практика(1997),FoliaArchaeologicaBalcanica(2006),Ревијазасоцијалнаполитика(2008),Безбедносни
дијалози (2010), Македонска историска ревија (2010), Филозофија (2013), Психологија: наука и
практика(2015)истудентскитесписанија:Внатрешенпатникпрвпатизлезеновопечатво1994година
сосамотоофицијалноконституирањенановиотСојузнастудентитесосвоесобраниесопретставници
одситеинститутинаФакултетотиновосоздаденотостудентскосписаниенаИнститутотзасемејни
студииVOX(2019).НаситесписанијавоизданиенаФакултетотсевршеларазмена,асевршииденес.
СписанијавоизданиенаФилозофскиотфакултет‒Скопјеможатдасенајдатводигиталнаформана
порталотзанаучнаиакадемскапериодиканаФЗФ,односнонаследнававрска:
http://periodica.fzf.ukim.edu.mk/godzb/GZ19(1967)/gz19.html
Денес, во 2020 година, сто години на Филозофскиот факулулет, студентите, наставно-
научниоткадаринадворешнитеистражувачинабиблиотеченматеријалможатдаистржуваатво12
библиотекинаслединивеинститути:педагогија,филозофија,историја,класичнистудии,социологија,
психологија,безбедност,одбранаимир,социјалнаработаисоцијалнаполитика,специјалнаедукација
ирехабилитација,родовистудии,семејнистудии,историјанауметностаиархеологија,сакајќидаја
зачуваметрадицијатанапретходнитегенерацииивтемелувачитенатрајнитевредностикојаштоенаша
мисијаисакамедајаисполнимеидајапродолжимекакоОдделениезабиблиотечноработењесообучен
тим од соработници за библиотечно работење координатори.Целта е да помогнеме и да олесниме
водостапностанацелиотбиблиотеченматеријалкојштосенаоѓавобиблиотекитенаФилозофскиот
факултет‒Скопјенаголембројмладиистражувачи,асотоаќепридонесемеконсоздавањетоголем
број квалитетни високообразуванилуѓе коишто ќе создаваат високонапреднадржава.Веруваме во
знаењетокаконајвисокадоблесткоештоможедасестекнеодпрофесорскиоткадарнаФакултетот.
Библиотеките во состав наФилозофскиот факултет се високопрофесионално организирани.
Изминатитедецениикнигитегинабавувавме,гисместувавме,гиобработувавме,гикаталогизиравме,
дел ги дигитализиравме и ги промовиравме изложбено на разни манифестации и годишнини на
институтитеиФакултетот.Истотака,воведенаепрактиказаорганизиранопосетувањесаеминакниги
ворегионотинабавкананајновалитература.
Вкупниот библиотечен материјал на Филозофскиот факултет според инвентарните книги
изнесуванадмилионнаслови.
Започнавмесотрансформацијананашитебиблиотекивомодерницентрализиранибиблиотеки.
Со оглед на потребата од обработка на библиотечен материјал и негово внесување во cobiss.mk,
Филозофскиот факултет во соработка со НУБ „Св. Климент Охридски“ од Скопје со договор за
полноправночленствовоcobiss.mkна21.11.2018годинааприл2018година,когазапрвпатстудентитеод
генерацијата2018/2019годинаодФилозофскифакултетсездобијасостудентскичленскилегитимации
занеограниченокористењенабиблиотечниотматеријалвоНУБ„Св.КлиментОхридски“.
3Филозофскифакултет1946-1976,Филозофскифакултет,Скопје,1976,стр.50
4Филозофскифакултет1946-1976,Филозофскифакултет,Скопје,1976,стр.42.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
28
Поуспешнопоминатиобукинаделодсоработницитезабиблиотечноработењеидобивањепотврди
илиценцизанив,севклучивмеволокалнатабазанаКооперативниотбиблиографскисистемисервис
(COBISS.MK),односнопреземањебиблиографскизаписиодлокалнатабазаcobib.mk,подготовкана
локалнибазинаподатоци(каталози)набиблиотекитеодФилозофскиотфакултетипреземањезаписи
одбазитенаподатоциоднационалнитебиблиотекинаСловенија,БоснаиХерцеговина,Србија,Црна
Гора,Бугарија,Албанија,Косово,односноодcobiss.net.
Библиотеките наФилозофскиот факултет се опремени со современа информациска опрема,
штоовозможувапребарувањепреку cobib.mkвобиблиотекитена саканиотбиблиотеченматеријал.
ПребарувањеинформациисевршипрекуНационалнатаиуниверзитетскабиблиотека„Св.Климент
Охридски“–Скопјевозаемнатабиблиографско-каталожнабазанаподатоциcobib.mkнаФилозофскиот
факултет,односнонаследнававрска:
https://plus.mk.cobiss.net/opac7/bib/search/advanced?db=nubsk
Го обработивме библиотечниот материјал во библиотеката на Институтот за родови студии
кој брои над 750 наслови. Таа е една од поновите библиотеки наФилозофскиотфакултет којашто
е формирана во 2011 година. Исто така, е обработен и библиотечниот фонд во библиотеката на
Институтотзасемејнистудиисонад240насловиинад1050примероци, којаштоистотакаенова
библиотекаформиранаво2016година.
Вопроцеснаобработкасебиблиотекитенаинститутитезапедагогијасонад6500насловии
15800примероци,одбранбениимировнистудиикоишторасполагаатсонад1700насловиинад9700
примероци,истотакавотекеобработкатанабиблиотечниотматеријалодбиблиотекатанаИнститутот
заисторијасонад9600насловиинад30000примероциибиблиотекитенаинститутитезасоцијална
едукацијаирехабилитација,социјалнаработаисоцијалнаполитика,социологијаикласичнистудии
којашторасполагасоголембиблиотеченматеријал.
Сосамотовнесувањенабиблиотечниотматеријалвобазатаcobiss,Филозофскиотфакултет–
Скопје,односнобиблиотекитенаФакултетотсецентрализирааидобивмецентрализиранабиблиотека
достапназаситекорисници.
Од 2019 година, соработничкиот кадар од Одделението за библиотечно работење на
ФилозофскиотфакултетсечленовивоБиблиотекарскотоздружениенаМакедонијаиучестуваатна
неговитегодишнисобранијаибројниработилници.
ДигитализиранбиблиотеченматеријалвоизданиенаФилозофскиотфакултет,односнозбирките
изаписитезанаучниотиуметничкиопус,благодарејќинаКомисијатанаИКТипрофесорскиоткадар
наФакултетот,којштогодигитализираигопоставинадигиталнатаплатформаРизницатананаучнии
уметничкитрудовинаУКИМ,односнонаследнававрска:
https://repository.ukim.mk/handle/20.500.12188/18?locale=mk
Соогледнафактотдекастанувазборзаскоросоздаденадигиталнаплатформа,Ризницатана
научнииуметничкитрудовинаУКИМпретставувадигиталнаархиваназбиркизаписизанаучниот
иуметничкиотопуснаУниверзитетот,ноистовременоовозможуваиотворениконтролиранпристап
до достапните содржини, нивно пребарување и понатамошна лесна обработка. Главна цел на
ризницатаетрајнодасескладираатметаподатоцитезатрудовитенастандардизиранначин,којшто
овозможувалеснаобработка,разменаипребарување,авоедноќегоподигненивотонавидливостна
Универзитетотвоцелина.Ризницатаовозможуваитрајноскладирањенатрудовите,какоииндексирање
нацелитетекстовивонив, зарадилеснопребарувањепоклучнизборови.Контролатанапристапе
високогрануларнаидозволувадефинирањеразличенпристапконсекојадигиталнаархива,ноикон
секојтрудиндивидуално.
Моменталната состојба на автори кои ги поставиле своите трудови на Репозиториумот на
УКИМе8981автори,односно1144авториодФилозофскиотфакултет,1574насловинаучебници,
монографии,статииитн.,нопостапкатаевотекипроменитесенадневнаоснова,односнобројотна
дигитализираниотбиблиотеченматеријалпостојаносезголемува.
Електронскитересурсисоздадоамногупредностизакорисниците,олеснувајќиимгозначително
процесотнаучење,ноформирањеуслугизаониекорисницикоинемаатможностзафизичкапосетана
5ИлинаСмоковска,ПридобивкиизначењенаcobissзаразвојнабиблиотекитенаФилозофскиотфакултет–Скопјеинивнатабиблиотечнадејност,
„Библиотекарство“,вол.36,1-2,Скопје2020,стр.104-111
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
29
библиотекатаилинесакаатдајакористатбиблиотекатавотрадиционалнасмисла.
Занашиот тим,Одделението забиблиотечноработењенаФилозофскиотфакултет‒Скопје,
дигитализацијата има најголема улога во сферата на културното наследство, односно зачувување
(дигитализација)настаритереткикнигикоиштопостепеносеуништуваатисераспаѓаатисеразбира
нашатацеледасеминиманизиравреметозаистражувањенабиблиотечниотматеријал.Какорезултат
на овој процес, ние работиме на создавањето дигитални архиви кадешто сите видови медиумски
содржиниќебидатдигитализиранисоцелдасепрезервираат,ноидабидатдостапнизасегашнитеи
иднитегенерации.Овиересурсиимааттрајнавредностизначење,асотоапретставуваатнаследство
коештотребадасечуваидасезаштитизаиднитегенерации.
Користена литература:
1.НоваМакедонија,Скопје,1946,
2.Филозофскифакултет1946-1976,Филозофскифакултет,Скопје,1976,
3.ФилозофскифакултетвоСкопје:1920-1946-2006,Филозофскифакултет,Скопје,2006,
4.ИлинаСмоковска,Придобивки и значење на cobiss за развој на библиотеките наФилозофскиот
факултет–Скопјеинивнатабиблиотечнадејност,„Библиотекарство“,вол.36,1-2,Скопје2020,
5.https://repository.ukim.mk/handle/20.500.12188/18?locale=mk
6.http://periodica.fzf.ukim.edu.mk/godzb/GZ19(1967)/gz19.html
7.https://plus.mk.cobiss.net/opac7/bib/search/advanced?db=nubsk
Summary
WiththefoundingofFacultyofPhilosophy,thefirstlibraryisfoundedin1928whichwasthefirstpub-
liclibraryinthecity.Today,in2020,onthe100thanniversaryfromthefoundingoftheFacultyofPhilosophy
–Skopjeastheoldesthigher-educationalinstitutionandlibrariesinalltheinstitutes,theassociatesfromthe
departmentoflibrarianworkarecomingasleadersofthechangesandinnovationsforthelibraryworkwith
theuseofknowledge,skillsandcomputertechnology.Thedepartmentoflibrarianworkisateamleadbythe
headofthefaculty,professorRatkoDuev,whoopensthedoorsforallthesympathizersandresearchersof
librarianmaterial,butthistimethroughtheelectronicvirtualworldoncobib.mk,digitalformofthewebsite
forscientificandacademicperiodicaofFZFandtherepositoryofscientificandartisticworksofUKIM.The
facultyofphilosophyhasinvestedintechnologyandprovidingspacewithreadingroomsinthelibrariesofall
theinstitutes,withonegoal,toreachtheglobaltrendswhichallowinshortspanoftimetogettheinformation
wewantandourlibrarymaterialtobeavailableonaglobalscale.
Key words:FacultyofPhilosophyinSkopje,librariesoftheFacultyofPhilosophyinSkopje,cre-
ating,development,UKIMRepository,AportalforAcademicperiodicalsbutheFakultyofPhilosophyof
Skopje,cobib.mk,librarymaterial,digitalization.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
30
(стручентруд)
ЈулијаСимовска-Динковска,
вишбиблиотекар
ЈУГрадскабиблиотека„БраќаМиладиновци“‒Скопје
БИБЛИОТЕКАТА И НОВОТО ВРЕМЕ
Апстракт
Не толку одамна, за книгите се сметало дека се порти на универзумот. Секојшто сакал да
поминенизтаапорта,моралпрводаодивобиблиотека.Библиотекитесобиралезнаење,гоуредувале
игоовозможиленеговотокористење.Тиебилеиостаналечувари,заштитницинакнижнотобогаство,
народнототворештвоикултура.Денес,воератана„Гугл“,„Википедија“имилионидигиталникниги
исписанија,сечинидеканиседостапниситезнаењаодовојсвет:неколкукликнувањанапаметен
телефон,преносливкомпјутерилиелектронскичитачседоволнизадагодостигнаттоа.
Имајќиготоапредвид,многуминасепрашуваатдалиулогатаизначењетонабиблиотеките
семинимизирани,приштодуриинивниотопстанокседоведувавопрашање.Далибиблиотекитеи
библиотекаритенаскороќеостанатвоисторијата,истокакочитањетопрекубиблиотечнитеуслугии
занимања,иливоспрегасодигитализацијатаиновитеинформатичкитехнологииќејапродолжатиќе
јазбогататсвојатапонудаиќестанатмултимедијаленкултурно-информатичкицентар?
Клучнизборови:универзум,Гугл,Википедија,дигиталникниги,ентузајизам,предизвици,пренослив
компјутер,библиотеки.
Библиотеките во фокусот на промените.
Содоаѓањетонаинтернетот,запрвпатвоисторијата,библиотекитеделумногоизгубија
статусотнаединственинајдобартрезор,чуварнакнижнотобогатство,информацииодсекаковвид,
ноипокрајтоатиесèуштепреживуваат,опстојуваат.
„Овер драјв“ (Over Drive) е најголемата дигитална библиотека во светот, којашто успеа да
„објави“вкупноеднамилијардакнигинакрајотна2017година.Можебивакаќеизгледаиднинатана
зајмувањекниги,ноипонатамубиблиотекатаостанува„физичкипростор“којштонеиприпаѓасамо
наедназаедницаикадештолуѓетонедоаѓаатсамодаразменатинформации,тукунапротивпреку
меѓусебнаинтеракција,дружењаикомуникацијагозбогатуваатсвојотпрофесионаленисекојдневен
живот.
Восвојатапоследнапубликација„Книгазабиблиотека“,СузанОрлеанвелидекабиблиотеката
едоброместокадештоможетедајаублажитевашатаосаменостипросторкадешточувствуватедека
стеделодразговороткојштотраестотициистотицигодини,дуриикогастесами.Акоништонетрае,
велитаа,тогашништонееважно.Овазначидекасèштодоживувамесеодвивабезникаковобразец
идекаживототесамодива,случајнаизбунувачкапојавакакорасфрланинотибезмелодија.Меѓутоа,
прекукнигите,можетеданаучитедагледатенавашиотживоткакоодразнаситепретходниживоти
иискустваиодеднашдапочнетедачувствуватедекастеделодеднапоголемаприказнакојаштоима
формаицел.Читањето,велатмногумина,евсушностзаробенослушањенаониештозажалнесме
билевоможностдагислушамевоживо.
Постојат околу 10.000 јавни и научни библиотеки воГерманија и тие семногу разновидни.
Додекасуштинскатаулогананаучнитебиблиотеки,коиштоекстремнодобросепосетуваат,сèуштее
стекнувањеипроизводствоназнаење,бројниградскииопштинскибиблиотекисèповеќесеобидуваат
даимпонудатнакорисницитепријатнаатмосфераиможностзасоцијалнаинтеракција.Некогашниот
нагласенфункционаленентериер,вокојсèмубешеподреденонанајефикаснотоизнајмувањекниги,
сеповеќемудаваначиннапријатенамбиентсоудобноседење,ачестоисошармантникафулиња.
Понудатаенадополнетасолитературнивечерииразновиднакултурнапрограма.
Чувари на традицијата и двигатели на промените
И покрај сето тоа, задачите на библиотеките вомеѓувреме не се намалија, тие станаа уште
побројни и поразновидни.Покрај книгите, тие долго време им нудат на корисниците електронски
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
31
материјал:музика,игри,филмовиитн.Ибидејќиденесможемедадобиемесèнаинтернет,насекаде
ивосекоевреме,библиотекатавеќенеможедагооправдасвоетопостоењесамосотоаштоќени
обезбеди пристап до информации. Таа, има нови задачи, коишто ги бара новото време, новата
информатичко-дигиталнатехнологија.Библиотекитесеспремнида ја„одиграат“овааулога,нотие
можатдајапрезематсамодоколкуимаатдоволноматеријалниресурсиисоодветнаопрема,какоиако
тиесамитесередефинираатинивнатафункцијабидевосогласностсоовојновпредизвик.Наместо
традиционалнитефункции,какоштоеобработкатанафондовите,фокусотсегаенаработасокорисници.
„Луѓето се најважни, а не само библиотечните единици“, вели Ребека Смит Алдрих, американски
библиотекар.Тоатребадасеземездравозаготово,нонекоибиблиотекарисèуштенесенавикнати
даразмислуваатнатојначин.Искептицитесигурноќесепрашуваатдалибројнитепроменинакрајот
ќепредизвикаатгубењенасаматасуштина‒меѓудругото,фокусотнапечатениотзбор,накнигата.Со
огледнаогромнитебрзипроменивонауката,техниката(предсеинформатичкататехнологија)исите
општествено-економскипроцеси,неелеснодасеразвијатновипросторни,медиумскиипедагошки
стратегиибездасезанемарионаштоотсекогашбилосуштинатанауспехотнакојабилобиблиотека.
Библиотекитегизачувуваатзнаењатаикултурнотонаследство,тиесеобразовниинституциииместо
засоцијалнаинтеракција,новоистовремеиконкретенпросторкадештонаучната,стручната„фела“
гидоживувасвоитеѕвезденимигови,коиштосеоснова,камен-темелникнамногунаучниоткритија,
изумиизаконитости.Библиотекитесекогашсеподготвениданипонудатизненадувања,какоштово
книгата„Идејатанабиблиотекатаинејзинатаиднина“ (2017)посочуваМајклКное (MihailKnohe),
директорнабиблиотеката„ВојвоткатаАнаАмалија“воВајмардо2016година.Така,Кноесакадакаже
какокорисницитевобиблиотекитенаидуваатнатемиисодржиништопрвичнонегибаралесвесно,
токмузатоабиблиотекитесефундаменталноразличниод„алгоритмитезапребарувањеие-врските“
штоуправуваатсопребарувањетонаинтернет.
Моќта на книгата во ерата на дигитализација
Споредмногуминаулогатаизначењетонабиблиотекитеденессеповажниодкогабилопорано,
токмузатоаштосветотбрзосеменуваинашетознаењерастеекспоненцијално.Тиеможатдапридонесат
засоцијалнакохезијаиспособностнаопштествотоданајдеодговоризановитепредизвици,нопредсе
дајадефинираатпотребатаодафирмацијатаначитањетокакофундаментначовековиотинтелектуален
икултуренкапацитет.Воцелиотсветпостојатоколу320.000јавнибиблиотекикоиштонудаткниги
настотицимилионилуѓе,кадеидасенаоѓаат.Многуоднивсесместенивоконвенционалнизгради
кадештограѓанитегидобиваатпотребнитеинформации,зајмувааткниги,гикористатдигиталните
материјалиитн.Но,постојатделовиодсветоткадештокнигитеседистрибуираатсовелосипед,ранец,
хеликоптер,брод,мотор,магаре,камила,камион,автобусилисокоњ:
-ВопровинцијатаКајамаркавоПерунемабиблиотека,такаштоситекнигисераспореденивокуќите
наседумстотиниземјоделци.
- Во Колумбија, учител по име Луис Соријано секој викенд патува на своето магаре, носејќи
книги во околните села каде што луѓето со нетрпение го очекуваат неговото доаѓање.
--ВоАнкара,собирачитенаѓубренаправилесвојабиблиотекаодотфрленитекнигивоконтејнерите
итааеотвореназаситеграѓаниод2017година.
Библиотеките креатори на својата иднина
Какотребадасеменуваатструктуратаи„ентериерот“набиблиотечнитепроцеси,менталниот
коднабиблиотекаритетакаштоцентаротнавниманиетоповеќеданесесамобиблиотечнитематеријали
какотакви,тукуимногуповеќе,тоадабидаткорисниците?Којтребадабидесовремениотпридонес
кондемократскотоучествоикомпетентностанамедиумитевоератанарастечкатанееднаквостнасите
општествено-политичкипроцеси, лажни вестии дигиталнаманипулација?Штоможат да направат
библиотекитезадагипривлечатпомалкуобразованитеслоевинанаселението?Икакваулогаќеиграат
библиотекаритевоиднина?
Сeсамопрашања.Когасèќеседодадеиќесеодземе,останувасликатанабиблиотекатакако
јавнодоброибиблиотекарствотокакопрофесијазафатенаодрадикалнипромени.Немаедноставни
одговоринапрашањетокакоможатбиблиотекитедагиисполнаточекувањатавонареднитевремиња.
1http://https://www.amazon.com/Library-Book-Susan-Orlean/dp/1476740186
2http://www.youtube.com/watch?v=sqhWzHykS8k
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
32
Нивнатаиднинаќезависиодтоаколкудобросекојабиблиотекауспевадагиизвршуватековнитезадачи,
притоа да ги дефинира своитеновиулоги, целиипланови во согласност соновитеинформатички
технологии,какоида сеподготви занивноостварување,нопредсeинадсeколкуеопштеството
подготвенодавложиматеријално-финансискисредствавоостварувањенаидејатанаречена„библиотека
на иднината“. А, нејзината иднина зависи од визијата, иновативноста и креативноста на оние кои
се учесници и „соучесници“ во библиотечните процеси ‒ библиотекарите и целокупниот човечки
капацитетвобиблиотеката.ЕклатантенпримерзатоаешкотскатабиблиотекаркаКетиПетерсонкоја
во2014годинагоосмислилапроектотнаречен„Библиотеканаиднината“(Futurelibrary).
Проектотезамисленвака:
Секојагодина,Фондотзабиблиотеканаиднината(FutureLibraryTrust),телотокоештоуправува
сопроектот,одбираеденавторкој сосвојотракопис (книга)придонесува заравојнабиблиотеката
наиднината.МеѓуписателитекоигидониралесвоитеракописисеиМаргаретАтвудиЕликШафак.
Покрајиметонаавторот,називотнакнигатаирамковнатаидејаколкуетаадебела(бројотнастраници),
содржинатаимостанувапознатасамонаписателитекоијанапишалеинемадабидеобелоденетасe
до2114година,илиточностогодинипопочетокотнапроектот.Ракописотможедасодржисамоеден
збор,можедаепоетскатворба,расказ,романилидокументиранодело.Когаќедојдевреме,илјада
норвешкисмреки,засадениво2114година,ќебидатпресеченизаоднивдасепроизведехартијатана
којаќесепечататкнигите.
Задцелиотпроектсекриеневеројатнатавербавоиднината,помеѓуостанатотобидејќиможноста
антологијатаодситеиспишаниракописинекогашдабидепрочитанадиректнозависиодлуѓекоинема
нидагодочекаатнејзинотообјавување,какоиодавторикоидопрватребадасеродат.Далипроектот
ќесеостваридокрајеголемзнак„прашалник“,бидејќивосекојмоментпостоиможностсиоттрудда
бидезалуден.
Дали е ова е иднината на библиотеките?
Одговоротнаовапрашањеќегодадатследниведвапримери,сликитеитекстотзборуваатсамите
засебе,насекојоднасостануваразмислувањето,вербатаилинедовербатавовистинскатавредност
на пишаниот збор и неговите чувари ‒ библиотеките, но и реалноста преточена во неопходноста
од прифаќање на новите информатички технологии, дигитализацијата како интегрален дел од
библиотечнитепроцесивогодинитекоиштоследат,иднинатакојаштодоаѓа.
Пример 1. Библиотекатакојаштоизгледакакоџиновскоокоиепроектиранаодстрананатимод
Холанѓани,аулогатаиедагипоттикнелуѓетоколкуштоеможноповеќедачитаатидагизасакаат
книгите, сенаоѓа во градотТјенѓин,Кина.Библиотеката за која сметаатдека енајубава во светот,
изгледа како да е излезена од научно-фантастичен филм, а во средишниот дел има огромна топка
којаштоникогонегооставарамнодушен.
32014–MargaretAtwood,ScribblerMoon,submitted27May2015.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
33
Тераситекоиштогиследатполицитесокниги, какои скалилатапокоиштопосетителитеодмораат
иличитаат,навистинаделувааткакодасепристигнатиодиднината.Намалкуповеќеод350илјади
квадратниметрисесместенидури1,2милионинаслови.
Понискитекатови сенаменети задецата за коиштоеобезбеденаиигротека, додеканаповисоките
се канцелариите, компјутерите, собите за состаноци или за слушање музика. Библиотеката
во Тјанѓин е дизајнирана од страна на холандска компанија, а изградбата траела цели
тригодини.Нејзинатаулогаедајаподобрикултурнатаинфраструктуранарегионотидајапоттикне
едукацијата.
Пример 2.Голембројинформатичарисметаатдекајавнитебиблиотекивоиднинаќеизгледааткако
продавници на „Епл“, кадешто редови од најсовремените таблет-компјутери (ајпед) и персонални
компјутери(ајмек)ќегикрасатнивнитепростории.Стотинадругитаблет-компјутериимседостапнина
ситезаинтересираникоипоседуваатчленскикартивоБиблиотеката(BiblioTech)воСанАнтонио,САД,
вредна2,3милионидолари,вокојанемакниги.Порадитоавсушностеипопуларназапосетителите
коидоаѓаатдуриодХонгКонгзадајапренесатовааидејавосвојатаземја.Дигиталнитебиблиотеки
согодинипостојатвостудентскитекампови,нообластаБексарвокојасенаоѓаоваабиблиотекавлезе
воисторијатаотварајќијапрватајавнабиблиотекабезкниги.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
34
Библиотеката(BiblioTech)енапатдајапоминецифратаод100.000посетителиуштевопрвата
година.Вотекотнаучилишниотраспуст,споредЛораКол, главнатакоординаторка,дасепронајде
слободен компјутер (ајмек) е невозможна мисија, а поголемиот дел од посетителиете користат
е-книгиштојасноукажуваколкуеголеминтересот.Иштоенајважно,зачетиримесециработана
оваабиблиотеканитуеденскаптаблет-компјутерне„добилнозе“,штојасноукажуванакултуратана
живеењеиоднесувањенапосетителите.
Abstract
Notsolongago,bookswereconsideredthegatewaytotheuniverse.Anyonewishingtopassthroughthat
gatehadtogotothelibraryfirst.Librariescollectedknowledge,editeditandenableditsuse.Theywereand
remainguardians,protectorsofliterarywealth,folkloreandculture.Today,intheageofGoogle,Wikipedia,
andmillionsofdigitalbooksandmagazines,itseemstousthatalltheknowledgeinthisworldisavailable:a
fewclicksonasmartphone,laptop,ore-readerareenoughtoreachit.
Withthatinmind,manyarewonderingiftheroleandimportanceoflibrariesisminimized,soitgoes
sofarastoposethequestionoftheirsurvival.Willlibrariesandlibrarianssoongodowninhistory,justas
readingthroughlibraryservicesandoccupations,orinconjunctionwithdigitalizationandnewinformation
technologieswilltheycontinueandenrichtheirofferandbecomemultimediaculturalandinformationcenters?
Keywords:universe,Google,Wikipedia,digitalbooks,enthusiasm,challenges,laptop,libraries.
Користена литература:
1.bexarbibliotech.org
2.http://www.goethe.de/ins/cs/bel/kul/mag/dbs/sr6960574.htm
(СавременобиблиотекарствоуНемачкој)
3.https://tocka.com.mk/vesti/252836/biblioteka-od-idninata-koja-ima-poveke-od-milion-knigi-uste-pov-
eke-fikcija
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
35
(стручентруд)
ЛенчеТ.Андоновска,библиотекар-советник
НУУБ„Св.КлиментОхридски“‒Битола
БИБЛИОТЕКАРСКАТА ПРОФЕСИЈА – ПРЕДИЗВИК ЗА НЕЈЗИНА
ПРОФЕСИОНАЛИЗАЦИЈА И ЗАШТИТА
Апстракт
Библиотекарството во Македонија, како дел од нејзината културна историја, има долга и светла
традиција. Неговите почетоци датираат од создавањето на словенското писмо. Кирил и Методиј се
основоположници на првата словенска писменост и првите словенски книги, а со тоа ги поставија
и основите на библиотекарството, како кај другите словенски народи, така и кај македонскиот.
Нивните ученици Климент и Наум се сметаат за први создавачи на словенските книжни фондови
и манастирските библиотеки во Македонија. Книгата се смета за едно од најголемите човекови
достигнувања, мерило на времето и невремето, завештание за животот и опстојбата на човештвото,
патоказ за иднината. Книгата претставува храна за човековиот ум и разум, во кој се кријат безброј
мудрости, човечки судбини, искази, запишани народни преданија, но и среќни мигови од животот
на човекот, тоа тогаш со сигурност претставува духовен стожер, најзначајна алка без која не може да
се замисли човековото опстојување. Оттаму, книгата треба да се цени и да се вреднуваат напишаните
дела, нивните автори и библиотекарите кои со својата професија многу придонесуваат во нивната
презентација и популаризација.
Клучни зборови: библиотекарство, книга, професија
Abstract
Librarianship in Macedonia, as part of its cultural history, has a long and bright tradition. Its beginnings date
back to the creation of the Slavic alphabet. Cyril and Methodius were the founders of the first Slavic literacy and
the first Slavic books, and thus laid the foundations of librarianship, both among other Slavic and Macedonian
peoples. Their students Clement and Naum are considered the first creators of Slavic literary resources and
monastery libraries in Macedonia. The book is considered one of the greatest human achievements, a measure
of time, a testament to the life and condition of mankind and a road map for the future. The book is a food for
the human mind, which contains innumerable wisdoms, human destinies, utterances, written folk traditions,
but also happy moments of human life, then surely a spiritual pillar, the most important link without which
one cannot imagine human existence. Therefore, the books should be valued and the authors with their writ-
ten work and the librarians should be appreciated by their profession because they greatly contribute to their
presentation and popularization of the books and the written work.
Keywords: librarianship, book, profession
Секој човек ја има привилегијата сам да си ја одбере професијата и на тој начин сам да си го
осветли патот по кој води неговото срце. Професијата, ако е онаа вистинската, свесно одбрана, треба да
го осмислува животот на човекот. Преку професијата, секој човек треба да може да се пронајде и да се
реализира самиот себеси и на тој начин да се трансформира во подобра личност. Она што го работиме
ни го креира и начинот на живот, го креира нашето секојдневие, ја креира и нашата личност.
Од голема важност е љубовта кон она што ќе го одбереме како професија, затоа што само на тој
начин ќе можеме да се развиваме и да прераснеме во прекрасна личност каква што се крие во секој од
нас.
Зборот професија во современиот свет се толкува како постојано занимање и служи како
извор на приходи за намирување на животните трошоци. Професионалец е човек кој нешто избрал
за свое постојано, основно занимање. Во социолошката литература се прави дистинкција помеѓу
занимање и професија. Занимањата се утврдуваат како различни општествени улоги коишто стануваат
препознатливи кога ќе се набројат и општите работи што ги врши поединецот во некое занимање.
Потребите од професионален развој ги наметнува динамиката на образованието, како и
големиот број иновации. Библиотекарот како пример за корисникот (читателот) треба постојано да се
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
36
усовршува и да ги збогатува вештините и знаењата.
Како облици на професионално усовршување на библиотекарот може да се сметаат:
‒ индивидуален развој – преку самообразование, консултација на стручна литература, примери
преку интернет, соработка со библиотекари од матичната и други библиотеки, размена на искуства со
библиотеки надвор од матичната библиотека;
‒ групен развој – преку обуки, семинари, советувања, симпозиуми, трибини, групни консултации
и др.
Повеќе од реално е дека библиотекарот треба да го осовремени својот лик во библиотечниот
процес, придржувајќи се на динамичноста што ја наметнува секојдневието и современите текови.
Професионализмот е категорија што треба да се прифати и да се чува како таква, но тоа подразбира
одрекување од некои застарени размислувања и примена на нови современи методи. Отпорот што се
јавува кај одреден дел од библиотекарите може да се разгледа од два аспекти:
‒ несериозно разбирање на потребата од промени и современост без разлика на возраста на
библиотекарот;
‒ отпор кон надминување на старите навики со изговор дека стариот пристап на работа секогаш
вродува плод.
Како и да се разгледаат двата аспекти, заклучок е дека овој тип библиотекари заради личен
отпор избегнуваат да ги прифатат промените.
Во библиотеките неопходно е да се прави анализа на потребите од професионален развој, за да
може тој да се планира. Токму овие анализи за промена на моменталните способности и вештини кај
вработените во библиотеките треба да водат кон осмислување планови за подобрување на работната
околина, нудење можности за развој на вештини и на кариера и правење менаџерска стратегија за висока
посветеност, флексибилно функционирање, осмислување работи коишто ќе овозможат мотивација,
нагласување на тимската работа, наградување на вработените врз база на организациската способност
и др. Со цел да се направи реален план и да се знае кои чекори да се преземаат, треба да се има увид
во структурата на библиотечниот кадар. Луѓето кои се задолжени да го планираат професионалниот
развој на библиотечниот кадар треба да проценат:
‒ какви промени ќе настанат од професионалниот развој на библиотечниот кадар и кои се
придобивките;
‒ дополнително стекнување на одредени вештини и знаења преку обука и тековно стекнување
со работно искуство, за одредени делови од работното место;
‒ планирани и очекувани унапредувања и трансфери;
‒ обуки, компетенции и вештини за новиот библиотечен кадар.
Доколку бидат проценети и испланирани идните активности на библиотечниот кадар, ќе се има преглед
на евентуалните празнини во квантитетот и квалитетот на начинот на работа на библиотечниот кадар.
За професионализација на библиотекарската професија и нејзина заштита, неопходно е да се
спроведе:
- истражување – попис и анализа на актуелната ситуација, вклучувајќи го и вработувањето и
желбите за напредување на кадарот;
- предвидување – како стратешките планови ќе профункционираат при идните потреби за нов
професионален развој;
- анализа на потребите – да се утврди кои се посебните вештини потребни за подобрување на
продуктивноста;
- потврдување на важноста на обуката, семинарите, работилниците;
- спроведување на обуките, семинарите, работилниците;
- процена – што треба да се направи во иднина? Како ќе придонесат овие стекнати вештини за
ефикасноста на работата?
Зависно од тоа дали промените се случуваат постепено или не, наидуваат на скриен или отворен
отпор како резултат на вклопување во временска рамка и поврзување со одредени казнени одредби.
Секоја промена треба да се случува постепено и да се набљудува од секој аспект за да се согледаат
позитивните, но и негативните последици што ги предизвикува. Професионалното надградување
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
37
на библиотечниот кадар е само еден сегмент што произлегува сам по себе, па оттука можеме да
констатираме дека промената е постојана.
За да се долови вистинската слика на ликот на библиотечниот кадар, можеби најдобро е да се
започне со анализа на целиот процес на негово „растење“ низ професијата.
Ако погледнеме околу нас ќе забележиме дека само малкумина се задоволни од сопствениот
живот. Сите се обидуваме да го живееме животот на што е можно подобар начин. Секој наш обид
носи со себе отпори и проблеми, што му се спротивставуваат. Постојано акумулираме голем број
информации, коишто треба да ни послужат што подобро да се снајдеме во животот, на човекот му е
потребно знаење, со тоа си обезбедува поудобен и поисполнет живот.
И нормално, трката продолжува, годините одминуваат, а нам ни останува да бидеме отворени
кон нови знаења, нови можности и нови предизвици. За да го направиме нашиот живот подобар,
треба најнапред да се откриеме себеси, нашите најдлабоки потреби и вредности. Утврдено е дека
луѓето работаат подобро кога самите ги идентификуваат своите проблеми во својата работа и своето
подрачје. Кога библиотекарите имаат можност да го разменат искуството во врска со својата работа,
тие стануваат многу поефикасни. Затоа е потребно библиотекарската фела да се оспособи за соработка,
размена на искуства, акциски истражувања.
Книгата се мери со светлината, затоа што и со едното и со другото може најбргу да се стигне
до кое било место во светот. Книгата се смета за едно од најголемите човекови достигнувања. Мерило
на времето и невремето, завештание за животот и опстојбата на човештвото, патоказ за иднината.
Книгата секогаш претставувала „ука и наука“, подадена рака и пратена порака од авторот, без оглед
за каков литературен жанр се работи. Но нејзиното значење не доаѓа од нејзината свесност за тоа,
туку напротив, од нејзината несвесност, нејзината ненаметлива моќ да навлезе длабоко во порите на
човековото живеење.
Читањето престанува да биде само препознавање, ами веќе станува предизвик, како што пее
Анте Поповски во „Зборот. патријархот“:
„... подготвен ли си сам да ја изодиш пустината
која сама од себеси се возобновува и ништи? (...)
да ги превозмогнеш сите искушенија
низ кои водат зборовите, а да не им наштетиш?
(...) и на секој бескрај
ќе му ги откриваш границите...“
Тука се поставува прашањето, дали современата литература или она што се нарекува така, може да му
го понуди на читателот тоа задоволство од „откривање на бескрајот“?
Користена литература:
1. Андоновски А., Петровски П., Бошевски М., (1986) „Минимум стандарди за училишните библиотечно-
информативни центри во СР. Македонија“
Библиотекарство: зборник на материјали, Скопје: Народна и Универзитетска библиотека „Климент
Охридски“;
2. Коцески Данило, Модерно и постмодерно, СКОПЈЕ, македонска книга, 1993,
3. Воспитни крстопати: педагошка ревија со стручно популарен карактер /главен и одговорен уредник
Ленка Гогоска, Скопје, 2016;
4. Гаџова, Славица, Книжевноста и дискурсите на моќта: компаративни паралели: магистерски труд,
Скопје 2010;
5. Демократијата и младите, Детски парламент на Македонија, Скопје 1999;
6. Knowledge, International Journal Scientific and applicative papers, 2015;
7. Креативен пристап во наставата, прирачник за наставници кои развиваат критичко мислење кај
учениците / Весна Јаневска... [и др.], Скопје 2013;
8. Панзова, Виолета, Науката како занает, Филозофски факултет, Скопје, 2003;
9. Спектар (меѓународно списание за литература и наука), Скопје 2010 и
10. Поповски Анте. Света песна, Скопје, Про Литтера, 2003.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
38
ЛидијаМирчевска,вишбиблиотекар
НУУБ„Св.КлиментОхридски“Битола
ПРОФЕСИОНАЛИЗАЦИЈА НА БИБЛИОТЕКАРСКАТА ПРОФЕСИЈА
Апстракт
Библиотекарството како современа, актуелна, динамична и занимлива професија е дел од
историско, но пред сѐ културно наследство на цивилизацијата. Главната карактеристика се состои
во нејзината посветеност кон сегашноста и иднината, но и постојано трагање кон прашањето за
сопствениотидентитет.
Библиотекарот е пред сѐ предметен специјалист, а неговата компетентност се однесува на целосно
познавање на карактерот на информацијата, информациски технологии и работа со корисници.
За професионализација на струката од особено значење е неговата стручност, организација во
работењето,вештинизакомуникацијаиспособностизаработасокорисници.Библиотекитетребада
сетрансформираатвоскладсоинформатичкиот,научниот,образовниот,културниотиопштествениот
развој,дабидатотворени,флексибилниидинамичниорганизации,коиштосеподготвенидагиследат
предизвиците на едно информатичко општество, каде што новата дигитална технологија створила
услови за нови модели на учење, комуникација и работење. Во тоа светло, библиотекарството е
насоченоконпотребитеибарањатанаинформатичкотовреме.Вотојпроцессекријатбројниризици,
ноисозреваатусловизавистинскапрофесионализација.
Клучни зборови:професија,занимање,професионализација,учење,комуникација,работење.
Вовед
Библиотекарството е една од најстарите професии којашто низ историјата се развиваше и
преовладувашевонаучниотсветисекогашбешенераскинливделодкултурнотонаследствонасветот.
Професијатабиблиотекарседвижиодпрвитебиблиотекаривостариотсветпасѐдоновиотпрофилна
библиотекароткакобиблитекаринформатичаристручњакзадигитализацијанабиблиотечнатаграѓа.
Денес, без сомнениебиблиотекарството е длабоко вкоренето во културатаи ги одразувапотребите
на општеството за комуникација низ времето и просторот. Секоја голема промена во општеството
воминатотодоведедоновиииновативниможностииактивностивобиблиотеката,адолжностана
библиотекаротнизвековитесеуслогласувашесосѐпоголемозначењенакнигатакакоопштествена
потреба.
Коезнаењеивештинисепотребнизауспешноисполнувањенапрофесијатабиблиотекаризанаполно
исполнувањенанеговатамисијаетемакојаштоеделодприродниотразвојнапрофесијатабиблиотекар.
Современиотпрофилнабиблиотекаротподразбирабиблиотекарекспертзаинформацииориентиран
конопштествоназнаење,развојнатехничкивештиниипоседувањесоцио-хуманистичкивештини.
Библиотечнатапрофесијасеразвивашепаралелносопроменивоопштеството,сепаккакодаостана
намаргинитенатоаистоопштество,особеновоземјитеворазвојкадештонедостигнастепенна
својатаафирмација.Библиотечнатапрофесијаипонатамусеборизазаслуженотоместовосистемотна
образование,вокултурнитетекови,апредсѐвоафирмацијанаструката.
Библиотекар – професија или занимање
Зборот професија доаѓа од латинскиот збор profesio, којшто се дефинира како постојано
занимање.Професијатапретставувадисциплинарензбирнапоединцикоисепридржуваатнаетичките
стандардикоиштопроизлегуваатодпризнатаобразовнаустановаодвисокстепенисвоетостекнато
знаењеивештинигоприменуваатвоинтереснадругите.ОпштатаенциклопедијанаЈугословенскиот
лексикографскизаводјадефинирапрофесијатакакоинтелектуалнозанимањекоештосевршипостојано
ислужикакоизворзаприходсокојбисепокрилетрошоцитенаживотот.
„Професијата е израз со кој се опишува некоја работа или занимање за чие вршење е потребно
специфично стручно образование и оспособување, а личностите кои ги вршат таквите работи се
нарекуваатпрофесионалци.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
39
Бидејќипостојатголембројдефинициизапрофесија,потребноедасеразгледанејзиноторазвивањеи
теоретскитемисливрзанизасаматапрофесија.Првитепрофесиисеразвиваатво16век,одзанимања
за кои било потребно универзитетско образование како правото, медицината и свештенството, до
военитезанимања.Сотекотнавремето,апосебново19и20вексоразвитокотнатехнологијата,веќе
сеспоменуваатиновипрофесиикако:архитектура,инженерствоифинансии.Потоасејавуваатгрупа
занимања,коиштотежнеатдастанатпрофесии(учителскатаструка,библиотекарството,социјалната
работаитн.).
Заполеснодагоодредимезборотпрофесија,потребноедагодефинирамеипоимотзанимање.
Занимањеезбирнаработииработнизадачи(работниместа)коиштосетолкусродниимеѓусебно
поврзаниигивршиеденизвршителштопоседувазнаење,способностивештина,зарадистекнување
средствазаживот.Неможатситезанимањадабидатпрофесии.Занимањатаимаатсвојарутинаниз
којаседоаѓадоквалитетнаработа.Професијата,пак,заразликаодзанимањето,восвојатаработане
користирутина,бидејќитоабизначелодепрофесионализација.Професионалнитезанимањаимаатсвоја
основаитеоретскознаење,кадештосекојдневнатаработанеерутина,тукурешавањенапроблемотсо
применанатеорија.
Акоовиедвапоимигиразгледувамеодсоциолошкиаспект,ќевидимедекасеправиразлика
меѓу занимање и професија. Занимањата се утврдуваат како различни општествени улоги коишто
стануваатпрепознатливи,кадештоописотнасаматаработапокажувазоштонаедноопштествомуе
потребноодреденозамнимање.Социолозитегиистражувааткарактеристикитенапрофесијата,нои
процесотнапрофесионализација,т.е.процесотнанастанувањепоединипрофесииилипретворањетона
одреденизанимањавопрофесија.Восоциолошкаталитературапостоицелалистанакарактеристикиза
професијата,којаштотааморадагиима.Меѓутоа,различниавторинаведуваатбројникарактеристики
засаматапрофесија.Ониекоисепојавувааткајповеќетоавторисе:
-Систематскознаење;
-Организирансистемнаобукаиоценувањенакандидатот;
-Професионалнасредина;
-Самоконтроланапрофесијата.
Професионализмот и заштитата на професијата
Успехот во библиотечната работа е директно пропорционален со професионализмот во
професијата.Компетенцијанабиблиотекаротсеоднесуванапоседувањетоопштиистручнизнаења
и вештини, неговиот однос со опкружувањето, знаења од интелектуална и техничка природа и
внимателноследењенапроменитевоопштеството.Затоаовааспецифичнапрофесијасеразликуваод
останатитепрофесии.Услужноориентирана,сопосебнапрофесионалнатерминологијаикомуникација
сокорисникотјастававоредотнапрофесиикоиштосенеопходнизафункционирањенаединкатаво
општеството.Професионалецотгоставаинтересотнакорисникотпредсвојот.Библиотекароттребада
поседуваопштобиблиотекарскознаењекоештосотекотнаработатаќегонадградува,дабидестручен
вотоаштоговршикакопрофесија,дабидеорганизиранвосамотоработење,комуникативенидобар
психологзадаможедаработисокорисниците.Библиотекаротпрофесионалецевопостојанаврскасо
корисницитеинештатагигледаоднивнаперспектива,задаможенаполнодаимодговоринабарањата
нацелнатагрупавозависностодвозраста,полотиобразованието,такаштоќебидекомпетентендаго
понудибиблиотечниотматеријалспореднивнатасферанаинтерес.Тојморадагипоседувавештини
закомуникацијасокорисникот.Восвојатаработатребадасеводиодследнивеработи:
-слободниотпротекиразменанаидеи,мислиипогледи,безразликанасопственатаживотна
определба;
-дагиизвршувасвоитезадачивисокопрофесионално;
- да ги почитува и да ги применувамеѓународните и националните стандардии правила за
1Каленич,Братољуб.Одличанречникстранеречи.Загреб.Зора,1968
2ProfessioAustralia(2010).DefinitionofaProfession
https://www.professions.com.au/Homepage.html,превземено:13.08.2019
3OpćaenciklopedijaJugoslavenskogaleksikografskogazavoda.Zagreb:JLZ,1980.Sv.6.
4Wikipedia(2010).Profession.http://en.wikipedia.org/wiki/Profession.,преземенона13.8.2019
5SoperZ.(1990).Sociologijaprofesija.Zagreb:SocioloskodrustvoHrvatske.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
40
работа;
-данеправиразликамеѓуличнитеипрофесионалнитеинтереси,придонесувајќинатојначин
заразвојнапрофесијата;
-дајаостварувакомуникацијатасоколегите,соработницитеикорисницитесопочитувањена
достоинствотоналичноста;
-дагиштитиинтереситенасвојатаинституцијаитн.
Кога зборувамезапрепознатливостнапрофесијатавосрединатасенаметнувамислењетоза
инертностанабиблиотечниоткадарвоодноснапроменитеинедоволнатамотивираностзаработа.
Особеноводржавикадештонемаинституционализиранообразованиенабиблиотекарите,какоштое
случајисоМакедонија,којаштодуринеодамнагидобипрвитестудиипобиблиотекарство,нозажал
итиеседелоддругитестудискипрограмиинедоволноприменлививопрактиката.
Потребнаепоголемапрофесионализацијанакадаротпрекупоголемоформално,ноуштеповеќе
неформалнообразование,организирањестручнифоруми,работилници,конференции,стручнисредби
идругипрофесионалниангажманизаподигањенакомпетенциитенапрофесијата.
Како и секоја професија, така и библиотечната е исправена пред предизвикот за постојана
трансформација и приспособување кон промените. Со поголема автоматизација на библиотечните
процеси,дигитализација,појаванае-книгакојаштостануваконкурентнапечатенатаграѓаисѐпоголемото
користење информации од интернет, библиотекарската професија е во позиција за изнаоѓање нови
патиштаизаштитанабиблиотекарскатапрофесија.Самопрекуиновативниотипредсѐкреативниот
пристап,прекупостојаноусовршувањеинапредувањевосвојатапрофесија,библиотекаротќеуспееда
јазаштитисвојатапрофесија,асотоаидајанаметнекакопрофесијакојаштовоиднинаќегизамени
интернет-пребарувачитевоодноснаточнатаинавременаинформација.Секакодекаисоперсоналниот,
т.е.личен,пријателскиипрофесионаленодносконкорисниците,оваапрофесијаќегонајдесвоето
местовоиднина.
Заклучни согледувања
Денешнитебиблиотекинудатиновативниуслугиисеистакнувааткакокултурнииобразовни
центри во општеството коишто соработуваат со други установи во опкружувањето, а сѐ со една
цел – квалитетна услуга за корисникот. Значи, современите трендови, новите светски стратегии за
развојнабиблиотекарството,какоинивнотодигитализирањепридонесуваатзауспешноисовремено
библиотекарство.Библиотекарствотоденесенасоченоконпотребитеибарањатанаинформатичкото
време.Вотојпроцессекријатбројниризици,ноисозреваатусловизавистинскапрофесионализација.
Самитебиблиотекитребадасетрансформираатвоскладсоинформатичкиот,научниот,образовниот,
културниот и општествениот развој, да бидат отворени, флексибилни и динамични организации,
коишто се спремни да ги следат предизвиците на едно информатичко општество, кадешто новата
дигиталнатехнологијасоздалаусловизановимоделинаучење,комуникацијаиработење.
Целиотсветденессенаоѓапредголеммедиумскипредизвик,кадештоначинотнаспознавање
насветотсепроменил,пазатоаибиблиотекитевоопкружувањетоморадагиследатновитемодели
на работење, организација и комуникација, наспроти традиционалната улога на библиотеките како
посредниципомеѓукнигитеикорисникот.
Ипокрајмногубројнитетехничкиизворинаинформации,библиотекитет.е.книгитеостануваат
основниотизворназнаење.
6Дункерлеи,Давид.Занимањаидруштво.Лондон:Роутледге&Кеган,197
7AleksandraHorvat,Profesionalizacijabibliotekarskogzanimanjadzs.ffzg.unizg.hr›text›horvat1
8БиблиотекарскодруштвонаМакедонија,Скопје,16април1997
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
41
Користена литература
Каленич,Братољуб.Одличанречникстранеречи.Загреб.Зора,1968
ProfessioAustralia(2010).DefinitionofaProfession
https://www.professions.com.au/Homepage.html,преземенона13.8.2019
OpćaenciklopedijaJugoslavenskogaleksikografskogazavoda.Zagreb:JLZ,1980.Sv.6.
Wikipedia(2010).Profession.http://en.wikipedia.org/wiki/Profession.,преземенона13.8.2019
SoperZ.(1990).Sociologijaprofesija.Zagreb:SocioloskodrustvoHrvatske.
Дункерлеи,Давид.Занимањаидруштво.Лондон:Роутледге&Кеган,197
AleksandraHorvat,Profesionalizacijabibliotekarskogzanimanjadzs.ffzg.unizg.hr›text›horvat1
БиблиотекарскодруштвонаМакедонија,Скопје,16април1997
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
42
(стручентруд)
д-рЛилиБошевска
струченсоработник-библиотекар
ОУ„Св.КирилиМетодиј“Битола
АНАЛИТИЧКО-ИСТРАЖУВАЧКАТА РАБОТА ВО УЧИЛИШНАТА БИБЛИОТЕКА -
ПРЕДИЗВИК ЗА СТРУЧНИОТ СОРАБОТНИК-БИБЛИОТЕКАР ПРИ ПОТТИКНУВАЊЕ НА
АКТИВНОТО ЧИТАЊЕ
Апстракт
Аналитичко-истражувачката работа, како едно од подрачјата на стручни компетенции на
училишниот библиотекар, овозможува преку истражувањата на постојните практики и искуства
во библиотеката да се анализираат состојбите, да се побараат причините и да се одредатмерки за
поттикнувањеначитањето,коиштоќесепреземаатиќесеследатвотекотнанеколкугодини,задасе
согледаатрезултатитеодконкретнитемеркиивозависностоднивнатауспешност,дасевоведуваат
икорективнимерки.Активнотокористењенабиблиотекатаилитературатасокојарасполагатреба
даимбидепостојанагрижанаучилишнатабиблиотекаиучилишниотбиблиотекар,восоработкасо
родителите,стручнатаслужба,ситенаставницивоучилиштетоизаедницата.
Воовојтрудсеприкажаниделодсогледувањатаоднаправенитеакцискииинтерникомпаративни
истражувањаианализинабројотнаактивничитателивоучилишнатабиблиотека,какоиможностите
зазголемувањенаактивноточитањевотекотнаучебнитегодини2017/2018,2018/2019воОсновното
училиште„Св.КирилиМетодиј“Битола,соцелдасеопределатредовнитеактивностинаучилишната
библиотеказа2019/2020година,коиштоќејаиновираатиунапредатнејзинатаработа.
Клучни зборови:училишнабиблиотека,анализа,активничитатели
Вовед
„Citius,Altius,Fortius“(„Побрзо,повисоко,посилно“)
Истражувањатавоучилишнитебиблиотеки,коиштосеизведуваатзаиновирањеиунапредување
на воспитно-образовната практика, стануваат императив на секоја библиотека којашто сака да ја
унапредувасвојатаработаиулогатакојаштојаимаво:пронаоѓањеиновативнииефективниначини
за промовирање на библиотечниот фонд, поттикнување на читањето и интелектуалниот развој на
учениците.
Училишнатабиблиотекапокрајстручнитеаспектиодподрачјетонабиблиотекарството,како
делодучилиштетоивоспитно-образовнатадејност,изобилуваисесоочувасо„педагошкипрашања,
дилемиипроблемикоиштобараатрешение,одговор.Доодговорнаовиепрашања,дилеми,проблеми,
седоаѓапопатнапедагошкитепрочувања,сфатеникакопроцеснадоаѓањедоновинаучнивистини
чијашто цел е унапредување на воспитната практика и истражувања, организирани и спроведени
споредоднапредутврдениметодолошкинормиипроцедуриинасочениконоткривањенановизакони
изаконитости.“(Јованова-Митковска,2009).Приистражувањатаможедасекористатразличниизвори
иразличнивидовифакти.
Последнитедецениисе сèпоприсутниакциските, дејственитеистражувања,ноиинтерните
компаративни истражувања во училиштата, коишто ги спроведуваат наставниците и стручните
соработници,вклучувајќигоиучилишниотбиблиотекар,бидејќиовиеистражувања„претставуваат
„процесвообид“заподобрувањенасопственатапрактика“,на„ониекоипредсебесипоставуваат
предизвицизаподобрување...“(Илиев,2006).Одовиепричини,какоеднаодпозначајнитекомпетенции
коишто треба да ги поседува современиот училишен библиотекар е методолошката оспособеност,
оспособеностазаистражувачкаработа.
Училишнатабиблиотека,какоцентарвокојсеспојуваатситетековинаучењеиделувањево
училиштето,имаогромнаулогавопоттикнувањетонапроцеситенакористењелитератураидруги
извориназнаењекоиштоимсепотребнинаученицитеинаставниците.Училиштетоиучилишниот
библиотекар не можат и не смеат да бидат пасивни набљудувачи на состојбите поврзани со
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
43
искористеностанабиблиотекатаибројотнаактивничленови,тукутребадаимаатпроактивеноднос
кон наоѓање можности за зголемување на активното читање во училиштето. Оттука, воопшто не
помагааткоментаритедека„децатанесакаатдачитаат“,илидека„сегаедруговремеикнигатанее
веќеинтересна“.
ВоучилишнатабиблиотеканаОУ„Св.КирилиМетодиј“Битола,какоплоднапрофесионалното
усовршување и подготвеноста за интерни истражувања во библиотеката, стручниот соработник-
библиотекар,напочетокотодучебната2017/2018год.,направипресекнарезултатитеодработењето
воизминатитегодини,сонамерадагииспланираактивноститеворамкитенагодишнатапрограма
набиблиотекатаидагоследивлијаниетонапланиранитеактивности.Припрегледотнадостапните
податоцивоучилишнатаевиденцијазапериододчетириизминатигодини,гозаклучиследново:
Од собраните податоци, се заклучува дека училишната евиденција не располага со доволно
релевантниподатоци,врзоснованакоиможедасенаправиинтернаспоредбенаанализа.Сепојави
потребатаодвоведувањеновиформуларииначинизаевидентирање.Какопоказателикоиштотребада
сеследатпрекуевидентирањетоназајменитекнигииврзкоитребадаседелуваперспективновотекот
нанеколкуследнигодини,беаопределени:
1.Квантитативниподатоци:
1.1.Бројнакнигипозајмениодучилишнатабиблиотека
1.2.Бројнаученицикоиактивнокористаткнигиодучилишнатабиблиотека
1.3.Бројнапозајменикнигипопаралелка
2.Квалитативниподатоци:
2.1.Определувањенавидотнаактивноститесокоиќеседелувазазголемувањенаквантитативните
вредности
2.2.Следењенаефектитеодпреземенитеактивности
2.3. Анализа на различите практики и активности за поттикнување на читањето, од страна на
одделенскитераководителиод1до5одд.инаставницитепомакедонскијазикод6до9одд.инивното
влијаниеврзпоказателите.
Затаацел,библиотекаротизготвиноваелектронскалистазаевидентирањенаученицитекои
позајмуваат книги и на зајмените книги, којашто ги содржи следниве податоци: име и презиме на
ученикоткојпозајмува / одделениеипаралелка/наслови авторнапозајменатакнига /инвентарен
бројнапозајменатакнига/датумназајмување/датумнавраќањенакнигата. Се подготви и
формуларзаследењенаподатоцитенакрајотнаполугодиетоикрајотнаучебнатагодина,задаможе
да се преземаат корективни активности во текот на учебните години, пришто за учебните години
2017/2018,2018/2019и2019/2020коиштобеапредметнаанализата,беаутврденисознанијатанаведени
воанализитекоиштоследатвоовојтруд.
Анализа на постојната состојба во првото полугодие од учебната 2017/2018 год
Вопрвотополугодиена2017/2018,воевиденцијатазазајмувањенаучилишнатабиблиотекана
ОУ„Св.КирилиМетодиј“Битоласерегистрирани67ученициод2до9одд.,одвкупно447ученици
воучилиштето,или14,98%одвкупниотбројученици.
Зачленувањетонаученицитевоучилишнатабиблиотека сеодвивашеспонтано, безпосебно
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
44
влијаниенабиблиотекаротинаставниците.Единственпоттикзазачленувањебеанеколкуактивности
запромовирањенакнигатаичитањето.Вотекотна1полугодиебеаорганизираниследнивеактивности
запромовирањенаучилишнатабиблиотека:
1.Активностизапромоцијаначитањето
1.1. промовирањесписаниезакнижевностзадецаимлади„Новкруг“
1.2. литературнаработилницасописателиипоети,
1.3. промовирањелитератураспоредкојасенаправенитеатарскипретставиифилмови(во3.
аи3.бодд.)ПосетанатетарскапретставаспоредлитературноделоодбраќатаГрим
1.4. читачкиклубови
2.Активностизадоделувањенаградиипризнанијанаученицитенајдобричитатели
Првите активности за промовирање на читањето придонесоа за развивање на критичкото
размислувањекај учениците, ноимаамало влијание врзпорастотна бројотна зачленетиученици.
Втората активност придонесе во голема мера за зголемувањето на бројот на запишани членови.
Посебно големо беше влијанието на наградените ученици кои се јавија во улога на промотори на
библиотеката.Награденитеученици,набарањенанивнитесоученици,гизачленијасвоитедругарчиња
одпаралелката.Натојначиннезачленетитеучениципочувствуваадекасекојможеитребадачита,
декатоаедостижно,едноставноиинтересно.
Оддосегашнатапрактикаочигледноедеканесеводиевиденцијанаученицитекоизајмуваат
книгивоподрачнотоучилиштевоЛоговарди.
Рангирање на паралелките според најголемиот број на членови во училишната библиотека
во првото полугодие од учебната 2017/2018 година (одделенска настава од 1 до 5 одделение)
Рангирање на паралелките според најголемиот број на членови во училишната библиотека
во првото полугодие од учебната 2017/2018 година (предметна настава од 6 до 9 одделение)
Покрај учениците, училишната библиотека ја користат и наставниците. Најчесто зајмуваат
стручна литература, учебници, лектири при подготовка на часовите за обработка на лектири и
белетристика.
Предложени мерки за усовршување на работата на училишната библиотека во текот на второто
полугодие:
-ДасеводиевиденцијаназајмувањетокнигивоПУвос.Логоврди.
-ДасезбогатизбиркатанакнигивоПУвос.Логовардисолектиритеод1до5одд.
- Училишниот библиотекар секој месец да доделува признанија за најдобри читатели и
наставницикоигопоттикнуваатчитањето.
-Восоработкасонаставниците,дасепронајдатначинизамотивирањенаученицитезаактивно
членувањевоучилишнатабиблиотека(во1и2одд.групнозачленувањенаситеученициодпаралелката
созајмувањесоодветнакнигазанивнатавозраст,поличенизборнасекоедете).
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
45
-Дасеиспитаатпрактикитенанаставничкитевопаралелкитеодкоипоголембројнадецачитаат
книгиодучилишнатабиблиотека.Коиметодиитехникигикористаттиесосвоитеученицизадаги
мотивираатдачитаатисвоитепозитивниискуствадаимгипренесатинаостанатитенаставничкиод
Задницатазаучење.
Анализа на постојната состојба во второто полугодие од учебната 2017/2018 и активности
преземени за зголемување на бројот на активни читатели
Напочетокотодвторотополугодие,восоработкасоодделенскиотнаставникод2аодд.,беше
осмисленона кој начин да се поттикнат учениците за активно членство.Досегашната практика на
доделувањечленскикартичкиназаедничкинастан,којаштосепрактикувашевоизминатитегодини,се
покажакаконепрактична,бидејќиученицитеод1и2одд.гоповрзуваатзачленувањетосодобивањето
накартичка,анесо зајмувањетокнига,којаштотребада јапрочитаатида јавратат.Истотака, се
случувадецатадагизагубатчленскитекартички,штозарадинивнатамалавозраст,создавастравдека
затоаследуванекаквасанкција,штогиодвраќаодвистинскатацелначленувањетовобиблиотеката
‒дапозајмуваатичитааткниги.Затаацел, зачленувањетонанајмалитенемадабидеповрзаносо
добивање членска картичка, туку со зајмување една книга,што ќе биде претставено како услов за
зачленувањето.На тој начин секое дете ќе помине низ процесот на зајмување и враќање книга од
училишната библиотека, што ќе ја отстрани „административната“ бариера, којашто секое дете ја
имаконнепознатитепроцеси.Истотака,секоедетеќедојдевоконтактсокнигапосопственизбор
соодветназанеговатавозраст,којаштоќеимгопретставичитањетокнигикакоинтересно,леснои
забавноиќегиразбиепредрасудитедекаетешкоинапорнодасечита.
Активностасевршешевопрватаседмицаодвторотополугодие, задаможеда се согледаат
резултатите од активноста и влијанието на активноста врз понатамошното активно членување во
библиотеката.
Анализа на постигнатите резултати на крајот од првото полугодие и крајот на учебната 2017/2018
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
46
Квантитивната и квалитативната анализа покажаа дека кај паралелките со кои се спроведоа
конкретниактивностизапоттикнувањеначитањето,несамоштосезголемибројотначитатели,туку
се зголемиибројотнапозајменикнигиодбиблиотеката, во односна контролнитепаралки во кои
вопрвотополугодиеимашеповеќечитателииповеќезајменикниги,штовсушностибешецелтана
активностите.Акосеспоредатпаралелките2.аи2.б,накрајотнапрвотополугодие,во2.аимаше11
членовинабиблиотеката(самоиницијативнозапишани)и22зајменикниги,аво2.бимаше0членови
и 0 зајмени книги.На крајот од учебната година, по спроведените активности за поттикнувањена
читањето,самово2.б,од2.аимаше16запишаничленовивобиблиотекатасо111зајменикниги,аод
2.бимаше26зачленетиученицисо323зајменикниги.Овапокажувадеканеедоволноактивностите
за поттикнување на читањето да ги врши само одделенскиот наставник самостојно, туку во тие
активноститребадабидеактивновклучениучилишниотбиблиотекар.Само заедничкатаработаи
вклученостнаситерелевантнисубјектиможедагидадевистинскитерезултати.Какорезултатнаовие
сознанија, следнатаучебнагодинаситепредвидениактивностиќесеизведуваатпаралелновосите
паралелкиипокрајнаставницитеибиблиотекарот,ќегивклучуваатиродителитеизаедницата.
Анализа на евиденцијата за зајмување книги во училишната библиотека, на крајот од
првото полугодие и крајот од учебната 2018/2019 година
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
47
Број на
зачленети
ученици
Број на активни
членови
(наставници/
вработени)
Број на позајмени
книги од училишната
библиотека (Битола)
Број на
позајмени
книги(ПУ
Логоварди)
1 полуг 2 полуг 1
полуг
2
полуг
вку
пно
вкупно
2017/
2018
67 200 15 233 1260 1493 56
2018/
2019
250 278 20 798 978 1776 22
2019/
2020
Година на
пандемија
121 143 14 481 159 640 /
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
48
Заклучни согледувања
Врзоснованаизвршенатаанализанаевиденцијатаибројотначитателиизајменикнигиво
учебните2017/18и2018/19,воучилишнатабиблиотекасеизбрааисеизвршијабројниактивности,
коишто се покажаа како ефективни во процесот на поттикнување на учениците за користење на
библиотекатаибиблиотечниотфонд,зазголемувањенабројотназајмувањавобиблиотеката,асотоа
изапоттикнувањеначитањетоицелокупниотинтелектуаленразвојкајучениците.Овиеактивности
станаасоставенделвоГодишнатапрограмазаработанаучилишнатабиблиотекаинабиблиотекарот
заучебната2019/2020,сонамерадастанатредовнисекојаследнагодина,авклучуваат:
‒Подготовканапромотивниматеријализаодреденбиблиотеченматеријалилиактивностина
библиотеката(информативнипостери,флаери,брошуриипрезентациизадостапникниги,списанија
иактивности);
‒Работилницизапопуларизацијанакнигатаичитањето(„Ѕвезданаприказната“);
‒ Работилници за читање приказни и бајки за 1 и 2 одд., за сите паралелелки одделно. Се
поттикнуваинтересотзачитањеизајмувањекнигипрекупоттикнувањеактивнослушањеиразвивање
дискусија(работилницизачитањенаприказната„Дедоесекогашвоправо“);
‒Работилницизапоттикнувањеначитањето(„Библиотекарскипредизвици“);
‒Работилницизапоттикнувањенатворештвотокајучениците‒творењепопримернапретходно
прочитанидела(креативниработилници„Мојатаприказна“и„Творамелектронскасказна“);
‒Поттикнувањеначитањетосододелувањенаградизанајдобричитатели,засекојмесецво
учебнатагодина;т
‒Поттикнувањеначитањетосоорганизирањесвеченинастанизапрогласувањенанајредовните
читателивотекотнасекоеполугодиеодучебнатагодина;
‒Организирањепригодни,креативниактивностизаодбележувањезначајниличностиидатуми
оддомашнатаисветскаталитературнаинаучнаризница(напр.годишнинатаодраѓањетонаКоста
Рацин,Денотнамајчиниотјазик,Светскиотденнакнигата,Денотначитањебајкиисл.);
‒Организирањеучилишниминисаемизакнигииорганизирањепосетинасаеминакнигаво
градотидржавата,зазапознавањесоизданијата;
‒Промоциинакнигиисписанијавоучилиштето,восоработкасоразличнииздавачкикуќии
претставувањепоети,писатели,илустраториинивнитедела;
‒Организирањепродажнисаемивосоработкасородители,засобирањесредствазанабавка
накниги,вочијизборучествуваатиучениците(„Новогодишенбиблиотекарскибазар“иВелигденски
саем„Подарикнигазавелигденскојајце“);
‒Активностизапоттикнувањенакористењетостручналитература.
Процесот во кој училишната библиотека истражува состојби, открива причинииможности,
делувазаопределувањемеркизаподобрувањенаусловитеимотивацијатазачитањеиопределува,
развиваиизведува активности заподобрувањеначитањетокај учениците, вошто ги вклучува, ги
активираисоработувасонаставниците,стручнатаслужба,родителите,издавачите,медиумите,другите
библиотекииситерелевантнипоединцииинституцииоднепосреднатаоколина,станувасоставендел
одредовнатаработанаучилишнатабиблиотека.
Користена литература
1. Бошевска,Л. (2016)Појдовни чекори на библиотечното водство, кон воведувањена промени во
библиотеката,воБиблиотекарство,Скопје:БиблиотекарскоздружениенаМакедонија
2.Boshevska,L.(2017)ChangingconditionintheSchoolLibrary:Howtochangethelibrarianrolefromin-
formationprovidertoeducator,Paperpresentedat:InternationalScientificConference,MacedonianScience
Society(on-linepaper)
3.Димитров,Н.В.Митрева,Е.Серафимова,М.(2017)Методологијананаучно-истражувачкаработа:
(наукаипрактика),Штип:Н.В.Димитров
4.Илиев,Д.(2006)Акциониистражувањавобразованието:креирањеиводењеодржливипромениво
воспитно-образовниотпроцес,Битола:Универзитет„Св.КлиментОхридски“,Педагошкифакултет
5.Јованова-Митковска,С.(2009)Акционитеистражувањаинивнатаприменавопедагошкатапрактика,
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
49
Педагошкифакултет,Штип.Достапнона:https://core.ac.uk/display/35329842
6.Петровска,С.Ступариќ, Ј. ( 2015)Компаративните истражувања во образованието, во зборникт
на трудови: „Состојби, предизвици и перспективи во воспитанието и образованието во Република
Македонија“,НУ-УБ„ГоцеДелчев“,Штип
7. Основни професионални компетенции и стандарди за стручни соработници (2016)Македонски
центарзаграѓанскообразованиеБРО,Скопје,стр.113-125
Abstract
Analyticalresearchworkasoneoftheareasofprofessionalcompetenciesoftheschoollibrarian,allowsto
analyzethesituationthroughresearchofexistingpracticesandexperiencesinthelibraryitself,tolookforthe
reasonsandtodeterminethemeasureswhichwillbetakentoencouragereading,andwillbemonitoredover
severalyearstoseetheresultsofspecificmeasuresandtointroducecorrectivemeasures.
Theactiveuseofthelibraryandtheliteratureatitsdisposalshouldbeaconstantconcernoftheschoollibrary
andtheschoollibrarian,incooperationwiththeparents,theprofessionalservice,allteachersintheschool
andthecommunity.
Thispaperpresentssomeoftheinsightsfromtheactionandinternal-comparativeresearchandanalysisof
thenumberofactivereadersintheschoollibraryandtheopportunitiestoincreaseactivereadingduringthe
schoolyears2017/2018,2018/2019inthePrimarySchool"St.CyrilandMethodius”Bitola,inordertode-
terminetheregularactivitiesoftheschoollibraryfor2019/2020,whichwillinnovateandimproveitswork.
Keywords:schoollibrary,analysis,activereaders
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
50
МагдаленаКочовска-Салтирова,
вишбиблиотекар
ЈОУБиблиотека„Искра“–Кочани
ИНОВАЦИИ ВО БИБЛИОТЕКИТЕ ‒ ОСВРТ КОН НОВИ ПРОЕКТИ, НОВИ УСЛУГИ,
РЕОРГАНИЗАЦИЈА НА ПРОСТОРОТ, РАЗВОЈ НА КРЕАТИВНИ ПРОГРАМИ И СЛ.
Апстракт
Водени од сите релевантни компонентинамеѓусебната комуникација во денешно време, во
едноопштествозасновановрззнаење,библиотекатакакоодговорениносечкисубјектвопромоцијата
изаштитатанакултурнотонаследстсво,развиваи употребувакреативниначининаразмислување,
дејствувањеисоработка.Редефинирањенаприоритетитенадејствувањенабиблиотекатаволокалната
заедницаенеминовна,активноприсутна,созбогатувањеиприменанановиформинабиблиотечни
услуги,програмиизнаењекоиштоќеразвиваатиновивидовидејствија.
Врзоснованасогледувањатанаинтереситенапотенцијалнитекорисницинабиблиотечните
услуги, како и тенденциите на целокупниот општествен и културен развој, многу е значајно да се
развиеидаседобиесинергијапомеѓувиртуелнитеифизичкитебиблиотеки,соцелдасеобезбедат
референтенбројнакрајникорисници,сликакојаштојапосакуваатситебиблиотечниработници.
Компонентите на развој како создавање, пренесување и усвојување на знаењето, како
нематеријалнипроцеси коиштоможат да се случат секадеи во секое време, семожностповеќе за
иновациивобиблиотекитеиразвојнакреативнипрограми,новипроектиибиблиотечниуслуги.
Клучни зборови:библиотека,иновации,креативнипрограми,проектиикорисници
Abstract
Guidedbyallrelevantcomponentsofmutualcommunicationthesedays,inaknowledge-basedsoci-
ety,thelibraryasaresponsibleandleadingentityinthepromotionandprotectionofculturalheritage,devel-
opsandusescreativewaysofthinking,actingandcooperation.Redefiningtheprioritiesofthelibraryacting
inthelocalcommunityisinevitable,activelypresent,byenrichingandapplyingnewformsoflibraryservices,
programsandknowledgethatwilldevelopnewtypesofactivitieswithnewlydefinedpurposes.
Basedontheperceptionsoftheinterestsofpotentialusersoflibraryservicesaswellasthetendencies
oftheoverallsocialandculturaldevelopment,itisveryimportanttodevelopandobtainsynergiesbetween
virtualandphysicallibraries,inordertoprovideareferencenumberofendusers,animagethatitisdesired
byalllibrarians
Developmentcomponentssuchasthecreation,transferandacquisitionofknowledge,asintangible
processesthatcanoccuranywhereandanytime,isanopportunityformoreinnovationinlibrariesanddevel-
opmentofcreativeprograms,newprojectsandlibraryservices.
Keywords꞉library,innovations,creativeprograms,projectsandusers
СпоредМеѓународнатаасоцијацијанабиблиотечниздруженијаиинституции(IFLA),којашто
восвојотдокументИФЛА(Стратегија2019 -2024 година) децидно јаподдржувабиблиотеката со
визијатазасилнииздруженибиблиотекикоиштопозитивнопридонесуваатконразвојотнаписменоста,
информираностаипартиципативнотоопштество,неминовнопретставувасиленпоттиквоможностаза
изготвувањепрограмикоиштоќедадатсвојпридонес.
Во исто време, слободниот пристап до постоечката заемна библиографско-каталошка база на
податоци,достапностаиможностазакористењена истражувачкитебазинаподатоци,овозможено
прекусистемотCobiss.Net,E–CRIS.MK,ЕБСЦОкакоособенозначајниипотребнисегментиособено
придонесуваатвообразовниот,културниотипрофесионалниотразвојнасекојпоединец.
Водениодпредизвицитесокоисесоочувабиблиотечниотработниквосвоетосекојдневиена
работa,ИФЛАпрекупроектот„Глобалнавизија“(GlobalVisionproject2017)намеѓународниотконгрес
WLICвоАтина,2019јапромовира„IFLAGlobalVisionideasStoreforActions”којаштосублимира
креативни,интерактивниикорисниидеисокоиможатпредизвицитедабидатуспешнонадминатии
даносатквалитетноспроведенисодржини,еизворкојштотребадаготресирапатотнасовремениот
1www.ifla.com
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
51
библиотеченпрофесионалец.
Применатанановипрограмиииновациикоишто го следатопштествотокоештооднивона
усвоенаинформацискаписменосттежнееконкреирањесрединаназнаењееглавнапричиназошто
библиотекатанаиднинатасозбогатувањенасодржинитевосвојатадејностќеја„менуваперцепцијата
кај луѓето и средината дека библиотекарството претставува професија којашто изумира поради
интернетот“,тукунапротивдекатаакакоинституцијасокултурна,образовнаиинформацискадејност
успешносесправувасоситепроменивоопштественотоживеење.
Библиотеката со веќе спроведени современи компјутерски технологии и приспособени
просторниуслови,сокоиовозможувадостапностикористењенаситебиблиотечниресурси,извории
библиотечнибазинаподатоци,создавајќиедукативнипрограмизасвоитекорисницизанивнаупотреба,
покажува силни компетенции во соочувањето со новите предизвици коишто ги носи современиот,
технолошкиначиннакомуницирање.
Соцелдасезголематвештините,знаењатаиинформацискатаписменоствоодноснаможностите
коиштогинудисистемотCobissиИнформацискиотсистемзаистражувачкатадејноство земјатаи
регионот,вотекотна2020годинаеизведенаедукативнапрограма,сокорисницичленовинабиблиотека
„Искра“Кочани,целнагрупанавозрастод13до16години,запребарувањенабиблиотечнитебази
наподатоцииистражувањесодржиникоишто гоподдржуваатобразовниотпроцес,нои содржини
коиштосеиндивидуалниинтересиипотребизаинформацииододреденаобласт.Прекуобукатабеа
презентираниможноститезадостапностнасодржинатанабиблиотечнатаграѓаиможностазанејзино
користењепрекубиблиотечнитеуслуги.Соедукативнипрограмизазголемувањенакомпетенциите
на поединецот за пристапување,
преземањеиобработканаподатоците
од значење за конкретно решавање
проблем и носење одлука, додека во
современите верзии таа се дефинира
какокористењенапрограмиранивеб-
страници за учење, тесно поврзани
со технологиите на компјутери и
интернет-достапност, а значењето се
дефинира како однос на одговорно
користење информации (Kuhlthau
1993,Brus1997),сопосредствонабиблиотекароткојкакокакочуварнакултурнитедобраиликултурен
водич истовремено се промовира и библиотечната дејност и се потенцира нејзината есенцијална
важноствообразовниотразвојнапоединецот.Токмуодтиепричиниодржувањетоипродлабочувањето
наконструктивнатасоработкасоситерелевантнисубјектиодобразованиетоикултурата,јапоставува
библиотекатакакодостоенпартнервопроцесотнастекнувањезнаењекајсвоитекорисници.
Јакнењетонаписменостакаковаженсегменттребадасеостварувавоконтинуитет,вклучувајќи
гинајмладитекакоглавниучесницивоовиепрограмскисодржини,новклучувајќигиивозрасните
чинители коишто ја творат литературата за децапрекупишувањетои илустрирањето.Содржините
занивможатдабидатафирмиранипрекутрибинакакоформа,кадештоактивноучествоможатда
земат значајнидејци зададенатаобластипрашањакоиштосе актуализираат.Прекуовааформасе
овозможувадобивањестручниизлагањаодприсутнитеучесници,дискусијанаотворенотопрашањеи
носењезаклучоцикоиштотребадабидатдаденидонадлежнитесубјекти.
„Информациска писменост“
Едукативна програма, 2020 г. ЈОУ
Библиотека „Искра“ ‒ Кочани
2www.ifla.com
3Drother,Kristen(2005)Libraryinnovationfortheknowledgesociety,ScandinavianLibraryQuarterly,Volume38.No
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
52
Трибина на тема „Специфичноста, позитивните влијанија и присутноста на ли-
тературата за деца во детскиот развој и во креирањето на детскиот свет“, излагачи
проф. д-р Јованка Денкова, м-р Ели Маказлиева и м-р Тратјана Лазарова-Осоговска.
Трибината е дел од проектот
„Славење на меѓународниот
ден на литература за деца,
Другарувањето со книгите ни
е песна, Фестивалот на децата,
книгите и музиката“ Кочани,
2020г.
Редовното дополнување и
презентирање на содржинските
активности и услуги на
библиотекатанавеб-страницата
и другите електронски
платформипрекукоијаизведува
својата е-комуникација денеска
се поставува како неопходно
средство за афирмација и
иницирањевиртуелнасоработка.
Библиотеката којашто работи во
време на пандемија, во услови
кога непосредната комуникација
е ограничена, можноста за
поставувањедигиталниприказни,аудио-ивизуелнисодржини,програмисоеукативна,креативнаи
образовнасодржина,истражувачкаианалитичкакомпонента,дизајнипрограмирање,иноваторство
сесодржинисокреативниелементикоиштоможатдаимбидатпонуденинакорисниците.Оддруга
страна и програмското претставување на библиотеката преку мултимедијални програми, аудио- и
видеопрезентации,претставувањеиучествовомеѓународнипроектиодобластанабиблиотечнатаи
културнатадејност,ќепреставувазначаенелементворазвојотнабиблиотечнатадејност.
Јавните библиотеки со своите физички и виртуелни компоненти се местата каде што
корисницитечестогоисполнуваатсвоетослободновреме.Врзоснованасогледувањатанаинтересите
напотенцијалнитекорисницинабиблиотечнитеуслуги,многуезначајнодасеразвиесинергијапомеѓу
виртуелнитеифизичкитеелементинабиблиотеката,соцелдасеобезбедатреферентенбројнакрајни
корисници,сликакојаштојапосакуваатситебиблиотечниработници.
Воусловикогасепочитуваатпринципитенаслободенпристапзасите,поставеникакокамен-
темелницинадејствувањенајавнатабиблиотека,прекупрограмитевокоибиблиотекаротеприсутен
помеѓукорисниците,сеангажиравопроцесиисодржиниинудипрофесионалниискустваиевалуација
исеповрзувасопартнериодмултидисциплинскигранки,восоработкасоприватниотијавниотсектор,
семожностповеќезаиновациивобиблиотечнотоработење.
Следејќи ги достапните студии за јавните општински библиотеки во централниот дел на
Шведска(MarcusStrand),сеувидувазголеменаиницијативазабиблиотечниуслугикајнив,одстрана
на студенти и возрасни лица кои се во процес на учење.Од тие причини библиотеките со својата
флексибилностиницираатиприфаќаатпромениивосоздавањепроцесинаучење.Вонивсеработи
совизијакојаштопоттикнувакреативни,новипристапииидеивоолеснувањетонаформитенаучење
накорисничкитегрупи,какоиотворањебиблиотечнитецентрикоиштоќедејствувааткакоресурсво
процесотнаучење,соинструктивнаианалитичкаулога,заситевозраснигрупи.
Библиотеките преку својата дејност треба да создаваат вредности на добро општество,
стекнување и почитување на демократските права и активно учество во заедницата и средината.
Создавањето eдукативната програма „Јас ги познавам своите права“ во Библиотеката „Искра“ ‒
Кочани за афирмацијанаправатанадецатаи заштитатаоднивна злоупотреба,преку едукативно-
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
53
креативнаработилница,презентирањетоедукативникраткифилмови,подготвениодУНИЦЕФ,како
исоработкатасоСекторотзавнатрешниработи,ПЕКочаниидругисодржини,даваатсиленпридонес
воспроведувањенаМеѓународнатадекларацијазаправанадецата,штокакопрограмиодсрединатасе
вреднувааткакоиновативнииисклучителнокориснизанајмладите.
Исто така, библиотеката како културен центар ги промовира различните култури преку
литературата и уметноста којашто ја создава еденнарод.Библиотеката е тој информацискицентар
којштоовозможувапристапдосознанијатаиинформациитезазаедницикоиштосекултурноразлични.
Најмладитесепоттикнуваатдаистражуваатвобогатиоткниженфонднабиблиотеката,прекузбирките,
дигиталнитеформиназаписи,коиштосеизворзазапознавањеновакултураилитература.
Остварени се повеќепрограмипоповод значајни културнинастани, во кои соилустрирање
приказниодразличнинациииавторикоипотекнувааатоддругакултура,сообработкатаналитературните
делапрекукреативниформинаработа‒драматизациинанивнатасодржина,најмладитесезапознаваат
содругитекултуриикнижевностa,асекакоистовременосеинформираат,образовноикултурносе
едуцираатиучествуваатвоафирмацијатаинавеликанитенамакедонскаталитературазадеца.
Сопласирањетотокреативнииинспиративниидеи,библиотекатабипретставувалапосакувано
местозаситеграѓани,притоанасочувајќигопогледотконбогатотокултурнонаследство,отвореноста
кон воведувањенови технологии,поврзување сонаучните, културните, образовнитеиневладините
организациикоиштоработатнаразличниобластиипридонесуваатворазвојотнаопштеството.
Корисниците, при посетата на библиотеката, очекуваат квалитена библиотечна услуга, но
истовременосеиподготвенидагосподелатсвоетомислење,дасоработуваат,ноидабидатвклучениво
активностите.Соцелдаседобијатсознанијазаинтереситенакорисницитезавоведувањетоиновации
воработењетоидополнителнипрограми,проектиибиблиотечниуслуги,бешеспроведенаанкета,со
којабеаопфатени100испитаници,вопериодотавгуст-септември2020г.,соцелдагоизразатсвоето
мислење.Анкетатасеспроведекајкорисницикоигикористатбиблиотечнитеуслугиијапосетуваат
библиотеката,послучаенизбор.Напрашањатакоиштоимбеапоставени,оддобиенитеодговориможе
дасеносатзаклучоцидеканад95процентиодиспитаницитесесогласуваатдабидезголеменбројот
навоведенипрограмикоиштовклучуваатедукативнипредавањанаактуелнитемивоопштеството,
едукативно-креативниработилницина значајнипрашања за децатаимладите, содржинина коиќе
седебатирасоспротиставениставовинаодреденопрашање,реорганизирањенапросторотнаменет
заистражувањеиместозатворење.Напрашањетозадавањесугестијазаидеикоиможатдабидат
имплементирани,делоднивсе:поддршканамладитевоолеснувањетоприодлучувањенаизборотна
професија/професионалнаорентација,сонепосредниконтактиипрезентациинадејциодразлични
професии,потоаможностзаследењебесплатникурсевипостранскијазици,можностзаизведбана
драмскиигрииактивности,можностзаорганизиранипосетинадругабиблиотекаидругисодржини.85
процентиодиспитаницитекоиучествувалевоанкетатасечленовиповеќеодеднагодина,аостанатите
15процентипомалкуодеднагодина.
Оддобиенитерезултатиможедаседонесезаклучокдекакорисницитепозитивногивреднуваат
исесогласуваатзадополнителнипрограмскисодржинивокоитиебизелеактивноучествоикоишто
какоиновативниќепридонесатзанивниотобразовенразвој,квалитетноисполнувањенаслободното
време,какоиможностзаразвивањенанивнатакреативност,таленти,вештини,какоиразменаназнаења
иискустваодразличниобласти.Освеновозможувањеразменаназнаењето,ќесестекнуваизнаење
инакрајотсодржинитеодспроведенотоќесепоставатнавиртуелнатамрежа.Задасеовоможатсите
овиемоменти,потребнисесоодветнипросторниусловииприспособенипрограми,соквалификувани
библиотекари,коисосвоетодејствувањеќебидатпримеркојштоќегиинспирирадругитезасоздавање
иприменанаиновациивобиблиотечнотоработење(IFLA-GlobalvisionIdeasStoreforActions).
4Strand,Marcus(2005)Forthebenefitofothers:Thepubliclibrarianinalearningsociety,ScandinavianLibraryQuarterly,Volume38.No
5https://www.ifla.org/publications/iflaunesco-public-library-manifesto-1994
6IFLA/UNESCOMulticulturallibrarymanifesto
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
54
Бидејќи економскиот, културниот и социјалниот живот денеска многу често се одвиива преку
дигиталниотсветибидејќивонегосепласираатбројниинформацииисодржини,напоединецотму
епотребнанасокакојаштоќеговодиконрелевантнитеинформациииизвори.Селектирајќиодредени
темиоддигиталнитемрежи,библиотекаротможедагиорганизираидагиактуализираиститесодржини
приспособени кон целната група корисници, на јазикот, културата и сликите коишто постојат во
заедницата.Јавнитебиблиотеки,организираниипоставенинатаковначин,бипретставувалелокални
порталинасветскатакултураизнаење.
Искуствата од библиотеките на иднината зборуваат и носат податоци дека отворените нови
просторизакреативнииистражувачкиактивностивонивносатединственопозитивнивреднувања.
Зголемувањетонафинасиитекоиштосенасочениконразвојнакултурата,прекукоиќеможатдасе
спроведуваатпривлечни,иновативнипрограмииќесевложувавообукинабиблиотекаритекоисосвоите
компетенцииќесоздадатусловизаизразувањенаиновативноста,креативностаикомпетитивностакај
корисниците,неминовноводатконстабилноместонабиблиотекитеинејзиноприфаќањекакодостоен
партнерворазвојнитепрограмизначајнизаопштеството.
.
Користена литература:
1.www.ifla.com
2.http://www.ala.org/news/state-americas-libraries-report-2020/public-libraries
3.Drother,Kristen (2005)Library innovation for theknowledge society,ScandinavianLibraryQuarterly,
Volume38.No;
4.Strand,Marcus,2005,Forthebenefitofothers:Thepubliclibrarianinalearningsociety,ScandinavianLi-
braryQuarterly,Volume38.No;
5.https://www.ifla.org/publications/iflaunesco-public-library-manifesto-1994
6.IFLA/UNESCOMulticulturallibrarymanifesto
7.RepositioningEuropeanPublicLibrariesECEI10„DeliveringDigitalEuropeinPublicLibraries“,20and
21September2010,BrusselsWorkshop„Europeanpolicyforlibraries:Whatwillitsay,whatcanitdo?“
8.https://www.britannica.com/topic/library#ref62005
9.https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED572830.pdf
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
55
МарианаПалашевска
НУНУБ„Св.КлиментОхридски“-Скопје
ИНОВАЦИСКИ МЕНАЏМЕНТ ВО БИБЛИОТЕКИТЕ (Q-THEKE)
Апстракт
Нашетоопштествосеменувапостојано.Многупотребиижелбиначитателитеикорисниците
набиблиотекитенесесѐуштеобликуваниичекаатостварување,штодоведувадопотребатадасе
креираатиновации.Информациско-технолошкиотразвојнемируваивобиблиотекитеигиставапред
новипредизвици.Библиотекитеимаатпотребаодиновацискименаџмент.
Тиетребадабидатвотексонештатакоиштосеслучуваатоколунив,дагиприфаќаатновитетрендови
идаимаатслухзапотребитенакорисниците.Иновацискиотпритисоквоинформацискитеинституции
есѐпоприсутен.Отворенатаиновацијасечиникакомногуважнаприповрзувањетонанадворешните
факторивоиновацискиотпроцес.Понатаму,иновацискитепросторнирешенија(Q-theke)сечинаткако
најпривлечни,аиновацискиотменаџментпомагаиприможниризици,штобиможеледаимсеслучат
набиблиотеките.
Клучни зборови: иновациски менаџмент, иновации, отворени иновации, иновациските просторни
решенија.
Abstract
Oursocietyisconstantlychanging.Manyneedsanddesiresofthereadersandusersofthelibrariesare
notyetformedandarewaitingtoberealized,whichleadstotheneedtocreateinnovations.Information-tech-
nologicaldevelopmentdoesnotstandstillinlibraries,andputstheminfrontofnewchallenges.Libraries
needinnovationmanagement.
Theyneedtobeuptodatewithwhatishappeningaroundthem,acceptnewtrendsandlistentotheneedsof
users.Innovationpressureininformationinstitutionsismoreandmorepresent.Openinnovationseemsvery
promisingwhenlinkingexternalfactorsintheinnovationprocess.Furthermore,innovativespatialsolutions
-"Q-theke"seemtobethemostattractive,andinnovationmanagementhelpswithpossiblerisksthatcould
occurtolibraries.
Keywords:innovationmanagement,innovations,openinnovations,„Q-theke“.
Вовед
Иновациитепристигнааивобиблиотеките.Тиетребаипонатамудасеразвиваат,акосакаати
воиднинадаимаатважнаулогавоинформатичкотоопштествоидабидатпортатаконновизнаења.
Тиестојатпредпредизвикотдасеменуваатиистовременотрадиционалнитезадачидагиводативо
дигиталнотодоба,штозначи,досегашнитејакистраниикомпетенцииданесезагубат.
Иновацискиотменаџментгиподржувабиблиотекитедабидатвочекорсомноштвотопонуди
иновиидеи, коишто секојдневноим сенудатна корисницитеи коишто се очекуваати однив.Со
иновацискиотменаџмент ќе се постават и условувачките рамки, за сите стратегиски и оперативни
задачиворамкитенапонатамошниотиновиотразвојнапроизводииуслугидасепланираатидасе
организираат.
Коннајважнитезадачинаменаџирањетонаиновациитесевбројуваат:
‒развојипроценканановииновации;
‒утврдувањенаработнитеместавобиблиотеката;
‒изборнапоединиобластиипонуди,штотребадабидатзаменетисоиновативнирешенија;
‒одредувањеназачестеностанаследењетонабиблиотеката;
‒планирање,управување,изведувањеиконтроланаактивноститеи
-известувањезапостигнатитерезултати.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
56
Што се иновации?
Еднаиновацијаеуспешнопроценувањенаеденпронајдок,производилиуслуга.Восекојслучај
еднаиновацијаемногуповеќеодидеја.
Предмет на иновацијата се: иновативен процес; социјални иновации; организациски или
структурни иновации; иновации во однос на вработените; стратегија за иновациски менаџмент;
иновативни производи; иновативен дизајн; иновативни услуги; промотивни цени; иновативни
технологии; иновации при контакт со клиенти. А, притоа, во врска со ова, треба да се одговорат
следнивепрашања:Штоеново?Закогоеново?Колкуеново?Кадезапочнуваикадезавршуваеден
иновацискипроцес?
Воиновацискотопортфолиобиималоразликивоследнивевидовииновации:иновациишто
подразбираатподобрувањенавеќепостоечкипродуктиилиуслуги;иновацииштосеприспособуваат
какоапликации;техничкииновацииирадикалниилиреволуционернииновации.
Иновации во библиотеките
Соосновнитепроменивоинформацискитетехнологиипрекунивнотоделувањаврзоднесувањето
накорисниците,ибиблиотекитеморадастанатиновативни.
Какофункционираатвсушностиновациите?
Коиметодисеприменетивоеднабиблиотекаисокаковуспех?
Каковеиновативниотпроцесвоеднабиблиотека?
Овасепрашањаштонајдобробисеодговорилесопоставувањеелектронскипрашалникдокорисниците,
какоидовработенитевобиблиотеката.Библиотекитемораатдаправатсистематскоследењенановите
технологииитрендовите,одеднастрана,ибарањатаипотребитенакорисниците,оддругастрана.Зада
сеоствариова,сенудиинтеграцијанаекстернатаоценкавоиновацискиотпроцес,т.е.таканаречените
отворенииновации.
Отворени иновации во библиотеките
Веб2.0иинтеграцијатанаинтернатапроценкавоиновативниотпроцесоддаваатеднаслика
за библиотеката на иднината. Социјалните мрежи овозможуваат постојан интензивен дијалог со
корисниците. Потенцијалот на т.н. отворени иновации лежи токму таму, дека знаењето е еден од
најважнитересурсизаиновациитеииновацискиотпроцес,аеиможностзакористењенаколективната
интелигенција.
Иновациските просторни решенија (Q-theke)
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
57
При учество на еден семинар на темата „Библиотеките како место за учење“, посетивме
неколку библиотеки во Сојузната Република Северна Рајна Вестфалија, во Германија, кои
тукушто ги беа промениле своите простории, приклучувајќи го и катчето наречено „Q-theke“.
Во ова катче корисниците можат бесплатно да ја користат е-библиотеката или, пак, да се
информираат за е-апликацијата за електронско зајмување. Сите е-книги, е-списанија, е-филмови,
е-аудиокниги итн. издадени на германски јазик се достапни за бесплатно зајмување на оваа
апликација, таа им е достапна на корисниците на институтите Гете ширум светот, а може
да се користи и да се набави и од други земји каде што има интерес за германската култура.
Концепт за иновативен библиотечен простор
Воиднинавоовиебиблиотекиповеќенемадабидатважнинивнитесодржини,тукусоветувањето
припребарувањетонаинформациите,какоикористењеторазнимедиумизаучење.Таканастанала
идејатазаовааинформациска,комуникацискаиработназонавосредиштетонабиблиотеката.
Целта е библиотеката да изненади, да поттикне, па и да наметне прашања. Иновациските
просторни решенија (Q-thek), што ли е тоа? Претставува мост помеѓу новото и старото.
Им посакува добредојде на корисниците и ги поканува да престојуваат подолг период.
Концепт на хибридната библиотека
Современите библиотеки денес имаат конкуренција не само во печатениот материјал, туку
и најмногу во интернетот, којшто ги привлекува поголемиот број корисници, како и бесплатно
достапните портали за е-книги. Оттамубиблиотекитесепринуденидасмуслуваатновипонуди,нои
дасесоочатсопредизвикотдабараатновикорисници.
Типичнатаулогаиодговорностина„хибридниот“библиотекарсе:едукатор(информатор),кој
ќегиобучувакорисниците,библиотекар,којќесефокусираинаградењеврскасодругитеоддели,како
исоакадемскатафелаинакрајдобаринформатичар,т.е.специјалистзаметаподатоци.Одговорностите
вклучуваат управување со електронските информации, евалуација на повикување на податоците и
провизијаодвлезнадигиталнатаграѓа.Тимоттребадасезаснованапрофесионалциодовиеобласти.
1https://shopping.ekz.de/services/q-thek/
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
58
Потребнаецелапалетанавештинизанекојдаработивохибриднаоколина.
Тоасе столбовитенахибриднатабиблиотекакоиштопредсѐ се заснованиврзпотребитена
нивнитекорисници.Уштееденваженстолбзанејзинодоброфункционирањесепартнеритекакоод
областа на образованието, културата, информатичкото општество, така и од бизнис и невладиниот
сектор.
Културата е хибридна, динамична и хетерогена, па оттаму и библиотеките. Зависно од видот на
библиотеките, тие постојано ги менуваат и своите програми, особено со користење на современата
ИКТ. Такви се таканаречените џебни библиотеки за паметните библиотеки, гејмификација,
„зелени библиотеки“, разни работилници (англ. makerspace, герм. Q-Thek ), Веб 2.0 и сл.
Содоаѓањетонадигиталнитеинформации,развојотнаинтернетотиформирањетонат.н.хибридна
библиотекаследувашепромена:наместотрадиционалнотоформирањенафондотичувањетонаграѓата,
библиотекитесеориентирааконкорисницитеиуслугите.Затоахибриднитебиблиотекиможемедаги
гледамекакомостпомеѓутрадиционалнатабиблиотекаидигиталнатабиблиотека.
Применатанаконцептотзахибриднабиблиотеказапочнувасоформирањетонафондотинабавкатана
граѓа.Притоа,зависноодвидотнабиблиотеката,т.е.нивнатаконкретназадача,битребалопостепено
дасезголемувабројотнадигиталнаграѓанаспротипечатенатаграѓа.Оваепрактикавосветотнајмногу
предсѐкајнаучните,односноуниверзитетскитебиблиотеки,какоинационалните,новажиизадругите
типови библиотеки сеедно дали сешколски, специјални или градски библиотеки.Важно е за сите
непосредниотпристапдоинформацискиизвориданебидесамовопросториитенабиблиотеките,туку
ивоучилниците,факултетскиоткампусидомовитенакорисниците.Библиотеките со тоа преземаат
темелна улога во процесот на учење од далечина и во изградбата и одржувањето на е-збирката.
Хибриднитебиблиотекикоиштотребадасобираатистовременоиконвенционална(аналогна)
идигиталнамултимедијалнаграѓа,мораатдабидатвистински„виртуози“приградењетонафондот.
Фондотнахибриднатабиблиотекаодмногуаспектиепошареноликиповеќеслоен.
СпоредпримеротнанаучнитехибриднибиблиотекивоГерманија:
Кајпечатениотматеријалтребадасевнимавакајследнивеправила:
‒Одлукатајадонесувастручнолице,т.е.задолжениотбиблиотекар,којезапознаенсо
целоснатасликазаразвојнафондот.
‒Принабавкатанановообјавениотматеријал,доколкунестанувазборзадепозитнабиблиотека,
стануваатделодфондотнабиблиотекатасокупувањеисотоаседостапнинесамозасвоитекорисници,
тукуизакорисницинадругибиблиотекивоземјатаистранство.
‒Набавката,т.е.обноватанапримернаоштетенатаграѓа,севодиспоредпринципот„засекој
случај“,односнодоколкунавистинаимапотреба.
‒Сонабавкатанат.н.конвенционалнаграѓа,какоштоекнигата,вобиблиотекатанесејавуваат
комплексниорганизациско-техничкипрашањаипроблеми.Процесотнаобработкаеавтоматизиран,
книгатасестававоорманитеипопотребасепозајмува.Тоаесѐ.
Принабавката на дигиталната граѓа важат сосема другиправила.Дигиталната граѓа, на пр.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
59
е-книгатаимапоинаквисвојстваиевременоограниченазарадинабавкатаврзоснованалиценца.
-Набавка„засекојслучај“.Тукапринабавкатавеќененѐинтересираатпретпоставенитеидни
интересинакорисниците,тукунепосреднатажелбанакорисниците,односностатистичкидокажаното
користењенаодреденивидовиграѓа(списанија,базисоподатоци,е-книги).
‒Изборотнанасловиќебидатнасоченинајмногуконжелбитенакорисницитеили,пак,во
техничка смислана т.н.ПДА (англ. patron driven acquisition-Service) .Со ова им се овозможувана
корисницитесамидајабираатграѓатазабиблиотеката,којаштосѐуштенееделоднејзиниотфонд.
‒Кајелектронскатаграѓапреовладуванабавкатанаколекција,илипакети,илидиректнопреку
издавачкитекуќиили,пак,поголемикнижарници,илипрекут.н.агрегаторизае-книги.Но,тукасеи
конзурциумитекоиштогиснабдуваатбиблиотекитепринивнатаголемапобарувачканаелектронски
ресурси.Заситенивважиследново–неопходноебиблиотекатадајапоседувалиценцата.
‒Специфичноавторскоправо(DRMилиуправувањесодигиталниправа)–немавеќесопственост
набиблиотеките,тукутиегокупуваатправотонапристапдоинформацијата,односновреметраењето
налиценцатазакојасеимаатдоговореноприкупувањето.Такаштоприизминувањетонарокотсе
губатие-ресурситенабиблиотекатакупениододреденаиздавачкакуќа,доколкутаанесепродолжи
навреме.Тогашзајмувањетоевозможносамопрекуслужбатазамеѓубиблиотечнаразменасодругите
библиотеки.Ова,пак,еконтролираносососемадругиправазадигиталнаграѓа.
‒ Интеграција во сервисниот концепт на библиотеката. Токму тука следуваат низа важни
организациско-техничкипрашања.Потребнисеинвестициивохардверскитеисофтверскитерешенија
набиблиотеката,коиштосенеопходнизакористењеиуправувањесое-граѓата.
Заклучок
Управувањетосоиновациитееобемнаработа.Сеработизатоа,одеднабиблиотекадасеисцрпи
целиотпотенцијал,новопрвалинијаодвработените.Какоќебидатпланираниприоритетите,коицели
требадасеостварат,секојабиблиотекатребасамадаоткрие.
Сотекотнавреметозначењетонабиблиотекитескршнуваподругпат,однејзинотопрвично
значење„колекцијанакниги“доденешнотозначењенаколекциите,збиркитенанајразновиднивидови
библиотечнаграѓа,пасѐдозбиркитесофтверскипакети,е-книги,е-списанија,веб-порталиисл.И
покрајтоаштоденесможедасесретнатповеќедефинициизапоимотбиблиотека,заедничкоезасите
нивдекатаасобира,стручнообработува,чуваидаванакористењебиблиотечнаграѓа.
Од друга страна, пак, енормно брзиот напредок на информатичката и комуникациската
технологија,какоисѐпоголемиотбројкориснициодразличникатегориигипотикнуваатбиблиотеките
наиновативност.Денес,библиотекитенедаваатуслуги,тукутиеуслугисекористатвоинтеракцијасо
корисниците.
2https://en.wikipedia.org/wiki/Patron-driven_acquisition
3http://uis.unesco.org/en/glossary-term/library
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
60
Користена литература
1.Bibliothek,ForschungundPraxis,Vol.38,Iss.3>BibliothekenohneBestand?Bestandaufbauunterdigi-
talenVorzeichen/KlausKempf>DOI:https://doi.org/10.1515/bfp-2014-0057
2. The Library in the Twenty-first Century By Peter BrophyBy Peter Brophy> https://books.google.mk/
books?id=YdkqDgAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=the+library+in+the+twenty-first+century&hl=m-
k&sa=X&ved=0ahUKEwjj3brIqrDnAhUHycQBHfRRAgAQ6AEIKzAA#v=onepage&q=the%20li-
brary%20in%20the%20twenty-first%20century&f=false(пристапенона01.02.2020)
3.https://archive.ifla.org/VI/5/op/udtop8/udt-op8.pdf(пристапенона01.02.2020)
4.https://de.wikipedia.org/wiki/Virtuelle_Bibliothek(пристапенона08.02.2020)
5.https://oebib.wordpress.com/2019/07/13/die-q-thek-als-symbol-fuer-die-bibliothek-als-ort/ (пристапено
на09.02.2020)
6.http://www.ala.org/acrl/sites/ala.org.acrl/files/content/conferences/pdf/allen05.pdf (пристапено на
09.02.2020)
7.https://onleihe.net/(пристапенона09.09.2020)
8.BirgitInkenFingerler;RudolfMumenthaler/InnovationsmanagementinBibliotheken=InnovationManage-
mentinLibraries.-Series:Praxiswissen.-DeGruyterSaur,2016DOI:https://doi.org/10.1515/9783110338850
(пристапенона09.09.2020)
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
61
(стручентруд)
м-рМаричеБоздоганова,советник-библиотекар
НУбиблиотека„ГригорПрличев“,Охрид
ПРОМЕНИ, ВИЗИИ ВО БИБЛИОТЕЧНОТО РАБОТЕЊЕ
Апстракт
Во овој труд е даден осврт на новите услови коишто ги наметна пандемијата на ковид-19
којаштогозафатичовештвотонаглобалнониво.Давајќиновинапоризапрогресиактивноствосвоето
работење,библиотекитеиакофизичкизатворени,дигиталноивиртуелногиповрзуваасвоитекорисници
досвоитеуслуги.Какодоаѓаатпромените,такаибиблиотекитегиприфаќаатисеприспособувааткон
новитеусловизадабидатпосоодветнииподостапнидосвоитекорисници.
Клучни зборови:библиотека,дигитализација,мобилниапликации
Abstract
Thispapergivesanoverviewofthenewconditionsimposedbycovid-19,apandemicthathasaffected
humanityglobally.Givingneweffortsforprogressandactivityintheirwork,thelibraries,althoughphysical-
lyclosed,digitallyandvirtuallyconnectedtheiruserstotheirservice.Asthechangescome,sothelibraries
acceptandadapttothenewconditionstobemoreadequateandmoreaccessibletotheirusers.
Key words:library,digitalization,mobileapplications
Под влијание на информациско-технолошкиот развој, но и структурно-организациските
општествени преобразби на јавните библиотеки во кои како традиционални културни наследства
и места за позајмување книги се воведуваат нови методи и стратегии за развој на библиотечното
работењевоинформациска,културна,образовна,мултикултурна,мултимедиумскаикомуникациска
срединанаменетипредсѐ закорисницитена своителокалнисредини.Улогатана јавните,народни
библиотекиволокалнатасрединасевокорелацијасоинформацискотоопштествоикарактеристичните
општественипроцесинамрежнатаглобализација.
Непосредниотпристапдоситерелевантниизворииинформациисенагласувакаконајважна
улога во јавните (народните) библиотеки во ова информациско општество. Оваа улога на јавните
библиотекиепосебнонагласенавоМанифестотзанароднитебиблиотекинаУНЕСКО.
Во21векпосебнаважностима„...восѐпосложенотоопштественоуредувањелуѓетомораатда
усвојуваатновивештиниворазличнифазиодсвојотживот.Народнатабиблиотекаимамногуважна
улогавотојпроцес.“
Мајкл Горман укажува на некои аспекти за потполна промена на концептот на збирките во
современатаинформациско-технолошкаразвојнабиблиотека.Променитедоаѓаатодразликитемеѓу
материјалитенакнижевнатаграѓа(книги,списанија,филмовиидр.),какоиелектронскиteдокументи
иизвори.Спореднего,немаразликапомеѓупечатена граѓаи електронскиизвори,нив ги смета за
современакнижевназбирка,сложенаграѓа.
Вовременавиртуеленидигиталенсвет,дигитализацијатанапечатениот,ликовниотизвучниот
документ, поточно нивниот пренос од аналоген во дигитален формат, денес е вообичаен начин на
копирањеинформациинааудио-ивизуелнатаимултимедиумскатаграѓа.
Е-книгатачестоседефиниракакоелектронскаверзијанапечатенакнига.Поимитедигиталнии
електронскисекористаткакосиноними,асекористиипоимотмрежни,поточное-извори.Е-книгатае
достапнаиседистрибуирасопомошнаплатформа,уредикоиштосодржатпотребенхардверисофтвер.
Е-книгатаможедаседефиниракакоеднаилиповеќекомпјутерскидатотекисоограниченасодржина
којаштоѝедостапнанајавностакакое-книгаиливоматеријаленобликЦД-РОМ,ДВДислично.
Иднината на библиотеките во дигиталното време
Со текот на времето задачите на библиотеката не се намалија, напротив станаа сѐ побројни
и поразновидни. За да го оправдаат своето постоење не е доволно само да обезбедат пристап до
информациитекоиштоимсепотребнинакорисниците,тукасесоновизадачимеѓукоидарасполагаат
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
62
содоволноматеријалнисредстваисоодветнаопремазадаимодговоратнапредизвицитенановото
време.Библиотекитеденесстануваатмногуважниодкогабилодосега,токмузатоаштосветотбрзосе
менува.
Воовиепроменивлегуваатиархитектурататаиентериеротнабиблиотеките,корисникотдабиде
воглавнатаулога,анебиблиотечнатаграѓа.Сепакбиблиотекатаејавнодоброивоовиевременски
параметритрпикоренитипромени.
Така,например,ЈавнатабиблиотекавоСакраменто,Калифорнија,насвоитесограѓаниимнуди
просторзасостаноци,организираклубсредбинаљубителитенакниги,времезаприказнизамали
деца,филмскивечериислично.Понатамуе-услугитесеширатсобрзинанасветлината.Соовиеизвори
коишто ги нуди интернетот во време на пандемијата којашто ја зафати целата светска популација,
книгатастанамногупотребнаиблисканачовекот.
Иднинатанабиблиотекитеводигиталнотовремеенеизвесна,додекачитањетонакнигитее
најваженначин за стекнувањенови знаења.Вопоследнатадекадасеформираниповеќедигитални
библиотекикоиштосеразвиениширумсветот.Правенисеобидидасеодредизначењетоисмислатана
услугите,изворите,збирките,кадееувиденодекасезапоставуваважностаикористанадигиталните
библиотеки во односот кон корисниците и нивниот начин на користење на дигиталните збирки во
секојдневниотживот.
Библиотекаритеморадаимааткритичкоразмислување,анализанаподатоци,флексибилност,
лидерствоиуправувањесотехнологија.Оваеодголемаважностзасоздавањедигиталнаинфраструктура
штоимовозможуванабиблиотечнитеуслугидаостанатнасилазавременаизолацијата.Задагиобјават
овиеуслугиидаостанатповрзанисозаедницата,библиотекаритеморадаимаатдоброзапознавањесо
напреднитеметодологиизакомуникацијаипромоцијаштосекористативомаркетингот.
Денес,наглобалнониво,појаватанапандемијатанаковид-19вобиблиотечнотоработењего
актуализирапоголемотодигиталнодвижењевоуслугитенапоголембројодбиблиотеките.Физички,
библиотекитебеазатворени,нодигиталнодостапнииотворенизакорисницитеинадалечина.Примери
надобрапрактикаимавоповеќебиблиотекивоМакедонија:Скопје,Битола,Штип.
Библиотекарството,пак,какопрофесијаефлексибилнаиприспособливанановитепредизвици
штогиноситехнологијата.
Такасѐповеќебиблиотекидаваатделодсвоитеактивности,услуги,прекуразличнивидови
мобилни апликации. Овој модел на работа овозможува да им се задоволат различни потреби на
многубројникорисницинабрз,ефикасениновначин.Задасеприменикојабиломобилнаапликација
потребноедазематпредвиднеколкуклучнипрашања.Предсѐколкуеподготвенабиблиотекатаза
вложувањевоваковпроектзадавањеуслуги,потоакојвидапликацијаепоприкладензакорисниците.
Когаќесенаправиеднапаралеланатрадиционалнатауслугасомобилнатаможатдасевидат
повеќепредности.Библиотекаритеможатдаопслужатповеќебарања,анакорисницитеимсезаштедува
времеданеодатдобиблиотеките.Можатвокоебиловремедапребаруваатидадоаѓаатдопоголем
бројинформации.
Без двоумење можеме да кажеме дека во секој аспект на современото живеење е вклучена
употребата на мобилните апарати и бројни услуги од интернетот. Ова е добра прилика, денес,
библиотекитевоовиеусловида јаискористатовааможноствосвојакористидагомодифицираат
традиционалниотначиннаработа.Поголембројодбиблиотекитеимаатвреднизбирки,спомен-соби,
легатиипосебниколекциикадештопристапотеограничензакорисниците.Токмутааразноликостна
услугитекоиштоимгинудибиблиотекатанакорисницитеоставапросторзаосмислувањенајразлични
апликациикоиштоможатдагоподобратидагоунапредатработењетонабиблиотеката.
Според Јулија Бергман се разликуваат три вида апликации: 1. Апликација за библиотечни
каталози којашто овозможува е-пристап; 2. Таканаречена апликација за вредните фондови на кои
имеовозможенпристаподстрананаархивата–какоштосевреднитеракописи;3.Апликација за
проширувањенареалнотопребарувањевокоесекомбинираатинформациитезае-податоците.
Примеринадобрапрактикавосветотимамногу.ТукаеКонгреснатабиблиотекавоВашингтон,
којашто на својата платформа нуди преземање на апликациите за „ајпед“, „ајфон“, „ајпод“ и за
„андроид“.Приспособенизаразличникатегориикорисници.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
63
ВоКинакаконајпопуларнаапликацијазависокошколскитеиуниверзитетскитебиблиотекие
апликацијата„Разговарамесобиблиотеката“(WeChatLibrary).Оваеапликацијазамобилнителефонисо
оптималнаразвиеностзаповрзувањенабиблиотечниотсистемиможноститенамобилнитетелефони.
Овојначиннaповрзувањеемногуприспособливзакорисницитезадаможатдагиисполнатсвоите
потреби.
Во нашата земја е забележана апликацијата „mCOBISS“, којашто се користи следејќи ја
платформата наCOBISS, осмислена од страна наИнститутот за информациски науки одМарибор
(ИЗУМ). Основна намена на апликацијата е е-пребарување на каталогот. Може да ја користат и
телефонитеитаблетитесооперативенсистем„андроид“.
Корисницитенаапликацијатаможатдапребаруваатнизкаталогот,дазавршатактивностисо
сервисотнабиблиотекатабездајапосетатфизички,каконапримердарезервирааткнига,даоткажат
резервација,данаправатпрегледнапозајмениотматеријал.
На веб-страниците од библиотеките може да се види што е најново што им се нуди на
корисниците,далисетоановинаслови,изложби,промоции,работилнициислично.Тукасее-врскитесо
библиотекарите,врскитезаелектронскитеизданија,врскитезакорисниците,задигиталнитеизданија,
звучнитеизданија.
Како заклучок
Пандемијатанакорона-вирусотсечинидекагизапренашитебрзиживотиисветот,присилувајќи
гилуѓетодаостанатбезбеднидома.Иако сеработи заневидениинеизвеснивремиња, време еда
паузираме,даседнеменастранаидаразмислимезанашитепредизвицивоиднина.Годината2020е
годинасомногупромени‒билодаетоавонашиотживотенстил,работата,ниесамитеилиопштеството.
Соможноститезаработаоддомаинамаленитепатувања,луѓетосегаимаатповеќевремедагоизберат
читањетокакоодличнаактивност,несамозадаизбегаатодсуроватареалностнаживотот,тукуида
растаткаколичност.
Навистина,луѓетонесамошточитаатповеќе,тукуистотакасеприклучуваатнаклубовитезадигитални
книгиилиприсуствуваатнадигиталнинастанизадагизапознаатсвоитеомилениавториодудобноста
нанивнитедомови.Вомеѓувреме,многучитателиширумсветотгиохрабруваатлуѓетодачитаатсо
споделувањенанивнитесписоцизачитање,разговарањезакнигииидеи,падуриигласночитање
книгинамладитечитатели.
Акопандемијатанèнатерадаразмислувамезанашитеживоти,тогашистотаканèнатерадасфатиме
декакнигитесеедниоднајважнитепредметипотребнизадасепоминедома.Какоштоносителотна
Нобеловатанаграда,МалалаЈусафзаи,соправоќерече:„Еднодете,еднанаставничка,еднакнига,
еднопенкаломожедагосменатсветот“.
Впрочем,променатазапочнуваоддома!
Користена литература:
1.ChongqingUniversityLibrary,BeijingSecondForeignLanguagesUniversity,Kunming
2.UniversityofScienceandTechnology,HuazhongUniversityofScienceandTechnology,Tsinghua.Univer-
sityandCapitalMedicalUniversity.
3.Googleplay,https://play.google.com/store/apps/details?id=si.izum.mcobiss&hl=sr
4.IFLAPublicLibraryServiceGuidelines.(2010).
5.https://observatory.tec.mx/edu-news/librarians-pandemic
6. PatrickWildermann, „Aplikacije u bibliotekama: Svet knjiga u pametnom telefonu”,Kultura/Magazin
(GoetheInstitut,2014),https://www.goethe.de/ins/cs/sr/kul/mag/20446958.
7. https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/books/features/pandemic-is-the-perfect-time- to-build-com-
munity-libraries-heres-why/articleshow/78052557.cms
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
64
м-рМилкаКотевска
НУУБ„Св.КлиментОхридски“‒Битола
ИЗДАВАЧКАТА ДЕЈНОСТ НА БИБЛИОТЕКАРСКОТО ЗДРУЖЕНИЕ НА МАКЕДОНИЈА
Апстракт
Јубилејот 70 години Библиотекарско здружение на Македонија е повод библиотекарите со
бројнинастанисвеченодајаодбележатгодишнинатаодпостоењетонаовааустанова,ноистовремено
имдаваобврскадапогледнатназаднаизминатиотпат,дасеутврдисостојбатавокојасенаоѓаденес
нашетобиблиотекарствоидасесогледаперспективатазаидниотразвој.
Воовојтруд,освенкраткиотисторискиразвојнаБиблиотекарскотоздружениенаМакедонија,ќе
седадеосвртинанеговатаиздавачкадејностпрекукојабиблиотекарите,аиостанатитезаинтересирани
доаѓаат во контакт со сите случувања коишто се однесуваат на развојот на библиотечните услуги,
иновациивоработењето,меѓународнипроектиипосетинабиблиотекиисл.Изданијатасеподредени
редоследно,погодинатанаиздавање,апретставенисесонаслов,автор/и,видотнаграѓата,издавање
ипроизводство,јазикиCOBISS.MK-ID.Основенизворнаинформациизаиздавачкатадејностбеше
заемниоткаталогнанационалниотбиблиотечно-информацискисистемCOBISS.MK,подпретпоставка
декаситеизданијанаБЗМсевнесенивоовојсистем.
Клучнизборови:јубилеј,основање,издавачкадејност,публикации
Осврт кон позначајните настани од историјата на БЗМ
ОсновачкотособраниенаДруштвотонабиблиотекаритенаНРМеодржанона16септември1949
годинавопросториитенаСреднатамузичкашколавоСкопје,созадачадаработинаподигнувањето,
унапредувањето и ширењето на библиотечната мрежа, издигнувањето на библиотечните кадри и
одгледувањето на библиотечната струка, како и да дава мислење и помош за сите други прашања
одобластанабиблиотекарството.НаСобраниетоприсуствувале49библиотечниработнициодсите
градовинаСРМакедонијавокоипостоелебиблиотекивотоавремеистаналенеговипрвичленови.
ПрвиотпретседателнаДруштвотобилЕпаминондаПопандонов,директорнаНароднатабиблиотека
воСкопје,сомандатод1949до1952година.РешениетозаосновањеиработанаДруштвотоизлеглово
„СлужбенвесникнаНРМ“на1.3.1950година(бр.4,стр.31).
Во1978годинаДруштвотонабиблиотекаритенаСРМсереорганизиравоСојузнадруштватана
библиотекаритенаСРМакедонија,анеговитепододборипрерасналеводруштванабиблиотекари.Вакви
друштваќесеформираатвоповеќерегиониодМакедонија:Друштвонабиблиотекариодјугозападниот
делнаМакедонија(основачкособраниена21.4.1978год.),вокоечленуваатбиблиотекариодПрилеп,
Битола,МакедонскиБрод,Кичево,Крушево,ДемирХисар,Ресен,ОхридиСтруга,асоседиштево
Битола;Повардарскоторегионалнодруштво (основачко собраниена06.06.1978 год.) го сочинувале
библиотекари од Титов Велес,
Неготино, Валандово, Богданци и
Гевгелија; Источното регионално
друштво на библиотекарите
(основачко собрание на 12.06.1978
год.)одШтип,Радовиш,Струмица,
Пробиштип, Кочани, Виница,
Берово,ДелчевоиСветиНиколе;Североисточнотодруштвонабиблиотекари(основачкособраниена
Првиот претседател Епаминонда
Попандонов (1898-1968) и
решението за основање за
работата на Друштвото
1Андоновски,А.(1966).ДруштвотонабиблиотекаритенаМакедонијаодосновањетододенес(1949-1965),видиво„Библиотекарскаискра“год.3,бр.9/10(1966),
стр.97.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
65
22.06.1978год.)соседиштевоТетово,вокоечленуваатбиблиотекаритеодТетово,ГостивариДебар;
Друштвото на библиотекарите од Скопскиот регион во кое членуваат библиотекарите од Скопје,
Куманово,КратовоиКриваПаланка.
Наситесобранијабилеподнесениизвештаиипрограми,усвоенибиленормативнитеакти,било
извршено конституирање на телата наДруштвата друштвата и избрани делегатите заОсновачкото
собраниенаСојузотнадруштватанабиблиотекаритенаСРМакедонијачиеосновачкособраниесе
предвидувалодасеодржиконсрединатанамарт1979год.
ИстотоТоасеодржалона11и12мај1979год.воПрилепврзделегатскипринцип,соизборна
49делегативоновоформиранитеДруштвадруштванабиблиотекариодцелатаРепубликарепублика.
Собранието гиусвоилоновитенормативниактимеѓукоиСамоуправнаспогодба за здружувањена
регионалнитедруштванабиблиотекаритевоСојузнадруштватанабиблиотекаритенаСРМакедонијаи
СтатутотнаСојузотнадруштватанабиблиотекаритенаСРМакедонија.Во1990годинаСојузотдобива
Ордензазаслугизанародотсосребренизраципоповодчетириесетгодишнинатаодпостоењетоиособени
заслугиворазвивањетоиунапредувањетонабиблиотекарството.
На 24.03.1995 год. во просториите на НБ „Страшо
Пинџур“ во Неготино, на седницата на Сојузот на
друштватанабиблиотекарскитеработницинаРепублика
Македонија,воденаодпретседателотнаСојузот,Блаже
Чулевеконстатиранапотребатанаповторнозаживување
и реконструирање на дотогашниот Сојузсојуз. За таа
целедонесенаодлукабиблиотекарите,попатналично
изјаснување,дајадекларираатжелбатазачленувањеиза
преименувањенаСДБРМвоБиблиотекарско друштво
на Македонија,какоизаусогласувањенадотогашниот
Статут статут соновиотЗакон заопштествениорганизациии здруженијана граѓани. Наденотна
реконституирањетоеусвоененовиотСтатутнаДруштвотоисеизбранисеновИзвршениНадзорен
одборсодвегодишенмандат.ЗапретседателодИОизбранаеСветланаМарковиќ.Споредбројотна
пристапницитепотпишани за на денотна одржувањетонаСобранието,Библиотекарското друштво
наМакедонија брои 258 членови. Заклучно со 22.10.1996 год., БДМ брои 270 индивидуални и 22
колективничленови.На25.07.1996год.,БиблиотекарскотодруштвонаМакедонијаБДМсездобилосо
Решениезарегистрација.
СоновиотЗаконзаздруженијаифондацииод16април2010година,Библиотекарскотодруштво
наМакедонијабилопререгистрирановоБиблиотекарско здружение на Македонијасоскратенназив
БЗМикакотаквофункционираиденес.
Библиотекарското здружение има за цел да координира одредени активности во развојот на
библиотекарството воМакедонија, да помага во стручно усовршување на библиотекарскиот кадар,
да покренува иницијативи за регулирање прашања од оваа област, да соработува со меѓународни
библиотекарскиорганизации.Прекунатпревари(натпреварот„Младибиблиотекари“)ипрезентациија
популаризирабиблиотечнатадејносткајмладитегенерации,асододелувањетонаградиипризнанијасе
валоризиратрудотнапоединцииинституции(награда„Библиотеканагодината“,„Климентоваповелба“
заживотнодело).Библиотекарскотоздружениесекогашеотворенозасоработкаипретставуваносител
напрограматазаразвојнабиблиотекарскатапрофесија,двигателнаразвојнипроекти,генераторна
новиидеи, иницијаторна промени.Исто така е организатор е и на семинари, курсеви, домашнии
меѓународнисобириисостаноци,обезбедувапротокнастручниинформациипрекусвоитеизданија
исоздавамрежанакреативнипрофесионалцибиблиотекари.Тоаесегашнатаииднаперспективана
нашетоБиблиотекарскоздружение.
2Стефановска,А.(2016).ХронологијаназначајниобележјаодразвојотнабиблиотекарствотовоМакедонијакн.2,Скопје:Библиотекарскоздружениена
Македонија,стр.13
3Дојчиновски,К.(1979).РеорганизацијанаДруштвотонабиблиотекаритенаСРМ,видиво„Библиотекарскаискра“,год.9,бр.21(1979),стр.157-158
4Мајсторова,Е.(1998).ПрегледнаактивноститенаБиблиотекарскотодруштвонаМакедонија1996-1998,видиво„Библиотекарскаискра“,вол.16,бр.1/2(1998),
стр.43
Орден за заслуги за народот со сребрени зраци, доделен
1990 год.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
66
Издавачката дејност на Библиотекарското здружение на Македонија
Според Ззаконот за издавачка дејност, таа претставува издавање, дистрибуција и промет на
публикациивопечатенивоелектронскиобликвоповеќепримероцикоиштосенаменетизајавноста.
ЕднаодцелитеизадачитенаБиблиотекарскотоздружениенаМакедонијаспоредСтатутот,е
иорганизирањетостручна(библиотекарска)издавачкадејност.ИстатаТааерегулиранасочленовите
23,24и25одСтатутот,асоцелзазарадипромовирањенаактивноститенаЗдружението.Издавачката
дејностнаЗдружениетојаорганизираијаводиИздавачкиотсоветсоставенод9членовичлена,врз
основанадвегодишнапрограмаипланзаработаштогиприфаќаИзвршниотодбор.Одсвоитередови
издавачкиотсоветизбирапретседателиредакцијаодтричлена.ПретседателотнаИздавачкиотсовете
одговоренуредникнапубликациитенаЗдружението.
ПрекуиздавачкатадејностнаБиблиотекарскотоздружениенаМакедонијабиблиотекарите,аи
останатитезаинтересиранидоаѓаатвоконтактсоситеслучувањакоиштосеоднесуваатнаразвојотна
библиотечнитеуслуги,процеси,иновациивоработењето,меѓународнипроекти,посетинабиблиотеки
исл.
ПоформирањетонаДруштвотонабиблиотекаритенаНароднаРепубликаМакедонијаво1949
год. нагласена е потребата од издавање на стручно списание што ќе се занимава со разрешување
на бројни прашања од областа на библиотечното работење. Ваквата идеја е конкретизирана на
годишнотособраниеодржанона12.12.1954год.кадештовоточка4оддонесенарезолуцијасевели
„...неопходноеДруштвотодаимасвојпечатенорган,вопрвовреметримесечник,чиеизлегувањеда
ќеотпочневотекотна1955год.“Така,запрвпат„Библиотекарскаискра“сепојавиво1955година,
вотекотнадвегодини1955-1956излеглеосумброја,паимапаузаоддесетгодини,пасѐедо2000
годинасеизлезенисевкупно28броја.ПрводговоренуредникнасписаниетоеМиткоЗафировски.
Библиотекарското списание „Библиотекарска
искра“ од вол. 19, бр. 1/2 (2001) ќе продолжи да
излегуваподновоиме„Библиотекарство“.Одлуказапроменанаиметоиформатотнасписаниетоја
донесеИОнаБДМнасвојатадесеттаредовнаседницаодржанана7.3.2002год.Доденес,сеизлезени
севкупно21број(одкои13двоброја,авопериодотод2004-2007излегувалодвапатигодишно,вкупно
8бројаодтојпериод).
Библиотекарска искра : списание на Друштвото
на библиотекарите
Вид граѓа - списание ; возрасни, сериозна (не е
белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотечен
центар при Народната библиотека, 1955-2000
Јазик - македонски
ISSN - 0350-7580
COBISS.MK-ID – 1061642
5Димитров,Д.(2005).БиблиометрискаанализанасписаниетоБиблиотекарскаискра,видиво„Библиотекарство“,вол.23,бр.2(2005),стр.19-28
Библиотекарство:
списание на Библиотекарското друштво на
Македонија
Вид граѓа - списание ; возрасни, сериозна (не е
белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско
друштво на Македонија, 2001-
Јазик - македонски
ISSN - 1409-9357
COBISS.MK-ID - 49343242
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
67
Првподаток за издавачката дејностнамонографскиизданија наБЗМе вопериодотпомеѓу
1957-и1959година,когасеформиралредакцискиодборзаизработкана„Прирачникзаработаво
библиотеките“, се издале „Таблици за децимална класификација“ во четири снопчинаснопчиња.
Едно од првите изданија претставува Азбучниот регистер на ДК систем.
Друштвотоотпочналодаиздаваишапирографскидаумножувановасеријаприрачниципоза
одреденипрашања.Тоаеедицијата„Библиотекарство–теорија,историјаитехника“.Вкупноизлегле
3трисвески,итоа:„Обработканакнигите“одЗорицаПетровска,„БиблиотекитевоСкопје“одПетар
Петровски,„Слободенпристапконкнигите“одВасилХаџиКимов.Истатагодина,1961,еиздаденеи
„PriračnikzabibliografijaПрирачникзабиблиографија“одVasilHadžiВасилХаџиKimovКимов.
Азбучен регистер на ДК систем
Вид граѓа - книга
Издавање и производство - Скопје : Друштво на библиотекарите на
НРМ, 1959
Јазик - македонски
COBISS.MK-ID – 76918794
На 223 страници азбучно се претставени најзначајните поими
(по околу 450-500 поими од секоја буква) и соодветно броевите
од децималната класификација. Овој регистер бил подготвен од
Одделението за унапредување на библиотекарството во НРМ.
6Размовски,М.(1969).ДваесетгодишнадејностнаДруштвотонабиблиотекаритенаМакедонија,видиво„Библиотекарскаискра“год.5,бр.13(1969),стр.13
Библиотеките во Скопје
Автор: Петар Н. Петровски
Вид граѓа - стручна мон. ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Друштво на библиотекарите на
НРМ, 1961
Јазик - македонски
COBISS.MK-ID – 7855681
Авторот ни дава осврт како по ослободувањето на Републиката се
создале можности за сестран развиток на стопанскиот, просветно-
културниот, политичкиот и општествениот живот, па така се
отвориле многу библиотеки (народни, синдикални, научни, училишни
и детски) како важен предуслов за културно издигнување на нашиот
народ. Во книгата е претставен е еден информативен преглед на
библиотечната мрежа во главниот град на Републиката. Книгата има
69 страници, предговор и список на сите опфатени библиотеки во Скопје.
Обработка на книги и периодика
Автор: Зорица Петровска
Вид граѓа - стручна мон. ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Друштво на библиотеките на
НРМ, 1961
Јазик - македонски
COBISS.MK-ID – 76758538
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
68
Следнаиницијатива за збогатувањенаиздавачкатадејностнаБиблиотекарскотодруштво со
библиотекарскалитератураеиздавањетонаповеќевидовистручнипубликации,коиштоќегоносат
заедничкиотназивнановатаедицијанаБДМ–Библиологија.Првакнигаодтааедицијаезборникот
„Современитрендовивобиблиотекарството“(1999);третакнига–„Младибиблиотекари:прирачник
заподготовканакандидатизанатпреварот„Младибиблиотекари““(2003);четвртакнига–„Млади
библиотекари:прирачникзаподготовканакандидатизанатпреварот„Младибиблиотекари““,второ
дополнетоиздание(2008).Какоштоможедасезабележи,недостасувавторатакнигаодовааедиција.
Хронолошкигледано,во2001годинаБДМјаиздава„Каталогизацијаисистематизацијанабиблиотечен
Слободен пристап кон книгите
Автор: В. Х. Кимов
Вид граѓа - стручна мон. ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Друштво на библиотекарите на
НРМ, 1961
Јазик - македонски
COBISS.MK-ID – 7855169
Авторот ни дава преглед како да се реализира идејата за слободен
пристап кон книгите, што се наметнува како продукт на новото време
и означува можност читателот сам да си ја избере книгата што го
интересира. Даден vе историски преглед за односот кон книгите од
првите библиотеки што се наоѓале во храмовите и дворците, па сее до
оние во црквите и манастирите, а и ни ги објаснува главните услови за
реализација на оваа идеја, со особен осврт на слободниот пристап кон
книгите во нашите библиотеки. Книгата има 26 страници, а содржи и
библиографија.
Priračnik za bibliografija
Автор: Vasil Hadži Kimov
Вид граѓа - стручна мон. ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Skopje : Društvo na bibliotekite na NRM, 1961
Јазик - македонски
COBISS.MK-ID – 76757002
Во прирачникот им се дава можност на заинтересираните кои се
занимаваат со изработување на библиографии од еден или друг вид, да
се запознаат основно со библиографската историја, теорија и техника
за да се избегнат извесни пропусти и грешки констатирани во многу од
досега издадените библиографии кај нас. Книгата има 94 [9] страници,
содржина и користена литература.
Словенските печатници во Москополе, Будим, Цариград и
македонските книги печатени во нив : [oдделен отпечаток]
Автор: Михајло Георгиевски
Вид граѓа - сепарат ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Друштво на библиотекарите на
СРМ, 1969
Јазик - македонски
COBISS.MK-ID - 107654410
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
69
материјал“одМилеБошески,новоотпечатениотпримерокне се среќаваподатокдекаоваакнига
ѝ и припаѓа на оваа едиција.Можеме само да претпоставиме, гледајќи како изданијата се печатат
хронолошкипоредослед.
Современи трендови во библиотекарството : зборник
Вид граѓа - матер.од собир ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско друштво на
Македонија, 1999
Јазик - македонски
ISBN - 9989-9526-0-4
COBISS.MK-ID – 34500874
Во овој зборник претставени се циклус предавања од стручен
собир, организиран од БДМ, Катедрата за библиотекарство на
Филозофскиот факултет на Универзитетот во Загреб и Хрватското
библиотекарско друштво, одржан на 25 и 26 јуни 1997 год. во
Скопје, на тема „Современи трендови во библиотекарството и
информатиката“. Содржи предговор, десет трудови (библиографија
кон одделни трудови) на 151 страницa.
Каталогизација и систематизација на библиотечен материјал :
прирачник за формирање Азбучен и Стручен УДК каталог
Автор: Миле Бошески
Вид граѓа - прирачник ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско друштво на
Македонија, 2001
Јазик - македонски ;ISBN - 9989-9526-1-2 ;COBISS.MK-ID - 44098570
Опфатени се меѓународните стандарди за формална и содржинска
обработка на монографските и сериските публикации, како и
правилата и упатства за формирање и одржување на библиотечните
каталози. Содржините во Прирачникот се пропратени придружени
со голем број примери коишто треба да го олеснат усвојувањето на
теоретските содржини и преку апликативен приказ да им се овозможи
на библиотекарите практично да ги совладаат овие библиотечни
процеси. Книгата има вовед, предговор, содржина со примери и
користена литература на 211 страници.
7Книгите„Обработканакнигиипериодика“одЗорицаПетровскаи„Словенскитепечатнициво...“одМихајлоГеоргиевскиприизработкатанаовојтруд
небеадостапни,паследственонемаскенирананасловнастраницаикратокописнасодржината.
Млади библиотекари : прирачник за подготовка на кандидати за
натпреварот "„Млади библиотекари"“
Автор: Миле Бошески ; Вид граѓа - прирачник ; возрасни, сериозна (не
е белетристика); Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско
друштво на Македонија, 2003
Јазик - македонски ; ISBN - 9989-9526-2-0 ;COBISS.MK-ID – 52896522
Овој прирачник произлегува од иницијативата на БДМ да ја
популаризира библиотечната дејност кај најмладата популација
преку организирање и спроведување на републички натпревар „Млади
библиотекари“. Меѓутоа, обезбедувањето на стручна литература
за подготовка за овој натпревар било потешко, па се наметнала
потребата за подготовка на единствено стручно помагало, соодветно
на возраста на натпреварувачите, односно учениците од основното
образование. Во прирачникот се дадени се 101 прашање од разни
области на библиотечното работење на 69 страници.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
70
Проектот „Менаџмент и управување во народните библиотеки“ е покренат од
БиблиотекарскотодруштвонаМакедонијаи соодветнофинансиранодМинистерството за култура.
ОвојпроектеделодрамкитенапроектотПУЛМАНиобврскитенанашатаземјазанегованегово
спроведувањеимплементација,анеговраководителеНадеКараџоскаодНароднатабиблиотека„Борка
Талески“одПрилеп.Ворамкитенаовојпроектсеопфатенисе15народнибиблиотекиодМакедонија
исеиздаденисе15електронскиизвори(СД/ДВД)засекојабиблиотекаодделно,какоиеднозаедничко
ДВДДВД-издание.
Народни библиотеки во Република Македонија =
Public libraries in R. Macedonia [[електронски извор]]
Автор: Наде Караџоска
Вид граѓа - компјутерски CD-а и DVD-а
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско
друштво на Македонија, 2004
Јазик - македонски
ISBN - 9989-9526-3-9
COBISS.MK-ID – 59600394
Млади библиотекари : прирачник за подготовка на кандидати за
натпреварот "„Млади библиотекари"“
Автор: Миле Бошески
Вид граѓа - прирачник ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издание - [2. дополнето изд.]
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско друштво на
Македонија, 2008; Јазик - македонски
ISBN - 978-9989-2327-9-4 ; COBISS.MK-ID – 71739658
Во второто издание на прирачникот се поместени прашања од доменот на
развојот на писмото, книгата, библиотеките, библиотечното работење.
Дефинициите, поимите, настаните и сл. Се прикажани во форма
приспособена за возраста на корисниците. Дополнето е со прашања што
произлегуваат од современите трендови во библиотечната теорија и
практика. Посебно е нагласена работата на информациските служби, информацијата, работата
со корисниците, законодавството и сл. Прирачникот има вовед и содржина на 60 страници.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
71
ЗначаениздавачкиподвигнаЗдружението,потпомогнатоодМинистерствотозакултуранаРМ,
претставуваизлегувањетоодпечатнатритекнигиодХронологијатаназначајниобележјаодразвојот
набиблиотекарствотовоМакедонија,кадештосеопфатенитритенационалнитеустанови–библиотеки
НУУБ„Св.КлиментОхридски“‒Битола,НУБиблиотека„ГригорПрличев“‒-ОхридиНУУБ„Гоце
Делчев“–Штипвотриразвојнипериоди:до1975(книга1),од1976-2002(книга2)и2003-2016(книга3).
Авторитеистакнуваатдеказапишувањетонаовиепериодивотрајнапубликацијаќеостанатдасведочат
заоваадејностинејзиниотисторискиразвој,ќебидатоставштиназапонатамошенразвојвосовремените
условинабиблиотечнотоработење.Особеносеистакнувапридонесотнаситегенерациибиблиотекари,
коивотекотнаизминатитепериодиговложилесвоетознаење,умеењеиискуствовосвојотработен
векипроцесоткојштосеодвивалзадаседостигнеденешниотстепеннаразвојнабиблиотекарството.
Хронологија на значајни обележја од развојот на библиотекарството во Македонија. Kн. 1, НУУБ
"„Св. Климент Охридски" “ ‒- Битола, НУ Библиотека "„Григор
Прличев" “ ‒- Охрид и НУУБ "„Гоце Делчев" “ ‒- Штип : од почетокот
до 1975 година
Автори: Анета Стефановска, Благој Николов, Анита Ангелевска, Охридија
Лазарова
Вид граѓа - книга ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско здружение на
Македонија, 2015
Јазик - македонски
ISBN - 978-608-65904-0-6
COBISS.MK-ID – 99849482
Оваа книга нуди пресек на најзначајните обележја во развојот на
библиотекарството до 1975 година во националните установи
– библиотеки од Битола, Охрид и Штип. Тоа е период од самите
почетоци на оваа дејност во минатото, преку следење на историскиот развој, традицијата
и карактеристиките на изминатите бурни времиња на овие простори и нивното влијание врз
книжевната дејност и книжното културно наследство во рамките на библиотечната дејност до
1975 год. На тој начин, преку именувањето на најзначајните настани, всушност се претставува и
работењето односно развојот на библиотеките во овие три градови. Книгата содржи предговор,
содржина, библиографија и биографија за авторите на 147 страници.
Хронологија на значајни обележја од развојот на библиотекарството
во Македонија. Кн. 2, НУУБ „Св. Климент Охридски" “ ‒- Битола, НУ
Библиотека "„Григор Прличев" “ ‒- Охрид и НУУБ "„Гоце Делчев" “ ‒-
Штип : од 1976- до 2002 година
Автори: Анета Стефановска, Благој Н. Николов, Милена Ристова-
Михајловска
Вид граѓа - книга ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско здружение на
Македонија, 2016
Јазик - македонски
ISBN - 978-608-65904-1-3; 608-65904-1-9
COBISS.MK-ID - 102227466
Во втората книга опфатен е периодот од 1976 до 2002 година од развојот
на трите национални установи – библиотеки во Битола, Охрид и Штип, особено осврнувајќи се
на главните моменти, како основањето на одделенијата за деца, формирањето на роднокрајните
оддели, издаваштвото, автоматизацијата и дигитализацијата на библиотечниот материјал.
Книгата е составена од предговор, содржина, кратка биографија за авторите и библиографија на
155 страници.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
72
Хронологија на значајни обележја од развојот на библиотекарството
во Македонија. Кн. 3, НУУБ „Св. Климент Охридски" “ ‒- Битола, НУ
Библиотека "„Григор Прличев" “ ‒- Охрид и НУУБ „"Гоце Делчев“"‒ -
Штип : од 2003- до 2016 година
Автори: Благој Н. Николов, Анета Стефановска, Мариче Боздоганова,
Блага Спиридонова, Милена Ристова-Михајловска
Вид граѓа - книга ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско здружение на
Македонија, 2017
Јазик - македонски
ISBN - 978-608-65904-2-0; 608-65904-2-7
COBISS.MK-ID – 105328650
Оваа е трета книга од Хронологијата на значајни обележја во која
се опфаќа периодот од 2003 до 2016 година во која авторискиот тим
го финализира и го става во рамки целокупниот преглед на развојот на библотекарството во
Битола, Охрид и Штип. На тој начин, преку именувањето на најзначајните настани, всушност
се преставува и работењето, инвентивноста, креативноста, идеите, односно развојот на
библиотеките во овие три градови, коишто и во современите културни случувања во Македонија се
едни од најважните носители. Книгата има предговор, содржина, кратка биографија за авторите
и библиографија на 153 страници.
Следно издание на БЗМ е современиот прирачник „Библиотекарство“, наменет за помладите
генерации, како и за потребите за подготовка на кандидати за натпреварот „Млади библиотекари“.
Имено, современото работење во библиотечната дејност ја наметна потребата од усовршување на
материјалот за подготовка и едукација на библиотекарите, особено на помладите генерации, преку
воведување на нови форми, начини и поими коишто ги носи сегашното време на информатичко
работење, дигитализација на материјалите, современи информатички новини кои брзо, динамично и
секојдневно се воведуваат, изменуваат и дополнуваат во библиотекарската дејност.
Библиотекарство : прирачник за подготовка на кандидати за
натпреварот "„Млади библиотекари"“
Автори: Благој Н. Николов, Гордана Пешевска, Дијана Кирова
Вид граѓа - прирачник ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско здружение на
Македонија, 2018
Јазик - македонски
ISBN - 978-608-65904-3-7
COBISS.MK-ID - 107331850
Ова е нов и современ прирачник за подготовка на кандидати за
натпреварот „Млади библиотекари“, прирачник којшто претставува
надоградување на досегашните искуства во оваа област, но е содржински
прилагоден за условите во кои денес се одвива библиотекарската
дејност. Содржи прашања од доменот на развојот на писмото, книгата, историјата на
библиотекарството во Македонија, библиотеките, библиотечното работење, современите
трендови на автоматизирано работење, современите трендови во библиотечната теорија и
практика. Особено е корисен за помладите генерации кои се воведуваат во основните поими
на библиотекарството. Прирачникот има 138 страници, а печатењето е потпомогнато од
Министерство за култура на Република Македонија.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
73
Библиотекарскa искра, Библиотекарство : специјална библиографија :
1955-2019
Вид граѓа - книга ; возрасни, сериозна (не е белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско здружение на
Македонија, 2019
Јазик - македонски
ISBN - 978-608-65904-5-1
COBISS.MK-ID – 111280394
Оваа библиографија е подготвена по повод 70-годишнината од
формирањето на Библиотекарското здружение на Македонија, содржи
628 библиографски единици од сите подрачја на библиотечната дејност,
кои се подредени азбучно по презимето на авторот. Содржи и регистар на
наслови, регистар на автори и предметен регистар, вкупно на 194 страници.
Идат денови: аудио списание во МП3 формат : за
култура, книжевност, наука, уметност, историја
на уметноста, филозофијата, религијата, музика и
друго : за информирање на лицата со тешкотии во
читањето во Република Северна Македонија
Вид граѓа - списание ; возрасни, сериозна (не е
белетристика)
Издавање и производство - Скопје : Библиотекарско
здружение на Македонија, 2019-
Јазик - македонски
ISSN – 2671-325х
COBISS.MK-ID –
СитенаведениизданијанаБиблиотекарскотоздружениесепретставенисонивниотISBN/ISSN
и ID број за полесно да бидат пребаруваниње во заемниот каталог на националниот библиотечно-
информацискисистемCOBISS.MK,штониовозможуваинформацијавокојабиблиотекаседостапниза
изнајмување.ОваможебинеецелокупнатаиздавачкадејностнаБиблиотекарскотоздружение,70години
постоењеиработаседолгпериод,нозатоасеопфатенисеситеизданијадостапнивозаемниоткаталог.
СенадевамедекаовааплоднаиздавачкадејностнаБиблиотекарскотоздружениенаМакедонијанема
дазастанетука.ИаконизгодинитебројнисефинансискитетешкотиисокоисесреќаваЗдружението,
успеалодаодржиконтинуитетидаостанеинформаторзабиблиотечнитенастани,новини,трендовиод
светскотобиблиотечноработење,дадржичекорсоостанатитездруженијаодистатабиблиотечнафела.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
74
Користена Литература
Библиотекарска искра : списание на Друштвото на библиотекарите. 1955-2000, Скопје :
БиблиотеченцентарприНароднатабиблиотека
Библиотекарство:списаниенаБиблиотекарскотодруштвонаМакедонија.2001-2018,Скопје:
БиблиотекарскодруштвонаМакедонија
Стефановска,А.(2016).Хронологијаназначајниобележјаодразвојотнабиблиотекарствотово
Македонијакн.2,Скопје:БиблиотекарскоздружениенаМакедонија
Abstract
The70thAnniversaryoftheLibraryAssociationofMacedoniaisanoccasionforlibrarianswithnu-
merouseventstocelebratetheexistenceofthisinstitution,butatthesametimegivethemanobligationto
lookbackonthepast,todeterminethestateofourlibrarianshiptodayandtoperceivestheprospectforfuture
development.
Inthispaper,inadditiontothebriefhistoricaldevelopmentoftheLibraryAssociationofMacedonia,
itwillgiveanoverviewofitspublishingactivitythroughwhichlibrarians,aswellasotherinterestedparties,
comeincontactwithalldevelopmentsrelatedtothedevelopmentoflibraryservices,innovations,internation-
alprojectsandvisitstolibrariesetc.Publicationsarearrangedinorderofyearofissueandarepresentedby
title,author(s),typeofmaterial,issueandproduction,languageandCOBISS.MK-IDnumber.Theprimary
sourceofpublishinginformationwasthesharedcatalogofthenationallibraryinformationsystemCOBISS.
MK,assumingthatallpublicationsoftheBZMwereincorporatedintothissystem.
Keywords
jubilee, foundation, publishing, publications
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
75
(стручентруд)
РуменаТодорова,библиотекар
Библиотека„Искра“Кочани
Подрачнабиблиотека,населбаОризари
ИНОВАЦИИ ВО БИБЛИОТЕКИТЕ ‒ ОСВРТ КОН НОВИ ПРОЕКТИ, НОВИ УСЛУГИ,
РЕОРГАНИЗАЦИЈА НА ПРОСТОРОТ, РАЗВОЈ НА КРЕАТИВНИ ПРОГРАМИ И СЛ.
Апстракт
Во современиот свет е незамисливо успешното функционирање на научно-истражувачкиот
процесбезцелосенсинхронизираникомплементаренразвојнасовременотобиблиотекарскоработење
иразвојнасовременибиблиотекикаковечнихрамовинамудростаизнаењето.БрзиотразвојнаИТво
библиотекитеесолиднаможностзавоведувањеиновацискиразвој.Воовојтруд,предметнаистражување
се иновациите коишто се сметаат за позитивна и критична сила во успехот на организациите, а
библиотекитенесеисклучок.Сеосврнувамеконанализанановитепроекти,иновацискитеуслуги,
реорганизацијатанапросторот,какоиразвојотнакративнитепрограмивобиблиотеките.Тие,одсвоја
страна,имаатсвојодразиврздополнителнaтаефективностнабиблиотекатаиврзнејзинатаспособност
засамоодржување.
Клучни зборови: библиотеки, иновации, проекти, иновациски услуги, кративни програми,
реорганизацијанапросторот.
Вовед
Библиотекитесеризницинасевкупнатачовечкамислаивековничувариназнаењето,коишто
претставуваат темел на секое цивилизирано општество, место каде што се складирани драгоцени
знаењаиинформации.Денеска,прироритетнатамисијанабиблиотекитеенапредувањевосветотна
знаењето.Според тоа, потребно е библиотеките да прераснат воинституции коиштоозвоможуваат
пристапзаистражувањенаиднитегенерации,поддршканаистражувачкитезаедницитевоклучните
областизаобезбедувањесоцијалнаиекономкакорист,збогатувањенакултурниотживотнанацијата,
какоиусловизазголемувањенабазатаназнаење.
Движејќисеодконцептотзаразвојнаинформатичкотоопштествоконконцептотнаопштество
назнаење,потребатаодредефинирањенаприоритетитенадејствувањенабиблиотекитеволокалната
заедница енеминовна.Дали сепотребниновииновативниформина работа со коиќе сепостигне
корисниците да гледаат на библиотеката како мултифункционален центар, поддржувач на идниот
концептзаразвојнаопштествоназнаење?
Денес библиотеките сѐ уште се развиваат и ги приспособуваат своите услуги со цел да
напредуваатвосветотнапостојанипромени.Иновациитесесметаатзапозитивнаикритичнасилаво
успехотнаорганизациите,абиблиотекитенесеисклучок.Библиотекитегиконципираатиновациите,
гледајќиможностда јаредефинираатнивнатаулогаиважност.Мотивираниоджелбатазаподобро
опслужувањеи задоволувањенапотребитена заедниците,библиотекитесевклучуваатвопостојан
циклус на експериментирање, тестираат нови идеи и развиваат нови услуги со цел да воспостават
динамични,одговорниисовремениуслугинабиблиотеките.Утврдувањетoнaпрофилотназаедницата
еодсуштинскозначењезаосновнатацелнабиблиотеките,атоаемеѓусебнатасоработкаииновации
со перспективи за поддршка на еднаков пристап до технологијата и поддржување на доживотното
учењенаактивнотограѓанскоопштество.
Значење на иновацијата во библиотеките
Иновациите се нов резултат од интелектуална активност и се разликуваат од претходните
традиционалниистереотипниактивностизајавноста,прекуголембројпараметри.Главнатаразлика
леживофактотдекаиновацијатаседефиниракакофундаменталноноваспроведенаидеја,олицетворена
воновпроизвод,воноватехнологијаиливоновпристапконразличнатаприроданауслугите.Втората
карактеристиканаиновацијатаедекасонеатребадасеобезбедипоголемаефикасност(социјална,
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
76
економска,итн.),аистовременоиновацијатаморадаслужикакопоттикидабидепредусловзараѓање
новиидеивобиблиотекарството.
Иновациитеседефинираатиодаспектнакреирањетопроменисововедувањеновиелементи
и форми. СпоредШумпетер, иновативноста во библиотеките се дефинира како основен процес за
управувањево21век, зарадиконкретизирањенаосновнитестратешкипредности,создаденипреку
концептотнамаркетиншкитесегменти.Даинјадефинираиновацијатакаковизијазапостојанипромени
вопроцесотнаработаиоперационализирање,ноикакоможност заподобрувањенаконцептотна
библиотеките.
Андерсонјакарактеризираиновацијатакакоосновнапроменаилиадаптацијаштојаподобрува
вредностанабиблиотекитезанивнитезаинтересиранистрани.Додекаголембројмултидисциплинарни
студии ја концептуализираат иновацијата како „повеќестепен процес“, при што организациите ги
трансформираатидеитевоновиилиподобренипроизводи,услугиилипроцеси,зарадиостварување
напредокиуспехнаинтелектуалниотпазар.
Денеска,иновациитевобиблиотекитеседиференцирааткакосложенипроцесизасоздавање
новиидеи,зарадиразвојнабиблиотекитекакосоцијалниинституцииизголемувањенаефикасноста
на активностите во библиотеките преку системот на автоматизација и механизација на процесот
на работа. Всушност, под „библиотечни иновации“ се подразбира: вграден модел на активности,
производи,услуги;стекнувањекарактеристиканаапсолутнаилирелативнасвежина;одењеподалеку
од„лекциите“натрадицијата,илиизлегувањеодковотнастереотипите.Односно,иновативноставо
библиотекитееповрзанасоследнивесегменти:
‒Откривањенанеисполнетитепотребинакорисникот,
‒Воведувањеновиуслугиилиповторнаупотребанатрадиционалнитеуслугиштодоведувадо
подоброкорисничкоискуство,
‒Креативнасоработкапомеѓубиблиотекитеилипомеѓубиблиотекитеидругитеинституции,
‒Истражувањанасочениконподобраиднинанабиблиотеките,
‒Применананови технологии заподобрувањеипроширувањенабиблиотечнитеуслуги за
задоволувањенапотребитенакорисникот,
‒Редефинирањенапроцеситештопоттикнуваатизнаоѓањеновииподобриначинизаправење
покориснизбиркииобјектинабиблиотеките.
Иновациитевобиблиотекитесенасочениконуправувањесознаењето,развојнановиконцептни
стратегии,организацискакултура,управувањесоорганизацискотопортфолио,управувањесопроекти
истепеннакомерцијализацијазавоведувањеновиидеи.Истотака,иновациитепретставуваатможност
заправилнопоставувањеконпроменливитепотребииприоритетиназаедницата,којштодоведувадо
високстепеннаконкурентностзабиблиотеките.
Осврт кон нови иновативни проекти
Библиотеката во своето редовно работење, покрај стручната обработка и позајмување
библиотечен материјал, го промовира и движното културно наследство преку други иновациски
проектинадејствувањеодкоигипоттикнуваатигиразвиваатинтелектуалнитевредностивозаедницата.
Конкретноеобјаснетовопонатамошниотделодовојстручентруд.
Иновациски проект ,,Јавните библиотеки ги решаваат потребите на заедницата“
Основната цел на овој иновациски проект е поттикнување на соработка и поврзување на
носителитенаполитикинанационално/локалнонивособиблиотечнатазаедница,какоипоттикнување
на јавнитебиблиотеки замеѓусебнасоработкаииновациисоперспективи заподдршкана еднаков
пристапдотехнологијатаиподдржувањенадоживотнотоучењеиактивнотограѓанскоопштество.
Како дел од овој иновациски проект е настанот ,,Отворена библиотека“, заради промоција
на библиотеките преку формирање единствена сцена на книги, автори, издавачи, преведувачи,
библиотекариикорисницикоигисподелуваатискустватаидаваатпрепоракизаизборначетиво,ја
потенцираатопштественатаодговорностконкнигатаибиблиотеките.Ворамкитенаовиеактивности
сеостварувапромоцијанаразличникнигиодголембројавтори,какоделодмаркетиншкиотпроцес.
Истотака,какоделодовојиновацискипроектеинастанотнаменетзамладатапопулација,
1Elves,R.2017.,,Innovationinlibraries“,Volumen1,Number4,ReportfromtheBusinessLibrariansAssociationannualconference,InformationSpecialist(Busi-
nessandLaw)KingstonUniversity
2https://eifl.info/resources/innovative-services-public-libraries-generating-implementing-sustaining,Пристапено:9.10.2020
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
77
атоаеработилницата,,1000зошто,1000затоа“,сокојсеостварувапромоцијаипопуларизацијана
книгата кај децата од предучилишна и училишна возраст преку различни активности.Како дел од
овојиновацискипроектсеорганизираатработилницикоиштосезаснованинаучењенизигракоешто
интегрирановклучувазбогатувањенадетскиотречник,читањезарадиистражувањеиселекцијана
корисниинформации,поттикнувањенаљубопитностазаприменанакниги,енциклопедииисовремени
изворинаинформацииуштеодранаучилишнавозраст,креативноизразувањеитворењеодобластана
литературатаиликовнатауметност.
Воовојиновацискипроектсевклучуваи,,Смартап‒Лабораторијазасоцијалнииновации“,
односнопроектзаразвојнасоцијалнииновациикојштоработинаповрзувањенаразличнитезасегнати
страни во еден екосистем којшто промовира и развива социјални иновации за градење општество
коештоеопштествено,економскииеколошкиодржливо.Целтанаовојиновацискипроектеградење
иновацискикапацитетиналуѓетоиобезбедувањеалаткипрекукоитиеќеможатактивнодаучествуваат
ворешавањетонаопштественитепредизвици.
Посебенсегментнаовааиновацискапрограмаепроектотнаречен,,Креативниумовикреираат
иднина“,односнопроектза помошнамладитеприизборотнастудиитеинивнаконкурентностна
пазаротнатруд.Односно, советницитена јавнитебиблиотекисоовојпроектимдаватможностна
иднитестудентизадобивањеправилнанасокаприостварувањенапазаротнатрудот.
Иновациски проект ,,Дигитални библиотеки“
Иновацискиотпроектнасоченкондигитализацијајапретставувадигиталнатабиблиотекакако
организирана колекција на информации, коишто им се додадени на различни електронски сервиси
икоиштосечуваатводигиталнаформакојаштоедостапнапрекумрежнатаповрзаност.Каковажен
елементзадигиталнатабиблиотекаеинформациитедасеорганизиранивоодреденсистем.
Иновацискиот проект наменет за дигиталните библиотека поставува голем број можности,
атоасе:подготовканазаедничкиелектронскикаталогнанационалнитебиблиотекиодЕвропашто
ќебидедостапенипребарливнаситејазициназемјитеучеснички;создавањеинтернет-порталисо
релевантни информации за националните библиотеки; создавање дигитална европска библиотека,
трезорнаевропскотокултурнонаследствоисоздавањепаневропскибиблиотеченвеб-сервис;портал
што нуди пристап до комбинирани извори: книги, списанија, магазини и мултимедијални извори.
Дигитализацијатагообезбедуваклучниотмеханизамзакористењенаединственотоевропсконаследство
изаподдржувањенакултурнатаразноликост,образованиеисоздавањесодржинскииндустрии.
Иновациски проект ,,Европеизација на библиотеките“
Денеска,особенозначаениновацискипроектзаразвојнабиблиотекитее,,Европеизацијатана
библиотеките“,штопретставуваделодкултурниотконтекствоРСМакедонија.Односнопрекуовој
проект,набиблиотекитеимседаваможностзаотворањенаевропскитеисветскитеперспективи,асо
тоаграѓанитедасечувствуваатприродноикреативновклученивозаедницата.Европеизацијатана
библиотекитедаваможностзаразвојнаголембројкултурнивредности,атоасе:
‒бранењенатемелнитечовековиправаидемократијата;
‒културанакреативнатаработа;
‒слободанабиблиотечнотоистражување,изразувањеидвижење;
‒вложувањевобиблиотечнитеистражувањаиразвојоткакостолбовинакултурнатаполитика;
‒библиотекариитворцикоиќејапроценуваатетичкатаодговорностикултуратакакоцентарна
развојнитеполитики;
‒афирмацијанаевропскиотидентитетвонеговатаразноликост;
‒осигурувањецелоснаслободанатворештвото;
‒афирмирањенабиблиотекитекакокултурнатадемократизација(пристапнаситеинасекојво
културата);
‒борбапротивповредатанаавторскитеправа;
‒јакнењенауметничкотообразование;
‒поддршказадигитализацијатакаконоваможност задифузијаисоздавањеновиформина
уметничкоизразувањеитн.
Со овој иновациски концепт, библиотеката како дел од културата нема да се темели на
претпоставени,затворени,илидругиидентитети,тукуќепретставувадинамизамнаразлики,коишто
3Ѓалевска,В.2009„Библиотекарство“,БиблиотекарскоздружениенаМакедонија,Скопје
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
78
сесекогашотворенизапреговарање.Главниприоритетинаовојиновацискипроектеподдршкана
европската мобилност на македонските автори, културни експерти и менаџери во библиотеката и
нивно присуство на европската културна сцена, унапредување на институционалната соработка со
сродниевропскиинституцииврзоснованаразменанапроекти,програмиилуѓе,какоифинансиска
идругаподдршканапроектизамеѓународнаирегионалнасоработка,вмрежувањеикопродукцијасо
целмакедонскатауметничкаикултурнасценадагизголемисвоитекапацитетизаработасоголеми
културниманифестацииинастани,абиблиотекитедадобијатпоголемаафирмацијаипризнаниена
европскиплан.
Еден од приоритетите на иновацискиот проект ,,Европеизација на библиотеката“ е
интерсекторската соработка и координација со другите библиотеки, органи и агенции на владино
иналокалнониво.Целтаедасеакумулирапоголемаподдршкаидасеовозможисоциоекономски
напредок, и тоа во следниве области: културното наследство, вклучувајќи го и индустриското
наследствоикултурниоттуризам,културнатаекономија,креативнитеиндустрии,културнатаедукација,
дигитализацијатаииздаваштвото.
Иновациски услуги во библиотеките
Библиотеката,какоинституција,есистемнамеѓусебноповрзаниимеѓусебнозависниелементи
штосекатегоризираат.Овиевклучуваатиздавањепечатенипубликации,електронскиикомуникациски
ресурси, веб-страници за библиотеки, социјални медиуми, списоци и брошури со информации за
достапниресурси,саемизакниги,врскидоразнисоцијалнигрупи,кампањизапромоцијаначитањето
итн.Задасеистражиовојсистем,целосносеанализирамаркетиншкиотпроцесинеговотоостварување
вобиблиотеките,којштосенасочуваконанализанаиновацискитеуслугивобиблиотеки.
Брзиот развој на ИТ во библиотеките е значајна можност за воведување, практикување и
развојнамногудруги,некласичнибиблиотечниуслуги.Иовде,истотака,бројотиквалитетотна
услугитезависиодзнаењето,креативноста,идеитеиподготвеностазаприфаќањеновиниодстрана
набиблиотечниотменаџмент,ноиодкапацитетитенабиблиотечниоткадар.Тоа,одсвојастрана,има
својодразиврздополнителнитеизворинасредстванабиблиотекатаиврзнејзинатаспособностза
самоодржување.
Какоосновенсегментнаиновациска услуга се категоризираат дигиталните аудиовизуелни
книгикоиштоседефинирааткакоелементнамаркетиншкитеиновации.Односно,аудиовизуелните
книгиседефинирааткакоиновативнапрактиканамаркетиншкиотпроцеснабиблиотеките,коишто
даваа можност за интеграција на дизајнот, консултантските услуги и проектите за управување со
информатичкататехнологија,восекојсегментнаобразованиетоисекојдневниотживот.Вокнигата
на инвентарот на аудиовизуелните добра се евидентираат податоци за аудиовизуелните дела и за
придружните материјали коишто поради својата вредност и содржина, имаат културно, научно,
историскоидругозначење.Секојзаписвокнигатанаинвентаротсодржиподатоцизааудиовизуелните
делаизапридружнитематеријалиштосесопственостнабиблиотекитеикоиштоимаатобврскатрајно
дагичуваатидагизаштитуваат.
Дигитализираниот материјал од колекцијата на библиотеките претставува јавно национално
богатство.Содигитализацијанакнигитесеовозможувапристапдоизданијаташтоодамнагинема
нитувокнижарниците,нитунабиблиотечнитеполици.Благодарениенадостапностанадигиталните
книгииостанатитематеријалиштоналуѓетопоранонеимбиледостапни,доаѓадомодеренразвој
на дигиталната човечка наука. Како заеднички мотив за дигитализација се наведува и заштитата.
Дигитализацијатаетрансфернасодржиниводигиталенформат,снимање,складирањеиобработкана
содржиникористејќидигиталникамери,скенериикомпјутери.Дигиталниотматеријалнееоштетен
сонеговатаупотреба,односноквалитетотнеисчезнуваинесенамалувасотекотнавремето.Но,во
споредбасохартијата,дигиталнитеформатиимаатпократокживотенвекинесе„читливизаочи“.
Истотака,одржувањетоемногускапо,анајголемаеценатанаработнатасила.
Значајнииновацискиуслугикоиштогинудатбиблиотекитесеуслугите во информативните
центри, каде што може да се најдат најразлични информации поврзани со општината (култура,
образование, настани, спорт, економија итн.), податоци поврзани со земјата, процесите за
евроинтеграција, Организацијата на Обединетите нации, други интернационални организации,
4Nicholson,Р.2017.,,InnovationinPublicLibraries:LearningfromInternationalLibraryPractice“,Volumen4,Number3(2),PublishedbyElsevierLtd,London
5Herematsh,S.2019.,,Technologicaltrendsinmodernlibraries“,Volumen4,Number63-5,IndianjLibrSciInfTechno
6Bubrich,N.2019.,,Izazovidigitalizacije:kreiranjadigitalnebibliotekeiočuvanjadigitalneGrađe“,Volumen1,Number5,ŠumarskifakultetSarajevo
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
79
информации за можностите за вработување итн. Со овие иновативни услуги, библиотеките
поставуваатможностизаобезбедувањепонатамошнаподдршказаразвојнаИТ-вештините,промоција
накористењетонаинформатичкататехнологијакаконајсоодветнаалатказаразменанаинформации,
забрзувањенадигитализацијатанакнижниотфонд,електронскопребарувањеипозајмувањекниги.
Промоцијанаконцептотнамултифункционаленграѓанскиинформативенцентаркаковаженстолбво
спроведувањетонадемократијатаналокалнониво,односнопопуларизацијанабиблиотекaтa.
Значајни во процесот на дигитализација се и услугите за дигитално учење/ е-библиотека.
Виртуелнитеуслугиилие-библиотекасеиновацииводенешнитеакадемскибиблиотеки.Овиеуслуги
вклучуваат користење е-ресурси за доставување услуги до корисниците. Исто така, овие услуги
вклучуваате-референцаиавтоматизацијанабиблиотеката.Е-учењетоеобезбеденовое-библиотеките
коишто, според Давидсон, се електронски библиотеки коишто обезбедуваат ресурси, вклучително
и специјализираниот персонал, за избор, структурирање, нудење интелектуален пристап, како и
толкување,дистрибуција,зачувувањенаинтегритетотиобезбедувањеупорностсотекотнавремето
назбиркинадигиталнидела,такаштотиеселесноиекономскидостапнизаупотребаоддефинирана
заедницаилизбирназаедници.
Иновации проследени со реорганизација на просторот
Добро дизајнираната библиотека нуди различни типови простори, од живописни, отворени
просторизасоработкадотивкиаглииприватниобластизастудии.Дасеимафлексибилностдасе
движитепомеѓуовиепросторикакоштоѝодговараназадачата,илирасположението,можедапомогне
вокреативниотпроцесиразвојотнаиновациите.
Библиотекатавосвоеторедовноработење,покрајнабавката,стручнатаобработкаипозајмување
библиотечен материјал, го промовира движното културно наследство преку изложби, предавања,
литературничитањаидругиформинадејствувањепрекукоиќејапоттикнуваиќејаразвиваљубовта
конубавиотпишан зборкајмладите,уштеоднајранавозраст.Овиефункциии задачиуспешносе
извршуваатдоколкусекатегоризираправилнореорганизаранпростор,вокојсевклученикласична
читалница, читалицна за периодика, електронска читалница опремена со дигитални терминали,
мултимедијално катче коештона корисниците имовозможува користењена постоечката опрема за
слушањемузика,гледањефилмовиикористењеаудиомултимедијалнипубликации.
Соиновацискиотсетстратегиизапланирањенапросторотштосеоднесуваатнаорганизациските
аспирации,вредности,јакистраниисогледуванислабостинабиблиотеките,седонесенизаклучоци
заодреденииновацискипромени,зарадивисокстепеннаефикасностиефективностнабиблиотеките.
Иновацискитепроменијавклучуваатреорганизацијатанапросторотвобиблиотеките,којаштодоведува
додобивањемултифункционаленпросторискористензасовременобиблиотечноработењеивонего
севклучени:
‒Просторзаинформативнопозајмноодделениезавозрасниидеца;
‒Просторзаизложбиидругикултурниманифестации;
‒Просторзадневенпечатипериодичнипубликации;
‒Одделзастранскалитература(англискокатче,франкофонскокатче);
‒Студентскачиталница;
‒Одделзапопуларизацијанакнигата;
‒Одделзавозраснииодделзадеца;
‒Магацинскипростор;
‒Просторзароднокраеноддел;
‒Одделзаприемитехничказаштитаирепрографијанакнижниотфонд;
‒Одделзастручнаобработканамонографскипубликации;
‒Одделзастручнаобработканапериодичниизданијаиматичнадејност;
‒Просторзаадминистративно-финансискиитехничкиработи.
Вонаредниотпериод,ворамкитенабиблиотечнитеиновациисепланираформирањеигротека,
секции за едукации на читателите (практично) преку работа во библиотеката, обновување на
литературниотклубнамладиписателиипритоа,овозможувањенабавканасоодветнаопремаитехнички
средства коишто ќе овозможат успешно остварување на овие активности, стручни усовршувања,
актуелниинформациивоврскасоновинаслови,културноиздигнувањеислично.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
80
Развој на креативни програми
Соогледнатоаштокреативностаииновативностасезначајнисуштинскикарактеристикина
човекот,библиотекатапрекуразниактивности,акциииработилницитребадасестремидасоздава
услови запоттикнувањеиновативенразвој. Иновативните активностивобиблиотеките, коишто се
важенсегментвовоспитно-образовниотпроцес, значителновлијаатиприпоттикнувањекреативна
настававоучилиштатаипридонесуваатзадалекупоквалитетнаиподобранастава.
Иновациските програми за поддршка на литературно творештво на млади автори се
остваруваат преку востановување посебни стимулативни мерки, создавање услови за издавање
литературнисписанијакоиштобибиленаменетизапретставувањенамладитеавтори.Поттикнувањеи
негувањеналитературатазадецаимлади,разгледувањенаможноститезавклучувањеналитературата
задецаимладивообразовниотпроцесводржаватакакозадолжителнаилипрепорачаналитература
сотемисоодветнинавозрастанадецатаинамладите,коиштогиследатосновнитеетички,моралнии
вредносникритериуминаедносовременоопштество.
Програма за информациска писменост, којаштоеособено значајна заониекоиштосакаат
да ги унапредат своите познавања и вештини во концептот на медиумската писменост, како и за
продуцирањемедиумскисодржинисокористењенасоцијалнитемедиуми.
Популарни се и програмите за различни возрасни групи, како што се фамилијарни
програми, програми за трето доба и за лицата со попреченост. Особено се значајни проектите
за лицата со попреченост, за глувите и лицата со оштетен слух и говор кадешто библиотекарите
осмислуваат различен дидактичкиматеријал какоДВД-приказни со звучен запис и знаковен јазик.
Залицата сооштетенвид сеизготвуваатбиблиотечнипрограмикоишто ги вклучуваат знаењата за
Брајовотописмоикористењеапаратиповрзанисооваапроблематика.
Денес, од големо значење е и развојот на програмите за младите генерации, особено
програмиинспирираниодпопуларниликовиодлитературата,лавиринти,изготвувањестрипови,разни
работилници,аособено„гејмификација“нанаставнитесодржини,кадештоученицитепопатнаигра
гидополнуваатзнаењаштогистекнуваатворедовнотошколување.
Новотоинформациско-комуникацисковременидонесувапросторзакреативноосмислување
наслободнотовремекоештонајдоброеспроведеновоактивностивот.н.просториизаработилници
(англ.makerspace),прекуработасо3Д-печатачи,роботика,виртуелниавантури,електронскичитачи
накнигиитн.Одмногубројнитеактивностинабиблиотекаритесеиздвојуваатиекопроектите,особено
познатикакохортикултурнибиблиотекикоиштогиповрзуваатсодржинитеодобластанаботаниката
илитературата,изготвувањеналокалнитехербариумиианимирањенадецатазанивнообјавувањеи
изготвувањемобилниапликации,асотоаучењепопатнаинтерактивенодноссобиблиотекарот.
Кративнипрограмизаподобрувањеназдравјетоназаедницата,сепроследенисоиновативна
употребанатехнологијатазарадидиректноповрзувањесоинформациизаздравјетоимедицинската
екпертиза.Библиотекатасоздавацентарзаистражувањенаинформациизаздравјето,компјутерската
оперма, ТВ, литературата за здравје, каде што членовите на јавноста имаат бесплатен пристап до
интернет,обукизакомпјутерскивештинииможатдаприсуствуваатнафилмовиипредавањаодобласта
наздравјето.Главенделнауслугатаевеб-страницата,,Здравје“кадештолуѓетоможатдапристапат
доинформациизаздравјето.Веб-страницатавклучувадоверливаинтерактивнауслугаипрашањаи
одговори,прекукоипациентитесеконсултираатсосвоитедоктори.
Програми со кои преку ИКТ-услугата на библиотеката им се помага на бездомници да
најдат работа. Библиотеките со овој проект обезбедуваат посебни компјутерски работилници, со
интернет-пристапипечатач,соцелдаобезбедатбездомницитедаимаатбесплатенпристапдоинтернет
бездатрошатдополнителнисредствазапревозихранаиможносттиедасечувствуваатпоудобно
акоучатвобиблиотекатавозасолништето.Прекуовојиновацискипроектистотакасесоздадаваи
библиотекавозасолништетосоперсоналодбездомниците.Обукатаебесплатнаиистотакаедостапна
вобиблиотеката.Курсевитеопфаќаатобуказаосновникомпјутерскивештини,е-пребарувањеибарање
работаиеповрзанасомотивација,советувањеипсихосоцијалнаподдршка.
7Adamson,M.2002.,,Planninglibraryspacestoencouragecollaboration“,Volumen90(4),Number37,Chicago,IL:UniversityofChicagoGraduateLibrarySchool
8https://www.wiley.com/network/librarians/library-impact/how-technology-is-changing-the-future-of-libraries,Пристапено:10.10.2020
9Katsirikou,A.1999.,,Theinnovationofeverydaylifeinlibraries“,Volumen4,Number5,TechnicalUniversityofCrete,Greece
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
81
Еденод значајнитеиновацискиикреативнипрограми се дигиталните книги за луѓето со
оштетен вид. За остварување на овој проект е потребно библиотеките да инсталираат студио за
снимање дигитални аудиокниги (DAISY). Преку овој иновациски проект, библиотеките им даваат
можностнаслепителуѓесооштетенвиддасниматаудиокниги,авонивсевклучуваатнајразлични
теми,какоштосе:историја,култура,училишнипредметиидомаќинскивештиникакоштосешиење,
масажа,столарство.
ИновативниотпроектМобилна библиотека,епрограмаинспириранасоцелдаимпомагана
фармеритедастекнатзнаењеодобластаназемјоделиетоиупотребатанаИКТ-вештини.Односно,проект
намобилнабиблиотеканатркала„инфобус“којаштогипосетуваселатаодруралнитерегионеднаш
неделноиселанитеможатдаизнајматкниги,списанијаидакористатинтернетвонего.Најголемиот
дел од земјоделците не знаат да користат компјутер, интернет и не знаат како да ги пребаруваат
информациитештосенудатнавеб-страницитеикоиштосемногукориснизанив.Библиотекатапреку
инфобусотразвивауслугизаподдршканаземјоделцитеигиповрзувасомногуинфомации.
Заклучок
Одпочетокотна21век,пасѐдоденес,библиотекитепродолжуваатдасеразвиваатида ги
приспособуваатсвоитеуслугисоцелданапредуваатвосветотнапостојанитепромени.Иновациите
сесметаатзапозитивнаикритичнасилавоуспехотнаорганизациите,абиблиотекитенесеисклучок.
Библиотекитегиконципираатиновациите,гледајќиможностдајаредефинираатсвојатаулогаиважност.
Основнатацелнаиновациитевобиблиотекитеепоттикнувањесоработкаиповрзувањенаносителите
наполитикинанационалноилокалнонивособиблиотечнатазаедница,какоипоттикнувањенајавните
библиотеки за меѓусебна соработка и иновации со перспективи за поддршка на еднаков пристап
до технологијатаиподдржувањенадоживотнотоучење.Односно,под „библиотечнииновации“ се
подразбира:вграденмоделнаактивности,производи,услуги;стекнувањекарактеристиканаапсолутна
илирелативнасвежина;одењеподалекуод„лекциите“натрадицијата,илиизлегувањеодковотна
стереотипите.
Библиотеката во своето редовно работење, покрај стручната обработка и позајмување
библиотечен материјал, го промовира и движното културно наследство преку други иновациски
проекти на дејствување преку кои се поттикнуваат и се развиваат интелектуалните вредности во
заедницата, нови иновативни проекти, креативни програми и реорганизација на просторот заради
можностзаповисокстепеннаконкурентноствоопштеството.
Користена литература
1.Attahir,I.2018.,,Innovativeandcreativeskillsforthe21stCenturylibrarian:benefitsandchallengesin
academiclibraries“,Volumen9,Number113,FederalCollegeofEducationKatsina
2.Herematsh,S.2019.,,Technologicaltrendsinmodernlibraries“,Volumen4,Number63-5,IndianjLibr
SciInfTechno
3.Elves,R.2017.,,Innovationinlibraries“,Volumen1,Number4,ReportfromtheBusinessLibrariansAs-
sociationannualconference,InformationSpecialist(BusinessandLaw)KingstonUniversity
4.Katsirikou,A.1999.,,Theinnovationofeverydaylifeinlibraries“,Volumen4,Number5,TechnicalUni-
versityofCrete,Greece
5.Bubrich,N.2019.,,Izazovidigitalizacije:kreiranjadigitalnebibliotekeiočuvanjadigitalneGrađe“,Volu-
men1,Number5,ŠumarskifakultetSarajevo
6.Nicholson,Р.2017.,,InnovationinPublicLibraries:LearningfromInternationalLibraryPractice“,Volu-
men4,Number3(2),PublishedbyElsevierLtd,London
7.Ochogwu,M.2008.,,Librariesasinnovativeorganizations:areviewofrelatedliterature“,Volumen33(4),
Number135,UniversityofLibraryScience,London
8.Adamson,M.2002. ,,Planning library spaces toencouragecollaboration“,Volumen90(4),Number37,
Chicago,IL:UniversityofChicagoGraduateLibrarySchool
9.Ѓалевска,В.2009„Библиотекарство“,БиблиотекарскоздружениенаМакедонија,Скопје
10.https://www.wiley.com/network/librarians/library-impact/how-technology-is-changing-the-future-of-li-
braries,Пристапено:10.10.2020
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
82
11.https://eifl.info/resources/innovative-services-public-libraries-generating-implementing-sustaining,
Пристапено:09.10.2020
Abstract
Inthemodernworld,itisinconceivableforasuccessfulfunctioningofscientificresearchprocesswithouta
fullysynchronizedandcomplementarydevelopmentofthemodernlibraryworkanddevelopmentofmodern
librariesaseternaltemplesofwisdomandknowledge.TherapiddevelopmentofITtechnologyinlibraries
isasolidopportunitytointroduceinnovativedevelopment.Thispaperintheresearchsegmentanalyzesin-
novationsthatareconsideredapositiveandcriticalforceinthesuccessoforganizations,andlibrariesareno
exception.Werefertotheanalysisofnewprojects,innovationservices,reorganizationofspaceaswellasthe
developmentofcreativeprogramsinlibraries.They,inturn,haveanimpactontheadditionaleffectivenessof
thelibraryanditsabilitytomaintainitself.
Keywords:libraries,innovations,projects,innovationservices,creativeprograms,spacereorganization
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
83
(стручентруд)
м-рТомиславКаранфиловски,вишбиблиотекар
НУБ„Св.КлиментОхридски“‒Скопје
КРЕИРАЊЕ ПРОГРАМИ ЗА РАЗВОЈ НА БИБЛИОТЕЧНИ ФОНДОВИ
Апстракт
Вотрудотсеобјаснувазоштоепотребнобиблиотекитедаимаатпрограмизаразвојнабиблиотечните
фондовиикакодагиконципираатимајќигопредвидмоделот„конспектус“(Conspectus).Овојмодел
евоупотребаповеќедеценииисѐуштенаоѓасвојаприменавобиблиотекитенизсветот.Трудотсе
стремидајаактуализирапроблематикатанаразвивање/градењефондовиизбиркиидапокажедекаова
поленаработаенеопходнодабидедоброорганизираносоцелбиблиотекитедаимаатфункционални
фондовикоиштоќеимбидатодинтереснакорисниците.
Клучни зборови:развивањебиблиотечнифондови,модел„конспектус“.
Развојотнабиблиотечнитефондовиееднаодсуштинскитеобластинабибиотечнотоработење.Под
библиотеченфондјаподразбирамецелатаграѓакојаштојапоседувабиблиотеката,додеказбирка(англ.
collection)есистематскиуреденабиблиотечнаграѓа(споредсодржинатаиливидотнаграѓата)којашто
седаванакористење.Тукатребадапојаснимеуштенеколкутерминикоиштосенајчестовооптеккога
станувазборзаразвивањетофондови/збирки.Терминотразвој/градењебиблиотечнифондови(англ.
collectiondevelopment)подразбира„системскоипланираноразвивањенапостоечкиотфондтемелено
напознавањенасилнитестранинафондотивизијазаидниотдосегнафондотспорединформациските
потреби и барањата на корисниците“ (Golubović, 2017: 9). Управувањето со фондот (англ.
collection management) „ги опфаќа сите процеси коишто вклучуваат управување, организирање,
програмазаразвојнафонд,какоинадзорнаднивнатаизведба“(Golubović,2017:9).Програма за
развој на фонд (англ.collectiondevelopmentpolicy)е„пишандокумент(јавнообјавен)вокој јасно
сеизразеницелитезаразвојнафондотодгледнаточканаинтереситенакорисниците,основачотна
библиотеката,какоинасамитевработени“(Golubović,2017:9).
Програмитезаразвојнабиблиотечнитефондовибитребалодабидатнезаобиколенделвопроцесот
на работење, доколку сакаме да развиеме соодветен фонд за потребите на заедницата којашто ја
опслужувабиблиотеката.ЕвансиСапонаро(Evans,Saponaro,2005:50),анализирајќигопроцесотна
носењеполитикизаразвојнафондовите,ќеистакнат:„Развојотнафондовитеепроцескојштотреба
даосигуридекабиблиотекатагизадоволуваинформацискитепотребинасвоитекорисницинавремено
инаекономиченначин,користејќигиинформацискитересурсиворамкитенаинституцијатаинадвор
однеа.Заефективноразвивањенафондовитетребадасесоздадепрограма(план/политика)сокоја
ќесепоправатслабоститенафондотиќесеподдржатнеговитесилнистрани.Програматазаразвој
е водич за оние чија работна задача е селекцијата на информациските ресурси.Вработените треба
дасеводатспоредпрограматакогаодлучувааткојапредметнаобластќе ја зголематинакојаќеѝ
обрататпосебновнимание.Воистовреме,програмататребадабидемеханизамзакомуникацијасо
корисничкатазаедница,какоисоонојкојгообезбедувафинансирањето“.
Споредиститеавтори,иманеколкупричинизоштотребадаиманапишандокумент/програма.Една
одпричинитеедасеобезбедидоследностворазвојотнафондотбезразликанакадровскитепромени
вобиблиотеката(новивработувања,заминувањанакадарвопензија).Другапричинаеобезбедување
балансвонабавкатанаразличнитиповиграѓа.Наместосубјективенприод,програмитенудатнасокиво
погледнавидотнаграѓаташтотребадасенабави,форматите,јазицитеитн.,штозначидекапрограмите
можедаслужатикакоеденвидприрачникпривршењетоселективнанабавка.Воситеовиепредности
напостоењетоваковдокумент,требадасеистакнедекаизготвувањетопрограмибараголемквантитет
наподатоци:„неопходноедасезнаатсилнитеислабитестранинафондот,заедницатанакојаѝслужи
фондотикакосеменуватаа,какоидасеимаувидворесурситекоиштоимседостапнинакорисниците
локално,какоиониеконкоиможедасепристапипрекумеѓубиблиотечнопозајмување“(Evans,Sap-
onaro2005:51).
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
84
Еванс и Сапонаро (2005: 53) наведуваат уште неколку значајни причини зошто треба да постојат
програми.Имено,сонивнотосоздавање:
‒сеобезбедуваинформацијазаобемотиголеминатанафондот;
‒сеинформиразаприоритетитевонабавката;
‒сепоттикнуваразмислувањевоодноснаорганизацискитеприоритетизафондот;
‒сеградиодреденстепеннапосветеноствоисполнувањетонаорганизацискитецели;
‒сепоставуваатстандардизавклучувањеиисклучување(библиотеченматеријал);
‒сенамалувавлијаниетонаселектороткакопоединецинеговаталичнапристрасност;
‒сеовозможуваобучувањеисеобезбедуваориентацискаалатказановиоткадар;
‒сеовозможувапостојаноствотекотнавреметобезразликанакадровскитепромени;
‒сеобезбедуваводичзакадаротзасправувањесопроблемите;
‒сенудипомошзапроценканафондот;
‒сепомагазарационализирањенабуџетот;
‒сеобезбедувадокументзаодносисојавноста;
‒сеобезбедуваатсредства/алаткизапроценканацелокупнитеостварувањанапрограматазаразвој
нафондот;
‒сеинформираатлицатанадвородбиблиотекатазацелтанаразвивањетонафондот.
Еден од поистакнатите и широко употребувани модели за подготовка на програми е моделот
„конспектус“(Conspectus).ОвојмоделеразвиенодстрананаРЛГ(ResearchLibraryGroup,RLG)во
1979годинаиоттогашеприфатенодголембројбиблиотекивосветот.Вотрудотќегоприкажемеовој
моделкојштоеприфатениодстрананаИФЛАврзчијаосновасесоздадении„Упатствазапрограма
заразвојнафондовисоприменанамоделот„конспектус“2011година“.
ИФЛАнаведуванеколкупричинизаобезбедувањенапишанапрограмазаразвојнафондовите:
селекцијата, планирањето, односите со јавноста, поширокиот контекст(IFLA,2001:1-2).Пишаниот
документ(програма)којштоќегоодредиразвојотнафондовитетребадагисодржиследнивеелементи:
вовед,општиизјави,наративниизјави,профилнаобластитевофондот,методизапроценканафондот,
показателизадлабочината/нивоатанафондот,јазичникодови.
Воведниот делнадокументоттребадагиистакнемисијатанабиблиотеката,целтанадокументот
ијавностанакојаѝенаменет.Требадабидатнакраткоопишанизаедницатаикорисниците,типовите
на програми коишто ги сервисира библиотеката, големината на фондот (вклучувајќи бројка на
монографскиипериодичнипубликации,електронскиресурси,застапенијазици),детализиранпреглед
набуџетотифинансискитесредствакоиштобиблиотекатапланирадагипотрошизаразличнитипови
информациски ресурси и формалните и неформалните договори коишто влијаат врз планираните
политикизаразвојнафондот.
Општите изјавитребадагинаведаткарактеристикитекоиштојаопределуваатнасокатавокоја
ќесеразвивафондот:фокуснанабавкатазатековнипотребиилиретроспективнанабавка,типовина
ресурсиштотребадасенабават,дасеодрединакоијазициќесекупуваатпубликации,дасеодредат
форматите(печатени,електронски),дасеодредатспецијалнитеизворинафинансирање,дасеодреди
план во однос на подарените публикации, посебни планови во однос на одржувањето на фондот
(систематскоотстранувањенанепотребнитересурсивофондотинеговазаштита).
Наративните изјавитребадагипосочатпосебнитеобластиилиформативофондоткоишто
претставуваатединствениматеријалиизакоисеприменуваатспецијалниупатства;требадабидеопишан
обемотназастапеност(вклучениилиисклученијазици,географскиобласти,застапенихронолошки
периодивопогледнаинтелектуалнатасодржина,датумнаиздавањеиспецифичнипериодикоишто
сеисклучени);областитетребадабидатопишаниспоредкласификацискаташеманабиблиотекатаи
дескрипторитенаобластите;дасенаведатслужбитеибиблиотекаритеселекторикоисеодговорни.
Профил на областите е делот од програмата којшто е заснован врз проценка на фондот и
претпоставуваповременоследењенасостојбитекоештоќегоодразинапредокотконпостигнувањето
нацелитеилиќебараревизијанацелитесоогледнапроменетитеоколности.Требадаседефинираат
силните и слабите страни нафондот. За оваа цел треба да се направи сумиран преглед нафондот
споредобластитеикласификацискитешемикористејќигомоделот„конспектус“.Првиотваковмодел
еразвиенодстрананаРЛГ(ResearchLibrariesGroup,RLG)иеусвоенодстрананадругиорганизации
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
85
какоштоеВЛН(WesternLibraryNetwork,WLN).Споредовојмоделтребадаседадатинформацииза
секојапосебнаобласт(24),категории(400)иобласниединици(4000).
Методи за проценка на фондот
‒Квантитативните методи треба да овозможат информации за обемот и користењето нафондот,
трошоцитеидругинумеричкиподатоци.
‒Квалитативните методисеобезбедуваатпрекупроценканафондотодстрананабиблиотекаритеи
другиекспертиододредениобласти,какоипроценкаодстрананакорисниците.
Показателите за длабочината / нивоата на фондотсенумеричкивредностикоиштосекористатзада
сеопишатактивноститенаразвивањетонафондотипостигнувањетонацелите.Требадабидатземени
предвидтриаспекти:моменталнотонивонафондот,набавнатаактивностицелитештотребадасе
постигнат.Овиепоказателисепретставенинаследниовначин:
0=надвородупотреба(англ.outofscope)
Библиотекатанеобезбедуваматеријализаовааобласт
1=минималноинформацискониво(англ.minimalinformationlevel)
Библиотекатаобезбедувалимитиранфондилиопштиматеријализаовааобласткоиштосекорисниза
општатапопулација.
2=основноинформацискониво(англ.basicinformationlevel)
Библиотекатаобезбедувалимитиранфондзаовааобласткојштоможедабидаткорисензастудентите
вопрвитегодиниодстудиите.
3=инструкциско(студискоилинаставно)ниво(англ.studyorinstructionalsupportlevel)
Библиотекатаобезбедувасистематизиранфондзаовааобласткојаштоимслужинастудентитевотекот
настудиите.
4=истражувачкониво(англ.researchlevel)
Библиотеката обезбедува фонд за оваа област којашто е погодна за студентите на магистерски и
докторскистудии.
5=сеопфатнониво(англ.comprehensivelevel)
Библиотекатаобезбедуваекстензивенфондсонајновиматеријали,сосериознадлабочина,намногу
јазици,воразличниформати.
Јазични кодови РЛГ
Е:Преовладуваатматеријалинаанглискијазик;речисииданемаматеријалинадругијазици;
F:Материјалитенастранскијазицисевклучениконматеријалитенаанглискијазик;
W:Широка(разновидна)селекцијанајазицизастапенавофондот;
Y:Материјалотепримарнонаеденстранскијазик.
Јазични кодови ВЛН
P:Преовладувапримарниотјазикнадржавата‒речисииданеманадругијазици;
S:Материјалитенастранскијазицисевклучениконпримарниотјазикнадржавата;
W:Широка(разновидна)селекцијанајазицизастапенавофондот;
X:Материјалотепретежнонајазиккојштоеразличенодпримарниотјазикнадржавата.
Временските рокови за спроведување и ревизија на планот се потребни за да се обезбеди
поголематочностиконтрола.
СпоредГолубовиќ(Golubović2017:22):„присоздавањетопрограмаи/илиполитиказаизградбаи/или
управувањесозбиркитеморадасеземепредвиддекаденешнитезбиркиопфаќаатчетиринивоа:
‒Информацискиизворикоиштогипоседуваодреденабиблиотека(локалназбирка);
‒Информацискиизворикоишто гипоседуванекојадругабиблиотека (достапнипрекууслугатана
меѓубиблиотечнопозајмувањеидоставанадокументи);
‒ Електронски документи набавени со купување или претплата (бази на податоци – национален
конзорциум);
‒Бесплатниелектронскидокументи“(Golubović,2017:22).
Програмитезаразвојназбиркитеифондовитеможедасенајдатнавеб-страницитенабиблиотеките.
1Станувазборзаследнивеобласти:земјоделство;антропологија;уметностиархитектура;биолошкинауки;бизнисиекономија;хемија;компјутерски
науки;образование;инженерствоитехнологија;географијаинауказаЗемјата;историјаипомошниисторискинауки;јазик,лингвистикаилитература;
право;библиотекарство;математика;медицина;музика;репродуктивни(изведбени)уметности;философијаирелигија;физичкообразованиеи
рекреација;физика;политичкинауки;психологија;социологија.
2ТукагинаведувамекодовитеспоредRLG(ResearchLibrariesGroup)иWLN(WesternLibraryNetwork).Секојабиблиотекаможедаимасвојашемана
кодови.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
86
Ваквиоттранспарентенпристапќепридонесезапоквалитетнакомуникацијасо јавноста,аособено
со корисниците кои ќе имаат можност да се запознаат со информациските капацитети на фондот.
КакопримерќегипосочимеБиблиотекатанаКонгресот(TheLibraryofCongress)иМеморијалната
библиотекаХауард-Тилтон(Howard-TiltonMemorialLibrary).
Слика1.TheLibraryofCongressБиблиотекатанаКонгресот:Програмизаразвојназбирките
Слика2.МеморијалнатабиблиотекаХауард-ТилтонHoward-TiltonMemorialLibrary:Програми
заразвојназбирките
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
87
Користена литература:
Golubović,Vesna.2017.Upravljanjeizvorimainformacijakrozsveučilišnezbirke.Zagreb:Filozofskifakultet
Evans,G.E.,Saponaro,M.Z.2005.DevelopingLibraryandinformationcentercollections.Westport,Lon-
don:LibrariesUnlimited
IFLA(2011)Guidelinesforacollectiondevelopmentpolicyusingtheconspectusmodel
https://www.ifla.org/files/assets/acquisition-collection-development/publications/gcdp-en.pdf
Abstract
Thepaperfocusesonwhylibrariesneedtohavecollectiondevelopmentprogramsandhowtoconceptualize
thembasedonConspectusmodel.Thismodelhasbeeninusefordecadesandisstillusedinlibrariesaround
theworld.Thepaperseekstoactualizetheissueofdevelopingcollectionsandtoshowthatthisfieldofwork
isnecessarytobewellorganizedinorderforlibrariestohavefunctionalcollectionsthatwillbeofinterestto
users.
Key words:collectiondevelopment,Conspectusmodel
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
88
(стручентруд)
м-рЖаклинаУгриноска,
вишбиблиотекар
Градскабиблиотека„БраќаМиладиновци“–Скопје
ПРОМЕНИ – ПРИМЕНИ – ПОВРЗИ: ИДНИ ПРЕДИЗВИЦИ ЗА БИБЛИОТЕКАРИТЕ
Апстракт
Библиотекитево21.вексепринуденидасетрансформираатодтрадиционалнивоаналогно-дигитални
библиотеки, со оглед на фактот дека интернетот го промени начинот на кој го продуцираме, го
дистрибуираме и го откриваме знаењето. Тоа е долготраен процес, но искуствата покажуваат дека
работатанабиблиотекитедоведувадоподобрафункционалност,поголемоиквалитетноучествона
корисницитекоисекогашсенезаобиколенделодприказнатазабиблиотеките.Но,какоштоеволуираат
општеството и технологијата, барањата на корисниците всушност стануваат сѐ посложениишто е
најважно,бараатделувањеведнаш.
Најверојатнотосценарионеенитуреволуција,нитуеволуција,тукукоеволуцијанаинформациската
технологија,корисничкитепотребииорганизација.Едноставноработитетребадагисогледамемалку
пошироко.Што значи тоа? ‒ усовршување на услугите, следење на развојот на технологијата, но
предсѐследењенабарањатаипотребитенакорисницитеслужејќисесонеограничениможностиза
комуникацијасопомошнаразнивидовиинтернет-услугикоиштоводенешновременисенарасполагање.
Или,пак,улогатанабиблиотекаритесѐповеќестануваулогана„информацискинавигатор“којштона
корисникотмуобезбедувавистинскаисигурнаинформација.Самонатојначин,набиблиотекитеи
намнабиблиотекаритениезагарантиранаиднинаиместоподсонцето.
Клучнизборови:предизвицивобиблиотеките,библиотекар,двигателинапромени
Вовед
Когастанувазборзабиблиотекарството,тоаподразбираизменанапарадигмата–одтрадиционален
пристапнасоченконматеријата,конпринципнацелоснапроменанапристапотвокористнакорисниците
набиблиотекарскитеуслуги.Таановапарадигмаинеетолкуноваакознаемедекасомасовниотразвој
наинформатиката,технологијатаипродукцијатанаинформации,ниекакобиблиотекарикоисмево
директенконтактсокорисниците,смеиќебидемепринуденидагиприспособимесвоитеуслугиида
сеприспособименановитеипосложенибарањаисекакодагиприфатимепринципитенаработење
коиштогиналожуватемпотоводенешновреме.Иакобиблиотекарствотодолговремесеобидувада
муодолеенавреметонамодернитетехнологии,какоеднаоднајстаритепрофесиинасветотикако
професијакојаштосѐуштеимаприматвоприбирањето,опишувањетоизачувувањетоназнаењето,
токму21.векнеоставапросторзатаквонештоитукабескомпромисносенаметнуваатбарањатана
модернитепазари.
Моменталната ситуација во секојдневната практика изгледа вака: хиперпродукција на информации
со различна содржина, значење и квалитет, нивна достапност иможност за неограниченоширење
насекаде и секому и преовладување на интернетот којшто е многу повеќе прифатлив за новите
генерацииоданалогнитеизворинаинформации.Понатаму,корисници,особеномладатапопулација
коиштозажалнемаатсентиментален,традиционаленодносконбиблиотекитезаштосакаатнајразлични
видовиинформации,итоаведнашидаможатбрзоиедноставнодагиобработат,додекасоразвојот
наинформациската технологија, е овозможенамиграција на податоцитеи содржинатана различни
електронскимедиумикоиштосѐповеќеѝгоодземаатприматотнакнигатакакофизичкиобјект.Имајќи
гопредвиднаведенотосепоставуваследновопрашање:Коисеиднитепредизвицинабиблиотекарите,
штотреба,аштонавистинаработатзадаимодговоратнаситевременскибарањавокоиегзистираат?
Соочување со современите предизвици во библиотеките
Не толку далеку книгите ги сметавме за порти на универзумот и секој кој посакал да помине низ
тиепортиморапрвиндаодивобиблиотека.Библиотекитегособираатзнаењето,гоуредуваатиго
овозможуваат негово користење.Денес, во времето на „Гугл“, „Википедија“ имилиони дигитални
книгиисписанија,нисечинидекацелокупнотознаењенаовојсветниенадофат,надланка:зада
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
89
пристапимедонегодоволнисенеколкуклика.Имајќигопредвидова,многуминасепрашуваатдали
воопшто библиотеките се повеќе потребни?Или библиотеките и библиотекарите наскоро ќе бидат
минато,токмукакоицелатанизауслугиизанимањекоиштозасекогашќегиизбришедигитализацијата?
Расправатазаоваимногусличнипрашањаевополнек,ајаобележуваатразличнимислења:одкраен
песимизамдоголементузијазамиоптимизам.
Едноставниодговоринемаинеможедаима,тоаејасно,нотенденцијатаипредизвицитекоиштоги
носат актуелните текови се бројни, сложении разновидни дурии дел противречни.Моменталната
ренесансанабиблиотекитемногумина јаобјаснуваатсотоаштотиепретставуваатнекомерцијални
места,односноместакадештоодвременавремесеисклучувамеодглобализираниотивмреженсвет
.Додеказанекоибиблиотекитесезасолниште,надругиимсенудиединственаможностзаучествово
јавниотикултуренсветилисодругизборовибиблиотекитеимседостапнинасите.Такаебаремво
теоријата.
Функциите на библиотеките се врзани за прашањето на пристап на развој на услугите, односно
дали пристапот ќе биде стратешки, концентриран на клучните и јасно препознаени потреби на
корисницитеизаедницата,илиќебидеслучаен,привидноразновиденисоголемризикниеднауслуга
данебидепонуденанасоодветениконзистентенначин.Сега,повеќеодкогабило,основнатаработа
вобиблиотекитетребадасеприспособиконновотовремеидасеодредатновистратегиизадаги
распределимересурситеиуслугите.Морадабидемесвеснизановитепотребинакорисницитеисекако
приспособувањеконнив.
Всушност,основнотомислењевоовојтекстнеетолкувомоетоперсоналновидување,колкуштосе
огледавообјективностадекатрадиционалнатамисијанабиблиотекитеезагрозенаиреалнозадаги
следиметрендовите,требапостојаносамитесебесидагипоставимепрашањата:
‒Каквипогодностизакорисницитетребадасесоздадатвонареднитепет,десет,петнаесетгодини?
‒Каквинови способностимора даимамеилида стекнеме за даможеме тиепогодностидаим ги
понудименакорисниците?
‒Какоќеготрансформирамекорисничкиотинтерфејсвонареднитенеколкугодини?
Повеќенеможеданиодговаратрадиционалнатаинтерпретацијанаонаодштосесостоибиблиотеката.
Онаштомудавапосебнатежинанатрудотсепредизвицитекоиштопроизлегуваатодпотребатаза
преиспитувањеи пресоздавањена системите за комуникација, коиштопридонесуваат за создавање
поцелоснаслика,кадеќеможатбиблиотекитедајапрезематактивнатаулогавозаедничкотообликување
наиднината.
Вистинаедекаволуменотикомплексностанаинформацискитересурсиипристапитесевопостојан
растизатоабиблиотекитетребаподготвеноданастапувааткакопосредниципомеѓукорисникотисѐ
поголематаплиманапотребизазнаењеиинформации.КакоштозабележуваМ.Елис,којнепоаѓа
само од една неодредена позиција, туку од еден одреденфундус, од една поставена вистина, дека
библиотекитесечестовосостојбаначистилиште–имаатлуѓеималкупари–порадиштонесево
можност да ги воведат технолошките трендови брзо како останатите. Затоа тој истакнува дека „...
библиотекитесесодржинскибогати,норесурсносиромашниинституции“,имајќигипредвидпред
сѐ инфраструктурните, а често и кадровските ограничувања, па во отворањето на содржината кон
корисницитесеподразбираприликазауспешнопоставувањенабиблиотекатавоопкружувањето.
Библиотекитеможедагопроменатвашиотживот–мојотвеќесекако.Тиеможедагоподобратживотот
налуѓетовозаедницата,тиесеризницинаинформации,толкуважнизаподобарживотнасекојчовек.
Интернетотевиртуелнасветскабиблиотекаитојефантастичнаработаизаеднособиблиотеките,тие
сестратешкиресурсзаодржливразвојиразвојнасветскиплан,поинакукажанобезнивнеможеме
да го впериме погледот во иднината . Затоа ние библиотекарите мора на своите корисници да им
пружиметочнаинформацијаивистинскисознанијазатоаштосеслучува.Вистинскитеинформации
исознанија,секако,јаправатсекојаличностподобра,способнаподобродасеориентираиаковеќене
дававистинскиодговори,тогашдапоставувавистинскипрашања.
1Податоципреземениодвеб-страницадостапнанаадресата:https://www.artscouncil.org.uk/sites/default/files/download-file/Envisioning_the_library_of_the_
future_phases_1_and_2_full_report.pdf
2Податоципреземениодвеб-страницадостапнанаадресата:https://www.adelaide.edu.au/library/system/files/docs/Library_of_the_Future_Report_Final.pdf
3Maksimović,Tradicijaipromjeneubibliotekarstvo,34.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
90
Дали библиотеката ја сочинуваат библиотекарите?
Староиклучнопрашање,аодговороте–ДА.Честмотивнабиблиотекаритее„чуварнакнигитеи
знаењето“којштогоубедуваглавниотјунакдасевпуштивоавантуракојаштоќемугопромениживотот.
Денессѐможедасеспакувавоформанакнигабезразликадалиевопечатенилидигиталенформат.
Какоштоепознато,предхартијата сепишувалонапапирус, којштоденесЕгипќаните гопакуваат
во дигиталнаформа.Еден од најважните цели на денешните библиотекари е добро управување со
модернататехнологија,информациите,асотоаисокнигитекоиштоденесзабрзаносеконвертираат
воелектронскиформат
Активистичките димензии на професијата, иако ретко обработувана тема меѓу библиотекарите во
дијалогсокорисниците,нереткоостануваатвосенканатрендовскитенасочувањанапрофесијата.
Задасеобезбедиодреденонивонауслуги,однасбиблиотекаритесеочекувадапоседувамеодредени
компетенциикакоштосеинформатичкаивеб-писменост.
Штозначидасебидебиблиотекар?
‒Катализатор;
‒Класификатор;
‒Библиограф;
‒Е-трагач;
‒Личносткојаодговаранапрашања;
‒Личносткојапланираиразвивафонд;
‒Личностнакојакорисницитенаидуваатприпрватасредбасокнигата;
‒Личносткојауправувасобиблиотеката;
‒Личносткојаводимаркетингнабиблиотеката.
Моетоискуствовелидекабиблиотекитесестудениитребадагинаправимепотопли.Принципотна
затоплувањесеогледувавотрисегменти:
‒Интерактивенпристапикористењенаситеоблицинаинформации;
‒Просторпомерканакорисниците;
‒Односнабиблиотекаротикорисникот.
Заодносотнабиблиотекаротикорисникотсобиблиотекатаважноедасезабележидекакорисникот
енеопходензадабидебиблиотекатаживорганизамилипоинакуискажано,средбатанакорисникот
собиблиотекатаеостварувањенанеговитепотребизакомуникацијанизвреметоипросторот.Тука
каководичсмениебиблиотекарите.Корисникотнесмеедабидепрепуштенсамнасебе–тукание
библиотекаритесмеактивен,неутраленикреативенфилтернизлавинатанаинформации.Библиотекарот
морадобродаплива,односноданурнеидајаизвлечеинформацијатанаместокорисникот.
Каковторо,корисникотнеесамобројначленскакартакојсезадолжуваисераздолжува,тукуличност
во чиипотреби треба да се проникне.Како? – одговорот е преку разговор (онашто тој конкретно
бара,онаштобиможелодагоинтересираспореднеговиотпрофилилидамукористиианализана
потребитенапоединечниоткорисник(изработканапрофилнакорисникот)).Секоепоставенопрашање
еновпредизвикзабиблиотекаротиликакоштобиреколД.Каули:„Информацискатаслужбаенизана
критичниситуациикоиштосепојавувааткоганекојќепосаканештодаосознае“.Решениетозависиод:
‒Заинтересираностаиподготвеностанабиблиотекаротзасоочувањесокритичнатаситуација;
‒Способноста,инвентивностаиистрајностанабиблиотекарот;
‒Индивидуалниотсистемнабиблиотекарот.
Восовременотоопкружувањестручнотоусовршувањенабиблиотекаротенеопходнозадаможедасе
следатпостојаните,силниибрзипроменивоодноснаразвојотнаинформацискатаикомуникациска
технологијаикорисничкитеочекувања,ноинајновитесознанијазапрофесијата,односнопривлекувањето
новикорисници.Освежувањенапостоечкитеистекнувањеновизнаења,вештинииискустваможеда
сеостваратсоприсуствонаразновидни(физичкииливиртуелни)програмиосмисленивоконтекстна
доживотноучење,следењенастручнаталитература,вмрежувањеиразменанаискуствасоколегите,
какоипосетанастручнисобири.
4Податоципреземениодсписаниедостапнонаадресата:http://kdr.hr/wp-content/uploads/2017/01/Casopis-KDR-2017.pdf
5Податоципреземениодвеб-страницадостапнанаадресата:https://www.lib.cam.ac.uk/files/ul_grand_vision_condensed_version_v5.pdf
6Податоципреземениодвеб-страницадостапнанаадресата:https://core.ac.uk/download/pdf/11883273.pdf
7Smith,“PublicLibraryQuarterly”,241
8Податоципреземениодвеб-страницадостапнанаадресата:https://www.lib.berkeley.edu/sites/default/files/files/UCBLibraryStrategicPlan.pdf
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
91
Сетотоасеразличнинаведениактивностинаучењекоиштосепојавуваатвотекотнакариерата,а
сокоисеодржуваатисеусовршуваатстручнотознаењеивештини,специфични,еднаквоважнии
меѓусебно надополнети. Одредени автори на пример ја истакнуваат важноста на вмрежувањето и
учествотонасобири,тврдејќидекаучествотонабиблиотекаритенаконференции„подмладува“,ада
сепоминевреметосодругиентузијастичкиекспертиинспирира.
Други, пак, ја издвојуваат важноста на следењето на резултатите од спроведените истражувања за
професионалниотразвојзоштосотоаможедасеунапредисопственотопрофесионалнознаењеида
сеобезбединивнауспешнапримена.Затоа,КристинаБоргмансоеденпосебенвизионерскитонво
својатакнига„ОдГутенберговиотизумдоглобалнотоинформацископоврзување“елоквентнобележи:
„Сѐповеќеактивностиќесеодвиваателектронски,штоќедоведедотоакомуникацијатаочивочида
бидеценетаповеќеодкогабилопретходно“.
Чувари на традицијата и двигатели на промените
Ипокрајсѐ,задачитенабиблиотекитеибиблиотекаритевомеѓувременесенамалени,тукусебројнии
разновидни.Бидејќиденессѐможедасенабавинаинтернет,секадеивосекоевреме,библиотекитене
можатповеќедагооправдаатсвоетопостоењесамосотоаштоќеобезбедатпристапдоинформации.
Тука,сеновитепредизвици.Сегаеважноисотекотнавреметоќебидеуштеповажно–корисниците
дасеоспособатзауспешносоочувањесовистинскиотнапливнаинформации,абиблиотекитесекако
предодредени за тааулога,подусловдарасполагаат содоволноматеријални средстваи соодветна
опремаидагидефинираатсвоитефункциивосогласностсоовојновпредизвик,атоаеработасо
корисниците.
„Најважниселуѓето,анебиблиотекарскитеединици“,имаистакнатоРебекаСмитОлдрич,експерт
забиблиотекарствовоСоединетитеАмериканскиДржави.Тоатребадасеподразбира,ноодредени
библиотекари сѐ уште се немаат навикнато да размислуваат на таков начин. Скептиците сигурно
ќе се запрашаат дали бројните промени и предизвиците со кои се соочуваат библиотеките и ние
библиотекаритенакрајотќепредизвикаатизагубанасаматасуштина–помеѓуостанатотоифокусот
накнигите .Имајќигипредвидбрзитепроменинаоколноститеиопкружувањето,неелеснодасе
развијатпросторни,медиумскиипедагошкистратегии,апритоаданесезанемарионаштосекогашја
сочинувалосуштинатазауспехнасекојабиблиотека.
Библиотеките го чуваат знаењето и културното наследство, тие секако се образовна институција и
местозаопштественаинтеракција,истовременоконкретенпросторивозвишенаидеја.Тиесекогаш
билеидоденесостаналемногуодтоаистовремено.Библиотекитевосекојмоментсеподготвенида
понудатнекоеизненадување,каковокнигата„Идејазабиблиотекаинејзинаиднина“кадештоМајкл
Кнохеистакнувакакокорисницитевобиблиотекитенаидуваатнатемиисодржиникоиштосвесноне
гибарале,токмузатоаштобиблиотекитесеразликуваатод„алгоритамотзапребарувањеие-врски“.
Заклучок
Денес библиотеките се многу поважни, токму затоа што светот се менува и нашето знаење
експоненцијалнорасте.Тиеможедапридонесатзаопштественакохезијаиспособностдагинајдат
одговоритенановитепредизвици.Затоаможедакажемедекабиблиотекитевеќенепостојат,сегатреба
дагиизмислиме!Оддругастрана,тиеновоизмисленибиблиотекиверојатнобиизгледалепоинакуод
ониекоиденешнатагенерацијанабиблиотекаригииманаследеноодсвоитепретходници.Какотреба
дасепромениентериеротиархитектуратанабиблиотеките,такаштоцентаротнавниманиетоповеќе
данемадабидебиблиотекарскиотматеријал,тукукорисниците?Икојаулогавоиднинаќејаиграат
библиотекарите?Сетотоасесамопрашања.
Кога сѐ ќе се собере и ќе се одземе, останува сликата на библиотеката како јавно добро и
библиотекарството како професија зафатена со промени.Нема едноставни одговори на прашањата
како може библиотеките може да ги задоволат идните очекувања. Нивната иднина зависи од тоа
колкунасекојабиблиотекаќеѝпојдеодракадагиизвршувамоменталнитеактивности,истовремено
дефинирајќијасвојатановаулогаиподготвувајќисезанив,ноиодтоаколкавозначењееподготвена
9Borgman,OdGutenbergovaizumadoglobalnogainformacijskogpovezivanja:pristupinformacijiuumreženomsvjetu,17
10CrawfordandGorman,Futurelibraries:dreams,madnessandreality,25
11Податоципреземениодвеб-страницадостапнанаадресата:https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED572830.pdf
12Податоципреземениодвеб-страницадостапнанаадресата:https://www.utas.edu.au/data/assets/pdf_file/0007/619801/University-Library-Future-Vision-8-
October-2015.pdf
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
92
заедницатадаимдаденабиблиотеките.
Користена литература
Borgman,C.I.(2002).OdGutenbergovaizumadoglobalnogainformacijskogpovezivanja:pristupinformaci-
jiuumreženomsvjetu.Zadar:GradskaknjižnicaZadar.
Crawford,W.andGorman,M.(1995).Futurelibraries:dreams,madnessandreality.Chicago:AmericanLi-
braryAssociation.
Maksimović,M.(2016).Tradicijaipromjeneubibliotekarstvo.IstočnoSarajevo:Matičnabiblioteka.
Брофи,П. (2005). Библиотеке у двадесет првом веку: нове услуге за информационо доба. Београд:
Клио.
Smith,Mark.“TopTenChallengesFacingPublicLibraries”.PublicLibraryQuarterlyVol.38.No.3(2019):
241-247
Core.ac.uk.Modernizationoflibraryservicesusinginformationtechnology:Gapbetweenpossibilitiesand
practices2017.UnitedKingdom:Core.ac.uk.
https://core.ac.uk/download/pdf/11883273.pdf[Пристапенона05октомври2020].
Lib.berkeley.edu.StrategicPlan2017-2021:Ourvisionforthefuture.UniversityofCalifornia.Lib.berkeley.
edu.
https://www.lib.berkeley.edu/sites/default/files/files/UCBLibraryStrategicPlan.pdf
[Пристапенона10октомври2020].
Files.eric.ed.gov.CreatingtheFuture:A2020VisionandPlanforLibraryServiceinNewYorkState.Univer-
sityoftheStateofNewYork.Files.eric.ed.gov.
https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED572830.pdf[Пристапенона5октомври2020].
Utas.edu.au.LibraryFutureVisionfor2025.UniversityofTasmania.Utas.edu.au.
https://www.utas.edu.au/data/assets/pdf_file/0007/619801/University-Library-Future-Vision-8-Octo-
ber-2015.pdf[Пристапенона25октомври2020].
Lib.cam.ac.uk.AVisionfortheFutureofCambridgeUniversityLibraries2019.CambridgeUniversityLi-
braries.Lib.cam.ac.uk.
https://www.lib.cam.ac.uk/files/ul_grand_vision_condensed_version_v5.pdf
[Пристапенона5октомври2020].
Adelaide.edu.au.LibraryoftheFuture:ReportFinal2015.UniversityofAdelaide.Adelaide.edu.au.
https://www.adelaide.edu.au/library/system/files/docs/Library_of_the_Future_Report_Final.pdf
[Пристапенона13октомври2020].
Artscouncil.org.uk.Envisioningthelibraryofthefuturephases1and2fullreport.England.Artscouncil.org.
uk.
https://www.artscouncil.org.uk/sites/default/files/download-file/Envisioning_the_library_of_the_future_
phases_1_and_2_full_report.pdf
[Пристапенона27септември2020].
Knjižničarsko Društvo Rijeka. Knjižničar-ka: Časopis Knjižničarskog društvo Rijeka 2017. Rijeka: Kn-
jižničarskoDruštvoRijeka.
http://kdr.hr/wp-content/uploads/2017/01/Casopis-KDR-2017.pdf[Пристапенона17септември2020].
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
93
Abstract
Librariesinthe21stcenturyarebeingforcedtotransformfromtraditionaltoanalogue-digitallibraries,giv-
enthefactthattheInternethaschangedthewayweproduce,distributeanddiscoverknowledge.Itisalong
process,butexperienceshowsthattheworkoflibrariesresultsinbetterfunctionality,greaterandbetteruser
participationwhichisalwaysanindispensablepartof thestoryof libraries,butassocietyandtechnology
evolve,userrequirementsareactuallymorecomplex,andwhatmostimportantly,theyrequirepromptaction.
Themostlikelyscenarioisneitherrevolutionnorevolution,butco-evolutionofinformationtechnology,user
needsandorganization.Wejustneedtolookatthingsalittlewider.Whatdoesthatmean?-Improvingthe
services,monitoringthedevelopmentoftechnology,butaboveallmonitoringtherequirementsandneedsof
usersusingunlimitedpossibilitiesforcommunicationwiththehelpofvarioustypesofInternetservicesthat
areavailabletoustodayortheroleoflibrariansismorebecomestheroleof"informationnavigator"thaten-
surestheusertogetrealandreliableinformation.Onlyinthatway,librariesanduslibrariansareguaranteed
afutureandaplaceunderthesun.
Keywords:librarychallenges,librarian,changemakers
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
94
(стручентруд)
БилјанаАџиовска-Панџарова,библиотекар
ЈУГрадскабиблиотека„БраќаМиладиновци“–Скопје
ВИЗИЈА ЗА БИБЛИОТЕКА НА ИДНИНАТА
Апстракт
Намената на овој труд е краток приказ на една визија за библиотеката на иднината, со
огледна тоадекабиблиотекатапретставува еденваженипрепознатливсистемна секојакултураи
цивилизација,нераскинливдел,итоаодсекојдневнитепотребиисекаковобликнаобразование,до
врнонаучноостварување.Штоповеќегикористиме,повеќесепотребниинезаменливи.Библиотеките
се назаобиколен фактор за развој и напредок на секое општество, секоја средина. Таа парадигма
општество‒ библиотека вредине самона глобаленплан, тукуинапонискитеопштественинивоа
и средини, заедницииинституции, кадештопостоипотреба заново знаењеиинформации.А тоа
практичнозначинасекаде.
Факт едекабиблиотекитевоцелост јаменуваат својатаформа:од тврдинана знаењетопостепено
прераснуваат во океан на информации. Библиотеките и библиотекарството се соочуваат со многу
проблеми врзани за новата технологија. Секако, сите тие проблеми имаат низа решенија, но не
постои едно конечноицелокупнорешение за ситепроблеми.Аутре?Сѐпоголема е превластана
информацискататехнологијакојаштоепроцес,анепредметкакокнигата.Воноватаинформациска
глаксија,предвиденеконтинуитетнауслугитеивоедноможедасесложиме,атоаедекасветотбрзо
семенуваинашетознаењеекспонецијалнорастеизатоабиблиотекитесемногуважни.Тиеможеда
придонесатзаопштественакохезијаизголемувањенакапацитетотнаопштествотозаданајдеодговори
нановитепредизвици.
Иднинатанабиблиотекатаподразбиракорисницитедакористатидаочекуваатдаимбидатдостапни
библиотечни извори во сите облици. За да преживее библиотеката и да стане значаен културно-
образовницентарнаедносовременовреме,морадаовозможикоегзистенцијанатрадиционалнитеи
електронскитеизворинаинформации.
Клучни зборови:улогатанабиблиотеката,новмодел,покренувањепромени
Вовед
Денес,воератанадигиталнатареволуција,вомногудефиницииитеориизабилиотекитеречиси
непостоиподобратеоријакојаштосуштински јаотсликуваулогатаи значењетонабиблиотекатаи
функцијатанабиблиотекаритеодонаакојајаимаатпретставеноавторитеКрафордиГорманвосвојата
книга„Иднитебиблиотеките,сон,лудостилистварност“:
‒Библиотекитегипочитуваатситеоблицивокоисепојавуваисепренесувазнаењето;
‒Користаттехнологијаинтелигентно,задасеподобратуслугите;
‒Гозаштитуваатправотонаслободенпристапдознаење;
‒Гопочитуваатминатото,јакреираатиднината.
Последнитегодинисеактуелнирасправитезаиднинатанабиблиотеките.Иакосѐуштенесе
дефинираниосновнитепоимизаиднатаелектронскабиблиотека,авеќемногусветскинационални
библиотекисетргнативонеизвеснаизградбанасвоидигиталнизбирки.Секако,соогледнатаквиот
развој на дигитални библиотеки, се поставува прашањето за опстанокот на традиционалните
библиотеки.
Некои теоретичари веруваат дека библиотеките ќе исчезнат какофизичкипростори, дека ќе
бидат заменети со виртуелни дигитални библиотеки на кои пристапот ќе биде овозможен 24 часа
дневнопопатнаелектронскамрежа.Другагрупатеоретичари,пак,сметаатдекабиблиотекитекакви
штоседенесќеопстанатидекацелататаановатехнологијаесамоеднаскалаворазвојоткојашто
послеќебидезаменетасонекојадругановатехнологија.
Третата група теоретичари сметаат дека библиотеките како физички простори ќе опстојат,
нодекаенеминовноиитнопотребнодасевклучатвопроцесотнатрансформацијапредизвикансо
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
95
ненадејниотразвојнановитетехнологиииинформацискимагистрали.
„Јас верувам во библиотеките. Верувам во трајната мисија на библиотеката. Верувам дека
библиотекитеибиблиотекарствотоимаатиднина.Тааиднинатребадабидеприфатенасореалноста,
ноисосмелоста.Овиеверувањапроизлегуваатодпрактичнатаработа,ноиодразгледувањенаидејата
занапредок“.
Вопронаоѓањетоместовоинформацискиотсветиднинатанабиблиотекатавомногунештаможеда
помогневомерењенауспешноста,какоинаменаџментотнаквалитет–процесисокоипостепено
се запознава библиотекарството. Со совладувањето на технологијата, библиотеката е подготвена
запосредувањепомеѓуинформацијатаикорисникот,штопотенцијалноѝнудицентралноместово
иднината. Тоаместо треба да го заслужи, а библиотекарите се тие коимора да се приспособат на
новитетехнологиииусловикоиштопреднивгипоставуваатситепредизвицина21.век.Подготовката
заиднинаееденодимперативитенаеднасовременабиблиотека.
Библиотеката денес
Денес кога информациите се достапни електронски, се наметнува прашањето каква треба
да бидеулогатанабиблиотеката? Библиотеките сенаоѓаатпред еденкомплексенпредизвикда се
приспособатнановитеоколности,предсѐнаголемитеопштественипроменииновататехнологија
којашто влијае на начинотна консумирањена културните производии креирање според вкусот на
публикатакојашточестоибрзосеменува.Даседржичекорсовреметоденесепрашањенаопстанок
Даимсеодговоринабарањатанакорисницитеесекакоодговорностнасекојабиблиотекаштонее
лесназадача.Вотојконтекст,далекуодстереотипнитевидувањазабиблиотекатакакопасивенчувар
накнигите,тааиграактивнаулоганазаговарачнаедноопштествозаснованоназнаењеистожерна
културните,информативнииедукативнисодржини.
Едноодмногутепрашањакоипривлекуваатособеновнимание,когастанувазборзавлијанието
надигитализацијата,сеоднесуванаиднинатанабиблиотеката,особенона јавните .Задабидатво
состојбадагиисполнатситеопштественипотребиочигледноедекабиблиотекитеморадасепроменат:
одинституцијанасоченаконкнигитеинивночување,домодерна,дигиталнаинституцијакојаштоим
епосветенанакорисниците.
Споредистражувањетонаправенозаовојтруд,можедакажам:„Да,библиотекитеимаатсвоја
улогавосовременотоопштествоитиевеќесевопроцесотнанејзиноостварување.Јавнитебиблиотеки
билемеѓупрвитеинституциикоиштововеленајмодернатехнологијаиновипроцесинаработакон
корисниците за да создадат нови дигитални услуги. Исто така, се и првите коишто развиле нови
форматизасредбаналуѓеиинтеракцијавосопствениотфизичкипростор.Значи,библиотекитеимаат
заземенопроактивенставконопштественитепредизвици“.
Денесбиблиотекитеимнудатбројниуслугииактивностинасвоитекорисници.Потенцијалотна
библиотекатаеголемитиетребадабидатнезаменливкултурениинформацискицентар.Информатичката
технологија во повеќето библиотеки станува незаменлива, како поврзано со активностите коишто
се однесуваатна библиотекарскотоработење, такаиповрзано со услугите коиштоим се даваатна
корисниците.
Предностанаинформацискататехнологијасеизразувапрекупоголемадостапностибрзпроток
наинформации.Прекумернотокористењедигиталнисодржиникаковизијанасекојабиблиотекаод
еднастранаупатувананачинотнакојсевоспоставуваатсоцијалнитеконтакти,паоттукадигитална
библиотека‒да,носамокакоделодинформацискитересурсииуслугикоиштоимгинудинасвоите
корисници.
Нов модел на библиотека
Новмоделнабиблиотеканезначисамопрактиченинструментзадефинирањенаприоритетите,
тукусредствокоештоќениовозможиотворенумконможноститекоиштобиблиотекитевоиднина
мора да бидатподготвенидаим гипонудатна корисниците во смислана доживување, откривање,
учествувањеисоздавање .Самоќеодбележамдекаованеесамомоделзаанализа,тукусодржии
визијазабиблиотекататанаиднинатакојаштосесостоиодчетирипростори:просторзаинспирирање,
просторзаучење,просторзаинтеракцијаипросторзаизразувањенапубликата(слика1.1).
1Dorner,Campbell-Meier,&Seto,Makingsenseofthefutureoflibraries,321.
2Katanović,Knjižniceudigitalnomokruženju,34.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
96
Нестанувазборзафизичкипростори,тукузатоаштосеможедасеодигракаконафизички
терен,такаиводигиталниотпросторнаинтернет.Ќесесогласамдекаоднаведенитечетрипростори
воваквиотмоделсамопросторотзаизразувањенапубликатаенов.Јавнатабиблиотекасекогашимала
врскасоинспирацијата,учењетоиинтеракцијатаналуѓето,нопоимањетонапросторотвокојлуѓето
можедаучествуваат,дасеангажираатидаизведаткултурнисодржиниереалтивноново.
Слика1.1.Новмоделнабиблиотека
Овој нов тренд е во согласност со иновациите коишто воцентаротна вниманието гиимаат
поставенокорисницитеинивнотоучествовопрограмите.Примерзаовасеспецијалнитепростори
(англ.hackerspaces,makerspaces),односнозаедничкипросторизаработаидружење,коиштовеќесе
заживеанивомногуамериканскибиблиотеки(видислика1.2).
Библиотекарската услуга насочена кон корисникот
Најголемапроменакојаштоевоведенасоразвојотначитателскатапубликавоработатанасекоја
библиотекаиуслугитекоиштогинудиепоместувањенафокусотодпроизводотнакорисникот.Развојот
начитателскапубликанудиновпристапнапромовирањенанајважниотпроизводнабиблиотеката,
такаштосепридржуванаосновниотпринципнарекламнатаимаркетиншкатаиндустрија„Продајја
идејатазапроизводот,анесамопроизводот“.Ваквиотпристапориентиранконкорисницитеимнуди
визијазаонаштоќегодоживеатдодекачитааткнига:какоќесечуствуваат,надштоќесезамислати
зоштотребадапосветатнеколкучаса.
Промовирањеначитањетокакокреативнаактивностгопотврдувастатусотнакорисникоткако
најголемауметничкапублика,ајапромовораиулогатанабиблиотеката.Сотоаиниекакобиблиотекари
добиваменова,активнаулога.Искуствотонакорисникотевнатрешно,личноиединствено–какое
можнотоадабидезабележанонафотографија?МногубиблиотекивоВеликаБританијаправатизложба
нафотографиинасвоитечитателикакодржаткнигикоиштоодлучиледагипозајмат.Тоаеодличен
начиндасепокажекојсѐјакористибиблиотеката–луѓеодразличнавозраст,надворешенпрофили
начиннаживот.Вонајдобарслучај,серушатстереотипите,алуѓетосепоттикнатидаразмислуваат
кој,шточита.Соовасепренесувазначајнапораказатоакакогиценибиблиотекатасвоитекорисници
воситуацијакадештореалносеочекуванафотографијатадасенајдеавторнаделото.
Покренување промени
Сесметадекакнигатајаотвораврататаконсветотикојпосакалдапоминенизтааврата,неможеда
јазаобиколибиблиотеката.Воедноможедасесложиме,атоаедекасветотбрзосеменуваинашетознаење
експонецијалнорасте,пазатоабиблиотекитесемногуважни.Тиеможедапридонесатзаопштествена
кохезијаизголемувањенакапацитетотнаопштествотозаданајдеодговоринановитепредизвици.
Слика1.2.Заедничкипросторизаработаидружење(makerspaces0
3Mars,Zarroug,iMedak,Javnaknjižnica(esej),7.
4StateLibraryNewSouthWales,TheBookendsScenarios:AlternativeFuturesforthePublicLibraryNetworkinNSWin2030,11.
5Maksimović,Tradicijaipromjeneubibliotekarstvo,12.
6Брофи,Библиотекеудвадесетпрвомвеку:новеуслугезаинформационодоба,9.
7Burke,Thefutureroleoflibrariansinthevirtuallibraryenvironment,31.
8Freemen,ThelibraryasPlace:ChangesinLearningPatterns,Collections,TechnologyandUse,1-2.
9John,DesigningLibrariesin21stcentury:LessonsfortheUK,33.
10LinkConnectingCommonwealthlibrarians,Librariansofthefuture,1.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
97
Затоаможеслободнодасекажедекааконемабиблиотеки,требадагиизмислиме.Меѓутоа,задаги
измислимесега,тиеверојатнобиизгледалепоинакуодониеместакоиштоденешнитегенерациина
библиотекаригинаследилеодсвоитепретходници.
Какотребадасепромениорганизацијата,архитектуратаидизајнотнабиблиотекатазаданеим
бидевоцентаротнавниманиетокнижевниотфонд,тукукорисниците?Каковтребадабиденивниот
современпридонеснадемократскатапартиципацијаимедиумскаписменотвовременасѐпоголема
нееднаквост, дигитална манипулација? Што може да направат библиотеките за да ги привлечат
слабообразованитедемографскигрупи?Икакваулогаќеимаатбиблиотекаритевоиднина?Сенижат
прашања.Когасѐќесесобереиќесеодземе,седобивасликазабиблиотекатакакојавнодоброво
процесотнапромена.
Немаедноставниодговори,нитутаенрецепткакоможебиблиотекитедагозадоволатсетоона
штосеочекуваодниввоиднина.Сепак,нивнатаиднинаќезависиколкусекојабиблиотекаќеуспееда
гиизвршуваактуелнитезадачи,истовременодефинирајќијановатаулогаиподготвувајќисезанеа.Од
другастрана,иднинатанабиблиотекатазависииодтоаколкувредитаазанас,какоизаопштеството.
И покрај сето кажано, барањата коишто се поставуваат пред библиотеките вомеѓувреме не
сенамалени,додеканивнитеактивностисепоопсежнииразновидни.Соогледнатоадекаденессѐ
едостапнонаинтернетодсекоеместоивосекоевреме,библиотекитевеќенеможедагооправдаат
своетопостоењеисклучивосодавањеинформации.Затоабиблиотекитетребадајапроменатсликата
засебе.Наместотрадиционалнатафункција,новиотфокусеработасокорисниците.„Вобиблиотеката
севажнилуѓето,анекнигите“,велиамериканскиотекспертзабиблиотекиРебекаСмитАлдрич.
Заклучок
Какоќеизгледабиблиотекатазадваесетилитриесетгодини,идаливоопштоќерасполагасо
физичкипростор?Извесноедекабиблиотекатаќеостанецентарназнаењеиинформации,самошто
воиднинапечатенитекнигивобиблиотекитеполекаќегизаменателектронскичитачииелектронски
книги.Еднаодулогитена јавнитебиблиотекиво21. век е дабидатносителинадигитализацијата
на културното наследство, со што по електронски пат, ќе биде достапно за сите. Употребата на
нова технологија секако игра важна улога и во повторното осмислување нафизичкиот простор на
библиотеката.ОсмислувањетоКреирањенановиначининакоикорисницитеќепристапатдознаење
претставуваефикасенодговорнапредизвицитесокоивоиднинаќесесоочимевоиднина.Ќезаклучам
декаединствениотначиндаодимевочекорсовреметоедадонесемеодлуказапроменатоакогаво
онојмоменткогаќебидемезадоволниодфункционирањетонабиблиотеката,дадонесемеодлуказа
промена.
Користена литература
Dorner,D.,Campbell-Meier,J.,&Seto, I. (2017).Makingsenseof thefutureof libraries. IFLAJournal ,
43(4),321-334.
JovanovićArsić,I.(2014).Planetačitalac.Pančevo:GradskabibliotekaPančevoiUdruženjeKulturis.
Katanović,A.(2015).Knjižniceudigitalnomokruženju.Rijeka:FilozofskiFakultet.
Maksimović,M.(2016).Tradicijaipromjeneubibliotekarstvo.IstočnoSarajevo:Matičnabiblioteka.
Брофи,П. (2005). Библиотеке у двадесет првом веку: нове услуге за информационо доба. Београд:
Клио.
Bolt,N.(2010).LibrariesfromNowOn:ImaginingtheFutureofLibrariesALASummitontheFutureof
Libraries–ReporttoALAMembership.ПреземеноДекември2020од
http://www.ala.org/tools/sites/ala.org.tools/files/content/LibraryoftheFuture/LibrariesFromNowOn_ALA-
SummitOnTheFutureofLibraries_FinalReport.pdf
Burke,L.(2013).Thefutureroleoflibrariansinthevirtuallibraryenvironment.ПреземеноДекември2020
одhttps://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00049670.2002.1075597531
Freemen,T.G.(2005).ThelibraryasPlace:ChangesinLearningPatterns,Collections,TechnologyandUse.
ПреземеноДекември2020одhttps://www.clir.org/wp-content/uploads/sites/6/pub129.pdf
11Sullivan,PublicLibraryFacilitiesfortheFuture,5.
12Hrvatskaudrugaškolskihknjižničara,Školskeknjižnice:ključzaprošlost,sadašnjostibudućnost,4.
13UniversityoftheStateofNewYork,CreatingtheFuture:A2020VisionandPlanforLibraryServiceinNewYorkState,4.
14JovanovićArsić,Planetačitalac,7,12,18.
15Bolt,LibrariesfromNowOn:ImaginingtheFutureofLibrariesALASummitontheFutureofLibraries–ReporttoALAMembership,1,3,5.
16WisconsinDepartment,PlanningfortheLibrary’sFuture,1-2.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
98
Hrvatskaudruga školskihknjižničara (2012).Školskeknjižnice:ključzaprošlost, sadašnjost ibudućnost.
ПреземеноДекември2020од
http://www.husk.hr/wordpress/wp-content/uploads/2013/01/Brosura_Kljuc-za_Zagreb_2012.pdf
John,G.(2016).DesigningLibrariesin21stcentury:LessonsfortheUK.ПреземеноДекември2020од
http://designinglibraries.org.uk/index.asp?PageID=1369
LinkConnectingCommonwealthlibrarians(2012).Librariansofthefuture.ПреземеноДекември2020од
https://core.ac.uk/download/pdf/4899648.pdf
Mars,M.,Zarroug,M., iMedak,T.(2015).Javnaknjižnica(esej).ПреземеноДекември2020одhttps://
monoskop.org/images/e/ef/Medak_Mars_WHW_eds_Public_Library_Javna_knjiznica.pdf
StateLibraryNewSouthWales(2009).TheBookendsScenarios:AlternativeFuturesforthePublicLibrary
NetworkinNSWin2030.ПреземноДекември2020одhttps://www.sl.nsw.gov.au/sites/default/files/book-
ends_scenarios.pdf
Sullivan,M.(2016).PublicLibraryFacilitiesfortheFuture.ПреземеноДекември2020од
https://www.margaretsullivanllc.com/wp-content/uploads/2019/06/MSS-Public-Library-Facili-
ties-for-the-Future.pdf
UniversityoftheStateofNewYork(2014).CreatingtheFuture:A2020VisionandPlanforLibraryService
inNewYorkState.ПреземеноДекември2020одhttps://files.eric.ed.gov/fulltext/ED572830.pdf
WisconsinDepartment(2016).PlanningfortheLibrary’sFuture.ПреземеноДекември2020од
https://dpi.wi.gov/sites/default/files/imce/pld/pdf/TE11.pdf
Abstract
Thepurposeofthispaperisabriefoverviewofavisionforthelibraryofthefuture,giventhatthe
libraryisanimportantandrecognizablesystemofeverycultureandcivilization,aninseparablepartofevery-
dayneedsandanyformofeducation,totopscientificachievement..Themoreweusethem,themorethey
areneededandirreplaceable.Librariesareabypassfactorforthedevelopmentandprogressofeverysociety,
everyenvironment.Thissociety-libraryparadigmisvalidnotonlyglobally,butalsoatlowersociallevelsand
environments,communitiesandinstitutions,wherethereisaneedfornewknowledgeandinformation.And
thatmeanspracticallyeverywhere.
Thefactisthatlibrariesarecompletelychangingtheirform:fromafortressofknowledgetheyare
graduallygrowingintoanoceanofinformation.Librariesandlibrarianshipsfacemanyproblemsrelatedto
newtechnology.Ofcourse,alltheseproblemshaveaseriesofsolutions,butthereisnoone-size-fits-allsolu-
tiontoallproblems.Andtomorrow?Thedominanceofinformationtechnology,whichisaprocessandnot
asubjectlikeabook,isgrowing.Inthenewinformationglaze,continuityofservicesisforeseenandwecan
agreeononethingandthatisthattheworldischangingrapidlyandourknowledgeisgrowingexponentially,
andthatiswhylibrariesareveryimportant.Theycancontributetosocialcohesionandincreasesociety'sca-
pacitytofindanswerstonewchallenges.
Thefutureofthelibrarymeansthatuserswilluseandexpectlibraryresourcestobeavailabletotheminall
forms.Inorderforthelibrarytosurviveandbecomeanimportantculturalandeducationalcenterofamodern
time,itmustenablethecoexistenceoftraditionalandelectronicsourcesofinformation.
Keywords: theroleofthelibrary,anewmodel,initiatingchange
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
99
ЕленаСтанкоска
НУбиблиотека
„ГригорПрличев“–Охрид
ПОЧЕТОЦИТЕ И ВПЕЧАТОЦИТЕ ОД ВОВЕДУВАЊЕТО НА КОБИСС ВО ОХРИДСКАТА
БИБЛИОТЕКА ГРИГОР ПРЛИЧЕВ
Апстракт
Денес,воусловинамасовнокористењенаинтернетоткакосредствоиалатка заопштењеи
работамеѓулуѓето,сејавувапотребаоддигитализацијаивобиблиотеките.Корисницитенауслугиво
библиотекитеимаатнајразличнапотребаодуслугитенабиблиотеките,патакапрекуавтоматизираното
работењенаКОБИСС,тиевосекоевремеимаатможностдавидатсошторасполагаеднабиблиотека,да
пребаруваатпубликации,даимаатевиденцијазапрочитанитекниги,зарокотзавраќањенапозајмените
книги,можностзарезервацијаисл.
Сотоабиблиотекитеодподзаборавенистануваатповторноактуелницентринапросветата,науката,
знаењето,читањето,учењето,штосе,пак,столбовитеначовековотооформување,отсекогаш,паисега.
Клучни зборови:библиотека,библиотечниуслуги,КОБИСС,публикации,зајмување,корисницина
услуги.
Вовед
Денес, во услови на целосна компјутеризација имаме пристап речиси до сите посакувани
книги, преводи на книги, видеоматеријали и сл. Охридската библиотека во март 2020 година го
воведеКОБИСС(Кооперативенелектронскибиблиографскисистемисервиси).КОБИССпретставува
организациски модел на поврзување на библиотеките во национален библиотечно-информациски
систем. ВоКОБИССчленуваатповеќебиблиотекиодМакедонија,ноиодБалканот,какоСрбија,
Словенија,ЦрнаГора,Бугарија,Албанија,БоснаиХерцеговина.
Споредподатоците,воКОБИССчленуваат77библиотеки.
Во Охридската библиотека, со примената на платформата КОБИСС ги запознавме пред сѐ
нашите редовни, но и идни корисници на услуги со новиот начин на работа за зајмување книги,
условите,рокотзавраќањенапозајмениотпримерокисл.Сопополнувањеизјававокојагипишува
ситеусловизазајмувањеграѓа,корисницитестануваатчленовивоБиблиотеката.
Позачленувањетонатиекоиоставилеелектронскапошта,нанеаимстигнуваинформација
преку која се известени дека станале членови на Библиотеката. Понатаму, преку сервисот „Мојот
КОБИСС“,читателитеможатдаимаатпристапдоБиблиотеката,можатдабараатодреденвидграѓапо
нивнажелба,имаатможностзарезервацијанасаканаталитература,дагопродолжатрокотзазајмената
граѓаитн.Тиеможатдапозајматмаксимум3(три)примерокакниги,дагизадржаткајсебенајмногу
до10(десет)работнидена,априземањетонакнигитесеплаќаамортизацијазаниввоизносод5(пет)
денарипопримерок.
За рокот за враќање на позајмената граѓа, читателите ги информираме усно, но на тие кои
оставилеелектронскапошта,системотавтоматскиимиспраќапораки,прекукоигиизвестувазарокот
завраќањенапозајмениотматеријал,имиспраќаопоменизанеплатенипобарувањаисл.
Иматаквичитателинакоииспраќањетопоракипрекукоисеинформиранизарокотзавраќање
набиблиотечниотматеријалилизанеплатенитепобарувањаимдоаѓааткакоеденвидпотсетник,но
имаитаквинакоинеимседопаѓамногуиспраќањетое-пораки.
Сепак,спореддосегашнотоистражувањесепокажалодеканапоголемиотпроцентчитателине
импречиинформирањетопрекуелектронскапошта.
Предности на КОБИСС
Вопогледнавраќањетонапозајмениотматеријалморадасезаклучидекапозајменитекнигиво
поголемпроцентодслучаитесевраќаатнавреме.
Тоанебешеслучајпретходнокогамногукнигиостанауваакајчитателите,односнотиенегивратиле
порадиразнипричини:јазагубилекнигата,некојимјаукралнаплажа,илиедноставнонеимегрижа.
СотоаБиблиотекатаеоштетенаиевоминусзаодреденбројкниги.
1https://www.cobiss.net/mk/platforma-cobiss.htm
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
100
Штетата е уште поголема ако станува збор за книга којашто е во еден примерок, барана
белетристика,лектирноизданиеитн.
Слабости на КОБИСС
Оддосегашнотоискуствоможедаседонесезаклучокдекакакоеднаодслабоститенамрежата
КОБИССеплаќањетоамортизација за секојпримерокпоединечно,којштокајнасизнесува5 (пет)
денари.Имено,имачитателикоинесакаатдаплататприсекоезајмувањеилиприповторнотозајмување
наистатаграѓа,бидејќи,например,неуспеаледајапрочитаат,илистанувазборзастручналитература
којаштокорисницитесакаатдајазадржаткајсебеподолговремебездаплататповторнаамортизација.
Следнаслабостпретставуваограничениотрокзавраќањенапозајмениотпримерок.Бидејќи
постоирокзавраќањенапозајменатаграѓаод10(десет)работнидена,накорисницитеимстигнува
електронскаинформацијапрекукојасеизвестенидекапозајменатакнигатребадајаврататвоодреден
рок.
СлабостпостоиикајпребарувањетонаграѓатавоКОБИСС.Имено,системотбарамногуточно
ипрецизнонапишаниподатоцизаавторотнабаранотоделоилинаслов.
КонкретенпримерпостоикајписателкатачиеимевооригиналнатаформаеDianeChamberlain.
ВопреводоткајнаспонекогашстоиДајенЧемберлен,апонекогашДајенЧемберлејн,односноима
разликазаеднабуква.Когасакамедапребарамекоикнигигиимамениевонашатабиблиотекаодоваа
писателканеизлегуваатсите,зарадигрешкатавоеднабуква.
Личносметамдекатоапонекогашпретставувасериознаслабоствопребарувањетонамрежата
КОБИСС,односнозарадисамоеднабукваможедаседонесепогрешензаклучок.
Заспоредба,кајпребарувачот„Гугл“,доколкуимамененамернагрешкатојнидаварезултати
одпоширокопсег,акајКОБИССможедазначиидекајанемамеграѓатасамозарадигрешкавоедна
буква.
Кајслабоститеможедаговметнемеиподатокотдеканемаисторијанапрочитаникниги.Кога
одреденчленќејавратиграѓатапонатаканепостоиподатокзабројотикнигитекоиистиотгипрочитал.
Можности на КОБИСС
Какоможностможедасевметнепоказателотзаконкретнаграѓа,штоподразбираевиденцијаза
секојакнигадалиикајкојкорисникеиздаденаспореднејзиниотинвентаренброј,знаејќипритоадека
секојакнигаимасвојт.н.„матичен“,односносвојинвентаренброј.Сотоаеолеснетаирезервацијата
напосакуванатакнига.
Вослучаикоганекојсакадапребарувасошторасполагаеднабиблиотека,иливослучаикога
матичната библиотека ја нема бараната публикација, постои можност преку едноставен пристап
секојпоединецналесенначиндапребарувакојабиблиотекајаимасаканатаграѓавоземјаваипреку
библиотечнаразменадастигнедопосакуванатапубликација.Тукасеразбираимизлегувамевопресрет
начитателитесекогашпрекубиблиотечнатаразмена.
Пребарувањето е исклучително лесно; потребно е да се избере посакуваната библиотека за
пребарување,потоасепишуваавторотдоколкуниепознат,панасловотнаделотоистотакадоколку
ниепознат,клучнизборовиисл.
Вослучајкоганегознаеметочниотнасловнаделото,можедасепребаруваспоредписателот;
значивополетокајавторгопишувамеавторот,аполетонасловгооставамепразно,аконениепознато.
Пребарувањетоќенигипокажеситеделанаавторот,вклучувајќигоибројотнапримероци.Овасе
однесуваинаслучаитекоганегознаемеилинесмесигурнизаавторотнаделото;полетоавторго
оставамепразно,авополетонасловгопишуваменасловотнаделото.Пребарувањетоќенипокажекој
еавторотнабаранотоделоивоколкупримероциетоавобаранатабиблиотека.
Опасности на КОБИСС
Постои опасност од губење членови во библиотеката. Опасноста се состои претежно од
ограничениотрокзавраќањенапозајменатаграѓа.
Нанекоичитателинеимедоволенрокотод10(десет)работниденазадајапрочитаатпозајмената
книга,памораатдајазајматповторно,штоподразбираплаќањеповторнаамортизација,иливокраен
случајсеоткажуваатодчленствотовобиблиотеката.
Истотака,постојатслучаикогапостоиопасносткорисницитедасеоткажатодчленствотово
библиотекатазарадивисокиотизноснапаричнисредствакојштотребадагоплататзарадиненавремено
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
101
враќањенапозајмениотбиблиотеченматеријал,односнозадоцнини.
Обичнокајповозраснатачитателскапопулацијакојаштонемаелектронскапошта,сеслучувада
задоцнатсовраќањенапозајмениотматеријал,атоаподразбираплаќањезадоцнина,којаштосистемот
автоматскијапресметува,акајнасизнесувапетденаринаденпопримерок.
ПрекуСВОТ-анализа табеларносеприкажанипредностите, слабостите,можноститекакои
опасноститеодавтоматизиранотопозајмувањепрекуКОБИСС:
СВОТ-анализатаеалатказапланирањеисекористизапроценканапредностите,слабостите,
можноститеиопасностите.
Сликабр.1.ТабеларенприказнаСВОТ-анализа
2SWOT:S–strengths‘предности’;W–weaknesses‘слабости’;O–opportunities‘можности’;T–threats‘опасности’.
3http://www.pretpriemac.com/swot-analiza-4-cekori/
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
102
Обично,СВОТ-анализатасекористивомаркетингот,кадештоодвнатрешнитеинадворешните
чинителизависибизнисот,новоовојслучајќејаискористимезадагивоочимепредностите,слабостите,
можноститеиопасноститесокоисесоочувамеприсекојдневнотоработењевомрежатаКОБИСС.
Целтаедасеотстранатситеслабостииопасности.
Сликабр.2.ГрафичкиприказнаСВОТ-анализа
Заклучок
ОддосегашнитеискустваможедасезаклучидекаавтоматизиранотозајмувањепрекуКОБИСС
воНационалнатаустановабиблиотека„ГригорПрличев“–Охридфункционирадобро,сосекојдневно
зачленување на нови читатели, секојдневно зајмување публикации во одделот за деца и возрасни,
продолжувањенарокотзавраќањенапозајмениотматеријалисличноипокрајздравственатакризасо
ковид-19.
Онавоштосејавувапроблемепросторот,односнонемањетодоволнопросторзасместување
наситекниги,весници,списанијанаполицицитеитоаштоБиблиотекатаеодзатворентип.Тоазначи
декачитателотнемаслободенпристапдокнигитенаполица,тукуморабиблиотекаротдамугидонесе
баранитепубликации.
На полиците, пак, публикациите се сместени според УДК – универзалната децимална
класификацијаиспоредпрезиметонаавторот.
Тука,серазбира,емногуваженодносотмеѓубиблиотекаротичитателот,неговотопознавање
накнижевностите,писателитеинивнитедела.Призатворентипнабиблиотека,јасносегледаулогата
на библиотекарот како професија, кој има задача да ги задоволи потребите, барањата, желбите и
интереситеначитателот,којсѐуштенеможесамдапребаруванаполица,дагозадржикакочитатели
дагопривлечеповторнодадојде.
Користена литература:
1.https://www.cobiss.net/mk/platforma-cobiss.htm
2.http://www.pretpriemac.com/swot-analiza-4-cekori/
3.https://www.mindtools.com/pages/article/newTMC_05.htm
Abstract
Today,inconditionsofmassuseoftheInternetasameansandtoolforcommunicationandworkbetween
people,thereisaneedfordigitalizationinlibraries.Usersoflibraryserviceshaveadifferentneedforlibrary
services,sothroughtheautomatedCOBISSoperation,theyhavetheopportunityatanytimetoseewhata
libraryhas,tosearchforpublications,haverecordsofbooksread,thedeadlineforreturnofborrowedbooks,
possibilityforreservation,etc.So,thelibrariesoftheforgottenbecomeagainrelevantcentersofeducation,
science,knowledge,reading,learning,whicharethepillarsthatserveasasolidfoundationintheconstruction
andshapingofman,alwaysandnow.
Key words:Library,libraryservices,COBISS,publications,borrowing,serviceusers.
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
103
м-рСлавицаПетровиќТодорова
ПОУ„Иднина“–Скопје
БИБЛИОТЕКАТА КАКО ДЕЛ ОД ИНКЛУЗИВНАТА
СРЕДИНА ВО ОСНОВНИТЕ УЧИЛИШТА
Апстракт
Училишната библиотека е значаен сегмент во воспитно-образовниотпроцес во училиштата,
како место за библиотечно-информациски, воспитно-образовни и културни активности со цел кај
учениците да се развиваатнавики за читањеи користењена услугитена библиотеката.Основното
образованиевонашатадржаваеинституционално,кадровскиисодржинскиорганизиранотака,штоја
поддржуваинклузијатанаситедецаворедовнитеосновниучилишта.
Поимот инклузијавосвојатасуштинасодржипроцеснаменување,односнопромениитоае
бескраенпроцеснасоздавањепроменизаподобрувањенанаставатаинавклученостанаситеученици
вонаставнитеактивности.Целтанаовојтрудедададеприказнапотребитенабиблиотекитевоуслови
наосновноучилиштесоресурсенцентар.
Променитевоначинотнаработатанабиблиотекитетребадасепромовираативосамотоучилиштеи
волокалнатасрединазадасепривлечатпотенцијалноновикорисницинанејзинитеуслуги.Промените
ипромовирањетонаработатанабиблиотекатаќепридонесатзаподигнувањенанивотонаработана
училиштетовосогласностсоновитетенденциивообразованието.
Клучнизборови:инклузија,библиотека,основноучилиште,промотивниактивности.
Вовед
Поимотинклузијавосвојатасуштинасодржипроцеснаменување,односнопромени,итоа
е бескраен процес на создавање промени за подобрување на наставата и на вклученоста на сите
ученици во наставните активности. Честопати овој поим се поистоветува со поимотинтеграција,
па затоа е неопходно да се направи дистинкција меѓу нив. Додека интеграцијата е само физичко
преместување на учениците во амбиент на редовно училиште, инклузијата вклучува создавање
услови во физичката средина во училиштето за активно вклучувањенаучениците сопречкиво
развојот.Инклузијатаепостмодеренконцептсомрежнаструктура,соиндивидуализиранпристапи
идентификацијанапотребитенапоединецот.Развојотнаинклузивенприодконнаставатаиучењето
сетемелинапочитувањенаразликите.Тоавклучувадлабокипроменивоактивноститевоучилниците,
канцеларијата,училишнитебиблиотеки,игралиштата,какоивоодноситесородителите/старателите.
СпоредЗаконотзаосновнообразованиеод2020година:„инклузивнотообразованиевклучува
промени и прилагодувања на наставната содржина, пристапот, структурите и стратегиите, за
ученицитесопопреченост,созаедничкавизијаиубедувањедекадржаватаимаобврскадаобезбеди
образованиезаситедеца“.ВорамкитенаЗаконотзаосновнообразованиееопфатенаиулогатана
библиотеките во основните училишта, вклучувајќи ги и посебните основни училишта, односно од
учебната2020/2021годинаосновниучилиштасоресурсенцентар.Вочлен55одспоментиотзаконе
предвиденобиблиотекатадабидедостапнаипристапназаситеученици,вклучителноизаучениците
сопопреченост.
Сетоовабараизнаоѓањеновипристапиконуредувањетонабиблиотечниотпростор, какои
дополнителноопремувањенабиблиотечниотфондсосоодветниприрачницизанаставниоткадар,нои
прирачналитератураиедукативенматеријалзаучениците.
Улогата на училишната библиотеката
Задагодефинирамепоимотнова библиотека,ќејаразгледамеулогаташтојаигравоосновните
училиштаиопштеството,воопшто.Библиотекитевоосновнитеучилиштасеособеноважнизатоашто
основнотообразованиеезадолжително,паситедецаморадастапатвоконтактсонивизатоанивната
улога во образованието и воспитувањето е од голема важност. И покрај тоашто традиционалната
концепција,којаштонаобразованиетогледакаконавештиназазапознавањенадецатасоприфаќањето
нанормитенаодреденасоцијалнакласа,сèуштееприсутна,сепакпроменитевосовременотоопштество
тргнуваатодпринципотнаеднаквост,односноеднакваприфатеностнаситедецавоучилиштатаи
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
104
правотонасекоедетедабидеинклузирано,аимајќипредвиддекабиблиотекаротеделодстручната
службавоосновнитеучилишта,соправоможемедакажемедекабиблиотекитенесесаморизницина
книжевноста,тукуидиректнаподдршкананаставниоткадарзаизведувањенанаставниотпроцес.
Донеодамнаучилишнитебиблиотекисесметаазаместокадештодецатаодатдазематилида
врататкнига,најчестоучилишнителектири.Ноулогатанабиблиотекитеедалекупоголема:
‒училишнатабиблиотекадаваинформациизаподучувањетоиучењетозаснованинаинформации
изнаења:
‒ им овозможува на учениците да ја развиваатљубовта кон читањето, но и да ја развиваат
нивнататворечкафантазијаидабидатодговорнилуѓе;
‒ им дава помош во воспитно-образовниот систем на сите што учествуваат во него и има
големозначењезаразвивањетонасекојадолгорочнастратегијанаобразованието,заобезбедувањето
информации,закултурниотразвојнаучилиштето.
Училишнатабиблиотекаенеизоставенчинителвосоздавањетонакултурата,нејзинотоширење,
какоиучествовонастаниодобластанакултурата.Еднаоднајважнитефункциинабиблиотекатае,
несомнено,можносташтојадавазаразвивањенаиндивидуалнитечитачкиинтереси,итоанесамона
мајчинотјазик,тукуинајазицитенамалцинствата,заштоунапредувањенасличноститеиприфаќање
наразличностите,интеркултурноста,мултикултурализмот,интеркултурализмотимултикултурноста
севоосноватанаработатанабиблиотеката.
СпоредВулс(Wools1999),училишнатабиблиотекатребадабидеобезбеденасо:програмазара
бота,простор,вработени,фонд,финанси,промоцијанаучилишнатабиблиотека,соработка,професионал
низдруженија(Kovačević2004:136).
Програма за работа
Како дел од стручните служби во основните училишта, библиотекарот треба да изработи
годишнапрограмасокојаќејаопфатиработатасоучениците,наставниците,промотивнитеактивности,
соработката со локалната средина и слично, заснована на потребните компетенции на стручниот
соработникбиблиотекар.
Просторот на училишната библиотека
Зажал,училишнитебиблиотекисèуштенерасполагаатсодоволенпросторзауредувањево
духотнаразвивањеинклузивнообразование:просториитезаучилишнатабиблиотекасенајчестомали,
теснивокоиедвајимаместозабиблиотечниотфонд,ане,пак,изачитачкидел.
Промените во техничко-технолошкиот развој условуваат користење на информатичката
технологија во сите сфери на општественотоживеење, па затоа е од особено значење училишната
библиотекадабидеопременаисосоодветнакомпјутерскатехнологија,закојашто,повторно,потребен
епростор.
Воусловинаинклузивнообразованиекогатребадасоздадемеусловизасекојученик,неопходно
едагиимамепредвидпотребитеинадецатасопречкиворазвојотисоодветнодаимодговоримена
нивнитепотребивоучилиштетовоопшто,ноивопогледнафизичкиотпросторвобиблиотеката.
Истотака,библиотекататребадабидеместокадештосечуваатнагледнитесредстваштоимсе
потребнинанаставниците.
Значи, со позитивнитепромени во образованието, семенуваифункцијатана библиотеките,
патиесèповеќепрераснуваатвобиблиотечен,информативенимултимедијаленцентарвокојштосе
изведуваатнизаактивностиодинтересзаучениците,наставницитеипоширокатасредина.Споредтоа,
требадасеобезбедидоволнопросторвокојштоќеможедасеизведуваатнизаактивностисокоиќе
бидатопфатенииученицитеинаставниците.
Вработени
Какоизасекојадругадејност,потребноебиблиотекаротвоучилишнатабиблиотекадабиде
стручнолицесозавршеносоодветнообразованиезавршењенадејноста.Зажал,сèуштевоучилишните
библиотекивоосновнитеучилиштадејностајавршатнаставницикоиштодополнуваатфондначасови.
Фонд
Според Митриќ, според минималните стандарди за училишните библиотеки, потребно е
книжниотфонднабиблиотекатадаизнесуваод8до10книгипоученик,асекојагодинабиблиотечниот
фондтребадасезбогатувасобаремеднакнигапоученик.Овазначидекабиблиотечниотфондсекоја
Библиотекарска теорија и практика Библиотекарство Волумен 37 (2021), бр. 1-2
105
годинатребадасезголемува,атоабарапросторзадасесместатидасесредатновитекнигиикнижниот
материјал.
Одголемозначењезаучилишнитебиблиотекиедаимсеовозможинабавканадетскисписанија
идругидидактичкииедукативниматеријали‒прирачницизадецатазадаможатдагопривлекуваат
интересотнадецатазапосетувањенабиблиотеката.
Промоција на училишната библиотека
Одголемозначењееотвореностанаучилишнатабиблиотекаволокалнатасредина,односно
соработкатамеѓуучилишнитебиблиотекинанивонаопштина,паипошироко.Воосновноучилиште
соресурсенцентарработатанабиблиотекататребадасепромовираидабидедостапназасителица
штогопосетуваат.
Наовојначиндоаѓамедорак-ранатанаедноопштество,атоасефинансиите.Изведувањетона
ситеактивности,апредсèнапромотивнитеактивностибарафинансии.
Еден од начините за обезбедување финансии за библиотеката е изработка на проекти и
организирањедонаторскиакции.
Улогата на библиотекарот во училишната библиотека
Библиотекаротимаединственапозицијавоучилиштето.Неговиотангажманопфаќаработасо
ученици,работасонаставници,работаиподдршканародителите,соработкасолокалнатаипошироката
средина,какоисоработкасопрофесионалниздруженија.Работатанабиблиотекаротнесеоднесува
самонасобирањеизбогатувањенабиблиотечниотфонд,тукубараиследењенаиздавачкатадејност
водржаватасоцелдасеобезбедипотребнатаподдршканавоспитно-образованиотпроцесинасите
чинителивонего.
Поради својата специфичност, работата на библиотекарот мора да ги следи промените во
образовниотсистемивообластанабиблиотекарството,пазатоаенеопходнонабиблиотекаротдаму
сеовозможиследењесоодветниобукиисеминаризапрофесионалноусовршување.
Посебно е важна улогата на библиотекарот во основното училиште со ресурсен центар.
Покрај следењето на промените, новините и унапредувањето на библиотечната дејност, неопходно
е и познавање на инклузивните новини и барањата што ги поставуваат инклузивните процеси во
училиштатаивоопштетствотовоопшто.
Заклучни согледувања
Иако библиотекарската професија во рамките на училишните средини не ужива углед и не
постоидоволноразбирањезабиблиотекарскатаработа,сепакјаработатлуѓекоисехрабрииупорни,
коиипокрајработнитеусловиипречкитенакоинаидуваат,сеобидуваатдагиизвршатсвоитезадачи.
Бидејќимногуминабиблиотекариработатвонесоодветниработниусловивоучилиштата,принудени
сесамитедаизнаоѓаатначинизаподобрувањенасвојатаработа.
Еднасовременаинклузивнаучилишнабиблиотекатребанасуптиленначиндагиобединува
традицијата и современоста. Потребата за квалитетна училишна библиотека во современото
информацискоопкружувањестанувасèпозначајна,панејзинатаулогаиместовообразовниотпроцес
семенува.Стремежотконинклузивноиинтегрираноопштетсвоналожувапроменаивоначинотна
функционирање,ноивоначинотнаперципирањенаучилишнитебиблиотеки.
Користена литература
1.Законзаосновнообразование.2020
2.Јачова,Зора,СтојковскаАлексовскаРадмила.Улогатанаасистивнататехнологијавопроцесотна
индивидуализацијананаставатавоинклузивнитеучилишта.„Отворетегипрозорците“,Скопје
3.Основнипрофесионалникомпетенцииистандардизастручнитеработници.
4.Соколовска,Јасминка.Менаџирањенабиблиотекатавосовременотоучилиште(магистерскитруд).
Универзитет„ГоцеДелчев“,Штип,2011год.
5.Brown,Karen.Documentedlibrarycontibutionstostudentlearningandsuccess
6.Kuzmanović,Jelena.Novaulogabibliotekeuosnovnimškolamaikomunikacionastrategijazanjenopro-
movisanje.MegatrenduniverzitetBeograd.2012.
СписаниетофинансискипомогнатоодМинистерствотоза
културанаРeпубликаСевернаМакедонија