„Затоа, ве молам, размислувајте за
Македонија не според она со кое ве
заразиле, туку според она со кое ве
лекувале: Македонија не е остаток од
светот, туку дел од светот во кој
св. Климент Охридски е почеток на
сите идни настани.“
Петре М. Андреевски
Од авторките
1. ____________
2. ____________
МОНОГРАФИЈА
НУУБ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА
(1945 - 2025)
MONOGRAPHY
NIUL “ST. KLIMENT OHRIDSKI” - BITOLA
(1945 - 2025)
Емилија Стефановска-Давкова
Emilija Stefanovska-Davkova
Анита Ангелевска
Anita Angelevska
Издавач
Националната установа
Универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски“ - Битола
За издавачот
м-р Емилија Стефановска-Давкова, директор
Автор
м-р Емилија Стефановска-Давкова
доц. д-р Анита Ангелевска
Соработници
м-р Зоран Јанакиевски
Слободан Пачовски
Илче Стојановски
Маријан Колевски
Уредник
м-р Емилија Стефановска-Давкова
доц. д-р Анита Ангелевска
Лектор
д-р Јана Михајловска
Рецензенти
Илче Стојановски
Published by
National Institution
University library
“St. Kliment Ohridski” - Bitola
For the publisher
Emilija Stefanovska-Davkova, MA director
Author
Emilija Stefanovska-Davkova, MA
ass. prof. Anita Anglevska, PhD
Associate cooperatives
Zoran Janakievski, MA
Slobodan Pachovski
Ilche Stojanovski
Marijan Kolevski
Chief editor
Emilija Stefanovska-Davkova, MA
ass. prof. Anita Anglevska, PhD
Lector
Jana Mihajlovska, PhD
Readers
Ilche Stojanovski
МОНОГРАФИЈА
НУУБ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА
(1945 - 2025)
MONOGRAPHY
NIUL “ST. KLIMENT OHRIDSKI” - BITOLA
(1945 - 2025)
БИТОЛА - BITOLA
2025
Емилија Стефановска-Давкова
Анита Ангелевска
Emilija Stefanovska-Davkova
Anita Angelevska
CIP - Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје
027.53(497.784)"1945/2025"
СТЕФАНОВСКА-Давкова, Емилија
Монографија НУУБ "Св. Климент Охридски" - Битола : (1945-2025) /
Емилија Стефановска-Давкова, Анита Ангелевска = Monography NIUL "ST.
Kliment Ohridski" - Bitola : (1945 - 2025) / Emilija
Stefanovska-Davkova, Anita Angelevska. - Битола : Национална установа
Универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски" = Bitola : National
Institution University library "St. Kliment Ohridski", 2025. - 313 стр.
: илустр. ; 21 см
Текст на мак. и англ. јазик. - Ендноти = Endnote: стр. 306-311
ISBN 978-608-5045-09-9
а) НУУБ "Св.Климент Охридски"-Битола -- Историја и развој -- 1945-2025
COBISS.MK-ID 66018053
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 20 21
Предговор
Монографијата посветена на
осумдесетте години постоење на НУУБ „Св.
Климент Охридски“ - Битола за нас беше вистински
предизвик и инспирација.
Овој пат, нашата одлука да направиме едно малку
поинакво монографско издание, силно сме уверени
дека ќе им се допадне на читателите, а и ќе остане
сведоштво за раѓањето, растењето и развојот
на Библиотеката, една од најважните културни
институции во Државата. Ништо не е случајно и
за се има причина. Библиотеката го носи името на
св. Климент Охридски и географски е лоцирана во
Битола.
Зошто е тоа важно?
Важно е, затоа што НУУБ „Св.Климент Охридски“
Битола е реномирана институција и претставува
спој на целото книжевно и културно наследство
создавано од X - XI век наваму, своевидно културно
траење и останува пасиониран чувар и неуморен
стражар врз битолската и македонската културна
вертикала. Битолското средновековно книжевно
наследство има директна врска со дејноста на
Preface
The monograph dedicated to the
eighty years of existence of the National Institution -
University Library "St. Kliment Ohridski" – Bitola was
a real challenge and inspiration for us.
This time, it was our decision to make a slightly
different monographic edition, for which we are
strongly convinced that it will appeal more readers and
it will remain a testimony for the birth, growth and
development of the Library, one of the most important
cultural institutions in our country. Nothing is accidental
and there is a reason for everything. The library bears
the name of St. Clement of Ohrid (St. Kliment Ohridski)
and it is geographically located in Bitola.
Why is this important?
It is important, because the National Institution -
University Library "St. Kliment Ohridski" – Bitola is
a renowned institution and represents a combination of
the entire literary and cultural heritage created from the
X - XI century onwards, a special cultural continuity
that remains a passionate guardian and tireless
watchman over the Bitola and Macedonian cultural
vertical. Bitola's medieval literary heritage has a direct
connection with the activity of St. Clement of Ohrid,
his educational and spiritual mission in these areas. The
influence of the Ohrid Literary School, the organized
educational and liturgical activity in the many churches
and monasteries contribute to Bitola and the wider
Bitola region having a central place in the creation
of the entire literary activity in the Middle Ages.
Numerous manuscripts confirm that these areas imposed
themselves in the production of literary texts, and
this in a very large period from the IX century - to be
precise, the XVII century (the manuscripts found on the
territory of Bitola and the Bitola region date from then).
Therefore, it is quite normal that the eight decades of
existence of the National Institution - University Library
"St. Kliment Ohridski" – Bitola represents a significant
period, establishing, promoting and preserving not
only the cultural collective memory, but also a true and
respectable base of literacy and literature in this region
and beyond.
The monograph, documented and systematically
organized, profiles the past, that is, the history of
the Library, it presents its current functional setup,
all its previous publications and paints a portrait of
the institution not only as a bibliographic depot of
books, but also as an institution that strongly strives
to use all the benefits of digitalization, an institution
that constantly and without interruption seeks the
most diverse types of media communication with
readers, through all forms in the information space and
multimedia events, as a response to the needs imposed
by the new times and the new needs of the community.
NIUL "St. Kliment Ohridski"-Bitola is faced with the
challenge of being a proactive participant in the field
of science (its university status also obliges it to do
so). Society is constantly changing, and this results in
changes in the institutions that support the cultural,
educational and informational development of our
community. The library is one of the key institutions in
this entire process, which, to be honest, must adapt and
follow the process of transformation from a traditional
- a book depot to a modern center for education, culture
and social engagement.
св. Климент Охридски, неговата просветителска
и духовна мисија на овие простори. Влијанието
на Охридската книжевна школа, организираната
просветно - богослужбена дејност во многуте цркви
и манастири придонесуваат Битола и поширокиот
битолски регион да имаат централно место во
создавањето на целокупната книжевна дејност во
средновековието. Бројните ракописи потврдуваат
дека овие простори се наметнуваат со водство во
продукцијата на книжевни текстови, и тоа во еден
многу голем период од IX век - поточно XVII
век (од тогаш датирааат пронајдените ракописи
на територијата на Битола и Битолско). Оттаму
и сосема нормално е осумте децении постоење
на НУУБ „Св.Климент Охридски“ Битола да
претставуваат значаен период, воспоставување,
унапредување и зачувување не само на културната
колективна меморија, туку и вистинска и
респектабилна база на писменоста и книжевноста на
овие простори и пошироко.
Монографијата, документирано и систематски
организирано го профилира минатото односно
историјата на Библиотеката, ја претставува нејзината
сегашна функционална поставеност, сите досегашни
нејзини изданија, прави портрет на инситуцијата
не само како библиографско депо на книги, туку
институција која силно се стреми да ги користи
сите придобивки на дигитализацијата, институција
која постојано и без прекин ги бара најразличните
видови за медиумска комуникација со читателите,
преку сите форми во информатичкиот простор и
мултимедијални настани, како одговор на потребите
кои ги наметнува новото време и новите потреби на
заедницата.
НУУБ „Св.Климент Охридски“ е исправена пред
предизвикот да биде проактивен учесник и во
областа на науката (на тоа ја обврзува и нејзиниот
универзитетски статус).
Општеството постојано се менува, а тоа резултира
со промени и на институциите кои поддржуваат
културен, образовен и информативен развој на
заедницата.
Библиотеката е една од клучните институции во
целиот овој процес, која за волја на вистината
мора да се прилагодува и да го следи процесот
на трансформација од традиционална - депо на
книги до модерен центар за едукација, култура и
општествен ангажман.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 22 23
Modern libraries, such as the National Institution -
University Library "St. Kliment Ohridski" – Bitola,
are becoming dynamic and inclusive centers that offer
various services and activities that go beyond their
traditional bibliographic function.
Today, the library is a center of civilizations and
centuries through which knowledge and skills
in all areas are drawn. It has a special role in the
development of the entire society for its growth and
development. The library is upgraded over time and
with the development of library activity and modern
technological development, it grows into an innovative,
national institution and university library, which on
several occasions during its eighty-year historical
development has grown into a modern library and
information center, a modern cultural institution through
which the written word is cultivated. It is a place where
people permanently satisfy their cultural and educational
needs and has an extremely important influence on
professional and scientific research activities.
Following the continuous growth and development of
the Library, there is a need for all this to be followed
and recorded in a monographic publication, which will
testify to the historical development of the Institution
from its founding to the present day, during its 80-year
existence (1945-2025).
The authors
Современите библиотеки, како НУУБ „Св.
Климент Охридски “Битола стануваат динамични
и инклузивни центри кои нудат различни услуги и
активности кои ја надминуваат традиционалната
нивна библиографска функција.
Оттаму и стремежот Библиотеката континуирано
да прераснува во модерен центар на заедницата,
кои опфаќа и во себе вклучува најразлични аспекти
од животот: образование, култура, информатичка
писменост па дури и социјални услуги и заеднички
ангажман.
Библиотеката денес e центар на цивилизациите и
вековите низ која се црпи знаењето и вештините во
сите области. Таа има особена улога за развојот на
целокупното општество за неговиот раст и развој.
Библиотеката се надградува со тек на време и со
развојот на библиотечната дејност и современиот
технолошки развој прераснува во иновативна,
национална установа и универзитетска библиотека,
која во повеќе наврати од својот осумдесетгодишен
историски развој прераснала во современо
библиотечно-информативен центар, современа
културна институција преку која се негува пишаниот
збор. Таа е место на коешто луѓето трајно ги
задоволуваат своите културно-образовни потреби и
има исклучително важно влијание врз стручната и
научно-истражувачката дејност.
Следејќи го континуираниот раст и развој на
Библиотеката, се јавува потребата сето ова да
биде проследено и запишано во монографска
публикација, која ќе сведочи за историскиот развој
на Институцијата од нејзиниото основање до денес,
во текот на 80-годишното постоење (1945-2025).
Авторките
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 24 25
Пролог- истражување на
традицијата
Вовед
Св. Климент Охридски (830-916) е еден
од најдиректните продолжувачи на заложбите на
св. Кирил и Методиј и еден од најревносните нивни
ученици, а неговата мошне значајна книжевна
дејност е детерминирана и од општествено -
историските и од културните случувања од крајот на
IX и почетокот на XX век.
Научната јавност дознава за св. Климент Охридски
кога грчкиот монах Амвросиј Пампереј, во
почетокот на XIX век, во Виена го објавува на грчки
јазик неговото житие од Теофилакт Охридски.
Дел од житието било издадено претходно во 1665
година од грчкиот католик Лев Алациј со превод
на латински, а потоа во 1742 година монасите
Григориј Константинидис и Михаил Гора го
објавуваат интегрално текстот на житието. Името
на св.Климент се среќава уште и во списокот на
„бугарските“ архиепископи, на грчки јазик од XII
век, а го печати французинот Шарл Дјуканж во
1680 година. По името на Протоген, Методиј и
Горазд во списокот стои името на св Климент. Овој
список го објавува и Иванов.1 Името на св.Климент
како епископ Климент, се среќава и во глаголскиот
споменик Асеманово евангелие, од X век, откриен
од Јосиф Асемани, во 1736 година во Ерусалим (во
календарска белешка за 27 јули). Како писател, св.
Климент го откриваат Ундолски и Јозеф Шафарик,
кои доаѓаат до преписи од неговите слова. Но,
писателот св. Климент, дефинитивно е прво
откритие на Ундолски.
Св. Климент Охридски, ја има иницијалната
позиција во процесот на воспоставувањето и
развојот на словенската писменост и култура.
Во профилирањето на неговите активности
влегуваат учителствувањето, водењето на
црковниот живот во охридскиот регион повеќе
од две децении, поучување на населението на
секојдневни, полезни работи (совети за здравјето,
овоштарството...), поставување во колективната
меморија на значајни историски случувања
Prologue - research
about tradition
Introduction
St Clement of Ohrid (830-916) is the most
direct pupil that continued to research of St. Cyril and
Methodius and one of their most zealous students, who
had very significant literary activity determined by both
the socio-historical and cultural events of the late IX
and early XX centuries.
The scientific community learned about St. Clement of
Ohrid when the Greek monk Ambrose Pampereus, at
the beginning of the 19th century, published in Vienna
in Greek his life of Theophylact of Ohrid. Part of the
life had been published earlier in 1665 by the Greek
Catholic Leo Alacius, with a Latin translation, and then
in 1742 the monks Gregory Konstantinidis and Michael
Gora published the integral text of his life. The name of
St. Clement is also found in the list of the "Bulgarian"
archbishops, in Greek from the 12th century, and printed
by the Frenchman Charles Ducange in 1680. After the
names of Protogenes, Methodius and Gorazd, the name
of St. Clement is listed in the list.1
This list is also published by Ivanov. The name of
St. Clement as Bishop Clement is also found in the
Glagolitic monument Aseman's Gospel, from the
10th century, discovered by Joseph Aseman in 1736
in Jerusalem (in a calendar note for July 27). As a
writer, St. Clement was discovered by Undolski and
Joseph Shafarik, who came across copies of his letters.
However, the writer St. Clement is definitely Undolski's
first discovery.
St. Clement of Ohrid, has the initial position in the
process of establishing and developing Slavic literacy
and culture. The profile of his activities includes
teaching, leading church life in the Ohrid region
for more than two decades, teaching the population
everyday, useful things (health advice, fruit growing...)
placing significant historical events in the collective
memory (placing inscriptions on pillars). "Not enough
is known about the life of St. Clement of Ohrid, but
one thing is clear - it is an example of a life dedicated
entirely to a mission. The talent and faith, with which
that exceptional person was richly endowed, were
completely dedicated to the call to serve Christianity,
which for him was actually the Christianization
(baptism) of the Slavs. He set out together with his
teachers in the footsteps of the Apostle Paul and
followed his words all his life...“2 The mission of St.
Clement in Macedonia was completely identical to
the mission of St. Cyril and Methodius in Moravia,
in which he also participated as their disciple.3 Thus,
with the appointment of St. Clement as the first
"Slavic bishop", the process of Slavization of the
Macedonian churches intensified, that is, the process
of Christianization of the Macedonian people - their
baptism and enlightenment - was strongly underway.
This process was carried out by "St. Clement in
cooperation with St. Naum, through sermons and
services in an understandable vernacular language and
through the construction of churches and monasteries,
with all the accompanying artistic, musical and other
cultural phenomena.“4 St. Clement is the founder of
the Ohrid Church "It was God's providence that their
(St. Cyril and Methodius') most famous followers
and disciples - Saints Clement and Naum of Ohrid -
returned to us, who, on the foundations of the former
Archbishopric of Justinian Prima, organized the Ohrid
Church, which in the time of Samuel rose to the level of
Patriarchate. That St. Clement's Archbishopric, as part
of the one holy, catholic and apostolic church, existed
for about eight centuries. Its uncanonical abolition
(1767) caused serious consequences on a spiritual and
national level for the Macedonian people.“5 Then, 200
years after the abolition of the Ohrid Archbishopric,
it was not until July 18, 1967, in its former cathedral
church of St. Sophia in Ohrid, that the Macedonian
Orthodox Church was declared an autocephalous local
Orthodox church.6 The translation and original creative
activity of St. Clement of Ohrid, St. Naum of Ohrid and
Constantine of Preslav came as a replacement for the
missionary-type Cyrillic-Methodician liturgical practice,
with the direct organization of parish worship in the
Slavic language. Thus, in fact, the first Slavic liturgical
reform began.“ 7
(поставува натписи на столбови). „За животот
на св. Климент Охридски не се знае доволно, но
едно е јасно - тоа е пример за живот, посветен
целосно на една мисија. Талентот и верата, со која
богато била надарена таа исклучителна личност,
биле комплетно посветени на повикот да му
се служи на христијанството, кое што за него
всушност било христијанизирање (покрстување)
на словените. Тргнал заедно со своите учители
по стапките на апостол Павле и целиот свој живот
ги следел неговите зборови ...“2 Мисијата на св.
Климент во Македонија, била наполно идентична
со мисијата на св. Кирил и Методиј во Моравија,
во која учествувал и тој како нивни ученик.3
Така со назначувањето на св. Климент за прв
„епископ словенски“ се интензивирал процесот на
словенизирање на македонските цркви, односно
силно протекува процесот на христијанизација
на македонскиот народ - неговото покрстување и
просветување. Овој процес, бил извршен од „св.
Климент во соработка со св. Наум, преку проповед
и богослужби на разбирлив народен јазик и преку
подигање цркви и манастири, со сите придружни
уметнички, музички и други културни појави.“4
Св. Климент е основоположникот на Охридската
Црква „Божја промисла беше и што ни се вратија
нивните (на св. Кирил и Методиј) најпознати
следбеници и ученици - светите Климент и Наум
Охридски, кои врз темелите на некогашната
архиепископија Јустинијана Прима, ја организираа
и Охридската црква, која во времето на Самуил
се издигна на степен на Патријаршија. Таа наша
Светиклиментова архиепископија, како дел од една
света, соборна и апостолска црква, опстојувала
околу осум века. Нејзиното неканонско укинување
(1767) предизвикало тешки последици на духовен
и национален план за македонскиот народ.“5 Потоа,
по 200 години од укинувањето на Охридската
архиепископија, дури на 18 јули 1967 година, во
нејзината некогашна катедрална црква Св.Софија
во Охрид Македонската православна црква е
прогласена за автокефална помесна православна
црква.6 Преводната и оригиналната творечка дејност
на св. Климент Охридски, св. Наум Охридски
и Константин Преславски доаѓа како замена на
кирило - методиевската литургиска практика од
мисионерски тип, со непосредно организирање на
парохиско богослужење на словенски јазик. Така,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 26 27
St. Clement drew the impetus for his literary activity
from both the needs of the young Slavic church and his
immense love for literature, accompanied, of course, by
his great talent and erudition, and this is confirmed in
his letters.
"Since the newly baptized Slavs did not understand their
faith, Clement considered it his first duty to explain it to
them in accessible words, written in a familiar language
and in a beautiful artistic form, for which he found
patterns in Byzantine literature, and to some extent in
the Western Church.“8 Tunicki and Vondrak believe
that Saint Clement's general teachings - patterns for an
apostle, martyr or saint - are the result of the influence
of Western confessional formulas, which he had the
opportunity to encounter in Moravia. 9
"In the person of St. Clement of Ohrid, Macedonian
literary history gained a progenitor of old Macedonian
literature, a founder, from the very first steps, on a solid
literary foundation. Although we do not have data on
his education, today we can confidently conclude that
St. Clement of Ohrid was educated on the examples
of the high Byzantine school and literature. As a
Byzantine graduate, he was able to further develop
the acquired knowledge in his life and common path
with his brothers St. Cyril and Methodius, also skilled
connoisseurs of all contemporary scientific, artistic and
cultural branches.“10 In fact, everything that St. Clement
of Ohrid does in the field of adapting church contents
to the Slavic language, creating texts in the Slavic
language, in the field of language and spelling reforms,
is a direct continuation of the language policy of St.
Cyril and Methodius.11 The assessment, which refers to
St. Clement's literary work, is finalized by Antic with
the assessment that the presence of a solid education,
the high erudition of his teachers and his artistic genius
are decisive for "St. Clement's prolific literary work “.12
St. Clement of Ohrid establishes a preaching
experience with a folk tradition, right at the beginning
of the creation and development of the old Slavic -
Macedonian literature, lays the foundations of preaching
literature and of the old Macedonian and Slavic
literature, in general. St. Clement of Ohrid as a writer
is known in science primarily as a preacher, with his
oratorical works. Usually his sermons are divided into
instructive and laudatory, and some of them contain the
всушност и започнува првата словенска литургиска
реформа.“7
Поттикот за својата книжевна дејност, св. Климент
го црпел и од потребите на младата словенска
црква и од својата огромна љубов кон литературата,
придружувано се разбира од неговиот голем
талент и ерудиција, а тоа има своевидна потврда
во неговите слова. „Бидејќи скоропокрстените
Словени не ја разбирале својата вера, Климент
сметал за прва своја должност да им ја објасни во
достапни слова, напишани на познат јазик и во
убава уметничка форма, за каква наоѓал обрасци
во византиската литература, а донекаде и во
западната црква.“8 Туницки и Вондрак сметаат
дека Светиклиментовите општи поуки - обрасци
за апостол, маченик или светител се резултат на
влијанието на западните исповедни формули, со кои
тој имал можност да се сретне во Моравија.9
„Во личноста на св. Климент Охридски
македонската книжевна историја добила
родоначалник на старата македонска книжевност,
затемелувач, уште со првите чекори, врз солидна
книжевна основа. Иако не располагаме со податоци
за неговото образование, денес со сигурност можеме
да констатираме дека св. Климент Охридски се
воспитувал врз примерите од високата византиска
школа и книжевност. Како византиски воспитаник,
стекнатата наука можел да ја доразвие во животниот
и заедничкиот пат со браќата св. Кирил и Методиј,
исто така вешти познавачи на сите современи
и научни и уметнички и културни гранки.“10
Всушност, сѐ што прави св. Климент Охридски
на полето на приспособувањето на црковните
содржини на словенски јазик, создавањето
текстови на словенски јазик, во областа на
јазичните и правописните реформи, е директно
продолжување на јазичната политика на св. Кирил
и Методиј.11 Оценката, која што се однесува на
Светиклиментовото книжевно творештво Антиќ
ја финализира со проценката дека присутноста
на солидното образование, високата ерудиција од
неговите учители и неговиот уметнички гениј се
пресудни за „Светиклиментовото плодно книжевно
творештво“.12
Св. Климент Охридски востановува проповедничко
искуство со народна традиција, токму во почетокот
на создавањето и развојот на старата словенска
- македонска литература, ги поставува темелите
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 28 29
features of both instruction and praise (for example,
the Sermon on Palm Sunday). In each of St. Clement's
sermons there is both an instructive - catechetical
element and a solemn part - praise. 13
His literary works are part of the literary tradition of
Macedonian and other old Slavic literatures, Russian,
Bulgarian, Serbian and Romanian. Manuscripts of
copies of the works of St. Clement are found in all
places that the life of the Slavs touched "from the
Arctic Ocean to Mount Athos and the Sinai Peninsula in
the south and from the Ural Mountains to the Adriatic
Sea in the west“.14 St. Clement of Ohrid, as one of the
greatest creators, the founder of the Old Macedonian
and South Slavic literature, together with John the
Exarch, Crnorizec Hrabar (the Brave), Patriarch
Euthymius and Gregory of Tsamblak, contributed to
its spread throughout the Christian Orthodox world.
The sources rightly confirm that St. Clement is the
most popular and most present writer in all of Christian
Orthodox literature. We find the words and teachings
of St. Clement of Ohrid in books of various purposes.
We find them in chetminei, official minea, prologues,
solemnities, synaxarions, smaragds, chrysostoms,
collections (dictionaries) with mixed content, and there
is a large number of manuscripts that contain several
of St. Clement's works. Unfortunately, no manuscript
has been discovered so far that consists only of works
written by St. Clement. To this we add the claim of
the Serbian Slavist Ljuba Stojanovikj, that manuscript
No. 450 (according to description No. 479) from the
Belgrade National Library is entirely the work of St.
Clement of Ohrid.
To this we add the claim of the Serbian Slavist Ljuba
Stojanovikj, that the manuscript № 450 (according to
the description № 479) from the Belgrade National
Library is the work of St. Clement of Ohrid,15 which has
not been scientifically confirmed so far.
In the Old Slavonic literary tradition, there are cases
when the works of St. Clement are found with his
name placed in the title of the corresponding letter or
teaching, and in some of the letters his name is omitted.
Usually, his name is in the title of the larger praise
letters, and the short instructive letters are in most cases
found anonymously. In addition to the fact that the
letters of St. Clement intertwine instructive and praise
на проповедничката литература и на старата
македонска и словенска литература, воопшто. Св.
Климент Охридски како писател е познат во науката
најпрвин како проповедник, со неговите ораторски
творби. Вообичаено неговите слова се делат на
поучители и пофални, а некои од нив ги содржат
одликите и на поука и на похвала (на пример
Словото за Цветници). Во секое Светиклиментово
слово има и поучителен - катехетичен елемент и
торжествен дел - похвала.13
Неговите книжевни творби се дел од книжевната
традиција на македонската и на останатите стари
словенски литератури, руската, бугарската, српската
и романската. Ракописи од преписи од творбите
на св. Климент се среќаваат на сите места, до
кои допрел животот на Словените „од Северниот
леден Океан до Атон и Синајскиот Полуостров
на југ и од Уралските планини до Јадранското
Море на запад“.14 Св. Климент Охридски,
како еден од најголемите творци, втемелувач
на старомакедонската и јужнословенската
литература, заедно со Јован Егзарх, Црноризец
Храбар, Патријарх Евтимиј и Григориј Цамблак,
придонесуваат за нејзино распространување
во целиот христијански православен свет. Со
право, изворите потврдуваат, дека св.Климент
е најпопуларниот и најприсутен книжевник во
целата христијанска православна литература.
Во книги со различна намена ги среќаваме
словата и поуките на св.Климент Охридски. Ги
среќаваме во чет минеи, службени минеи, пролози,
торжественици, синаксари, измарагди, златоусти,
зборници (речници) со мешана содржина, а голем
е бројот на ракописите кои содржат по неколку
Светиклиментови творби. Но, за жал, досега не е
откриен ракопис, кој што го сочинуваат само творби
напишани од св. Климент. Кон ова го додаваме и
тврдењето на српскиот славист Љуба Стојановиќ,
дека ракописот № 450 (според описот № 479) од
Белградската народна библиотека, е во целост
творба на св. Климент Охридски15, кое што досега
не добило научна потврда.
Во старословенската книжевна традиција има
случаи кога творбите на св. Климент се среќаваат со
неговото име, поставено во насловот на соодветното
слово или поука, а во некои од словата неговото
име е изоставено. Вообичаено, неговото име
стои во насловот на поголемите пофални слова, а
elements, new research confirms that there are holidays
for which St. Clement wrote more than one letter.
According to the research of Klimentina Ivanova, St.
Clement wrote two praise letters for Lazarus.16 Further
studies lead Velinova to the realization that one of the
words about the four-day-old Lazarus is laudatory,
and the other instructive.17 The name of St.Clement is
found, as an author in several variants: Klimenta, bishop
of Slovѣnska; St. Clement; Great Bishop; Bishop of
Clement; created by Clement; Clement, Pope of Rome;
written by Clement, Pope of Rome; written by Clement
in memory of the Bishop…
The cases when the authorship of St. Clement's works
is attributed to John Chrysostom are not rare. This
phenomenon is encountered not only in the manuscript
literary tradition, but also in old printed editions. Thus,
for example, out of the collected data on 24 copies
of the first general teaching of St. Clement (General
teaching for an apostle, martyr or saint),18 22 are with
the name of Chrysostom, the second general teaching
of St. Clement (Teaching for an apostle or martyr)19 is
also known from 24 copies, 21 of which bear the name
of Chrysostom, and the two copies of the teaching on
Anthony, which is actually the second general teaching
of St. Clement, with the name of Chrysostom; in
the prologue printed in 1700 in Moscow, the Word
of Lazarus is considered a work of Chrysostom, in
the Prologue, printed in 1795 at Pochaev, the Word
of Lazarus is also noted as Chrysostom.20 This is far
from a coincidence, but rather a strong confirmation
of the great rhetorical qualities of St. Clement's words
and teachings. St. Clement's words and teachings are
similar to the works of Chrysostom, in terms of the
depth of inspiration, the skillfully established contact
between the speaker and the listeners, the strength of
feelings, as well as the absence of dogmatic questions
and the focusing of the attention of both authors on
the essential issues of the Christian religion. In such
circumstances, the Slavic writer could easily have made
the mistake of attributing a certain work of St. Clement
to Chrysostom - a very popular and respected author
throughout the Middle Ages. The high assessment
of St. Clement's literary heritage is also confirmed
by another fact - the so-called author's environment.
Usually, the Epistles and Epistles of Saint Clement are
placed in the order of manuscripts with works by the
most prominent, most authoritative, and most respected,
кратките поучителни слова во повеќето случаи се
среќаваат анонимно. Покрај фактот, дека во словата
на св. Климент се испреплетуваат поучителните
и пофалните елементи, новите истражувања
потврдуваат дека има празници за кои св. Климент
напишал повеќе слова. Според истражувањата
на Климентина Иванова, св. Климент напишал
две пофални слова за Лазар16. Натамошните
проучувања, Велинова пак ја доведуваат до
сознанието, дека едното слово за четиридневниот
Лазар е пофално, а другото поучително.17 Името
на св. Климент како автор го среќаваме во неколку
варијанти: Климента, епископа словѣньска; свѧтаго
Климента; Климента; епископа величьскаго;
епископа Климента; сотворено Климентомъ;
Климентъ, папа римскъιи; сьписано Климентомь,
папомь римьскьιмь; съписано Клименьтомъ
ѥпископоупомъ.
Не се ретки случаите кога авторството на
Светиклиментовите творби му се припишува на
Јован Златоуст. Таа појава ја среќаваме не само
во ракописната книжевна традиција, туку и во
старите печатени изданија. Така, на пример, од
собраните податоци за 24 преписи од првото
општо Светиклиментово поучение (Општа поука
за апостол, маченик или светител18) 22 се со
името на Златоуст, второто општо Климентово
поучение (Поучение за апостол или маченик19)
е познато исто така според 24 преписи, од кои
21 го носи името на Златоуст и двата преписа
од поучението за Антониј, кое што всушност е
второто Светиклиментово општо поучение, со
името на Златоуст; во прологот печатен во 1700
година во Москва, Словото за Лазар се смета за
Златоустова творба, во Прологот, печатен во 1795
година кај Почаев, Словото за Лазар исто така е
забележано како Златоустово20. Тоа ни од далеку
не е случајно, туку е силна потврда за големите
реторички квалитети на Светиклиментовите
слова и поуки. Светиклиментовите слова и
поуки се слични со творбите на Златоуст, според
длабочината на инспирацијата, според умешно
воспоставениот контакт помеѓу ораторот и
слушателите, според силината на чувствата,
како и отсуството на догматските прашања и
фокусирањето на вниманието на двајцата автори
врз суштинската проблематика на христијанската
религија. Во такви околности словенскиот
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 30 31
most famous Christian authors, such as Basil the Great,
John Chrysostom, Gregory the Theologian, Athanasius
the Great (of Alexandria), Cyril of Alexandria, John of
Damascus, and other figures of the Eastern Orthodox
Church.21 This fact takes on even greater significance
when we consider that we encounter this phenomenon
in manuscripts from different periods-centuries and
works from different Slavic regions.
Slavic studies do not provide data on the distribution
of Saint Clement's works in the 10th, 11th and 12th
centuries, because the earliest and most famous copies
date from the 12th and XIII centuries. In the 14th
century, the number of copies increased significantly.
The largest number of copies is from the 16th - 17th
centuries. In the XIII century, the number of discovered
copies decreased again, and in the 19th century, there
were already very rare occurrences of manuscript
discoveries. The greatest distribution of Saint Clement's
works is found in Russia, where literary life and activity
fell victim to external invaders, such as in the areas of
the Slavic south, where due to historical circumstances,
cultural values could not be saved and were exposed
to destruction. In this context, one should take into
account the size of the Russian territory with its
numerous cultural and literary centers, which needed
letters and teachings. In Russia, Saint Clement's works
were known already in the XI - XII centuries, the oldest
copies are from the 12th century, and these are copies
of Russian origin (Russian redaction). Of the 1600
discovered copies of reliable Saint Clement's letters,
around 1500 originate from Russian regions.22 The
works of St. Clement of Ohrid at the turn of the 12th to
the XIII century are present in collections in the Russian
manuscript tradition, with a constant composition -
prologues, solemnities and chet - minae, each copy of
which contains several of St. Clement's works. Thus,
today there are known 13 Russian copies of 12 Saint
Clement's Epistles from the end of the 12th and the
beginning of the XIII century, 17 copies of 10 Epistles
from the XIII century, 6 copies of 5 Epistles from the
end of the XIII century and the beginning of the XIV
century, more than 160 copies of 25 Epistles from the
XIV century, more than 40 copies of more than 20
Epistles from the end of the XIV and the beginning
of the 16th century, about 170 copies of more than 30
Epistles from the XV century, 60 copies of more than
20 Epistles from the end of the XV and the beginning
книжевник лесно можел да згреши и да му ја
припише одредена Светиклиментова творба
на Златоуст - многу популарен и почитуван
автор во целото средновековие. Високата
оценка на Светиклиментовото книжевно
наследство ја потврдува и еден друг факт -
таканареченото авторско опкружение. Вообичаено
Светиклиментовите слова и поуки се поместуваат
во редот на ракописите со творби на најистакнатите,
најавторитетните и најпочитуваните, најпознати
христијански автори, како Василиј Велики, Јован
Златоуст, Григориј Богослов, Атанасиј Велики
(Александријски), Кирил Александриски, Јован
Дамаскин и други дејци на Источната православна
црква.21 Тој факт, добива уште поголемо значење,
кога се има во предвид, дека таа појава ја среќаваме
во ракописи од различни периоди - векови и творби
од различни словенски краишта.
За распространетоста на Светилиментовите
творби во X, XI сѐ до XII век, славистиката не
нуди податоци, зашто најраните и најпознатите
преписи се датирани од XII и XIII век. Во XIV
век бројот на преписите значително расте.
Најмногу преписи има од XVI - XVII век. Во XIII
век бројот на откриените преписи повторно се
намалува, а во XIX век веќе има сосема ретки
појави на откривање на ракописи. Најголемото
распространување на Светиклиментовите творби
го среќаваме во Русија, каде што книжевниот
живот и дејствување се жртва на надворешни
освојувачи, како во областите на словенскиот југ,
каде што заради историските прилики културните
вредности не можеле да се спасат и биле изложени
на уништување. Во овој контекст, треба да се
има предвид големината на руската територија
со нејзините многубројни културни и книжевни
центри, на кои им биле потребни слова и поуки.
Во Русија Светиклиментовите творби се познати
веќе во XI - XII век, најстарите преписи се од XII
век, а станува збор за преписи од руско потекло
(руска редакција). Од откриените 1600 преписи
на сигурни Светиклиментови слова околу 1500
потекнуваат од руските предели.22 Творбите на
св. Климент Охридски на преминот од XII во
XIII век, се присутни во зборници во руската
ракописна традиција, со постојан состав - пролози,
торжественици и чет - минеи, секој примерок од
of the XVI century, more than 600 copies of almost 30
Epistles from the XVI century, over 50 copies of 16
Epistles from the end of the XVI and the beginning of
the XVII century, more than 260 copies of 29 Epistles
from the XVII century, of the Extensive Life of
Methodius there is known 1 copy from the 12th - XIII
century, 1 copy from the end of the XV - beginning of
the 16th century, 8 copies from the 16th, 5 copies from
the 17th century and 1 copy from the late 17th and early
18th centuries.23 We should not forget the fact that the
number of Saint Clement's works is expected to increase
after the research of unexplored Russian manuscripts,
but also manuscripts in other centers, churches,
and libraries in the world. This is, by the nature of
things, a process that cannot be finalized. The most
widespread are those letters and teachings that relate
to the larger and more significant Christian holidays.
Understandably, the known copies are only a part of the
total arsenal of Saint Clement's works. Even after more
than a century, we cannot avoid the conclusion that
the reviewed and processed letters from Old Slavonic
manuscripts are still much smaller than the total number
of discovered letters. Unfortunately, many of the
manuscripts have been irretrievably lost and destroyed,
so in the Zograph Monastery alone, 193 books were
burned in 1275, during the attack of the Latins.24
According to previous studies, we come to the
realization that some of St. Clement's works are
available in redactions. Such is the case with the letters:
Assumption of the Mother of God, Letter about Lazarus,
General Instruction about an Apostle, Martyr or Saint,
and the attention of science is focused on the questions
of whether these are works by St. Clement or are the
result of later redaction work, as well as the moment of
establishing which is the initial redaction and which is
the second. Here we also note that it is not uncommon
for St. Clement to write two works for the same holiday,
such as for Palm Sunday, for John the Baptist, for Easter
(Easter), for the Cross Day.
It is also important to mention that we also find St.
Clement's works from the old Russian printed editions
in the first Slavic printed prologues. Such are the letters
about Lazarus, about the Assumption of the Mother of
God, about the Transfiguration, which in some cases
we find with the name of St. Clement, in others signed
with the name John Chrysostom, and we also find
нив содржи по неколку Светиклиментови творби.
Така денес се познати 13 руски преписи од 12
Светиклиментови слова од крајот на XII и почетокот
на XIII век, 17 преписи на 10 слова од XIII век, 6
преписи на 5 слова од крајот на XIII век и почетокот
на XIV век, повеќе од 160 преписи на 25 слова
од XIV век, повеќе од 40 преписи на повеќе од 20
слова од крајот на XIV и почетокот на XVI век,
околу 170 преписи на повеќе од 30 слова од од XV
век, 60 преписи од повеќе од 20 слова од крајот на
XV и почетокот на XVI век, повеќе од 600 преписи
на скоро 30 слова од XVI век, над 50 преписи од
16 слова од крајот на XVI век и почетокот на XVII
век, повеќе од 260 преписи од 29 слова од XVII,
од Пространото житие на Методиј познат е 1
препис од XII - XIII век, 1 препис од крајот на XV
почетокот на XVI век, 8 преписи од XVI, 5 преписи
од XVII и 1 препис од крајот на XVII и почетокот
на XVIII век.23 Не треба да се заборава фактот дека
бројот на Светиклиментови творби се очекува да
се зголеми по истражувањето на неистражените
руски ракописи, но и ракописите по останатите
центри, цркви, библиотеки во светот. Тоа и според
природата на нештата е процес кој што не може да
биде финализиран. Најголема распространетост
имаат оние слова и поуки, кои што се однесуваат
на поголемите и позначајни христијански празници.
Разбирливо, познатите преписи, се само дел од
вкупниот арсенал на Светиклиментови творби. И
по повеќе од еден век, не можеме да ја одбегнеме
констатацијата дека прегледаните и обработени
слова од старословенските ракописи сѐ уште е
многу помал од вкупниот број откриени слова. За
жал, многу од ракописите се неповратно изгубени
и уништени, па така само во Зографскиот манастир
изгореле во 1275 година, во времето на нападот на
Латините, 193 книги.24
Според досегашните проучувања, доаѓаме до
сознанието дека дел од Светиклиментовите творби
се достапни во редакции. Таков е случајот со
словата: Успение на Богородица, Словото за Лазар,
Општа поука за апостол, маченик или светител,
а вниманието на науката се концентрира на
прашањата дали станува збор за дела на св. Климент
или тоа е резултат на подоцнежна редакторска
работа, како и моментот на востановувањето
која е првичната редакција, а која втора. Овде
напоменуваме и дека не е ретка практиката св.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 32 33
them as anonymous. However, the situation is different
when it comes to the early South Slavic and Romanian
old printed editions, where the name of St. Clement of
Ohrid does not appear. The reason for this is located
in the interruption of the tradition between the old and
the new period in the development of South Slavic
literature, as a result of Turkish slavery.
The discovery of the writer
Slavic science is directly asking why St.
Clement of Ohrid is one of the most popular writers
of the Orthodox world throughout the Middle Ages. It
is very understandable that this is due to the character
of St. Clement's works, their content, their deep
thoughtfulness conveyed through an impressive form,
the strength and sincerity of feelings, the simplicity of
expression - elements that provide these works with
a strong influence on listeners, readers, and copyists.
Thus, the biographer of St. Clement - Theophylact of
Ohrid notes: "he composed simple and clear words for
all holidays, which do not contain anything deep and
very wise, but which are understandable even to the
simplest person", with these words St. Clement destroys
the "rock of ignorance" and ennobles human souls.25
The simplicity and purity, which Theophylact speaks
of, are essential attributes of St. Clement's sermons.
Therefore, they are preferred over the sermons of a
number of other writers and have lived for centuries in
the memory of generations of the entire Slavic world
and the non-Slavic Romance people, and St. Clement is
one of the most respected Old Slavic writers. Works by
St. Clement, with his name in the title, were published
as early as the 17th century, in printed Russian
prologues (from 1642-1643 and in later editions) as
Климент да пишува по две творби за еден ист
празник, како на пример за Цветници, За Јован
Крстител, за Велигден (Пасха), за Крстовден.
Важно е уште и да споменеме, дека
Светиклиментовите творби од старите руски
печатени изданија ги среќаваме и во првите
словенски печатени пролози. Такви се словата
за Лазар, за Успението на Богородица, за
Преображение, кои што во некои случаи ги
среќаваме со името на св. Климент, во други
потпишани со името Јован Златоуст, а ги среќаваме
и како анонимни. Но, различна е состојбата, кога
станува збор за раните јужнословенски и романски
старопечатени изданија, каде не стои името на св.
Климент Охридски. Причината за тоа се лоцира
во прекинувањето на традицијата помеѓу стариот
и новиот период во развојот на јужнословенските
литератури, како резултат на турското ропство.
Откривањето на писателот
Славистичката наука е исправена пред
прашањето зошто св. Климент Охридски е еден од
најпопуларните книжевници на православниот свет
низ целото средновековие. Многу разбирливо е дека
тоа се должи на карактерот на Светиклиментовите
творби, нивната содржина, нивната длабока
мисловност предадена преку впечатлива форма,
силината и искреноста на чуствата, едноставноста
на изразот - елементи кои на овие творби им
обезбедуваат силно влијание врз слушателите,
читателите, препишувачите. Така, биографот
на св. Климент - Теофилакт Охридски бележи:
„тој составил едноставни и јасни слова за сите
празници, кои што не содржат ништо длабоко
и многу мудро, но кои се разбирливи дури и за
најпростиот човек“, со тие слова св. Климент ја
руши „карпата на незнаењето“ и ги облагодордува
човечките души.25 Едноставноста и чистотата, за
кои зборува Теофилакт, се суштински атрибути
на Светиклиментовите проповеди. Оттаму, тие се
претпочитани пред проповедите на редица други
книжевници и живеат со векови во меморијата
на поколенијата на целиот словенски свет и на
несловенскиот романски народ, а св. Климент е еден
од најпочитуваните старословенски книжевници.
well as in the famous Macarius's Fourteenths. At that
time, the personality of the author St. Clement and
his place in the history of Slavic literacy were not yet
known. The anonymous editor-compiler of the 17th
century biographical list "Table of Contents of Books,
Who Compiled Them" indicates two names of Clement,
authors of letters and teachings ("Bishop Clement"
and "Saint Clement")26, without having any idea about
those persons. And later in 1825, K.F. Kalaidovich and
P.M. Stroev, when describing the manuscripts from
the collection of F. A. Tolstoy, did not know who this
"Klement" was, whose name is found in the inscriptions
of a number of letters, and they identified him with St.
Clement, a Roman Pope.27
The scientific world discovered St. Clement of Ohrid
as a writer in the forties of the 19th century, this
Творби на св. Климент, со неговото име во насловот,
се објавувани уште во XVII век, во печатените руски
пролози (од 1642-1643 година и во подоцнежните
изданија) како и во познатите Макариеви чет
- минеи. Тогаш уште не се знаело за личноста
на авторот св. Климент и за неговото место во
историјата на словенската писменост. Безимениот
приредувач - составувач на биографскиот список
од XVII век „Оглавленїе книгъ, кто ихъ сложнлъ“
посочува две имиња Климент, автори на слова и
поученија („епископ Климент“ и „свети Климент“)26,
без да има претстава за тие личности. И подоцна
во 1825 година, К.Ф.Калаидович и П.М. Строев
при опишувањето на ракописите од збирката на Ф.
А. Толстој не знаат кој е тој „Климент“, чие што
име се среќава во написите на редица слова, а го
св. Климент Охридски
храм „Св. Великомаченик Димитриј“ - Битола
St. Clement of Ohrid
Temple "St. Great Martyr Demetrius" - Bitola
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 34 35
was done by the Russian bibliographer and collector
of old manuscripts Vukol Mikhailovich Undolsky
(1815-1864), and Pavel Joseph Shafarik (1795-1861).
Undolsky completed the course in 1840 at the Moscow
Theological Academy (in the Trinity-Sergius Lavra,
Sergiev Posad) and began working on the manuscript
collection of the Trinity-Sergius Lavra). In November
1840, he discovered a parchment manuscript from the
end of the 12th century or the beginning of the XIII
century, in which three of St. Clement's instructive
letters (lessons) are placed:
1. Заповѣданнιа о праздьинцѣхъ. Климента еп҃па
словѣньска. ѥгда хотѧще въ стъна днн. аплъ. ли
мчнкъ. ли стлιа пооученнѥ къ людьмъ.
2. Пооучение и памѧь. ап҃ла. или м҃чнка.
3. Пооучение еп҃па Климента на стоѥ въскрьсеннѥ.
Undolski is careful in his work, thoroughly examining
prologues, Chrysostoms, collections. Thus, he finds
the speech about Lazarus (№ 37 and 58), attributed to
John Chrysostom, and in the prologues, printed and
handwritten, he also includes the Saint's teaching on
the Transfiguration. In doing so, he establishes full
correspondence between the Teaching on St. Mark
published by A.H. Vostokov in 1827.28 and the second
general teaching of Saint Clement.
Undolsky reported his discoveries in 1841 to some
Russian scientists, including Count M.A. Obolensky. In
1842, he failed to publish his discoveries and continued
his search and made some corrections. In May 1843,
Undolsky learned from M.P. Pogodin that Shafarik had
written to him about the works of St. Clement that he
had discovered.29 Then Undolsky showed Pogodin the
transcripts of the three St. Clement letters discovered
in 1840, which were not found in the transcripts of
Vostokov, Kalaydovich and Stroev.30
On October 16, 1843, Undolski presented his research
on St. Clement in „Общество истории и древностеҋ
россиҋских“, but it was not printed. His only gain
was that he was elected a corresponding member of the
society. It was only towards the end of 1845 (November
24) that Undolski managed to publish it in „Общество
истории и древностеҋ россиҋских“ својата статија
„Об открьιтии и издании творениҋ Климента,
епископа словенска“, fruit of his long-standing
идентификуваат со св.Климент, папа римски.27
Научниот свет св. Климент Охридски го открива
како книжевник во четириесеттите години на XIX
век, тоа го прави рускиот библиограф и собирач
на стари ракописи Вукол Михајлович Ундолски
(1815-1864), а и Павел Јосиф Шафарик (1795-
1861). Ундолски го завршува курсот во 1840 година
на Московската духовна академија (во Троицко
- Сергиевата лавра, Сергиев посад) и започнува
да работи на ракописната збирка на Троицко -
Сергиевата лавра). Тој во ноември 1840 година го
открива пергаментниот ракопис од крајот на XII век
или почетокот на XIII век, во кој што се поместени
три Светиклиментови поучителни слова (поуки):
1. Заповѣданнιа о праздьинцѣхъ. Климента еп҃па
словѣньска. ѥгда хотѧще въ стъна днн. аплъ. ли
мчнкъ. ли стлιа пооученнѥ къ людьмъ.
2. Пооучение и памѧь. ап҃ла. или м҃чнка.
3. Пооучение еп҃па Климента на стоѥ въскрьсеннѥ.
Ундолски е внимателен во својата работа, темелно
прегледува пролози, златоусти, зборници. Така, тој
го наоѓа словото за Лазар (№ 37 и 58), припишувано
на Јован Златоуст, а во пролозите, печатни и
ракописни ја вбројува и Светилиментовата поука
за Преображение. При тоа, тој востановува полна
соодветност меѓу објавената од А.Х. Востоков
во 1827 година Поука за св. Марко28 и втората
Светиклиментова општа поука.
Своите откритија Ундолски им ги соопштува
во 1841 година на некои руски научници, меѓу
кои е и грофот М.А. Оболенски. Во 1842 година
тој не успева да ги објави своите откритија и ја
продолжува потрагата и прави одделни корекции.
Во мај 1843 година Ундолски од М.П. Погодин
дознава дека Шафарик му пишал за откриените од
него Светиклиментови творби.29 Тогаш Ундолски му
ги покажува на Погодин преписите од откриените
три Светиклиментови слова, откриени уште во 1840
година, кои што не се среќаваат ниту во преписите
на Востоков, ниту кај Калајдович и Строев30.
На 16 октомври 1843 година Ундолски своето
истражување за св. Климент го претставува во
„Общество истории и древностеҋ россиҋских“,
но тоа не било отпечатено. Единствената негова
придобивка била што тој бил избран за дописен
член на друштвото. Едвај кон крајот на 1845
година (24 ноември) Ундолски успеал да ја објави
interest. It is the first scientific paper in history about
St. Clement of Ohrid, presented at a special meeting
of a scientific organization. The result is exceptionally
favorable, the society decides that the works of St.
Clement should be published, and that the complete
preparation should be done by Undolski himself.
However, Undolski's article was published only in 1867
(several years after his death) in „Беседьι Общества
любителеҋ россиҋскоҋ словесности“(вьιп. I. Москва,
1867, page 31-38) and not in full, but in an abbreviated
version.31
Simultaneously with Undolsky, but independently
of him, the works of St. Clement were investigated
by the Czech Slavist Shafárik and the Russian
Slavist Bodjansky. In a letter dated March 25, 1843,
Shafárik (V. A. Francev. Corespondence Pavla Josefa
Shafarika) writes to M. Pogodin that he received an
inventory from A. Vostokov "Description of Russian
and Slavic manuscripts from the Romanian Museum"
(St. Petersburg, 1842) and wants to be sent a catalog
of some collections. In a letter dated April 17, 1843,
Shafarik writes to M. Pogodin that he discovered
works by St. Clement in the inventory from the
Romanian Museum and in the Tolstoy collection from
Kalaydovich and Stroev. In a letter dated April 16,
1843 to A. Vostokov, Shafarik points out that Bishop
Clement, who is mentioned in the inventories of the
Romanian Museum, is none other than a disciple of St.
Cyril and Methodius, who died in 916. Shafarik pays
more attention to the works of St. Clement, which are
also mentioned in Vostokov's inventories and in the
inventories of Kalaydovich and Stroev. Safarik presents
arguments about who is "Bishop Clement“.
Of all the Russian scholars in the first half of the 19th
century, Bodyansky showed the most correct attitude
towards Undolsky. This is also evident in his publication
"Slavic-Russian Works in the Pergamon Collection
of I.N. Tsarskogo" published in Чтениᴙ в ОИДР
[Обществе истории и древностей российских], 1848,
book 7, pg.I-XXV + 60).32 The collection contains two
works by St. Clement of Ohrid: A Sermon on Michael
and Gabriel and a Sermon on the Assumption of the
Virgin Mary. Bodjanski clearly argues that the credit
for the discovery of St. Clement belongs exclusively to
Undolski.
во „Общество истории и древностеҋ россиҋских“
својата статија „Об открьιтии и издании творениҋ
Климента, епископа словенска“, плод на неговиот
долгогодишен интерес. Тоа е во историјата првиот
научен труд за св. Климент Охридски, претставен
на специјално заседание на научна организација.
Резултатот е извонредно поволен, друштвото
решава творбите на св. Климент да бидат објавени,
а целосната подготовка да ја направи самиот
Ундолски. Но, статијата на Ундолски била објавена
дури во 1867 година (неколку години по смртта)
во „Беседьι Общества любителеҋ россиҋскоҋ
словесности“(вьιп. I. Москва, 1867, стр. 31-38) и тоа
не интегрално, туку во скратена верзија31.
Истовремено со Ундолски, но независно од него,
творбите на св. Климент ги истражуваат чешкиот
славист Шафарик и рускиот славист Бодјански.
Во писмото од 25 март 1843 година, Шафарик (V.
A. Francev. Korespodence Pavla Josefa Šafarika) му
пишува на М.Погодин, дека добил попис од А.
Востоков „Опис на руските и словенските ракописи
од Романскиот музеј“ (Спб., 1842) и сака да му
се испрати каталог од некои збирки. Во писмото
од 17 април 1843 година Шафарик му пишува на
М. Погодин, дека открил дела од св. Климент во
пописот од Романскиот музеј и во Толстоевата
збирка од Калајдович и Строев. Во писмото од
16 април 1843 година до А.Востоков, Шафарик
посочува, дека епископ Климент кој се споменува
во пописите на Романскиот музеј, не е никој друг,
туку ученик на св. Кирил и Методиј, кој починал
во 916 година. Шафарик повеќе обрнува внимание
на делата на св. Климент за кои, исто така, се
говори и во пописите на Востоков и во пописите на
Калајдович и Строев. Шафарик изнесува аргументи
кој е „епископ Климент“.
Од руските научници во првата половина на
XIX, најкоректен однос кон Ундолски покажува
Бодјански. Тоа е видливо и во неговата публикација
„Славᴙно - русские сочинениᴙ в пергаменном
сборнике И.Н. Царского (објавен во Чтениᴙ в ОИДР
[Обществе истории и древностей российских], 1848,
кн. 7, стр.I-XXV + 60)32. Зборникот содржи две
дела на св. Климент Охридски: Слово за Михаил
и Гаврил и Слово за Успение на Богородица.
Бодјански, јасно го дава аргументот дека заслугата
за откривањето на св. Климент е исклучиво на
Ундолски.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 36 37
The scientific interest in the works and activities of
St. Clement appeared early, with the first moments
of Slavic studies as a science in the forties of the
nineteenth century. For St. Kliment Ohridski showed a
serious interest in significant names of Slavic studies:
Shafarik, Bodjanski, Pogodin, Obolenski. In this
direction, attention is occupied by two questions, the
first concerns who this writer is, to whom so many
letters are attributed in Old Slavonic manuscripts,
when and where he lived, and the second concerns the
determination and discovery of his works. From there,
more intensive research in both directions begins.
A serious contribution to these issues is made by
Shafarik's book „Rozkvĕt slovanské literatury v
Bulharsku“, 1843, because it profiles the character of St.
Clement of Ohrid for the first time. Shafarik is primarily
preoccupied with historical and literary research and
conclusions, and Undolski not only searches for St.
Clement's letters, but he strives for their publication,
for their wide availability to the scientific world.
Therefore, with full right, Undolski can be considered
the discoverer of St. Clement of Ohrid, he is the first to
profile him as a writer, as an author, the first to discover
his works and begin their study and publication.
Regardless of the situation, that the remarkable
discovery of Undolski could not become available to
the scientific world in time, the interest in St. Clement
of Ohrid or (Velički) comes to the forefront in science.
At first it begins by chance, and then a more systematic
search and publication of individual works of St.
Clement follows. In 1863, I.I. Sreznevsky published in
the Notices of the Imperial Academy of Sciences the
three general letters of St. Clement: Teachings for feasts
by Clement Bishop of Slavonia, Teaching in honor of an
apostle or martyr, Teaching of St. Clement on the Holy
Resurrection. These texts were published by Sreznevsky
after a copy of a parchment manuscript from the 12th
century, which originated from the library of the Trinity-
Sergeevsky Lavra near Moscow (No. 12). In fact, it is
the same manuscript, according to which Undolski also
began to work.
Научниот интерес кон делата и дејноста на св.
Климент се појавува рано уште со првите моменти
на славистиката како наука во четириесеттите
години на деветнаесеттиот век. За св. Климент
Охридски сериозен интерес пројавуват значајни
имиња на славистиката: Шафарик, Бодјански,
Погодин, Оболенски. Во таа насока вниманието
го окупираат две прашања, првото се однесува на
тоа кој е тој книжевник, кому во старословенските
ракописи му се припишуваат толку слова, кога
и каде живеел, а второто пак, се однесува на
детерминирањето и откривањето на неговите
творби. Оттаму, почнуваат поинтензивни
истражувања во двете насоки.
Сериозен придонес кон овие прашања дава
книгата на Шафарик „Rozkvĕt slovanské literatury
v Bulharsku“, 1843 година, заради тоа што во неа
за прв пат е профилиран ликот на св.Климент
Охридски. Шафарик првенствено е преокупиран
со историско - литературни истражувања и
заклучоци, а Ундолски не само што трага по
Светиклиментовите слова, туку тој се стреми кон
нивно објавување, кон нивна широка достапност до
научниот свет. Оттаму, со полно право, Ундолски
може да се смета за пронаоѓач на св. Климент
Охридски, тој прв го профилира како писател,
како автор, прв ги открива неговите творби и го
започнува нивното проучување и издавање.
Независно од ситуацијата, дека забележителното
откритие на Ундолски не можело своевремено
да стане достапно за научниот свет, интересот за
св. Климент Охридски или (Велички) излегува на
преден план во науката. Сѐ на почетокот започнува
случајно, а потоа веќе следува посистематско
барање и објавување на одделни Светиклиментови
творби. И.И. Срезневски во 1863 година ги објавува
во Известувањата на имп. Академија на науките
трите општи слова на св. Климент: Поуки за
празници од Климент епископ Словенски, Поука
во чест на апостол или маченик, Поучение на св.
Климент за свето воскресение. Тие текстови се
објавени од Срезневски по препис од пергаментен
ракопис од XII век, кој што потекнува од
библиотеката на Троицко - Сергеевата лавра крај
Москва (№. 12). Всушност тоа е истиот ракопис,
според кој започнува да работи и Ундолски.
По Срезневски, веќе и другите руски научници
започнуваат сѐ повеќе да му посветуваат внимание
After Sreznevsky, other Russian scientists began to
pay more attention to the literary work of St. Kliment
and to discover new works of St. Kliment or new
transcriptions of his famous words. It is clear that all
these publications are only contributions, there are no
attempts at any more systematic and in-depth work.
But the most significant thing is that the path to the
realization is beginning to be made that St. Clement
may be the author of other works that do not bear his
name in the title.
One of the first scholars to pay more serious attention
to the works of St. Clement was Andrei Nikolaevich
Popov, secretary of the Moscow„Общество истории
и древностей российских“. In his description of the
manuscripts and old printed books from Hludov's33
collection he specially marks Clement's words,
confirms the author's name and publishes two of them
in full: Praise words for John the-Words of Praise за
Јован Крстител34 and for the Archangels Michael
and Gabriel35. Later, in 1880, he discovered three new
St. Clement's Epiphany letters - On the Epiphany, on
the Nativity of Christ and on the Conception of John
the Baptist, the first two of which were published are
accompanied by a complete philological analysis.
Based on this analysis, A.N. Popov not only points to
St. Clement as the undisputed author of these letters,
but also presents an argumentative consideration of
the time and place of their creation. Thus, for example,
he believes that the Epiphany letter was most likely
written in the Pannonian-Moravian lands, before the
arrival of St. Clement in Bulgaria and Macedonia.
After Popov's death (1881)- VN Shchepkin finds in his
archive other materials about the work of St. Clement.
Then Shchepkin published two more works of St.
Clement: The Praise of Michael and Gabriel (according
to another, previously unknown copy) and The Praise
of Clement, Pope of Rome. In connection with the
discovery and confirmation of St. Clement's authorship
of some anonymous didactic letters, we should also
mention the merits of Nikolai Ivanovich Petrov, a
professor at the Kiev Theological Academy. As early
as 1886, Metropolitan Macarius, in his "History of
the Russian Church", drew attention to some didactic
letters, which are found in manuscript prologues
from the XII-XIII and XII-XIVcenturies. Of course,
Metropolitan Macarius at that time could not determine
the true author of these letters, because the discovery
на книжевното дело на св. Климент и да откриваат
нови Светиклиментови дела или нови преписи
на познати негови слова. Јасно е, дека сите тие
публикации се само прилози, отсуствуваат обиди за
некаква посистематска и позадлабочена работа. Но,
најзначајно е што започнува да се пробива патот на
сознанието, дека св. Климент може да е автор и на
други творби кои во насловот не го носат неговото
име.
Еден од првите проучувачи кој посериозно
посветува внимание на делата на св. Климент
е Андреј Николаевич Попов, секретар на
Московското „Общество истории и древностей
российских“. Во својот опис на ракописите и
старопечатените книги од збирката на Хлудов33 тој
ги обележува специјално Климентовите слова, го
потврдува името на авторот и објавува во целост две
дела од нив: Пофалните слова за Јован Крстител34
и за арангелите Михаил и Гаврил.35 Подоцна, во
1880 година тој открива три нови Светиклиментови
слова - За Богојавление, за Раѓањето Христово и
за Зачнувањето на Јован Претеча, првите две од
објавените ги придружува комплетна филолошка
анализа. Врз основа на таа анализа А.Н. Попов не
само што го посочува св. Климент како неспорен
автор на тие слова, туку изнесува аргументирано
размислување за времето и местото на нивното
создавање. Така, на пример, тој смета дека Словото
за Богојавление најверојатно е напишано во
Панонско - Моравските земји, пред доаѓањето на
св. Климент во Бугарија и Македонија. По смртта
на Попов (1881 год.) - В.Н.Шчепкин наоѓа во
неговата архива и други материјали за творештвото
на св. Климент. Потоа Шчепкин објавува уште две
Светиклиментови дела: Пофалното слово за Михаил
и Гаврил (според друг, дотогаш непознат препис) и
Похвалата за Климент, папата римски. Во врска со
откривањето и утврдувањето на Светиклиментовото
авторство на некои анонимни поучителни слова
треба да ги споменеме и заслугите на Николај
Иванович Петров, професор во Киевската духовна
академија. Уште во 1886 година митрополитот
Макариј во својата „Историја на руската црква“ го
свртува вниманието на некои поучителни слова, кои
се наоѓаат во ракописни пролози од XII-XIII и XII-
XIV век. Се разбира, митрополиот Макариј во тоа
време не можел да го определи вистинскиот автор
на тие слова, затоа што откритието на Ундолски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 38 39
of Undolsky was not yet known. Later, N.I. Petrov
came to the real findings. Dealing with the questions
of the origin and composition of the Russian printed
prologue, he concentrated on St. Clement's letter on the
Transfiguration and in connection with it gave a very
careful, but also very useful comment, that St. Clement
may have been the author of some other instructive
letters from the prologue, which do not bear his name
- among them are those mentioned by Metropolitan
Macarius36. Such thoughts of Petrov serve as a starting
point for further research into St. Clement's literary
heritage. A similar assumption was made by Undolski
in his work„Климент, епископ словенский“37 and
Tunicki38,but it became known only in 1895.
сѐ уште не било познато. Подоцна, Н.И. Петров
стигнува до вистинските сознанија. Занимавајќи
се со прашањата околу потеклото и составот на
рускиот печатен пролог, тој се концентрира на
Светиклиментовото слово за Преображение и во
врска со него дава многу внимателен, но и многу
полезен коментар, дека св. Климент можеби е
автор и на некои други поучителни слова од
прологот, кои не го носат неговото име - меѓу нив
се и оние за кои зборува митрополитот Макариј.36
Таквите размислувања на Петров служат како
појдовна точка при натамошните истражувања на
Светиклиментовото книжевно наследство. Слична
претпоставка изнесува уште Ундолски во своето
дело „Климент, епископ словенский“37 и Туницки38,
но тоа станува познато дури 1895 година.
Во 1881 година многу значаен придонес дава
професорот по омилетика39 во Казанската духовна
академија, архимандритот Антониј Вадковски
(митрополит Антониј). Во својата статија
„Памᴙтники древноболгарской проповеднической
писмьенности“40 за спомениците на старобугарската
Манастир „Свети Климент и Пантелејмон“ -
Плаошник
Monastery "St Clement and Panteleimon" -
Plaoshnik
In 1881, a very significant contribution was made by
the professor of homiletics39 at the Kazan Theological
Academy, Archimandrite Antony Vadkovsky
(Metropolitan Anthony). In his article:„Памᴙтники
древноболгарской проповеднической
писмьенности“40 On the monuments of Old Bulgarian
preaching literacy, the anchymandrite Anthony
presents the work of Undolski in connection with
the discovery of St. Clement's literary heritage and
regretfully announces that this work has not yet been
published. Relying on the materials of Undolski, in the
above-mentioned article, he publishes six previously
unpublished copies of the famous St. Clement's letters:
the Praise for Michael and Gabriel, the Letter for the
Assumption of the Virgin (two copies in two different
redactions), the Letter for Lazarus, for Zechariah, for
the Nativity of John the Forerunner and the Praise for
the Great Martyr Demetrius.
At the same time, the question of the number of works
of St. Clement was also addressed by Archimandrite
Leonid (Kavelin), abbot of the Trinity-Sergius
Lavra. His interest in the literary work of St. Clement
began with his general scientific-popular article,
published in 1861 „Св. Климент, архиепископ
болгарский“.41 During the processing - the analysis
of the manuscripts in the library of Troitsko - Sergius
Lavra, Archimandrite Leonid, following the list
proposed by Undolski, pays special attention to the
Word of Transfiguration, confirming with certainty
the authorship of Saint Clement in „Сведениᴙ о
славᴙнских пергаминных и бумажных рукописᴙх,
поступивших из книгохраннлища Свᴙто - Троицкой
Сергиевой лавры в библиотеку Троицкой духовной
семинари в 1747 году42 (property of the library of
the Moscow Theological Academy). At that time,
Archimandrite Leonid found another new copy of
the alleged St. Clement's sermon on the Epiphany,
discovered and published before him by A. Popov,
and in 1885, in connection with the celebration
of the thousandth anniversary of the death of St.
Clement of Ohrid, he published it in a separate book:
„Поучение на Богоᴙвление господне, современное
Панноским житиᴙм свв. славᴙнских первоучителей
Кирилла и Мефодиᴙ, приписываемое ученику
их св. Клименту“.43 In the preface to that edition,
Archimandrite Leonid quotes details from the analysis
of the text made by A. Popov and emphasizes the author
and the time in which the work was created.
проповедничка писменост, анхимандритот Антониј
ја претставува работата на Ундолски во врска со
откривањето на Светиклиментовото книжевно
наследство и со жалење соопштува, дека тој труд се
уште не е објавен. Потпирајќи се на материјалите
на Ундолски, во горе споменатата статија, објавува
шест претходно необјавени преписи на познатите
Светиклиментови слова: Пофалното слово за
Михаил и Гаврил, Словото за Успение Богородично
(два преписа во две различни редакции), Словото за
Лазар, за Захарија, за Рождеството на Јован Претеча
и Пофалното слово за великомаченикот Димитриј.
Истовремено, со прашањето за бројот на делата
на св. Климент се занимава и архимандритот
Леонид (Кавелин), игумен на Троицко - Сергиевата
лавра. Неговиот интерес за книжевното дело
на св. Климент започнува со неговата општа
научно - популарна статија, објавена во 1861
година „Св. Климент, архиепископ болгарский“.41
При обработката - анализата на ракописите во
библиотеката на Троицко - Сергиевата лавра,
архимандритот Леонид, следејќи го списокот,
предложен од Ундолски, особено внимание
му посветува на Словото за Преображение,
потврдувајќи го со сигурност Светиклиментовото
авторство, во „Сведениᴙ о славᴙнских пергаминных
и бумажных рукописᴙх, поступивших из
книгохраннлища Свᴙто - Троицкой Сергиевой лавры
в библиотеку Троицкой духовной семинари в 1747
году42 (сопственост на библиотеката на Московската
духовна академија). Во тоа време архимандритот
Леонид наоѓа уште еден нов препис на наводното
Светиклиментово слово за Богојавление, откриено
и објавено пред него од А. Попов и во 1885 година
во врска со одбележувањето на илјадагодишнината
од смртта на св. Климент Охридски го објавува во
посебна книга: „Поучение на Богоᴙвление господне,
современное Панноским житиᴙм свв. славᴙнских
первоучителей Кирилла и Мефодиᴙ, приписываемое
ученику их св. Клименту“.43 Во предговорот на
тоа издание архимандритот Леонид цитира детали
од анализата на словото направена од А.Попов и
го нагласува авторот и времето во кое се создало
делото.
Подоцна, архимандритот Леонид дава уште
еден придонес кон прашањето околу обемот на
Светиклиментовото дело. Во своите библиографски
проучувања од областа на старата словенска
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 40 41
Later, Archimandrite Leonid makes another contribution
to the question of the scope of Saint Clement's work.
In his bibliographical studies in the field of Old Slavic
literacy„Библиографические разысказаниᴙ в области
древнейшего периода славᴙнской письмености IX-X
век“44, He agrees with 15 selected letters of Undolski
(in the letter to Boydanski), whose author is St.
Clement, but adds two more letters to the list (published
by him and A. Popov): on the Epiphany and on the
Conception of John the Baptist. "Both letters, in terms
of content and the language in which they are written,
belong to St. Clement“45- Archimandrite Leonid claims
and increases the number from 15 to 17 Saint Clement's
letters.
For the further discovery and determination of the
scope of St. Clement's literary heritage and its spread
throughout the Slavic lands, Evgeniy Vyacheslavovich
Petukhov, a professor at the former Yuriev University
(Estonia), also made significant contributions. In
1893, he published a study on the entry of "Old
Bulgarian" writers into Russian literacy„Болгарские
литературные деᴙтели древнейшей эпохи на русской
почве“(published in: ЖМНП (Журнал Министерства
народного просвещения), ч. CCLXXXVI, 1983, №
4, page 298-322), where we already have a broader
and larger overview of the manuscript materials of St.
Clement of Ohrid. The data collected and presented
in that study on the spread of St. Clement's letters in
Russian literature, although not very comprehensive,
are particularly important, because they make a
great contribution to the preparation of a complete
edition of the works of St. Clement of Ohrid. Starting
from the more extensive and richer notes from the
Russian literary tradition and taking into account
the achievements and contributions of Russian
scholars before him (Bodyansky, Sreznevsky, Popov,
Archimandrite Leonid), Petukhov believes that these
collected data are already sufficient material for
shedding light on the question of the scope of St.
Clement's literary activity.
Petukhov treats the question of the authorship of
the anonymous letters, which Popov, Petrov and
Archimandrite Leonid attribute to St. Clement with
great reserve, even with extreme skepticism. Petukhov
expresses open doubts about the authorship of St.
Clement for the letters: The Conception of John the
писменост „Библиографические разысказаниᴙ
в области древнейшего периода славᴙнской
письмености IX - X век“44, тој се согласува со
15 одбрани слова на Ундолски (во писмото до
Бојдански), чиј што автор е св.Климент, но на
листата додава уште две слова (публикувани од него
и од А. Попов): за Богојавление и за Зачнувањето
на Јован Претеча. „И двете слова по содржината
и по јазикот на кој се напишани му припаѓаат на
св.Климент“45 - тврди архимандритот Леонид и ја
зголемува бројката од 15 на 17 Светиклиментови
слова.
За понатамошното откривање и утврдување на
обемот на Светиклиментовото книжевно наследство
и неговото распространување низ словенските
земји значајни заслуги има и Евгениј Вјачеславович
Петухов, професор во поранешниот Јуриевски
универзитет (Естонија). Во 1893 година тој објавува
една студија за влегувањето на „старобугарските“
книжевници во руската писменост „Болгарские
литературные деᴙтели древнейшей эпохи на русской
почве“(објавено во: ЖМНП (Журнал Министерства
народного просвещения), ч. CCLXXXVI, 1983, №
4, стр. 298-322), каде што веќе имаме еден поширок
и поголем преглед на ракописните материјали
на св.Климент Охридски. Собраните и изнесени
податоци во таа студија за распространувањето на
Светиклиментовите слова во руската книжевност,
макар и не многу сеопфатни, се особено важни,
заради тоа што тие даваат голем продонес во
подготовката на целосно издание на делата на св.
Климент Охридски. Поаѓајки од поопширните
и побогатите забелешки од руската книжевна
традиција и земајќи ги во предвид достигнувањата
и придонесите на руските научници пред него
(Бодјански, Срезневски, Попов, архимандритот
Леонид), Петухов смета, дека тие собрани податоци
се веќе доволен материјал за расветлување на
прашањето за обемот на книжевната дејност на св.
Климент.
Петухов се однесува многу резервирано, наместа
дури и со краен скептицизам, кон прашањето
за авторството на безимените слова, кои Попов,
Петров и архимандритот Леонид му ги припишуваат
на св. Климент. Петухов, изнесува отворени
сомненија околу авторството на св. Климент
за словата: Зачнувањето на Јован Крстител и
Богојавление, затоа што Попов и архимандритот
Baptist Epiphany, because Popov and Archimandrite
Leonid, he believes, do not offer arguments that would
confirm St. Clement's authorship. Thus, Petukhov
rejects five letters from the list of St. Clement's letters,
proposed by Archimandrite Leonid with 17 letters,
considering that St. Clement's letters are only 12, in
which the name of St. Clement is mentioned. Petukhov,
however, makes a significant contribution to the
discovery and acquaintance with St. Clement's literary
work. In the article devoted to the questions of the
emergence, development and spread of the prologue
in Old Russian literacy46, He makes a more detailed
analysis based on a collection from the XII and XIII
century, where he discovers 12 instructive letters for
holidays and their pre-holiday days. Petukhov publishes
the letters and believes that they are (this view is also
shared by Metropolitan Makarij) original Slavic works,
Леонид, смета тој, не понудуваат аргументи, кои
би го потврдиле Светиклиментовото авторство.
Така, Петухов од листата Светиклиментови слова,
што ја предлага архимандритот Леонид со 17 слова,
отфрла пет слова сметајќи, дека Светиклиментови
се само 12, во кои што се споменува името
на св. Климент. Петухов, сепак, дава значаен
придонес во откривањето и запознавањето на
Светиклиментовото книжевно дело. Во статијата
посветена на прашањата за појавата, развитокот
и распространувањето на прологот во старата
руска писменост46, тој прави подетална анализа
врз основа на еден зборник од XII и XIII век, каде
што открива 12 поучни слова за празници и за
нивните претпразнични денови. Петухов ги објавува
словата и смета дека станува збор (тој став го дели
и митрополитот Макариј) за оригинални словенски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 42 43
but in the absence of stronger arguments, he does not
claim that these 12 letters are the works of St. Clement.
Then comes the book by A.I. Ponomarov about old
Russian prologues„Памᴙтники древнерусской
церковно - учительной литературы“(published in:No.
II, ч. I. Спб., 1896), where we find several of Saint
Clement's already known holiday and pre-festival
words: for the pre-celebration of the Nativity, for the
Nativity, for the Assumption, for the Conception,
for the pre-celebration of the Nativity and for the
Nativity. These transcripts are taken from the oldest
and perhaps most important Russian prologues from
XIIIcentury, which at that time were in the library of
the Synodal Printing House in Moscow. The texts are
published in Ponomarov's book, extremely unclearly
and inaccurately, without explaining which copy from
which manuscript is taken. The most strange fact is that
Ponomarov does not mention the name of St. Clement
anywhere, although already then (1896) the assumption
of St. Clement's authorship was increasingly significant
and present in the works of Russian scholars who
investigated this issue.
In the process of scientific research, which covers
the literary activity of St. Clement, a very significant
moment are the works of the prominent Russian
Slavist Peter Alekseevich Lavrov, professor at the
Krakow and then at the Warsaw University. As
the main merit of Lavrov in this matter, we should
highlight the realization of the edition of St. Clement's
works, initiated by Undolsky. As is known, as early
as the beginning of 1846, by decision of the Moscow
„Общество истории и древностей российских“The
scientific discoverer of St. Clement, Undolsky,
published the works of St. Clement known until then,
but only a small part (only two copies, not in full). After
49 years (after his death) Lavrov realized Undolsky's
significant undertaking. Lavrov reviews the materials
from Undolsky's archive, processes them, redacts them,
writes an introduction, and in 1895 in Moscow, the
edition comes out of the press, with the title: „Климент,
епископ словенкий“.In fact, it is about Undolski's
work, for which Lavrov wrote the foreword. In his
review of the book, Vatroslav Jagić makes some critical
remarks, that is, he examines Lavrov's allegations
about the authorship of St. Clement of Pannonian
Legends,(see:Archiv fur slavische Philologie, т. XVIII,
1896, page: 284 - 286).
творби, но во отсуство на посилни аргументи, не
тврди дека тие 12 слова се творби на св. Климент.
Потоа, следува книгата на А.И. Пономаров за
старите руски пролози „Памᴙтники древнерусской
церковно - учительной литературы“(објавено во:
бр. II, ч. I. Спб., 1896), каде што наоѓаме неколку
од познатите веќе Светиклиментови празнични
и претпразнични слова: за претпразнувањето
на Рождеството Богоридично, за Рождеството
Богородично, за претпразнување на Успението,
за Успението, за Зачнувањето Богородично, за
претпразнување на Рождеството Христово и за
Рождество Христово. Овие преписи се земени
од најстарите и можеби најважните руски
пролози од XIII век, кои во тоа време се наоѓале
во библиотеката на Синодалната типографија
во Москва. Текстовите се објавени во книгата
на Пономаров, крајно нејасно и неточно, без
објаснување кој препис од кој ракопис е земен.
Најчуден е фактот, што Пономаров не го споменува
никаде името на св. Климент, иако веќе тогаш (1896
година) претпоставката за Светиклиментовото
авторство била се позначајна и поприсутна во
трудовите на руските научници, кои го истражувале
ова прашање.
Во процесот на научното истражување, што ја
опфаќа книжевната дејност на св. Климент, многу
значаен момент се трудовите на истакнатиот руски
славист Петар Алексеевич Лавров, професор
на Краковскиот, а потоа и на Варшавскиот
универзитет. Како главна заслуга на Лавров по ова
прашање треба да го истакнеме реализирањето на
изданието на Светиклиментовите дела, започнато од
Ундолски. Како што е познато, уште во почетокот
на 1846 година, по решение на Московското
„Общество истории и древностей российских“
научниот пронаоѓач на св.Климент, Ундолски, ги
издава познатите дотогаш дела на св. Климент, но
само мал дел (само два примерока, а не во целост).
По цели 49 години (по неговата смрт) Лавров
го реализира значајниот потфат на Ундолски.
Лавров ги прегледува материјалите од архивата на
Ундолски, ги обработува, ги редактира, пишува
вовед и во 1895 година во Москва, изданието
излегува од печат, со наслов: „Климент, епископ
словенкий“. Всушност, станува збор за трудот на
Ундолски, за кој предговорот го пишува Лавров.
Во рецензијата за книгата Ватрослав Јагич изнесува
It represents the first attempt at a deeper and more
analytical consideration of the issues surrounding St.
Clement's literary creation. First, in his book, Lavrov
objectively presents the history of this undertaking,
reveals the plans, opinions and understandings of
Undolski. Lavrov very analytically, based on many
phraseological and vocabulary comparisons, tries to
prove Saint Clement's authorship of the Praises for
Cyril the Philosopher and for Clement, Pope of Rome,
and of the Pannonian Legends, thus denying the entire
skepticism of A. Voronov and E. Gorubinski. Finally, in
the third part of the introduction, he reveals the literary
character of Saint Clement's works and provides data
on their possible sources. The edition also includes
seven works by Saint Clement: Commandments for
Feasts, A Sermon in Honor of an Apostle or Martyr,
A Sermon on the Holy Resurrection, A Sermon on the
Transfiguration of the Lord, Praise for the Four-Day-
Old Lazarus, A Word of Praise in Honor of the Blessed
Prophet Zechariah and the Birth of John the Baptist,
and Praise for Cyril the Philosopher. The eulogy for
Cyril the Philosopher was published from another South
Slavic transcript, from the collection of A. Mihanovich
from Zagreb, which was delivered to Lavrov by M.N.
Speransky, and not from Undolsky's materials.47
Lavrov confirms as works of St. Clement only those
12 letters (according to Petukhov's list) that bear St.
Clement's name in their title. He notes N.I. Petrov's
opinion about the authorship of St. Clement and some
anonymous works, but with a dose of reservation: "we
cannot, on the basis of the last claim (Petrov's opinion),
fully accept those manuscripts as Clement's“.48
However, Lavrov's reservations are not very categorical,
he does not reject the fact that Theophylact reports in
the Prostrano The Life of Clement, that the number of
Saint Clement's works does not end with the twelve,
which have come down to us with his signature.
Lavrov also notes that in the two anonymous letters,
published by A.N.Popov in 1880 and attributed to Saint
Clement, the influence of Gregory the Theologian (in
one of them), whom Saint Clement greatly respected,
is visible, and therefore this knowledge is not far from
the truth. Lavrov continues to study the work of Saint
Clement of Ohrid and publishes several of his letters: A
eulogy for the holy forty martyrs (Новое похвальное
одделни критички забелешки, односно ги разгледува
наводите на Лавров за авторството на св. Климент
на Панонски легенди ,(види: Archiv fur slavische
Philologie, т. XVIII, 1896, стр. 284 - 286).
Тоа претставува прв обид за едно подлабоко и
поаналитичко разгледување на прашањата околу
Светиклиментовото книжевно творештво. Најпрво
во својата книга Лавров објективно ја изложува
историјата за овој потфат, ги открива плановите,
мислењата и сфаќањата на Ундолски. Лавров многу
аналитично, врз основа на многу фразеолошки и
вокабуларни споредби, се обидува да го докаже
Светиклиментовото авторство на Пофалните слова
за Кирил Филозоф и за Климент, папата римски
и на Панонските легенди, така што го демантира
целиот скептицизам на А. Воронов и Е. Горубински.
Најпосле во третиот дел на воведот го открива
литературниот карактер на Светиклиментовите дела
и дава податоци за нивните евентуални извори. Во
изданието објавени се и седум Светиклиментови
творби: Заповеди за празници, Поука во чест на
апостол или маченик, Поука за свето воскресение,
Поука за преображение Господово, Похвала
за четиридневниот Лазар, Слово пофално во
чест на блажениот пророк Захариј и раѓањето
на Јован Крстител, Похвала за Кирил Филозоф.
Пофалното слово за Кирил Филозоф е објавено
од друг јужнословенски препис, од збирката на
А.Миханович од Загреб, кое што му било доставено
на Лавров од М.Н.Сперански, а не од материјалите
на Ундолски.47
Лавров како творби на св. Климент ги потврдува
само оние 12 слова (според списокот на
Петухов) кои што во својот наслов го носат
Светиклиментовото име. Тој го бележи мислењето
на Н.И. Петров за авторството на св. Климент и на
некои анонимни дела, но со доза на резерва: „не
може врз основа на последното тврдење (мислењето
на Петров) тие ракописи целосно да ги прифатиме
како Климентови“.48
Сепак резервираноста на Лавров не е многу
категорична, тој не го отфрла фактот што Теофилакт
го соопштува во Пространото Климентово житие,
дека бројот на Светиклиментовите творби не
завршува со дванаесетте, кои до нас стигнале со
негов потпис. Лавров уште напоменува дека кај
двете анонимни слова, кои ги објавува А.Н. Попов
1880 година и му се припишуваат на св. Климент,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 44 45
Words Климента Словенского во: Известиᴙ ОРЯС
-Отделения русского языка и словесности, т.
III, 1898, book 4, page 1086-1109 и 1335-1336),
Praise for the Prophet Elijah [twice in two different
transcriptions] (Похвала Илье пророку во: Известиᴙ
ОРЯС - Отделения русского языка и словесности, т.
VI, 1901, book 3, page 236-280 и т. XI, 1906, book1,
page443-448), Words of praiseforapostlePaulandWords
of praiseforSt.Cosmas and Damian- Zwei Lobrede,
vielleicht von Klemens geschrieben, во: Archiv fur
slavische Philologie, point XXVII, 1905, page373-
384.49 Although these letters, with the exception of
the first, are anonymous, Lavrov does not hesitate
to attribute them to St. Clement of Ohrid, after
conducting analyses and comparisons. Lavrov's article
is also significant „Dieneuesten Forschungen über
slavischen Klemens“, објавена во Archiv für slavische
Philologie,т. XXVII , 1905, page 350-372, of Vatroslav
Jagikj. In the article, Lavrov analyzes the work of
V. Vondrak „Studie z oboru cirkеvnĕslovanského
pisemnictvi“where, among other things, questions about
the authorship of „Pannonian legends“and forWords of
Praiseand words for Cyril and Methodius. Lavrovwrites
with arguments about St. Clement’s authorship of
the words of Praise and the “Pannonian legends” and
that a number of anonymous words can be attributed
to St. Clement, based on their external and internal
features, which is of great importance for the further
determination of St. Clement’s work. In one of his last
books “Materials on the histories of the emergence of
ancient Slavic writing” - published in St. Petersburg,
1930, Lavrov republishes the Praise of Cyril according
to two copies: Mikhanovich’s and Sebastian’s. In these
copies is also included the general Praise of Cyril and
Methodius according to a copy from The Assumption
Collection.
In the same period (the first years of the XX century),
a major contribution to the questions of the scope
and distribution of St. Clement's works was made
by Alexei Ivanovich Sobolevsky, a professor at St.
Petersburg University. In the work: „Из области
древней церковнославᴙнской проповеди“50
Sobolevski publishes 16 new copies of known or
alleged St. Clement's works: Words for the Blessed
Irenaeus, Words of Praise for the Cross (published
twice according to two different copies), Words for the
Meeting of the Lord, Words for the Three Servants, for
видливо е влијанието на Григориј Богослов (кај едно
од нив), кого што св. Климент многу го почитува,
па оттаму тоа сознание и не е далеку од вистинито.
Лавров продолжува со проучување на творештвото
на св. Климент Охридски и објавува неколку
негови слова: Пофално слово за светите четириесет
маченици (Новое похвальное слово Климента
Словенского во: Известиᴙ ОРЯС - Отделения
русского языка и словесности, т. III, 1898, кн. 4, стр.
1086 - 1109 и 1335 - 1336), Пофалба за пророк Илија
[два пати по два различни преписи] (Похвала Илье
пророку во: Известиᴙ ОРЯС - Отделения русского
языка и словесности, т. VI, 1901, кн. 3, стр. 236-280
и т. XI, 1906, кн.1, стр. 443 - 448), Пофално слово
за апостол Павле и Пофално слово за св. Кузман
и Дамјан - Zwei Lobrede, vielleicht von Klemens
geschrieben, во: Archiv fur slavische Philologie, т.
XXVII, 1905, стр. 373 - 384.49 Иако овие слова,
со исклучок на првото се анонимни, веќе Лавров
не се колеба да му ги припише на св. Климент
Охридски, по спроведените анализи и споредби.
Значајна е и статијата на Лавров „Die neuesten
Forschungen über slavischen Klemens“, објавена во
Archiv für slavische Philologie, т. XXVII , 1905, стр.
350-372, на Ватрослав Јагиќ. Во статијата, Лавров
го анализира трудот на В.Вондрак „Studie z oboru
cirkеvnĕslovanského pisemnictvi“ каде што меѓу
другото се отвораат и прашањата за авторството
на „Панонските легенди“ и за Пофалните слова за
Кирил и за Кирил и Методиј. Лавров аргументирано
пишува за Светиклиментовото авторство на
пофалните слова и на „Панонските легенди“ и дека
редица анонимни слова можат да му се припишат
на св. Климент, врз основа на нивните надворешни
и внатрешни белези, што е од голема важност за
понатамошното утврдување на Светиклиментовото
творештво. Во една од своите последни книги
„Материалы по истории возникновениᴙ древнейшей
славᴙнской писмьменности“ - издадена во Санкт
Петербург, 1930, Лавров повторно ја објавува
Похвалата за Кирил и тоа според два преписа:
Михановичевиот и Себастијановиот. Во овие
преписи е поместена и општата Похвала за Кирил и
Методиј според препис од Успенскиот зборник.
Во истиот период (првите години на XX век)
голем придонес кон прашањата за обемот и
распространувањето на Светиклиментовите
творби прави и Алексеј Иванович Соболевски,
the Patriarchs, for the Annunciation (Blagovest), for the
Apostles Peter and Paul, for Easter (Pascha), for the
Nativity of John the Forerunner, for St. Cosmas and
Damian, for the Baptism of the Lord, for the Epiphany,
a second Words for the Nativity of John the Forerunner
and Words of Praise for the Holy Fathers. All of these
laudatory and instructive words can, according to
Sobolevski, be attributed to St. Clement of Ohrid, some
with certainty, others with greater or lesser probability,
although his name is not mentioned in the Words.
In 1910, Sobolevski publishes another previously
unknown Words, which can be assumed to be the work
of St. Clement, Words for the Myrrh-bearing Women
(во: Известиᴙ ОРЯС - Отделения русского языка и
словесности, т. XV, 1910, book2, page53-61).These
publications by Sobolevsky, although given without any
particular analytical commentary, are very important
because they increase knowledge about the spread of
St. Clement’s works in Old Russian literature, and also
serve as significant material for comparative and critical
analysis.
A very great interest in the life and work of St. Clement
of Ohrid was also shown by N.L. Tunitsky, a professor
at the Moscow Theological Academy. In 1904, he
discovered St. Clement’s Words about the Holy Trinity
and published it.51 According to two different copies,
with a detailed commentary and extensive comparisons.
Tunitsky is also the author of the article on St. Clement
in the Theological Encyclopedia (Богословскаᴙ
энцикопедиᴙ. Под ред. Н.Н. Глубоковского, т.
XI, 1910, page 140-155). Tunitsky, however, sheds
the most thorough light on the life and work of
St. Clement in his master's thesis („Св.Климент,
епископ словенскй. Его жизнь и просветительнаᴙ
деᴙтелность“ Сергиев посад, 1913). This work of
his is considered one of the best monographs on St.
Clement at that time. Tunicki intended the book to
contain two parts, but unfortunately only the first part,
the part that concerns the life and work of St. Clement,
was published, while the second part dedicated to
the literary works of St. Clement was not published.
Tunicki uses the opportunity of the defense of the
magisterium and presents his findings and conclusions
about the literary work of St. Clement. Analyzing the
signed and anonymous (presumed) St. Clement's letters,
Tunicki realizes that Theophylact with the extensive
St. Clement's life, is the main historical source for the
професор на Петербуршкиот универзитет.
Во „Из области древней церковнославᴙнской
проповеди“50 Соболевски објавува 16 нови преписи
на познати или наводни Светиклиментови слова:
Слово за блажениот Иринеј, Пофално слова за
крстот (објавено два пати според два различни
преписа), Слово за Сретение господне, Слова за
тројцата слуги, за Праотците, за Благовештение
(Благовест), за апостолите Петар и Павле, за
Велигден (Пасха), за раѓањето на Јован Претеча, за
св. Кузман и Дамјан, за Крштевањето Господово,
за Богојавление, второ Слово за раѓањето на Јован
Претеча и Пофално слово за светите отци. Сите
овие пофални и поучителни слова можат, според
Соболевски, да му бидат припишани на св. Климент
Охридски, едни со сигурност, други со поголема
или помала веројатност, иако во насловот не стои
неговото име. Во 1910 година, Соболевски објавува
уште едно дотогаш непознато слово, за кое што
може да се претпостави дека е дело на св. Климент,
слово за жените мироносици (во: Известиᴙ ОРЯС
- Отделения русского языка и словесности, т.
XV, 1910, кн. 2, стр. 53 - 61). Овие публикации на
Соболевски, иако се дадени без особен аналитичен
коментар, се многу важни заради тоа што ги
зголемуваат сознанијата за распространувањето
на Светилиментовите дела во старата руска
книжевност, а служат и како значаен материјал за
компаративна и критичка обработка.
Многу голем интерес кон животот и делото на
св. Климент Охридски покажува и Н.Л.Туницки,
професор на Московската духовна академија. Тој во
1904 година го открива Светиклиментовото Слово
за Св.Тројца и го објавува51 според два различни
преписа, со детален коментар и широки споредби.
Туницки е и автор на статијата за св. Климент
во Богословската енцикопедија (Богословскаᴙ
энцикопедиᴙ. Под ред. Н.Н. Глубоковского, т. XI,
1910, стр. 140 - 155). Туницки, сепак најтемелно
го расветлува животот и дејноста на св.Климент
во својот магистерски труд („Св.Климент,
епископ словенскй. Его жизнь и просветительнаᴙ
деᴙтелность“ Сергиев посад, 1913 година). Овој
негов труд се вбројува во најдобрите монографии
за св. Климент во тоа време. Туницки имал намера
книгата да содржи два дела, но за жал објавен е само
првиот дел, делот кој што се однесува на животот
и дејноста на св. Климент, додека вториот дел
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 46 47
study of St. Clement of Ohrid. (more in: Н.Л.Туницки.
St.Климент, епископ словенский. - Богословский
вестник, XXII, 1913, № 2, page 235). Tunicki is the
author of another article, in which he provides an
overview of the total scientific literature on the literary
work of St. Clement of Ohrid („Обзор разработки
вопроса о литературной деᴙтельности St.Климента,
епископа словенского“ објавена во Богословский
вестник, XXII, 1913, № 3, page 533-566). Instead
of a technical bibliography, Tunicki provides a careful
presentation of the method of scientific work on the
research and determination of St. Clement’s literary
heritage. Of great importance is his conclusion that the
discoveries and thoughts of more recent researchers,
in many places, coincide with the thoughts and
conclusions of Unodolski, which in turn confirms the
objective value of the achieved results.
In 1905, the extensive work of the Serbian Slavist
was published LjubaStojanovikj „Новые слова
Климента Словенского“(published in: Сборник
ОРЯС - Отделения русского языка и словесности,
т. LXXX, 11 + 263 page). After the book ofUnodolski
- Lavrovfrom 1895 it is the first major archaeographic-
textological work dedicated to the writer St. Clement.
Practicing the experience of his predecessors and
Stojanovikj on the basis of general mental relations
and linguistic-stylistic indicators, he attributes to
St. Clement a number of works, some of which are
not his or are of doubtful St. Clement’s authorship.
Stojanovikjpublishes 28 letters that he believes are
from St. Clement. Most of them are in the Belgrade
National Library: №. 261(437) - parchment manuscript
from 1328, Serbian redaction, but with noticeable traces
of the Middle Bulgarian original: №.104 -manuscript
collection of XIV century; №.479 (450) - manuscript
collection ofXVIcentury, with Bulgarian remains. Ljuba
Stojanovikj elaborates the thesis with the following
arguments:
• two works in the collection with №. 261(437) are
clearly indicated as St. Clement’s,
• all of St. Clement’s works and words, signed by him
or not signed by him,are always find as words of
John Chrysostom,
• all works are short,
• internal characteristics of his words in his works.
According to Stojanovikj: „These letters were
composed as a cycle, a circle of the Christian feasts.
The entire phrases arise with certainty and coincide
посветен на книжевните трудови на св. Климент не е
објавен. Туницки ја користи приликата на одбраната
на магистериумот и изнесува свои сознанија и
заклучоци за книжевното дело на св. Климент.
Анализирајќи ги потпишаните и анонимните
(претпоставени) Светиклиментови слова, Туницки
согледува, дека Теофилакт со пространото
Светиклиментово житие, е главен историски извор
за проучување на св. Климент Охридски. (повеќе
во: Н.Л.Туницки. Св. Климент, епископ словенский.
- Богословский вестник, XXII, 1913, № 2, стр. 235).
Туницки е автор на уште една статија, во која
што дава преглед на вкупната научна литература
за книжевното дело на св. Климент Охридски
(„Обзор разработки вопроса о литературной
деᴙтельности св.Климента, епископа словенского“
објавена во Богословский вестник, XXII, 1913,
№ 3, стр. 533 - 566). Туницки наместо техничка
библиографија, дава внимателно претставување на
начинот на научната работа околу истражувањето
и утврдувањето на Светиклиментовото книжевно
наследство. Од големо значење е неговиот заклучок,
дека откритијата и размислувањата на поновите
истражувачи, на многу места се поклопуваат
со размислувањата и заклучоците на Ундолски,
што пак е потврда на објективната вредност на
постигнатите резултати.
Во 1905 година излегува обемниот труд на српскиот
славист Љуба Стојановиќ „Новые слова Климента
Словенского“ (oбјавен во: Сборник ОРЯС -
Отделения русского языка и словесности, т. LXXX,
11 + 263 стр.). По книгата на Ундолски - Лавров
од 1895 година тоа е првиот голем археографско
- текстолошки труд посветен на писателот
св.Климент. Практикувајќи го искуството на своите
претходници и Стојановиќ врз основа на општи
мисловни релации и јазично - стилски показатели,
му припишува на св.Климент редица творби, од
кои што некои не се негови или сомнително е
Светиклиментовото авторство. Стојановиќ објавува
28 слова за кои смета дека се Светиклиментови.
Повеќето од нив се наоѓаат во Белградската народна
библиотека: №. 261(437) - пергаментен ракопис од
1328 година, српска редакција, но со забележливи
траги од среднобугарскиот оригинал; №. 104
- ракописна збирка од XIV век; №. 479 (450) -
ракопис од XVI век, со бугарски остатоци. Љуба
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 48 49
with themes already found in the well-known letters
of Clement.“52 Ljuba Stojanovikj mainly publishes
already published letters of St. Clement, with the
exception of the letter №. 3 (for Flower Day). This
Words has also been published before, but Stojanovikj,
for the first time, publishes the version with the name
of St. Clement, which confirms his authorship. The
lexical arguments presented have a very strong
persuasive force. Stojanovikj, continuing the tradition
of Unodolski, presenting the known transcriptions of
the corresponding Words, prints its text and includes
variants. Ljuba Stojanovikj presents extensive
comparative material, on the basis of which St.
Clement’s authorship of the given Words is established.
A large part of the words are given only with their text,
without transcriptions and variants (versions), and four
of the works are presented only bibliographically. Ljuba
Stojanovikj’s book is very useful in dealing with issues
related to the literary work of St. Clement of Ohrid. It
contains undisputed lyrics with confirmed St. Clement’s
authorship and their quotations. There is no significant
scientific research work that appeared after 1905, where
the book has not been used and consulted. The remark
that can be made to Stojanovikj is the fact that he did
not collect and publish all the attested letters of Saint
Clement until then.
At the end of the XIX century and in Bulgarian science,
we note interest in St. Clement of Ohrid. In 1888 - 1889,
the article "The Life of Clement of Ohrid" by R.M.
(Library "St. Clement"), book 1. Middle, 1888 - 1889,
page 5 - 23)53 where detailed data on the life and work
of St. Clement are given. Its value, however, lies in the
list of fifteen St. Clement's letters found in the book.
These are the letters that Unodolski also identified in the
letter sent to Bodjanski. This is confirmed not only by
the number of letters and the same titles, but also by the
order in which they are printed. The author, however,
takes that list from the book of S.N. Palauzov „Век
болгарского царᴙ Симеона“ (1852),where the letters
are given according to Unodolski.
Стојановиќ својата теза ја елаборира со следниве
аргументи:
• две од словата во збирката со №. 261(437) јасно
се посочени како Светиклиментови,
• сите слова, означени и неозначени како негови,
секогаш се сретнуваат како слова од Јован
Златоуст,
• сите слова се кратки,
• внатрешните карактеристики на словата.
Според Стојановиќ: „Тие слова составени биле
како циклус, круг на Христовите празници. Целите
фрази произлегуваат со сигурност и се совпаѓаат
со теми кои веќе се наоѓаат во познатите слова
на Климент.“52 Љуба Стојановиќ, главно објавува
веќе објавени слова на св.Климент, со исклучок
на словото №. 3 (за Цветници). И ова слово е
објавувано претходно, но Стојановиќ, прв пат,
ја објавува верзијата со името на св.Климент, со
што се потврдува неговото авторство. Изнесените
лексички аргументи имаат многу голема убедлива
сила. Стојановиќ, ја продолжува традицијата на
Ундолски, изнесувајќи ги познатите преписи
на соодветното слово, го печати неговиот текст
и приложува варијанти. Љуба Стојановиќ
изнесува обемен споредбен материјал, врз кој
што се утврдува Светиклиментовото авторство на
даденото слово. Голем дел од словата се дадени
само со нивниот текст, без преписи и варијанти
(верзии), а четири од делата се претставени само
библиографски. Книгата на Љуба Стојановиќ е
многу полезна при обработувањето на прашања
поврзани со книжевното дело на св. Климент
Охридски. Таа содржи неспорни слова со потврдено
Светиклиментово авторство и нивни цитати. Нема
значаен научно - истражувачки труд, кој што
се појавил после 1905 година, каде книгата не е
користена и консултирана. Забелешката која може
да му се упати на Стојановиќ е фактот дека тој не
ги собрал и објавил дотогаш сите засведочени
Светиклиментови слова.
Кон крајот на XIX век и во бугарската наука
бележиме интерес за св. Климент Охридски. Во
1888 - 1889 година се појавува статијата „Животот
на Климент Охридски“ од Р.М. (Библиотека „Свети
Климент“, кн. 1. Средец, 1888 - 1889, стр. 5 - 23)53
каде детално се дадени податоци за животот и
дејноста на св. Климент. Нејзината вредност пак
е во списокот на петнаесетте Светиклиментови
In this sense, under the influence of Russian science
is also Georgi Balaschev who, in his study of St.
Clement ("Klement, Bishop of Slavonia, and His
Service in an Old Slavonic Translation with Part of a
Greek Parallel Text", Sofia, 1898), publishes: Words
of Instruction for Holidays (according to Unodolski
- Lavrov) and Praise for Cyril (Unodolski - Lavrov),
as well as 12 Sermons of St. Clement according to the
article by E. Petukhov(Болгарские литературные
деᴙтели древнейшеи эпохи на русской почве. -
ЖМНП, ч. CCLXXXVI, 1893, page 302-305), who
omits the "Pannonian Legends" and the general Praise
for Cyril and Methodius. But Balashev notes that the
arimandrite Leonid also adds the following works as
Saint Clement's: Life of Cyril the Philosopher, Life of
Methodius, Words of praise for Cyril and Methodius,
Words for the Epiphany, Words for the Conception of
John the Baptist. He also cites the knowledge of N.I.
Petrov, according to whom St. Clement is the author of
other short words for the main holidays, which some
of the Russian researchers (Bishop Makariy) claim
are not translated from Greek. Mainly, Balsachev's
merit consists in presenting the life and work of St.
Clement of Ohrid. After Balsachev, Tserov publishes his
Chrysomaty (Чристоматиᴙ по българска литература,
Varna, 1901) in which 13 Saint Clement's words are
mentioned and the "Praiseful Words for St. Cyril" is
published. Professor Jordan Ivanov discovers in a XIV
century manuscript owned by the Zograf Monastery
(№. 103) a new copy of the Words of Michael and
Gabriel and published it in 1908.54 He believes that the
iconographic copy with its age and jussian redaction is
the best confirmation of St. Clement’s authorship. For
the first time, a Bulgarian scholar discovers a new copy
of St. Clement’s Words.
On the occasion of the thousandth anniversary of
the death of St. Clement of Ohrid (916 - 1916) the
Bulgarian Academy of Sciences decided to publish
three books closely related to the life and work of St.
Clement: 1. Sources for the life and work of Clement of
Ohrid: a) Theophylact's Life of St. Clement of Ohrid,
Greek text and Bulgarian translation; b) Homatian's
Life of St. Clement, Greek text, Old Slavonic translation
and New Bulgarian translation; c) Clement's Greek
Service, excerpts from the Greek text and Bulgarian
translation; d) Clement's Slavic Service; e) small
sources); 2. Literary works of St. Clement of Ohrid,
слова кои се наоѓаат во книгата. Тоа се оние слова
кои ги утврдил и Ундолски во писмото испратено
до Бодјански. Тоа го потврдува не само бројот на
словата и истите наслови, туку и редот според кој
се испечатени. Авторот сепак тој список го зема од
книгата на С.Н.Палаузов „Век болгарского царᴙ
Симеона“ (1852 година), каде што словата се дадени
според Ундолски.
Во таа смисла, под впечаток на руската наука е и
Георги Баласчев кој во студијата за св.Климент
(„Климент, епископ словенски, и службата му
по стар словенски превод с една част гръцки
паралелен текст“, Софиᴙ, 1898) ги објавува: словото
Наставленија за празници (според Ундолски -
Лавров) и Похвалата за Кирил (Ундолски- Лавров),
но и 12 Светиклиментови проповеди според
статијата на Е.Петухов (Болгарские литературные
деᴙтели древнейшеи эпохи на русской почве. -
ЖМНП, ч. CCLXXXVI, 1893, стр. 302-305), кој ги
пропушта „Панонски легенди“ и општата Похвала
за Кирил и Методиј. Но, Баласчев забележува,
дека аримандритот Леонид како Светиклиментови
ги додава и следните дела: Житие на Кирил
Филозоф, Житие на Методиј, Пофално слово
за Кирил и Методиј, Слово за Богојавление,
Слово за зачнувањето на Јован Претеча. Тој го
наведува и сознанието на Н.И.Петров, според
кого св.Климент е автор и на други кратки слова
за главните празници, за кои некои од руските
истражувачи (епископ Макариј) тврдат, дека
не се преведени од грчки. Главно, заслугата
на Балсачев се состои во претставувањето на
животот и дејноста на св.Климент Охридски. По
Балсачев, Церов ја објавува својата Христоматија
(Христоматиᴙ по българска литература, Варна,
1901) во која се споменуваат 13 Светиклиментови
слова и се објавува „Пофалното слово за св.Кирил“.
Професорот Јордан Иванов открива во ракопис од
XIV век, сопственост на Зографскиот манастир (№.
103) нов препис од Словото за Михаил и Гаврил
и го објавува во 1908 година.54 Тој смета, дека
зографскиот препис со својата старост и јусова
редакција е најдобра потврда за Светиклиментово
авторство. За прв пат бугарски научник открива нов
препис од Светиклиментово слово.
По повод илјадагодишнината од смртта на
св.Климент Охридски (916 - 1916) Бугарската
академија на науките решава да се објават три
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 50 51
Bishop of Slavs, in three books (a) Clement's works
(confirmed to be his); b) works probably Clement's; c)
Clement's Flower Triod); 3. Saint Clement. Life and
activity. For the realization of this action, the Bulgarian
Academy decides V.N. Zlatarski and J. Ivanov to go
to Romania, to Fruska Gora and to Russia where there
are rich manuscript collections. The materials brought
from those researches are now in the Scientific Archive
of the Bulgarian Academy of Sciences. The results
of their scientific work are manifold: for the first time
so much information is collected about transcripts
of St. Clement’s letters and teachings, laudatory and
instructive letters that are not noted in the published
descriptions have been found and the collected material
provides a greater opportunity to determine and specify
the preaching heritage of St. Clement of Ohrid. In the
report to the Academy, Zlatarski and Ivanov submit the
following list of attested and presumed St. Clement’s
laudatory and instructive letters:
1. A sermon on holidays in general,
2. A sermon on a martyr,
3. A sermon on the pre-holiday Epiphany,
4. A sermon on Epiphany,
5. A sermon on Midsummer Day,
6. A sermon on the pre-holiday Meeting,
7. A sermon on the Meeting of the Lord,
8. A lengthy life of Cyril the Philosopher,
9. Extensive life of Methodius
10. Service of Cyril the Philosopher
11. A word about the prodigal son
12. A word for each week during fasting, meat fasting,
cheese fasting, etc.
13. Word for 40 martyrs
14. Word for the pre-celebration of the Annunciation
15. Word of Annunciation
16. Word about the resurrection of Lazarus
17. A word about Palm Sunday
18. Word about the Resurrection of Christ
19. Word on the Sunday of the Myrrh Bearers
20. Word for St. Three
21. Word for Pentecost
22. Word about the birth of John the Baptist
23. A word for the apostles Peter and Paul
24. A word about the prophet Elijah
25. Service of St. Panteleimon
26. Sermon for the Pre-Feast of the Transfiguration
27. Sermon for the Transfiguration
28. Sermon for the Pre-celebration of the Assumption of
книги тесно поврзани со животот и дејноста на
св. Климент: 1. Извори за животот и дејноста
на Климент Охридски: а) Теофилактовото
житие на св. Климент Охридски, грчки текст и
бугарски превод; б) Хоматиjановото житие на св.
Климента, грчки текст, стар словенски превод
и новобугарски превод; в) Климентовата грчка
служба, изводи од грчкиот текст и бугарски превод;
г) Климентова словенска служба; д) мали извори);
2. Книжевни трудови на св. Климента Охридски,
епископ словенски, во три книги (а) Климентови
трудови (потврдено негови); б) трудови веројатно
Климентови; в) Климентовиот цветен триод); 3.
Свети Климент. Живот и дејност. За реализацијата
на оваа акција Бугарската академијата одлучува
В.Н. Златарски и Ј. Иванов да одат во Романија,
на Фрушка гора и во Русија каде што има богати
ракописни збирки. Донесените материјали од тие
истражувања, сега се наоѓаат во Научниот архив
при БАН. Резултатите од нивната научна работа се
многукратни: за прв пат се собираат толку многу
информации за преписи од Светиклиментовите
слова и учења, пронајдени се пофални и поучни
слова кои не се забележани во објавените описи и
собраниот материјал дава поголема можност да се
утврди и прецизира проповедничкото наследство
на св. Климент Охридски. Во извештајот до
Академијата, Златарски и Иванов го доставуваат
следниот список на засведочени и претпоставени
Светиклиментови пофални и поучителни слова:
1. Слово за празниците општо,
2. Слово за маченик,
3. Слово за претпразнично Богојавление,
4. Слово за Богојавление,
5. Слово за Иванден,
6. Слово претпразнично за Сретение,
7. Слово за Сретение господне,
8. Пространо житие на Кирил Филозоф,
9. Пространо житие на Методиј
10. Служба на Кирила Филозофа
11. Слово за блудниот син
12. Слово за секоја недела за време на постите,
месопосна,сирна и пр.
13. Слово за 40 маченици
14. Слово за претпразнување на Благовештение
15. Слово за Благовештение
16. Слово за воскресение Лазарово
17. Слово за Цветници
the Virgin
29. Sermon for the Assumption of the Virgin
30. Sermon for the Beheading of John the Baptist
31. Sermon for the Prophet Zechariah and the Birth of
John the Baptist
32. Sermon for the Pre-celebration of the Birth of the
Virgin
33. Sermon for the Birth of the Virgin
34. Sermon for the Pre-celebration of the Epiphany
35. Sermon for the Epiphany
36. Sermon for St. Demetrius of Thessalonica
37. Sermon for Cosmas and Damian
38. Sermon for St. Archangels Michael and Gabriel
39. Sermon for St. Clement, Pope of Rome
40. Sermon for St. Nicholas the Wonderworker
18. Слово за Воскреснување Христово
19. Слово во неделата на мироносците
20. Слово за св. Тројца
21. Слово за педесетница
22. Слово за раѓањето на Јован Претеча
23. Слово за апостолите Петар и Павле
24. Слово за пророк Илија
25. Служба на св. Пантелејмон
26. Слово за претпразнување на Преображение
27. Слово за Преображение
28. Слово за претпразнување на Успение
Богородично
29. Слово за Успение Богородично
30. Слово за Сечењето на главата на Јован Претеча
31. Слово за пророк Захарија и раѓањето на Јован
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 52 53
41. Sermon for the Conception of the Virgin Mary
42. Sermon for the Birth of Christ
43. Sermon for the Council of the Blessed Virgin Mary
The collected material is currently in the Bulgarian
Academy of Sciences (Scientific Archive - F 52 arch.
ed 38-a), and this material continues to be processed
by Prof. J. Ivanov: photocopies have been made, new
transcriptions have been made of some letters, a number
of bibliographical reports have been collected, and
drafts have been presented. Of the engagement assigned
by the Bulgarian Academy of Sciences in connection
with the thousandth anniversary of the death of St.
Clement, only A. Teodorov-Balan has fully completed
his task. The speech read by him on July 27 (August
9) 1916 during the solemn assembly of the Academy
- published in a separate book (St. Clement of Ohrid
in Literary Commemoration and Scientific Research.
Sofia, 1919), also states the author's goal, as can be
seen from the title itself, to make a retrospective of the
discoveries made so far in the science of St. Clement
and to give a certain assessment of it. He dwells very
little on the question of St. Clement’s works. In a note
on the work of the Serbian scholar Ljuba Stojanovikj
“New Letters of Clement of Slovenia” Balan notes that
St. Clement’s works should be considered proven:
1. Commandments - lessons for holidays
2. A lesson on the commemoration of an apostle or
martyr (prologue)
3. Lesson on the Holy Resurrection
4. Lesson on Transfiguration
5. Lesson about the four-day-old Lazarus
6. Words of praise for the memory of the blessed
prophet Zechariah and for the conception of John
the Baptist
7. Praise for the blessed father and our Slavic teacher
Cyril the Philosopher
Претеча
32. Слово за претпразнување на Рождество
Богородично
33. Слово за Рождество Богородично
34. Слово за претпразнување на Крстовден
35. Слово за Крстовден
36. Слово за св. Димитриј Солунски
37. Слово за Кузман и Дамјан
38. Слово за св. архангели Михаил и Гаврил
39. Слово за св. Климент папа римски
40. Слово за св.Николај чудотворец
41. Слово за Зачатие Богородично
42. Слово за Рождество Христово
43. Слово на собор на Пресвета Богородица
Собраниот материјал денеска се наоѓа во БАН
(Научен архив - Ф 52 арх.ед 38-а), понатаму овај
материјал продолжува да се обработува од проф.
Ј. Иванов: направени се фотокопии, од некои
слова се направени нови преписи, собрани се
редица библиографски извештаи, прикажани
се нацрти. Од доделениот ангажман од страна
на Бугарската академија на науките во врска со
илјадагодишнината од смртта на св. Климент само
А.Теодоров - Балан целосно ја завршил својата
задача. Читаниот говор од негова страна на 27
јули (9 Август)1916 година за време на свеченото
собрание на Академијата - издаден во одделна книга
(Свети Климент Охридски в книжовниᴙ помен и
научно дирене. Софиᴙ, 1919), ја изнесува и целта
на авторот како што се гледа и од самиот наслов, да
направи ретроспектива на дотогашните откритија во
науката за св. Климент и да даде определена оценка
за тоа. Многу малку тој се задржува на прашањето
за Светиклиментовите творби. Во една забелешка
за трудот на српскиот научник Љуба Стојановиќ
„Новите слова на Климент Словенски“ Балан
напоменува дека за докажани Светиклиментови
треба да се сметаат :
1. Заповеди - поуки за празници
2. Поука за помен на апостол или маченик (пролог)
3. Поука за свето Воскреснување
4. Поука за Преображение
5. Поука за четиридневниот Лазар
6. Слово пофално за помен на блажениот пророк
Захариј и за зачнувањето на Јован Крстител
7. Похвала за блажениот отец и наш учител
словенски Кирил Филозоф
8. Praise for the holy and glorious martyr and victor of
Christ, Dimitar the Myrrh-Bearer
9. Words for St. Archangels Michael and Gabriel
10. Praise for the Presentation of the Most Holy
Theotokos
11. Words in praise of John the Baptist
12. Praise for Clement, Pope of Rome
13. Words for the Holy 40 Martyrs
14. Praise for the Beautiful Life of Eliino
15. Words for Palm Sunday
More or less the letters of St. Clement are
considered:
1. Act of Confession
2. Commandment of the Holy Fathers
3. Words for the Nativity of Christ
4. Words for the Baptism of the Lord (Guides)
5. Life of Constantine-Cyril
6. Life of Methodius
7. Praise to Cyril and Methodius
8. Praise to Irenaeus
9. Praise to the Cross
10. Words for the Meeting of the Lord
11. Words for the Three Babylonian Children
12. Words for the Biblical Forefathers
13. Translation of the Flower Triodion
14. The Anonymous Part in the Klotz Glagolitic
Balan gives a generalization of scientific Slavic thought
up to that moment, and does not give insights as a result
of his own studies. In 1915, D.T. Laskov published for
the first time the Instructional Words for the apostle
Thomas, according to a transcript from the Mihailov
Monastery in Kyiv (Д.Т. Ласков, Живот и дейност
на Климент Охридски с една негова проповед.
Софиᴙ, 1915, page35).This confirms that this is the
general teaching ofSt. Clement’sWords „Наставлениᴙ
за празници“adapted in honor of the apostle Thomas.
Laskov came across this transcript in 1902, as a
student at the Kiev Theological Academy, and received
information about the existence of the transcript
from Veniamin Dimitrov, also a student at the Kiev
Theological Academy. In 1916 Laskov also published
a translation of St. Clement’s Life by Theophylact of
Ohridwith55 a large number of explanations, and in 1918
he published and translated St. Clement’s One Hundred
Words for the 40 Martyrs according to the edition of
P.A. Lavrov from1898, Hillendar Transcript (Църковен
вестник, XIX, no. 20, 18.V.1918, page154 -156).
8. Похвала за светиот и славен Христов маченик и
победоносец Димитар Мироточец
9. Слово за св. архангели Михаил и Гаврил
10. Похвала за претставување на Пресвета
Богородица
11. Слово пофално за Јован Крстител
12. Похвала за Климента, папа римски
13. Слово за свети 40 маченици
14. Похвала за прекрасното житие Илиино
15. Слово за цветна недела
Повеќе или помалку за слова на св. Климент се
сметаат:
1. Чин за исповед
2. Заповед за светите отци
3. Слово за Рождество Христово
4. Слово за Крштение господово (Водици)
5. Житие на Константина - Кирил
6. Житие на Методиј
7. Похвала Кирилу Методију
8. Похвала за Иринеја
9. Похвала за Крстот
10. Слово за Сретение Господно
11. Слово за трите вавилонски отроци
12. Слово за библиските праотци
13. Превод на цветниот триод
14. Анонимниот дел во Клоцовиот глаголик
Балан дава воопштување на научната славистичка
мисла до тој момент, а не дава согледувања
како резултат од сопствените проучувања. Во
1915 година Д.Т. Ласков го објавува за прв пат
Поучителното слово за апостол Тома, според
препис од Михајловскиот манастир во Киев (Д.Т.
Ласков, Живот и дейност на Климент Охридски
с една негова проповед. Софиᴙ, 1915, стр.35). Со
тоа се потврди, дека тоа е општото поучително
Светиклиментово слово „Наставлениᴙ за празници“
прилагодено во чест на апостол Тома. Ласков до
тој препис доаѓа во 1902 година, како студент на
Киевската духовна академија, а за постоењето
на преписот податоци добива од Венијамин
Димитров, исто така, студент на Киевската духовна
академија. Во 1916 година Ласков го издава во
превод и Светиклиментовото житие од Теофилакт
Охридски55, со голем број објаснувања, а во 1918
година го издава и преведува Светиклиментовото
слово за 40 маченици според изданието на П.А.
Лавров од 1898 година, Хилендарски препис
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 54 55
It is logical to conclude that very little material on the
work of St. Clement was researched and published
in the period between the two world wars. In 1920 A.
Todorov-Balan56 publishes the extensive books for
the lives of Cyril and Methodius and words of Praise
written by St. Clement.
In 1922, Bozhan Angelov and Minko Genov published
parts of the Extensive Lives of Cyril and Methodius, the
laudatory Words for Michael and Gabriel, the laudatory
Words for Cyril („Чин последованиᴙ“from the Sinai
Chronicle).57 In 1931, Professor J. Ivanov published
the Words of Praise for Cyril (Й. Иванов. Български
старини из Македониᴙ. Софиᴙ, 1931, page 328-
333) according to two transcripts (Себастијановиот и
Хлудовиот, Хлудовиот препис е објавен прв пат во
науката) и Пофалното Words за Михаил и Гаврил
- Й. Иванов. Български старини из Македониᴙ.
Софиᴙ, 1931, page 328-337, (again according to the
Zograf copy from XIV century).
In 1935, academician Ivan Goshev published the Praise
Words for Michael and Gabriel according to the Urvic
(Kokalyan, German) transcript - I. Goshev. Old records
and inscriptions. St.III. -Год. Soph. Univ., Theology.
fac., т. XII, 1935, page 20-24). This transcript has not
been noted in scientific literature until now, and is now
located in the Church-Archaeological Museum in Sofia,
№. 368. Goshev also published the Praise for Cyril
and Methodius based on the so-called Rila Panegyric
(1479) by Vladislav Grammatik (I. Goshev. Светите
братᴙ Кирил и Методий.- Год. Soph. Univ., Theology.
fac., т. XV, Софиᴙ, 1938, page 78-98). The manuscript
was first published by Bodjanski, but Goshev's edition
is important because of the numerous explanations to
the text. Here, according to the same manuscript, the
Pannonian Legends are also published. On the occasion
of the one thousand and fiftieth anniversary of the death
of St. Clement (916-1966) Two scientific sessions are
held and a special collection is published. „Clement
of Ohrid, 916-1966. Софиᴙ, 1966“, by the Bulgarian
Academy of Sciences and Sofia University, which
contains a number of respectable scientific texts. Here
by K. Kuev (Kliment Ohridski, 916-1966. Софиᴙ, 1966,
page221-242) The transcript (from the collection of the
disciple Andrew from 1425, now owned by the Church-
Archaeological Museum at the St. Synod in Sofia) of
St. Clement’s Words about Michael and Gabriel with a
large number of archaeological explanations has been
published.
(Църковен вестник, XIX, бр. 20, 18.V.1918, стр.154 -
156).
Логичен е заклучокот, дека многу малку
се истражуваат и објавуваат материјали за
творештвото на св. Климент, во периодот меѓу двете
светски војни. Во 1920 година А.Тодоров-Балан56 ги
издава пространите житија на Кирил и Методиј и
пофалните слова напишани од св. Климент.
Во 1922 година Божан Ангелов и Минко Генов
објавуваат делови од Пространите житија на Кирил
и Методиј, пофалното слово за Михаил и Гаврил,
Пофалното слово за Кирил („Чин последованиᴙ“ од
Синајскиот требник).57 Во 1931 година професорот
Ј.Иванов го објавува Пофалното слово за Кирил
(Й. Иванов. Български старини из Македониᴙ.
Софиᴙ, 1931, стр. 328 - 333) според два преписа
(Себастијановиот и Хлудовиот, Хлудовиот препис
е објавен прв пат во науката) и Пофалното слово за
Михаил и Гаврил - Й. Иванов. Български старини из
Македониᴙ. Софиᴙ, 1931, стр. 328 - 337, (повторно
според Зографскиот препис од XIV век).
Во 1935 година академикот Иван Гошев го објавува
Пофалното слово за Михаил и Гаврил според
Урвичкиот (Кокалјанскиот, Германовиот препис
- И. Гошев. Стари записи и надписи. Св. III. - Год.
Соф. унив., Богосл. фак., т. XII, 1935, стр. 20 - 24).
Овој препис дотогаш воопшто не е забележан во
научната литература, а сега се наоѓа во Црковно
- археолошкиот музеј во Софија, №. 368. Гошев
ја публикува и Похвалата за Кирил и Методиј
според т.н. Рилски панегирик (1479 година) од
Владислав Граматик (И. Гошев. Светите братᴙ
Кирил и Методий.- Год. Соф. унив., Богосл. фак., т.
XV, Софиᴙ, 1938, стр. 78 - 98). Преписот е објавен
најпрво од Бодјански, ама изданието на Гошев
е важно заради многубројните објаснувања кон
текстот. Тука се издадени според истиот ракопис и
Панонски легенди.
По повод илјадаипедесетгодишнината од смртта
на св. Климент (916 - 1966) се одржуваат две
научни сесии и издаден е специјален зборник
„Климент Охридски, 916 - 1966. Софиᴙ, 1966“,
од страна на Бугарската академија на науките и
Софискиот универзитет, во кој се ставени редица
респектабилни научни текстови. Тука од страна
на К. Куев (Климент Охридски, 916 - 1966.
Софиᴙ, 1966, стр.221 - 242) е објавен преписот
(од зборникот на ѓак. Андреј од 1425 година, сега
On the same occasion, Mirchev (К.Мирчев,
Неизвестен препис на Климентово Words за
архангелите Михаил и Гавриил от 1359 г. -
Български език, XVI, 1966, book 5, page 421-
439) publishes another transcript of the same Words
according to the so-called German collection from 1359
(located in the Patriarchal Library in Bucharest). So far,
this is the oldest dated copy of this Word. According
to Kiselkov, St. Clement is not only a great church
builder and a skilled teacher and educator..., but also
"a fruitful and gifted writer." Kiselkov's assessment
is that St. Clement's literary activity is rich, created
in circumstances of strong religious and educational
need "...St. Clement of Ohrid is also a literary pioneer,
of the golden age of Bulgarian literature, as Shafarik
usually calls the time of the reign of Tsar Simeon.“58
Kiselkov presents his own thoughts, according to
which "St. Clement was encouraged to literary activity
not only by personal, internal motives, as a man who
was accustomed to being friends with the pen, as a
man who for more than twenty years helped St. Cyril
and Methodius in the creation of Slavic literature, but
also by the then government in Bulgaria itself. Until
then, the people had no access to books and literary
wisdom, because they did not know the Cyril and
Methodius alphabet“.59 The Christian people already
felt the need for religious literature. They needed it
to reveal the secrets of existence, to illuminate them
with the light of medieval science and evangelical
wisdom, to give clear answers to all the questions that
troubled their spirit, especially the questions about
the essence of God, about the creation of the universe
and man, about the immortality of the soul, about the
relationship of man to his Creator, about the ethical
and social norms according to which personal, family
and social life should be conducted.“60 In addition to
liturgical books, St. Clement also created a number of
sermons and church-teaching texts, mainly eulogies.
From there, Kiselkov concludes: "the Ohrid saint was
not only a skilled Slavic writer and a practical church
worker, but also an excellent church orator of his
time." Undoubtedly, Kiselkov writes, this is the result
of his pastoral and preaching activity. Initially, they
were delivered to the church pulpit during services
for individual holidays, and then St. Clement handed
them over to his students to copy, preserve and use on
appropriate occasions - for holidays. St. Clement wrote
introductory letters for almost all holidays throughout
сопственост на Црковно - археолошкиот музеј при
Св.Синод во Софија) од Светиклиментовото слово
за Михаил и Гаврил со голем број археографски
објаснувања.
По истиот повод, Мирчев (К.Мирчев, Неизвестен
препис на Климентово слово за архангелите
Михаил и Гавриил от 1359 г. - Български език,
XVI, 1966, кн. 5, стр. 421- 439) објавува друг препис
од истото слово според т.н. Германова збирка
од 1359 година (се наоѓа во Патријаршиската
библиотека во Букурешт). Досега овој е најстариот
датиран препис од ова слово. Според Киселков,
св. Климент не е само голем црковен градител и
вешт учител и просветител..., туку и „плоден и
даровит книжевник.“ Оценката на Киселков е дека
Светиклиментовата книжевна дејност е богата,
создадена во околности на силна религиозна и
просветна потреба „...св.Климент Охридски е и
литературен првенец, на златниот век на бугарска
литература, како што вообичаено Шафарик го
именува времето на владеењето на цар Симеон.“58
Киселков ги изнесува сопствените размислувања,
според кои „св. Климент на книжевна дејност бил
поттикнуван не само од лични, внатрешни побуди,
како човек, кој што навикнал да се дружи со
перото, како човек што повеќе од дваесет години
им помагал на св. Кирил и Методиј во создавањето
на словенска книжевност, туку и од самата тогашна
власт во Бугарија. До тогаш народот немал пристап
до книгата и книжевната мудрост, бидејќи не
ја познавал Кирило - Методиевата азбука“.59
„Христијанскиот народ веќе чувствувал потреба од
религиозна литература. Таа им била потребна да им
ги разоткрие тајните на битието, да ги осветли со
светлината на средновековната наука и евангелската
мудрост, да даде јасни одговори на сите прашања,
кои го бранувале нивниот дух, особено прашањата
за суштината на Бога, за настанувањето на вселената
и човекот, за бесмртноста на душата, за односот
на човекот кон неговиот Творец, за етичките и
социјалните норми, според кои треба да се води
личниот, семејниот и општествениот живот.“60
Покрај богослужбени книги, св. Климент создал
и редица проповедни црковно - поучителни
текстови, главно пофални слова. Оттаму, Киселков
заклучува: „охридскиот светитетел не бил само
вешт словенски книжевник и практичен црковен
деец, туку и одличен црковен оратор (говорник) на
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 56 57
the year.61 He avoided writing Sunday sermons and
sermons, because according to Kiselkov's assumptions
he knew about the "Instructional Gospel" of Bishop
Constantine, which contains only Sunday sermons for
the whole year. Due to the numerous sermon texts, St.
Clement of Kiselkov receives the epithet of the first
preacher and creator of church eloquence (eloquent
speech) - homiletics. Kiselkov cites as confirmed
works of St. Clement, as he says „12 омилетични
произведениᴙ“62, accepting in full the opinion of his
predecessors:
1. Teaching on the feast of an apostle, martyr or saint
2. Teaching on the feast of an apostle or martyr
3. Words for Easter
4. Words for the Transfiguration of the Lord
5. Words for the Resurrection of Lazarus
6. Words for the Assumption of the Virgin Mary
7. Words for the Prophet Zechariah and the Conception
of St. John the Baptist
8. Words for the Birth of St. John the Baptist
9. Words for St. Demetrius of Thessalonica
10. Words for St. Archangels Michael and Gabriel
11. Words for St. Clement, Pope of Rome
12. Words for St. Cyril the Philosopher
Kiselkov, lists another 37 works, which are not
considered with certainty to be the works of St.
Clement, again not giving a judgment, but only an
interpretation of the knowledge previously reached by
some of the researchers of the work of St. Clement of
Ohrid.
1. Words for St.Cyril and Methodius
2. Service for St. Cyril the Philosopher
3. Life of St.Methodius
4. Life of St.Cyril
5. Service for St.Panteleimon
6. Words for St.Forty Martyrs
7. Words for Vrbnica-Psvetnici
8. Words for the Prophet Elijah
своето време“. Несомнено, пишува Киселков, тоа
е резултат на неговата пастирска и проповедничка
дејност. Првично, тие биле изнесувани на црковната
проповедалница за време на службите за одделните
празници, а потоа св. Климент им ги предавал на
своите ученици да ги препишуваат, да ги зачуваат
и да ги користат при соодветни прилики - за
празници. Св. Климент напишал пристапни слова
речиси за сите празници во текот на годината.61
Неделни поуки и слова тој одбегнувал да пишува,
затоа што според претпоставките на Киселков тој
знаел за „Поучителното евангелие “ на епископот
Константин, кое што содржи само неделни
проповеди за цела година. Заради многубројните
проповеднички текстови, св. Климент од Киселков,
го добива епитетот прв проповедник и творец на
црковното красноречие (убавоговорништво) - на
омилетиката. Како потврдени Светиклиментови
творби Киселков ги наведува, како што вели „12
омилетични произведениᴙ“62, прифаќајќи го во
целост мислењето на своите претходници:
1. Поучение за празник на апостол, маченик или
светец
2. Поучение за празник на апостол или маченик
3. Слово за Велигден
4. Слово за Преображение Господне
5. Слово за Лазаровото воскресение
6. Слово за Успение Богородично
7. Слово за пророкот Захариј и зачнувањето на св.
Јован Крстител
8. Слово за раѓањето на св. Јован Крстител
9. Слово за св. Димитриј Солунски
10. Слово за св. архангели Михаил и Гаврил
11. Слово за св. Климент, римскиот папа
12. Слово за св. Кирил филозоф
Киселков, наведува уште 37 творби, за кои не се
смета со сигурност дека се Светиклиментови дела,
повторно не давајќи суд, туку само интерпретација
на сознанија до кои дошле претходно некои од
истражувачите на делото на св. Климент Охридски.
1. Слово за св.Кирил и Методиј
2. Служба за св. Кирил Филозоф
3. Житие на св.Методиј
4. Житие на св.Кирил
5. Служба на св.Пантелејмон
6. Слово за св.Четириесет маченици
7. Слово за Врбница - Цветници
8. Слово за пророкот Илија
9. Words for the Fore-Feast of Epiphany
10. Words for Epiphany
11. Words for the Fore-Feast of the Meeting of the Lord
12. Words for the Prodigal Son
13. Words for each Sunday in Lent
14. Words for the Fore-Feast of the Annunciation
15. Words for the Annunciation
16. Words for the Holy Week
17. Words for St.Trinity
18. Words for Pentecost
19. Words for St. Apostles Peter and Paul
20. Words for the pre-feast of the Transfiguration
21. Words for the pre-feast of the Assumption
22. Words for the beheading of St. John the Baptist
23. Words for the pre-feast of the Nativity of the
Theotokos
24. Words for the Nativity of the Theotokos
25. Words for the pre-feast of the Epiphany
26. Words for the Epiphany
27. Words for St. Cosmas and Damian
28. Words for St. Nicholas the Wonderworker
29. Words for the Theotokos Conception
30. Words for the Nativity of Christ
31. Words for the Council of the Epiphany
32. Words for St. Irenaeus
33. Words for the three Babylonian servants
34. Words for the biblical forefathers
35. Act of Confession
36. Commandment of the Holy Fathers
37. The Anonymous Part of the Klotz Collection63
Kiselkov states the generally accepted view that the
words of St. Clement confirm that "he was not only a
great church orator, but also a great poet." Kiselkov
concludes that St. Clement is distinguished by lively
creativity, imagination, ornate speech, with an open
lyrical heart, which only inspired, inspired singers and
artists of the Holy Word64. Kiselkov supports this claim
with a quote from the Words of Praise for St. Cyril,
referring to Theophylact, who claims that St. Clement
enriched the church with songs and psalms (for many
saints and for the Mother of God). He makes a ranking,
proclaiming St. Clement the first poet, with the "certain
writer and bishop Constantine" known as a younger
disciple of St. Methodius and a classmate of St. Clement
9. Слово за претпразненството на Богојавление
10. Слово за Богојавление
11. Слово за претпразненство на Сретението
Господово
12. Слово за блудниот син
13. Слово за секоја недела во постите
14. Слово за претпразненството на Благовештение
15. Слово за Благовештение
16. Слово за Мироносната недела
17. Слово за св.Тројца
18. Слово за Педесетница
19. Слово за св. апостоли Петар и Павле
20. Слово за претпразненство на Преображение
21. Слово за претпразненество на Успение
Богородично
22. Слово за сечењето на главата на св. Јован
Крстител
23. Слово за претпразненство за раѓањето на
Богородица
24. Слово за раѓањето на Богородица
25. Слово за претпразненството на Крстовден
26. Слово за Крстовден
27. Слово за св. Кузман и Дамјан
28. Слово за св.Никола Чудотворец
29. Слово за Богородичното зачнување
30. Слово за раѓањето Христово
31. Слово за Соборот на Пресв. Богородица
32. Слово за св.Иринеј
33. Слово за трите вавилонски слуги
34. Слово за библиските праотци
35. Чин за исповедување
36. Заповед на светите отци
37. Анонимниот дел од Клоцовиот зборник63
Киселков го констатира општоутврденото сознание,
дека од словата на св. Климент се потврдува дека
„тој не бил само голем црковен оратор, туку и
голем поет“. Киселков заклучува дека св. Климент
го одликуваат жива креативност, имагинација,
китнест говор, со отворено лирско срце, какво
што имаат само инспирираните, вдахновените
пејачи и уметници на словото64. Ова свое тврдење
Киселков го поткрепува со цитат од Пофалното
слово за св.Кирил, повикувајќи се на Теофилакт,
кој што тврди, дека св. Климент ја збогатил црквата
со песни и псалмопејанија, (за многу светци и за
Мајката Божја) тој прави рангирање, св. Климента
го прогласува за прв поет, при што „извесниот
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 58 59
(author of "Alphabetical Prayer" and "Proclamation
to the Teaching Gospel") receiving second place as a
poet.65
And Haralampie Polenakovich, a Macedonian expert on
the activities of St. Clement of Ohrid, in the seventies
and eighties of the last century, speaks of the number of
works attributed to this author, concluding, based on the
use of available data in scientific Slavic circles, that
their number is increasing, he maintains the figure of 15
attested St. Clement's Letters, also stating a figure of 50
works for which, "with greater or lesser probability, one
can think that they came from the pen of St. Clement of
Ohrid. For the last group of works attributed to St.
Clement of Ohrid, the stylistic and linguistic
peculiarities are taken as evidence in favor of his
authorship, as well as the use of individual quotes from
biblical texts, which are also found in the attested works
of St. Clement and above all in the writing of the
biographies of St. Clement, Theophylact, the author of
the most important source for studying Clement - the
Extensive The Life of Clement and Dimitrija
Chomatian, the author of the Short The Life of Clement,
who - in the relevant places in their works - highlight
the rich and diverse writing activity of Clement of
Ohrid.“66 Polenakovich starts from the fact that
researchers have identified two groups of works, the
first group consists of 15 texts (works in the Word) on
which the name of Clement, Clement Bishop, Clement
Bishop of Velika or Clement Bishop of Slovenia is
clearly written. Polenakovich also notes that there are
researchers (for example Milev) of the words of St.
Clement of Ohrid, who believe that the presence of the
name in the Word is not sufficient confirmation, so that
St. Clement's authorship should be established. The
second group, Polenakovich defines as a group of about
forty works, determined by some scholars as St.
Clement's based on the analysis of the stylistic and
content characteristics (comparison with an attested St.
Clement's text), due to the fact that they were found
together with the attested St. Clement's Words in a
medieval collection, and according to the writings of
Theophylact, that St. Clement wrote words for "all
holidays". Polenakovich, examining the words of St.
Clement of Ohrid, starts from “ Jesus Christ (quoting
Theophylact "Through these words one can learn the
secrets of the celebrations that are performed for Christ
and through Christ").68 Thus, Polenakovich cites a list of
words, which consists of two parts. In the first part of
книжевник и епископ Константин“ познат како
помлад ученик на св. Методиј и соученик на
св.Климент (автор на „Азбучна молитва“ и “Проглас
кон Поучителното евангелие“) добива второ место
како стихотворец.65
И Харалампие Поленаковиќ, македонски познавач
на дејноста на св. Климент Охридски, во
седумдесеттите и осумдесеттите години на
минатиот век, зборува за бројот на творбите што му
се припишуваат на овој автор, констатирајќи, врз
основа на ползувањето на достапните податоци во
научните славистички кругови, дека нивниот број се
зголемува, тој ја задржува бројката 15 засведочени
Светиклиментови слова, изнесувајќи и бројка од 50
творби за кои, „ со поголема или со помала
веројатност, може да се мисли дека истекле од
перото на св. Климент Охридски. За последната
група творби, што му се припишуваат на св.
Климент Охридски, како доказ во полза на неговото
авторство се земаат стилските и јазичните
особености, како и користењето на одделни цитати
од библиските текстови, кои се среќаваат и во
засведочените творби на св.Климента и над сѐ во
пишувањето на биографиите на св. Климента,
Теофилакт, авторот на најважниот извор за
проучување на Климента - Пространото Климентово
житие и Димитрија Хоматијан, авторот на Краткото
Климентово житие, кои - на односните места во
своите дела - ја истакнуваат богатата и разновидна
списателска дејност на Климент Охридски.“66
Поленаковиќ поаѓа од фактот дека истражувачите
утврдуваат две групи творби, првата група ја
сочинуваат 15 текстови (творби во насловот на кои
јасно е испишано името на Климент, Климент
епископ, Климент епископ Велички или Климент
епископ Словенски.67 Поленаковиќ напоменува и
дека има проучувачи (на пример Милев) на словата
на св. Климент Охридски, кои сметаат дека не е
доволна потврда присуството на името во насловот,
па треба да се утврди Светилиментовото авторство.
Втората група, Поленаковиќ ја определува како
група од четириесетина творби, определени од
страна на некои научници како Светиклиментови
врз основа на анализата на стилските и
содржинските карактеристики (компарација со
засведочен Светиклиментов текст), заради фактот
дека се пронајдени заедно со засведочено
Светиклиментово слово во некој средновековен
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 60 61
the list of attested words are: Teaching on the
Resurrection (with the name of Clement in the Words of
Bishop Clement, Polenakovich's ed.), Teaching on the
Transfiguration of the Lord (and with the name of "St.
Clement", Polenakovich's ed.), Words for Vrbica (and
he is said to have written St. Clement, Polenakovich's
ed.). The second group Polenakovich makes of words
that relate to the glorification of Jesus Christ and are
attributed to St. Clement of Ohrid. In this group,
Polenakovich lists: Words of the Nativity of Christ,
Words of the Epiphany, Words of the Epiphany
(second), Words of the Presentation of the Lord,
Teaching on the Vrbitsa, Words of Maundy Thursday,
Words of Easter, Second Words of Easter. Polenakovich
then lists among the attested words Praise of the
Assumption of the Mother of God (by "Klement the
Bishop"), and among the words attributed to St.
Clement of Ohrid, "about the Mother of God they
speak.“69 names them: Teaching on the Annunciation
(Polenakovich refers to a relationship between the icon
in the St. Clement's church in Ohrid from the XI-XII
centuries, which depicts the archangel Gabriel as the
Mother of God and announces the good news), Teaching
on the Conception of the Mother of God, Teaching on
the Assumption of the Mother of God (an icon on this
subject exists in the church of St. Nikola Gerakomija,
from the XIV century). Polenakovich, continuing to
follow Theophylact ("and the Baptist did not remain
unpraised"), also cites these attested words dedicated to
St. John the Baptist: Praiseworthy Words in Memory of
the Prophet Zechariah and on the Birth of John the
Baptist (the author mentions Clement the Bishop / note
by Polenakovich), and he also cites Praiseworthy Words
on the Birth of John the Baptist (this title does not
contain St. Clement's name). In addition, Polenakovich,
following the statement of Theophylact: "You will find
described the lives and journeys of the prophets and
apostles...", lists the following attested writings of St.
Clement: The Sermon on the Feasts, The Sermon on the
People on the Day of an Apostle, Martyr or Saint
(authored by Clement Bishop of Slovenia) and The
Sermon in Memory of an Apostle or Martyr (these
works could be used throughout the year separately for
each apostle, martyr or saint). In the group of works on
apostles and prophets, which are attributed to St.
Clement of Ohrid, Polenakovich lists: Praise of the
Prophet Elijah, Praise of the Apostle Paul, Praiseful
Words of the Apostles Peter and Paul, The Sermon in
зборник, а и според пишувањата на Теофилакт, дека
св. Климент напишал слова за „сите празници“.
Поленаковиќ разгледувајќи ги словата на св.
Климент Охридски тргнува од сведочењата на
Теофилакт и прави систематизација, со тоа што
почнува со словата во кои се слави „родоначалникот
на новата религија“68 Исус Христос (цитирајќи го
Теофилакт „Преку овие слова можат да се научат
тајните на празнувањата кои се вршат за Христа и
преку Христа“). Така, Поленаковиќ наведува список
од слова, кој што го сочинуваат два дела. Во првиот
дел на списокот од засведочени слова се: Поучение
на Воскресение (со името на Климента во насловот.
Поучение епископа Климента, заб. на Поленаковиќ),
Поучение на Преображение Господње (и тоа со
името на „св.Климент“,заб. на Поленаковиќ), Слово
за Врбица (и за него е речено дека го напишал св.
Климент, заб. на Поленаковиќ). Втората група
Поленаковиќ ја прави од словата кои се однесуваат
на прославувањето Исус Христос и кои му се
припишуваат на св.Кимент Охридски. Во оваа
група, Поленаковиќ ги наведува: Слово на
Рождество Христово, Слово на Богојавление, Слово
на Богојавление (второ), Слово на Сретение
Господње, Поучение на Врбица, Слово на Велик
четврток, Слово на Великден, Второ слово на
Великден. Поленаковиќ, потоа ја наведува во редот
на засведочените слова Похвалата на Успението на
Богородица (од „Климента Епископа“), а од редот на
словата кои што му се припишуваат на св.Климент
Охридски, а „за Богородица зборуваат“69 ги
именува: Поучение на Благовештение (Поленаковиќ
упатува на релација меѓу иконата во црвата св.
Климент во Охрид од од XI-XII век, на која е
прикажан архангелот Гаврил како на Богородица и
ја соопштува радосната вест), Поучение на
Зачатието на Богородица, Поучение на Успението
на Богородица (икона на оваа тема постои во
црквата Св. Никола Геракомија, од XIV век).
Поленаковиќ, продолжува да го следи Теофилакт
(„и Крстителот не останал непофален“) и ги
наведува и овие засведочени слова посветени на св.
Јован Крстител: Похвално слово во памет на
пророкот Захарија и за Раѓањето на Јован Крстител
(како автор се споменува Климент јепискуп / забел.
на Поленаковиќ), а го наведува и Похвално слово на
Рождеството на Јован Крстител (во овој наслов не
стои Светиклиментовото име). Во продолжение,
Memory of the Holy Apostles Peter and Paul. In the list
of "literary compositions in which various martyrs are
spoken of, there are more in both groups of works“70 :
Praise of the holy and glorious martyr and victor of
Christ Demetrius of Thessalonica (authored by Clement,
Bishop), Praise of Clement, Pope of Rome (written by
Clement, Bishop), Praise of the Forty Martyrs (here
Polenakovich explains: "In connection with this praise
of the forty martyrs, I would like to point out the
existence of a rather damaged Ohrid icon from the 11th
century, which is kept in the church of St. Mother of
God Peribleptos - St. Clement. And in this case, one can
think that the icon came to illustrate Clement's praise.“71
In the texts attributed to St. Clement, in this section
Polenakovich cites: Praise of the Three Babylonian
Children. In the following, Polenakovich, after the quote
of Theophylact: "If you love the life of the venerable
fathers and are a devotee of the almost incorporeal and
bloodless life - you will find it also carefully rendered
into the Slavic language by the wise Clement", gives the
list of these works: Words for the Holy Trinity
(composed by Clement), Praise of the Archangels
Michael and Gabriel (composed by Clement), and in the
second group, works attributed to St. Clement he places:
Words for the Day of the Cross, Praise of the Cross,
Words on Pentecost, Teaching on Lent Week, Teaching
on Lent, Teaching on Cheese Week, Teaching before the
Enlightenment, Praise of Archbishop Irenaeus, Praise
Words for Cosmas and Damian, (Second) Praise Words
for Cosmas and Damian, Words for the Biblical
Forefathers, Praise of Saint Nicholas, Teaching in
Memory of the Evangelist Mark, Words on God's
Creation, on Death and Repentance, Words on Spiritual
Benefit. Polenakovich, as poems belonging to St.
Clement, cites the Praise of Lazarus (in all copies St.
Clement's name is not mentioned as the author of the
text) from the first group, and from the second:
Teachings for Bishops and Priests, Teachings on the
Sunday of the Publican and the Pharisee and Teachings
on the Prodigal Son. Polenakovich, when it comes to the
authorship of St. Clement of the Pannonian legends
(Life of Cyril and Life of Methodius) does not engage in
judgment or favoritism of individual claims, but only
states the views of researchers who believe that the
"Pannonian Legends" as a whole are considered the
work of St. Clement, the opinions of others that at least
the Life of Methodius was written by St. Clement.
Polenakovich's hesitation is also present in accepting the
Поленаковиќ, следејќи го исказот на Теофилакт: „Ќе
ги најдеш опишани животите и патувањата на
пророците и на апостолите...“, ги наведува следниве
засведочени Светиклиментови слова: Заповедание
за празниците, Поучение за народот на ден на
апостол, маченик или светител (автор е Климент
епископ Словенски) и Поучение во памет на апостол
или маченик (овие творби можеле да се
употребуваат во текот на цела година оделно за
секој апостол, маченик или светител). Во групата
творби за апостоли и пророци, кои му се
припишуваат на св. Климент Охридски,
Поленаковиќ ги наведува: Похвала на пророкот
Илија, Похвала на апостолот Павле, Похвално слово
на апостолите Петар и Павле, Поучение во памет на
светите апостоли Петар и Павле. Во списокот на
„книжевни состави во кои се говори за разни
маченици, ги има повеќе во двете групи
сочиненија“70: Похвала на светиот и славен Христов
маченик и победоносец Димитрија Солунски (автор
Климент епископ), Похвала на Климент папата
Римски (списана Климом епископом), Похвала на
четириесет маченици (овде Поленаковиќ
образложува: „Во врска со оваа пофалба на
четириесетте маченици сакам да укажам на
постоењето на прилично оштетена охридска икона
од XI век, што се пази во црквата Св. Богородица
Перивлептос - Св.Климент. И во овој случај може да
се помисли дека иконата дошла да ја илустрира
Климентовата пофалба.“71 Во текстовите кои му се
припишуваат на св. Климент, во овој дел
Поленаковиќ ја наведува: Похвалата на трите
вавилонски отрока. Во продолжение, Поленаковиќ
по цитатот на Теофилакт: „Ако го љубиш животот
на преподобните оци и приврзаник си на скоро
бестелесниот и бескрвен живот - и него ќе го најдеш
грижливо предаден на словенски јазик од мудриот
Климент“, го дава списокот на овие творби: Слово
за света Троица (сотворено Климентом), Похвала на
архистратизите Михаил и Гаврил (створено
Климентом), а во втората група, творби кои му се
припишуваат на св. Климент ги сместува: Слово за
Крстовден, Похвала на крстот, Слово на
Педесетницата, Поучение за Месопустната недела,
Поучение за постот, Поучение за Сирната недела,
Поучение пред Просвештение, Похвала на
архиерејот Иринеј, Похвално слово за Кузман и
Дамјан, (Второ) Похвално слово за Кузман и
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 62 63
fact of St. Clement's participation in the translation and
editing of the Sinaitic Triad and the Klotz Collection,
while when it comes to the translation of the Flower
Triodion, Polenakovich relies on the data presented in
Theophylact's Extensive Life of St. Clement, that St.
Clement worked on the translation of this rare liturgical
collection in Old Slavonic literature until his death.72 „In
addition to his extensive ecclesiastical and pedagogical
activities ... in everyday life, St. Clement developed a
rich literary activity, especially noted in the Extensive
Life of Theophylact.“73 And Vera Stojchevska - Antich,
speaking about the literary activity of St. Clement, starts
from the data that Theophylact presents about St.
Clement in the Extensive Life. "With his numerous
literary compositions, Clement appears as the
foundation of medieval Macedonian literature, as well
as of all Slavic literature. His compositions, mainly
created in the Ohrid center, found their way through
various and possible Slavic redactions, to all Slavic
environments. The magnitude of his work enriched
many literatures. The broad perceptions of all people
and the entire world, present in the ideology and
philosophy of the brothers Cyril and Methodius, found a
deep and broad foundation in St. Clement's acceptance
of life, art, and culture. Giving the broadest directions to
literature, in the initial stage of its development, he
could not pass by future generations. They accepted his
word, both oral and written, cherished it and continued
to teach it, until today. It is no coincidence that the
biographer noted: "With his work, St. Clement pushed
back the wall of knowledge“.74 The unpreserved
autographs of St. Clement are the reason for the
difficulties in discovering and presenting the literary
legacy of St. Clement of Ohrid. Antic, further
approaches a grouping of moments that make a
significant contribution to the part of St. Clement’s
literary legacy: the discovery by Unodolski of the fifteen
Clement letters (1845), the appearance of the
monograph “St. Clement - Bishop of the Slavs” by
Tunicki (at the beginning of the 20th century) and the
published project of the Bulgarian Academy of
Sciences, with the presented and discovered transcripts
of all known works of St. Clement (Angelov, Kuev,
Kodov).75 „In the person of St. Clement of Ohrid,
Macedonian literary history gained a progenitor of old
Macedonian literature, a founder, from the very first
steps, on a solid literary foundation. Although we do not
have data on his education, today we can confidently
Дамјан, Слово за библиските праотци, Похвала на
свети Никола, Поучение во памет на евангелистот
Марко, Слово за божјата твар, за смртта и за
покајанието, Слово за духовната полза.
Поленаковиќ, како товрби кои му припаѓаат на св.
Климент ја наведува Похвала за Лазар (во сите
преписи не се споменува Светиклиментовото име
како автор на текстот) од првата група, а од втората:
Поучение за епископи и попови, Поучение за
неделата на митарот и фарисеот и Поучение за
блудниот син. Поленаковиќ, кога е во прашање
авторството на св. Климент на Панонските легенди
(Житието на Кирил и Житието на Методија) не се
впушта во суд или фаворизирање на одделни
тврдења, туку само ги наведува ставовите на
истражувачите кои сметаат, дека „Панонски
легенди“ во целина се сметани како дело на св.
Климент, мислењата на другите, дека барем
Методиевото житие го напишал св. Климент.
Колебливоста кај Поленаковиќ е присутна и во
однос на прифаќањето на фактот за учеството на св.
Климент во преведувањето и редактирањето на
Синајскиот требник и Клоцовиот зборник, додека
пак кога е во прашање преведувањето на Цветниот
триод, Поленаковиќ се потпира на изнесените
податоци во Пространото Светиклиментово житие
од Теофилакт, дека на преводот на овој редок
богослужбен зборник во старословенската
книжевност, св. Климент работел сé до својата
смрт.72 „Покрај широките црковни и педагошки
дејности ... во секојдневното живеење св.Климент
развил богата книжевна дејност, особено забележана
во Опширното житие од Теофилакт“73 и Вера
Стојчевска - Антиќ, зборувајќи за книжевната
дејност на св. Климент, поаѓа од податоците кои
Теофилакт ги изнесува за св. Климент во
Опширното житие. „Со бројните книжевни состави
Климент се јавува и како темелник на
средновековната македонска книжевност, како и на
сесловенската. Неговите состави, главно градени во
Охридскиот центар, го нашле патот преку
разновидните и можни словенски редакции, до сите
словенски средини. Големината на неговото дело
збогатила повеќе книжевности. Широките
восприемања на сите луѓе и на целиот свет,
присутни во идеологијата и филозофијата на браќата
Кирил и Методиј, најдоа длабока и широка основа и
во Светиклиментовото прифаќање на животот,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 64 65
conclude that St. Clement of Ohrid was educated on the
examples of the high Byzantine school and literature. As
a Byzantine graduate, he was able to further develop the
acquired knowledge in his life and common path with
his brothers St. Cyril and Methodius, also skilled
connoisseurs of all modern scientific and artistic and
cultural branches.“76 Antic finalizes the assessment,
which refers to his literary corpus, with the assessment
that the presence of a solid education, the high erudition
of his teachers, and his artistic genius are crucial for "St.
Clement's" prolific literary work.“77, of course, despite
the favorable social, cultural and church conditions, the
general state (imperial) policies and the clash of the
church East - West.
In 1956, Petar Ilievski published two letters (not
unknown and unpublished) of St. Clement of Ohrid
and one Words of John the Exarch, discovered in a
handwritten collection of church sermons, during the
demolition of the monastery "St. Ilija" in the village
of Rakotinci (Skopje region). "From the collection,
141 leaves have been preserved and at the end two
quarters of torn leaves, format 4ᵒ, size 28 x 20 cm. ,
text 22 x 15 cm., written in a beautiful constitutional
script, letters 3mm. On the initial 69 ½ leaves and 6
leaves before the end, the text is written on a full page,
and on the remaining 65 ½ leaves in 2 columns with
30 - 34 lines per page, i.e. column. The collection is
without pagination, but the sermons were numbered
later (this can be seen from the difference in the ink
and the manuscript), and the number of leaves each of
them is indicated on the margins.“78 It concerns two
works: Praise for the Baptism of Christ (VI) and Praise
for the Four-Day-Old Lazarus, which, in Ilievski's
opinion, are commendable in terms of content and
form, noting that the text about the resurrection of
Lazarus is also found in other manuscripts with the
inscription "Words“79. And Gjorgji Pop - Atanasov
publishes two St. Clement's letters from the 13th
century, in fact, these are two unpublished transcripts
of two instructive letters of St. Clement of Ohrid: The
Teaching before the Transfiguration and the Teaching
before the Assumption of the Virgin. These two texts
are preserved in a fragment of a prologue for the
March half of the year from the XIII century, which is
kept in the library of the Academy of Sciences in St.
Petersburg, under the signature 4.9.31. According to
the data presented in Atanasov's work80, he uses the
уметноста, културата. Давајќи ѝ најшироки насоки
на книжевноста, во почетниот стадиум од нејзиниот
развој, не можел да ги одмине идните поколенија.
Тие го прифатија неговиот збор и устен и писмен, го
негуваа и натаму предаваа, сѐ до денес. Не случајно
и биографот забележал: „Со своето дело св.
Климент го турна ѕидот на наезнаењето“.74
Незачуваните Светиклиментови автографи се
причината за тешкотиите при откривањето и
претставувањето на книжевната заоставштина на св.
Климент Охридски. Антиќ, натаму пристапува кон
групирање на моменти, кои даваат значаен придонес
во делот на Светиклиментовото книжевно
наследство: откривањето од страна на Ундолски на
петнаесетте Климентови слова (1845), појавувањето
на монографијата „Свети Климент - епископ
словенски“ од Туницки (на почетокот на XX век) и
објавениот проект на БАН, со презентираните и
откриените преписи на сите познати
Светиклиментови дела (Ангелов, Куев, Кодов).75 „Во
личноста на св. Климент Охридски македонската
книжевна историја добила родоначалник на старата
македонска книжевност, затемелувач, уште со
првите чекори, врз солидна книжевна основа. Иако
не располагаме со податоци за неговото
образование, денес со сигурност можеме да
констатираме дека св. Климент Охридски се
воспитувал врз примерите од високата византиска
школа и книжевност. Како византиски воспитаник,
стекнатата наука можел да ја доразвие во животниот
и заедничкиот пат со браќата св. Кирил и Методиј,
исто така вешти познавачи на сите современи и
научни и уметнички и културни гранки.“76
Оценката, која што се однесува на неговиот
книжевен корпус, Антиќ ја финализира со
проценката дека присутноста на солидното
образование, високата ерудиција од неговите
учители и неговиот уметнички гениј се пресудни за
„Светиклиментовото плодно книжевно
творештво“,77 се разбира покрај поволните
социјално - културни и црковни услови, генералните
државни (царски) политики и судирот на црковниот
Исток - Запад.
Во 1956 година, Петар Илиевски објавува две слова
(не станува збор за непознати и необјавени) на св.
Климент Охридски и едно слово на Јован Егзарх,
откриени во еден ракописен зборник на црковни
проповеди, при рушењето на манастирот „Св.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 66 67
text when describing the manuscript „Пергаменные
рукописи Библиотеки Академии наук СССР.
Описание русских и славᴙнских рукописей XI-XVI
веков“81: „The manuscript is from a Russian edition
and contains eight leaves and five leaf clippings. It
is written in a beautiful constitutional script in two
columns. The format of the leaves is 307 x 240 mm.
, and of the text 247 x 190 mm. The instructional
Words for the pre-feast of the Transfiguration is found
on l. 3 - 3b. The instruction for the pre-feast of the
Assumption of the Virgin on l. 6 l. 3 (and also l. 2,7 and
8) is cut out on the right side, so the text of this Words
is damaged“.82 gji Pop - Atanasov emphasizes that these
words are among the oldest copies. From the Word
for the Pre-Feast of the Transfiguration in „Събрани
съчинениᴙ“83 (the BAN edition) six more copies
have been preserved from XIII century. The significant
piece of information that Atanasov presents is the fact
that the Word for the Pre-Feast of the Assumption
of the Virgin Mary, which he publishes, is the oldest
copy, while in „Събрани съчинениᴙ“84, The oldest
is the transcript preserved in a Russian parchment
prologue from XIV век. Во осумдесеттите години
на XX век, во Струга е откриен ракописен зборник
од средината на XVI century, and the data for this
manuscript is provided by Mihajlo Georgievski.85 After
describing the manuscript, Georgievski states that
„Похвала светому Клименту патријарху Римскому,
написано Климентом епископом" is from pages 227
to 233, a total of 13 pages. In the article about the newly
discovered Manuscript Collection of XVI century,where
the Words of St. Clement dedicated to Clement of Rome
was also discovered, Georgievski presents the data that
this Words was first discovered in 1889 in a Russian
parchment manuscript from the XIV century (now
owned by the State Historical Museum in Moscow, in
the Chudin collection, with the signature Chud. 20).
Until the discovery of the Struga manuscript, 26 copies
were known in manuscripts dated in the period from
XIV - XVII. Of these, 24 are Russian manuscripts, and
2 are South Slavic: (Gračanički / Lipljanski prologue -
minea for the months of September - November from
the XIVcentury (owned by the Archives in Zagreb,
signature IIIс 24) and in Averkij's November panegyric
from the XVII century (now in the library at the
Hilendar monastery on Mount Athos under number
441).86 The manuscript collection, discovered in Struga
from the mid-XVI century, is kept in the National
Илија“ во с. Ракотинци (Скопско). „Од зборникот
се запазени 141 лист и на крајот две четвртини од
скинати листови, формат 4ᵒ, размер 28 x 20 см. ,
текст 22 x 15 см., пишуван со убаво уставно писмо,
букви 3мм. На почетните 69 ½ листови и 6 листови
пред крајот текстот е пишуван на цела страница, а
на останатите 65 ½ листови во 2 колони со по 30
- 34 реда на стр., односно колона. Зборникот е без
пагинација, но беседите се нумерирани покасно (тоа
се гледа од разликата на мастилото и ракописот), а
на маргините е означено колку листови има секоја
од нив.“78 Станува збор за две творби: Похвала
за крштењето на Христа (VI) и Похвалата за
четвородневниот Лазар, кои што по содржината
и формата, оценува Илиевски, се похвали, со
напомена, дека текстот за воскресението Лазарово
се среќава и во други ракописи со натписот
„слово“.79 и Ѓорѓи Поп - Атанасов објавува две
Светиклиментови слова од XIII век, всушност
станува збор за два необјавени преписа на две
поучни слова на св. Климент Охридски: Поука пред
Преображение и Поука пред Успение Богородично.
Овие два текста се сочувани во фрагмент од пролог
за мартовската половина на година од XIII век, кој
се чува во библиотеката на Академијата на науките
во Санкт Петербург, под сигнатура 4.9.31. Според
изнесените податоци во трудот на Атанасов80,
тој при описот на ракописот го користи текстот
„Пергаменные рукописи Библиотеки Академии наук
СССР. Описание русских и славᴙнских рукописей
XI-XVI веков“81: „Ракописот е од руска редакција
и содржи осум листови и пет исечоци од листови.
Пишуван е со убаво уставно писмо во две колони.
Форматот на листовите е 307 x 240 мм. , а на текстот
247 x 190 мм. Поучното слово за претпразненството
на Преображение се наоѓа на л. 3 - 3 б. Поуката за
претпразненството на Успение Богородично на л. 6
л. 3 (а исто така и лл. 2,7 и 8) е исечен од десната
страна, па така и текстот на ова слово е оштетен“.82
Ѓорѓи Поп - Атанасов подвлекува дека овие слова
се вбројуваат во најстарите преписи. Од Словото за
претпразненството на Преображение во „Събрани
съчинениᴙ“83 (изданието на БАН) сочувани се уште
шест преписи од XIII век. Значајниот податок што
го изнесува Атанасов, е фактот, дека Словото за
претпразненството на Успение Богородично, што
тој го објавува е најстар препис, додека пак во
„Събрани съчинениᴙ“84, како најстар се наведува
Library of Macedonia "St. Kliment Ohridski" in Skopje,
with the signature Ms142 and represents the third South
Slavic redaction of the Praise Words for Clement of
Rome, with the total number of copies of this Words
now 27.
Of particular importance in the discovery of St.
Clement’s letters is the research of the manuscript P.I.O
Slavo 26, from the Slavic Manuscript Collection, in
the Pontifical Oriental Institute in Rome, conducted by
Krasimir Stanchev and Aksiniya Dzhurova. Although
these are later copies, they certainly contribute to the
enrichment of St. Clement’s work, and are also an
excellent opportunity for new textual research on his
works, which would only contribute to the answers
to the many open questions and doubts. It is a Russian
Triodionary Panegyric dated to the first two decades of
the 17th century. It contains 92 letters - 81 in the main
part (l. 1- 298) and 11 in the additional part (l. 299 -
319).87 The researchers note that out of 92 letters, 16 are
relevant to the original Old Slavonic oratory tradition.
Of these, 5-6 belong to Kiril Turovski (his name is in
the titles), and 10 are identified as Saint Clement's.
Thus, Stanchev and Djurova88 Five letters, marked as
Chrysostom's, are determined by their affiliation with
the Saint Clement cycle of Lenten teachings for the
Sundays of Lent, known for its numerous copies from
the XIV century, and published in the second volume
of the three-volume edition of the Bulgarian Academy
of Sciences.89 For Lazarus Saturday, St. Clement’s
Words of praise for the Resurrection of Lazarus,
marked as Words of Chrysostom in P.I.O Slavo 26,
its secondary version, or according to Klimentina
Ivanova “a Russian adaptation of the second author’s
redaction” or as Stanchev notes, confirmation of the
existence of different author’s redactions of some of
St. Clement’s works, is placed. Furthermore, in this
manuscript, the following words are found, which
Stanchev and Djurova argue are St. Clement’s: “Words
for Great Wednesday” (published as Pouka for Great
Thursday in the second volume of the Bulgarian
Academy of Sciences90), „Words for Holy Communion
(Instruction on the Holy Sacraments)91, as the second
"Words for the Resurrection of Christ" is placed St.
Clement's Words for Easter (Lesson of St. Pascha
- Easter92), „On Monday for Lent. A sermon by St.
Theophilus” - A sermon on fasting93 and more Words
for Friday of the fifth week of Lent, which is a Praise
преписот кој е сочуван во еден руски пергаментен
пролог од XIV век. Во осумдесеттите години на
XX век, во Струга е откриен ракописен зборник од
средината на XVI век, а податоците за овој ракопис
ги изнесува Михајло Георгиевски.85 По описот на
ракописот, Георгиевски соопштува, дека „Похвала
светому Клименту патријарху Римскому, написано
Климентом епископом“ е од 227 до 233 страна, на
вкупно 13 страници. Во статијата за новооткриениот
Ракописен зборник од XVI век, каде е откриено
и словото на св. Климент посветено на Климент
Римски, Георгиевски ги изнесува податоците
дека ова слово прв пат е откриено во 1889 година
во руски пергаментен ракопис од XIV век (сега
сопственост на Државниот историски музеј во
Москва, во збирката на Чудин, со сигнатура Чуд.
20) До откривањето на струшкиот ракопис познати
беа 26 преписи во ракописи датирани во периодот
од XIV - XVII. Од нив 24 се руски ракописи, а
2 јужнословенски: (Грачанички / Липљански
пролог - минеј за месец септември - ноември
од XIV век (сопственост на Архивот во Загреб,
сигнатура III с 24) и во Аверкиевиот панегирик
ноемвриски од XVII век (сега во библиотеката
при манастирот Хилендар на Света Гора под број
441).86 Ракописниот зборник, откриен во Струга
од средината на XVI век, се чува во НУУБ „Св.
Климент Охридски“ во Скопје, со сигнатура Мс142
и претставува трета јужнословенска редакција на
Пофалното слово за Климент Римски, со тоа што
вкупниот број преписи од ова слово сега е 27.
Од особено значење во откривањето на
Светиклиментовите слова e и истражувањето
на ракописот P.I.O Slavo 26, од Словенската
ракописна збирка, во Папскиот источен институт
во Рим, направено од страна на Красимир Станчев
и Аксинија Джурова. Иако станува збор за
подоцнежни преписи, тоа секако е во прилог на
збогатувањето на творештвото на св. Климент, а и
одлична можност за нови текстолошки истражувања
на неговите творби, кои само би дале придонес
во одговорите на многуте отворени прашања
и недоумици. Станува збор за руски Триоден
торжественик (панегирик) датиран во првите
две децении на XVII век. Содржи 92 слова - 81 во
основниот дел (л. 1- 298) и 11 во дополнителниот
дел (л. 299 - 319).87 Истражувачите напоменуваат
дека од 92 слова, 16 се релевантни за оригиналната
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 68 69
for the Annunciation94 (at first treated as an uncertain
Chrysostomian work, but according to the closeness to
St. Clement's oratory style and the research of Emilia
Gergova - St. Clement's).
The Slavic collections in the Library of the Lithuanian
Academy of Sciences in Vilnius "include 2 chet - minae
for the first half of the church year, 1 izmaragd, 1
collection of lives and letters for the whole year (mineen
panegyric) and 5 collections of different composition, in
which praise letters and teachings for selected calendar
holidays prevail. Six of these 9 codices belonged to the
library of the Suprasalsky Monastery, 1 was discovered
in the Zhirovitsy, 1 in the Zabludovsky Monastery.
These are scriptoriums, founded on the territory of
the Grand Duchy of Lithuania in the late Middle Ages
(XV - XVI century). Only one of the collections,
identified in Dobrjanski's description as "celebrant"
has an unknown origin.95 In these 9 collections, 26 St.
Clement's Letters in 39 copies have been identified, 12
of which were initially reported to science by Mostrova.
These 12 letters are without the name of St. Clement
in the Words. The first two are attributed as the author
to John Chrysostom, and the last to Basil the Great.
Mostrova in the Slavic manuscript collection from
the fund. 19 in the Central Library of the Lithuanian
Academy of Sciences in Vilnius discovers new copies
of the Praise Words for Palm Sunday96 (now the total
number of copies is 12), and this copy is the fourth
(after the copy in Zlatoust from the 12th century and
two Russian copies from the 15th century) in age and
a copy of the Words for the Holy Trinity, which brings
the number of known copies of this Words to 9.97
Mostrova in further research determines the place of
some of the Vilnius copies in the history of the text of
St. Clement's Letters in comparison with the earliest
preserved copies. These are the words: The Teaching
on the Nativity of Christ (second version), Words on the
Birth of John the Baptist (4 new copies), Words on the
Resurrection of Lazarus (second), Words on the Three
Children (extended version), The Praiseworthy Words
on Cosmas and Damian (first version, chronologically
in fourth place in age out of the total 25 copies), Words
on Hospitality, The Teaching on Fasting (of which 4
copies are known). Mostrova's research shows that
the most widespread is the Praiseworthy Words on
Michael and Gabriel, which is found in 5 collections
of the Lithuanian Academy. (№ 79, № 103, № 106, №
старословенска ораторска традиција. Од нив 5
- 6 му припаѓаат на Кирил Туровски (името му
стои во насловите), а 10 ги определуваат како
Светиклиментови. Така, Станчев и Джурова88 пет
слова, означени како Златоустови ги определуваат
според припадноста од Светиклиментовиот циклус
од посни поуки за неделите на Четириесетница,
познат по многубројните преписи од XIV век,
а и објавен во вториот том од тритомното
издание на БАН.89 За Лазарова сабота поместено
е Светиклиментовото Пофално слово за
Воскресението Лазарово, означено како слово
на Златоуст во P.I.O Slavo 26, неговата вторична
верзија, односно според Климентина Иванова
„руска обработка на втората авторска редакција“
или како што напоменува Станчев, потврда за
постоење на различни авторски редакции на
некои Светиклиментови творби. Натаму во овој
ракопис се среќаваат и следниве слова за кои
Станчев и Джурова аргументирано сметаат дека
се Светиклиментови: „Слово за Велика среда“
(издадено како Поука за Велики четврток во вториот
том на БАН90), „Слово за света причест“ (Поука за
светите тајни)91, како второ „Слово за Воскресение
Христово“ е поместено Светиклиментовото
Слово за Пасха (Поука на Св.Пасха - Велигден92),
словото „Во понеделник за сиропусна недела.
Поука на св.Феофил“ - Поука за постот93 и уште
Слово за петок од петтата седмица на постот,
што претставува Похвала за Благовештение94 (со
третман на почетокот како несигурна Златоустова
творба, но според блискоста со Светиклиментовиот
оратоски стил и истражувањата на Емилија Гергова
- Светиклиментово).
Словенските зборници во Библиотеката на
Литванската академија на науките во Вилнус
„вклучуваат 2 чет - минеи за првата половина
на црковната година, 1 измарагд, 1 зборник со
житија и слова за цела година (минеен панегирик)
и 5 зборници со различен состав, во кои што
преовладуваат пофални слова и поуки за избрани
календарски празници. Шест од овие 9 кодекси
ѝ припаѓале на библиотеката на Супрасалскиот
манастир, 1 е откриен во Жировицкиот, 1 во
Заблудовскиот манастир. Тоа се скрипториуми,
основани на територијата на Големото Литванско
кнежество во доцното средновековие (XV -
XVI век). Само еден од зборниците, определен
258, № 329), од Words за раѓањето на Јован Претеча
се среќаваат 4 преписи (№ 105, № 258, № 329). Во
зборниците № 80, № 103, № 258 Three copies of the
Praise Words for Nicholas the Wonderworker (second)
and Words for the Three Children are found. Two
copies are found of the Praise Words for the Prophet
Zechariah and Words for the Conception of John the
Forerunner in collections No. 79 and No. 103, the Praise
Words for Palm Sunday in collections No. 256 and No.
329, and two copies of Words for the Holy Fathers in
collections No. 103 and No. 240. Of the remaining 20
letters, only one copy is found, and of these, Mostrova
mentions only some of the attested letters of Saint
Clement: Praise Words for Demetrius of Thessalonica,
Words of praise for John the Baptist, Words of praise
for the Prophet Elijah, Lesson for the Evangelist Mark,
Words for the Holy Trinity, Words of praise for the
Resurrection of Lazarus, Lesson for Easter - Passover.98
Од нејзините истражувања треба да се издвои уште
фактот дека во зборниците № 329, 258 и 105 се
пронајдени 4 нови преписи од Words за раѓањето на
Јован Крстител(претпоставено St. Clement’sWords),
кои што ги дополнуваат 44 преписи, објавени
во Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ,т.
II.Софиᴙ, 1977, page 371 - 379. Овие проучувања ја
потврдуваат силната релација со јужнословенската
традиција на ракописите, вклучуваат и архаични
старословенски - старомакедонски преводи, по
примерот на оние во Супрасалскиот зборник, што
пак упатува на поврзаност на средновековните
скрипторски литвански центри со јужнословенските
и руските книжевни средини. 99
во описот на Добрјански како „торжественик“
има непознато потекло.95 Во овие 9 зборници се
идентификувани 26 Светиклиментови слова во
39 преписи, од кои 12 првично, Мострова ѝ ги
соопштува на науката. Овие 12 слова се без името
на св. Климент во насловот, на првите две како
автор се јавува Јован Златоуст, а на последното
Василиј Велики. Мострова во словенската
ракописна збирка од фонд. 19 во Централната
библиотека на Литванската академија на науките
во Вилнус открива нови преписи од Пофалното
слово за Цветници96 (сега вкупниот број на
преписи е 12), а овој препис е четврт (по преписот
во Златоструј од XII век и два руски преписа од
XV век) по старост и препис од Словото за Света
Троица, со што бројот на познати преписи од ова
слово достигнува 9.97 Мострова во натамошното
истражување го определува местото на дел од
преписите во Вилнус во историјата на текстот на
Светиклиментовите слова во споредба со најраните
зачувани преписи. Станува збор за словата: Поука
за Рождество Христово (вторична верзија), Слово
за раѓањето на Јован Претеча (4 нови преписи),
Слово за воскресение Лазарово (второ), Слово за
трите отроци (опширна верзија), Похвалното слово
за Кузман и Дамјан (прва верзија, хронолошки на
четврто место по старост во вкупните 25 преписи),
Слово за гостопримството, Поука за постот (од кое
се познати 4 преписи). Истражувањата на Мострова
покажуваат дека најраспространето е Пофалното
слово за Михаил и Гаврил, кое се среќава во 5
зборници од Литванската академија (№ 79, № 103,
№ 106, № 258, № 329), од Словото за раѓањето на
Јован Претеча се среќаваат 4 преписи (№ 105, №
258, № 329). Во зборниците № 80, № 103, № 258
се среќаваат по три преписи од Пофалното слово
за Никола Чудотворец (второ) и Слово за трите
отроци. Два преписа се среќаваат од Пофалното
слово за пророк Захариј и Словото за зачнувањето
на Јован Претеча во зборниците № 79 и № 103,
Пофалното слово за Цветници во зборниците № 256
и № 329 и два преписи од Слово за светите отци во
зборниците № 103 и № 240. Од останатите 20 слова
се среќаваат само по еден препис, а од нив Мострова
ги споменува само некои од засведочените
Светиклиментови слова: Пофалното слово за
Димитриј Солунски, Пофално слово за Јован
Крстител, Пофално слово за пророк Илија, Поука
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 70 71
Anisava Miltenova reviews the unknown copies of the
letters of St. Clement of Ohrid in a collection from the
Svishtovo manuscript collection - the manuscripts in the
Svishtovo Museum of the Revival and in the Svishtovo
reading room "Elenka and Kiril D. Avramovi", a total
of 11 ancient Old Slavonic copies. "2 with certain
St. Clement's authorship (Words of praise for the
resurrection of Lazarus and the Teaching for the
Ascension) and 9 of the supposed St. Clement's letters
(The Teaching for Palm Sunday, The Teaching for the
Holy Mysteries, The Teaching for Pentecost, and the
so-called "Clement's Lenten Cycle" of 6 letters.“ 100
The conclusions reached by Miltenova confirm that 11
letters are Old Church Slavonic, that is, they originate
from an older Old Church Slavonic manuscript, and
confirm the old manuscript tradition - the earliest
original versions and redactions of the letters, especially
the letters for Great Lent and other church holidays until
Pentecost, which, according to textual signs, point to the
composition of Chrysostom in his earliest copies.101 The
newly discovered copies of the works of St. Clement of
Ohrid are significant for the dissemination and presence
of his literary texts, and also contribute to the profiling
of his manuscript tradition.
In this part, the question of the fate of the old
manuscripts cannot be ignored - the Macedonian
manuscript heritage, in the corpus of which the copies
of manuscripts containing the works of St. Clement
certainly have a significant place.
за евангелистот Марко, Слово за Света Троица,
Пофално слово за воскресение Лазарово, Поука
за Велигден - Пасха.98 Од нејзините истражувања
треба да се издвои уште фактот дека во зборниците
№ 329, 258 и 105 се пронајдени 4 нови преписи
од Словото за раѓањето на Јован Крстител
(претпоставено Светиклиментово слово), кои што
ги дополнуваат 44 преписи, објавени во Климент
Охридски. Събрани съчинениᴙ, т.II. Софиᴙ, 1977,
стр. 371 - 379. Овие проучувања ја потврдуваат
силната релација со јужнословенската традиција на
ракописите, вклучуваат и архаични старословенски
- старомакедонски преводи, по примерот на оние
во Супрасалскиот зборник, што пак упатува на
поврзаност на средновековните скрипторски
литвански центри со јужнословенските и руските
книжевни средини.99
Анисава Милтенова ги разгледува непознатите
преписи на словата на св. Климент Охридски
во зборник од Свиштовската ракописна
збирка - ракописите во Свиштовскиот музеј
на Преродбата и во Свиштовското читалиште
„Еленка и Кирил Д. Аврамови, вкупно 11 на број
древни старословенски преписи. „2 со сигурно
Светиклиментово авторство (Пофално слово за
воскресение Лазарово и Поука за вознесение) и
9 од претпоставените Светиклиментови слова
(Поука за Цветници, Поука за светите тајни, Поука
за Педесетница, и таканаречениот „Климентов
великопосен циклус“ од 6 слова.“100 Заклучоците
до кои доаѓа Милтенова потврдуваат дека 11
слова се старословенски односно потекнуват од
постар старословенски ракопис и ја потврдуваат
стара ракописна традиција - најраните првични
верзии и редакции на словата, особено словата
за Големиот пост и другите црковни празници до
Педесетница, кои според текстолошките признаци
упатуваат на составот на Златоустот во неговите
најрани преписи.101 Новооткриените преписи на
творбите на св. Климент Охридски се значајни за
распространувањето и присутноста на неговите
книжевни текстови, а даваат придонес и во
профилирањето на неговата ракописна традиција.
Во овој дел, не може да се одмине и
прашањето за судбината на старите ракописи -
македонското ракописно наследство, во чиј што
корпус значаен простор секако имаат преписите
на ракописи кои содржат и Светиклиментови
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 72 73
Most of these copies are found in Russia, Serbia,
Bulgaria, Ukraine, Croatia, Montenegro, Poland, the
Czech Republic and Austria, Romania, France, Italy,
Germany. "In this appropriation of the Macedonian
literary heritage, Serbia, Bulgaria and Russia went the
furthest, taking away the oldest and most important
Slavic manuscripts from Macedonian churches and
monasteries. Wherever they could, the "lovers" of the
Old Slavonic book from these Slavic countries took
the entire manuscripts, and if they were not able to do
so, then they secretly tore up parts of the manuscript,
which contained an important literary work, a text
with historical content, a note by the writer of the
manuscript, etc. archives and libraries in different
countries.“ 102
This phenomenon is very widespread, so Pop-
Atanasov proposes research in this area. His attention
is focused on Macedonian manuscripts in the Belgrade
manuscript collections. The most numerous Macedonian
manuscripts are found in the National Library in
Belgrade, the Serbian Academy of Sciences and
Arts, the University Library "Svetozar Marković" in
Belgrade, the Museum of the Serbian Orthodox Church,
the Serbian Patriarchal Library. Unfortunately, the
largest collection in the Belgrade Library was destroyed
in a fire in 1941, which also destroyed letters from St.
Kliment Ohridski. "In this fire, significant Macedonian
manuscripts, which were created in the period from
XII until ХУШ century and in which original works
of medieval Macedonian literature were preserved:
letters by St. Clement of Ohrid, original texts from the
genre of church poetry, lives of Macedonian saints,
etc. Autographs of prominent Macedonian literary
figures (priest Dobrejso, monk Theophilus, hieromonk
Pachomius of Slepchen, monk Victor of Struga, etc.)
were destroyed, as were three copies of the translation
of the Damascene by Gregory of Pelagonia, etc.“ 103
A significant contribution in this context, especially in
relation to the transcriptions of the letters of St. Clement
of Ohrid and their preservation in world cultural centers,
was made by Dobrila Milovska, on two occasions. In
one, she did so focusing exclusively on the collection
of Hludov104, and in the other he reviews several
foreign manuscript collections105, which contain copies
of the letters of St. Clement. Milovska systematizes
St. Clement’s manuscripts in foreign collections in
Bulgaria, Serbia and Russia. In manuscript collections
творби. Најголем дел од овие преписи се
наоѓаат во Русија, Србија, Бугарија, Украина,
Хрватска, Црна Гора, Полска, Чешка и Австрија,
Романија, Франција, Италија, Германија. „Во
ова присвојување на македонското книжевно
наследство најдалеку отишле, Србија, Бугарија и
Русија, кои од македонските цркви и манастири
ги одземале најстарите и најзначајни словенски
ракописи. Таму кај што можеле, „љубителите” на
старословенската книга од овие словенски земји ги
земале целите ракописи, а ако не биле во можност
тоа да го сторат, тогаш скришно кинеле делови од
ракописот, кои содржеле важно литературно дело,
текст со историска содржина, запис на пишувачот
на ракописот и сл. архиви и библиотеки во различни
земји.“102 Оваа појава е многу распространета,
па Поп - Атанасов предлага истражувања во оваа
област. Неговото внимание е концентрирано на
македонските ракописи во Белградските ракописни
збирки. Најбројни македонски ракописи се
среќаваат во Народната библиотека во Белград,
Српската академија на науките и уметностите,
Универзитетската библиотека „Светозар Марковиќ“
во Белград, Музејот на Српската православна
црква, Српската патријаршиска библиотека. За жал
најголемата збирка во Белградската библиотека
е уништена во пожар во 1941 година, при што
настрадале и слова од св. Климент Охридски.
„Во овој пожар изгореле значајни македонски
ракописи, кои настанале во периодот од XII до
ХУШ век и во кои биле зачувани оригинални
дела од средновековната македонска литература:
слова од св. Климент Охридски, оригинални
текстови од жанрот на црковната поезија,
житија на македонски светци итн. Уништени се
автографи на истакнати македонски книжевни
дејци (поп Добрејшо, монах Теофил, еромонах
Пахомиј Слепченски, монах Виктор Струшки и
др.), три преписи од преводот на дамаскинот од
Григориј Пелагониски и др.“103 Значаен придонес
во овој контекст, особено во однос на преписите
на словата на св. Климент Охридски и нивното
чување по светските културни центри дава Добрила
Миловска, и тоа во два наврата. Во едниот тоа
го прави сосредоточено исклучиво на збирката
на Хлудов104, а во другиот разгледува неколку
странски ракописни збирки105, кои што содржат
преписи од словата на св. Климент. Миловска ги
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 74 75
in Bulgaria, “copies of letters of Saints Michael and
Gabriel106 predominateIt is about 5 transcripts of this
Words and two transcripts of Words for Assumption.
In the Rila panegyric of 1479 (this manuscript contains
111 letters and biographies for the summer half of the
church year), where the second known copy of the
"Praiseful Words of Michael and Gabriel" is located, the
manuscript also contains Praiseful Words for Cyril and
Methodius, Praiseful Words for Philoteus by Joasaph
Bdinsky, Life of Peter Korishki, Life of Stephen Serbian
by Gregory Tsamblak, Life with a short praise of Ivan
Rilski by Demetrius Kantakouzenos, Life of Theodosius
Tarnovski by Patriarch Callistus of Constantinople,
Praiseful Letters for Sunday and for Constantine and
Helena and three epistles by Patriarch Eftimij Tarnovski
as well as his biography of Ivan Rilski. The manuscript
is kept in Rila, NMRM, (no. 4/8/61), (see: Рилски, Н.
Службы с житием преподобнаго и богоноснаго отца
нашего Иоанна Рылскаго чудотворца, Белград 1836,
page18-30; Голубинский, Е. Краткий очерк истории
православных церквей болгарской, сербской и
румыской, М., 1871, page 668; Новаковић, Ст.,
Examples of literature and the language of Old Serbian
Slavonic, Belgrade,1877, page: 217-228; Description
Rila Monastery, page 104-111; Danchev, G., The
Rila novel of Vladislav Gramatik and the controversy
surrounding its two editions, Papers of VPI „Кирил и
Методий", 3, 1966, page 46-80; Danchev, G., Vladislav
Gramatik-literary and writer, София, 1969, page 65-
75; B. Hristova, Vladislav Gramatik, Veliko Tarnovo,
1966; B. Hristova, Darinka Karadzhova, Anastasia
Ikonomova, Bulgarian Manuscripts..., page62.)107
More words by St. Clement of Ohrid are contained in a
Collection of Sunday sermons from the first half of the
XVIII century. The collection includes: Words for the
Resurrection of Lazarus, Words for Palm Sunday, Words
for four of the Sundays of Lent, for Great Saturday
and for the Ascension. The manuscript is kept in the
"Elenka and Kiril D. Avramovi" library (no.12/145а), in
Svishtov. 108
In the Serbian manuscript tradition, a smaller number
of letters by St. Clement of Ohrid appear. And there,
the most frequently encountered is the Praise of
Michael and Gabriel, found in „Panegyric from 1430”
(Д. Богдановић. Инвентар ћирилских рукописа у
Југославији, Београд, 1982, рс. 496, page 188), in
Averky's panegyric from 1624 (same as, rs. 441, page
систематизира Светиклиментовите ракописи во
странските збирки во Бугарија, Србија и Русија. Во
ракописните збирки во Бугарија, „преовладуваат
преписи со слова на светите Михаил и Гаврил“.106
Станува збор за 5 преписи на ова слово и за два
преписа на Словото за Успение Богородично.
Во Рилскиот панегирик од 1479 година (овој
ракопис содржи 111 слова и житија за летната
половина на црковната година), каде се наоѓа и
вториот познат препис од „Похвалното слово на
Михаил и Гаврил» во ракописот се содржани уште
и Похвално слово за Кирил и Методиј, Похвално
слово за Филотеј од Јоасаф Бдински, Житие на
Петар Коришки, Житие на Стефан Српски од
Григориј Цамблак, Житие со кратка похвала на
Иван Рилски од Димитар Кантакузин, Житие на
Теодосиј Трновски од цариградскиот патријарх
Калист, Похвални слова за Недела и за Константин
и Елена и три посланија од патријархот Ефтимиј
Трновски како и негово житие за Иван Рилски.
Ракописот се чува во Рила, НМРМ, (бр. 4/8/61),
(види: Рилски, Н. Службы с житием преподобнаго
и богоноснаго отца нашего Иоанна Рылскаго
чудотворца, Белград 1836, стр. 18 - 30; Голубинский,
Е. Краткий очерк истории православных церквей
болгарской, сербской и румыской, М., 1871, стр.
668; Новаковић, Ст., Примери књижевности и језика
старога српскословенскога, Белград, 1877, стр.
217 - 228; Спространов. Опис Рилски манастир,
стр. 104 - 111; Данчев, Г., Рилската повест на
Владислав Граматик и споровете около двете ѝ
редакции, Трудове на ВПИ „Кирил и Методий», 3,
1966, стр. 46 - 80; Данчев, Г., Владислав Граматик
- книжовник и писател, София, 1969, стр. 65 -
75; Б. Христова, Владислав Граматик, Велико
Трново, 1966; Б. Христова, Даринка Караджова,
Анастасия Икономова, Български ръкописи..., стр.
62.)107 Повеќе слова од св. Климент Охридски се
содржани во еден Зборник од неделни поученија
од првата половина на XVIII век. Во зборникот
се вклучени: Слово за воскресението Лазарево,
Слово за Цветници, Слово за четири од неделите
на постот, за Великата сабота и за Вознесение.
Ракописот се чува во библиотеката „Еленка и Кирил
Д.Аврамови“(бр.12/145а), во Свиштов.108
Во српската ракописна традиција се јавуваат
помал број слова на св. Климент Охридски. И
таму најчесто среќавана е Похвалата на Михаил
169) and in the Liturgy of the Monk Zosimas from the
first quarter of XVI century (same as, rs. 322, page 134).
In the Panegyric of "the sinful Demetrius" from 1614-25
there is the Praiseworthy Words of St. Clement of Rome
by St. Clement of Ohrid (see:Љубица Штављанин -
Ћорђевић, Мирослава Гроздановић - Пајић, Луција
Цернић, Description of Cyrillic manuscripts National
Library of Serbia, rs. 59/60/, page 142). Another
transcript of Words for Clement of Rome by Clement
of Ohrid is found in Averkiev's panegyric from 1624
(Д. Богдановић. Инвентар ћирилских рукописа in
Yugoslav, Beograd, 1982, rs. 441, page 1169). One
Teaching for Palm Sunday and one Teaching for
Maundy Thursday are moved to the Triod of 1328 (ibid.,
rs. 645/161/,page336). In Averkiev's February panegyric
of 1626, there is a moved Praise of 40 martyrs (ibid.,
rs. 444, page 171) and in the Collection of Hieromonk
Sava from 1542 (ibid., rs.485, page 185). A copy of the
Assumption of the Mother of God is kept in a very old
Collection from the XIV century (ibid., rs.457, page
175). And in the Panegyric from the XVII century
there is Words of St. Mother of God (ibid., rs. 496,
page 188).109 As the most numerous, Milovska from St.
Clement’s Letters in Russian Manuscript Collections,
reviews the Praise Words for Michael and Gabriel,
providing data on 134 copies of the Words.110
Hludov's collection contains many lyrics by St.
Clement of Ohrid, and in addition his hymnographic
works - canons. Hence the assessment that it has
essential significance in the consideration, analysis and
understanding of St. Clement's work, especially since
these manuscripts of his lyrics "have not been published
until now"111. Aleksandar Hludov's collection112
contains: 6 prologues, 2 chet - minae, 3 holiday minae,
2 service minae, 2 lenten triodes, 1 panegyric, 2 Sunday
Chrysostom, 2 collections (1 liturgical), 1 octoich and
2 torshenits, a total of 23. The oldest manuscripts in
this collection are from the 13th century: Hlud. no. 187
- prologue for September - January from 1282 - 1262,
Hlud. no. 138 / N.49 - lenten triode from the second
half of the XIII or mid-XIVcentury and Hlud. no. 136 /
N.45 - octoich, Strumica, from the first half of the XIII
century (it is the oldest). The collection also contains a
chet - minae for December from the beginning of the
XIX century (Hlud. no. 196) and a torshenit from the
end of the XVIII century (Hlud. no. 274)113. Mainly
Hlud's collection is included and used in the discovery
и Гаврил, се наоѓа во „Панегирик од 1430 година
(Д. Богдановић. Инвентар ћирилских рукописа у
Југославији, Београд, 1982, рс. 496, стр. 188), во
Аверкиевиот панегирик од 1624 година (исто, рс.
441, стр. 169) и во Служебник на монахот Зосима
од прв. четвр. на XVI век (исто, рс. 322, стр. 134).
Во Панегирикот на „грешниот Дмитар» од 1614 -
25 година се наоѓа Похвално слово на св. Климент
Римски од св. Климент Охридски (види: Љубица
Штављанин - Ћорђевић, Мирослава Гроздановић -
Пајић, Луција Цернић, Опис кирилских рукописа
Народие библиотеке Србије, рс. 59/60/, стр.
142). Друг препис на Слово за Климент Римски
од Климент Охридски се наоѓа во Аверкиевот
панегирик од 1624 година (Д. Богдановић. Инвентар
ћирилских рукописа у Југославији, Београд, 1982,
рс. 441, стр. 1169). Едно Поучение за цветна недела
и едно Поучение за велики четврток се поместени
во Триод од 1328 година (исто, рс. 645/161/, стр.
336). Во февруарскиот Аверкиев панегирик од
1626 година се наоѓа поместена Похвалата на 40
маченици (исто, рс. 444, стр. 171) и во Зборникот
на јеромонахот Сава од 1542 година (исто, рс. 485,
стр. 185). Препис од Успението на Богородица се
чува во многу стар Зборник од XIV век (исто, рс.
457, стр. 175). И во Панегирик од XVII век се наоѓа
слово на Св. Богородица (исто, рс. 496, стр. 188).109
Како најбројно, Миловска од Светиклиментовите
слова во руските ракописни збирки, го разгледува
Пофалното слово за Михаил и Гаврил, давајќи
податоци за 134 преписи на словото.110
Хлудовата збирка содржи многу слова на
св. Климент Охридски, а покрај тоа и негови
химнографски творби - канони. Оттаму се
наметнува оценката дека има суштинско значење
во разгледувањето, анализата и согледувањето на
Светиклиментовото творештво, уште повеќе што
овие ракописи од неговите слова „до сега главно не
се издадени“.111 Збирката на Александар Хлудов112
содржи: 6 пролози, 2 чет - минеи, 3 празнични
минеи, 2 службени минеи, 2 посни триоди, 1
панегирик, 2 неделни златоусти, 2 зборници (1
богослужбен), 1 октоих и 2 торжественици, вкупно
23. Најстарите ракописи во оваа збирка се од XIII
век: Хлуд. бр. 187 - пролог за септември - јануари
од 1282 - 1262 година, Хлуд. бр.138 / Н.49 - посен
триод од втората половина на XIII или средината на
XIV век и Хлуд. бр.136 / Н.45 - октоих, Струмички,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 76 77
of St. Clement's letters (in the capital editions of the
Bulgarian Academy of Sciences on this issue), and here
we emphasize that in terms of new, previously unknown
copies, the following are significant: The prologue from
the end of the XV century (Hlud. no. 194)114 in which
a new copy of the Teaching on the Transfiguration was
discovered and the Prologue for September - February
from the middle of the XVI century (Hlud. no. 77 d)
115,which brings 9 attested words of St. Clement of
Ohrid: Teaching on the Nativity of the Virgin, Teaching
on the pre-feast of the Ascension, Teaching on the
Ascension, Teaching on the pre-feast of the Nativity of
Christ, Teaching on the Nativity of Christ, Teaching on
the pre-feast of the Epiphany, Teaching on the Epiphany,
Teaching on the pre-feast of the Meeting, Teaching on
the Meeting. 116
Saint Clement's literary heritage
The research and determination of St.
Clement's literary heritage has been the main goal of
many scholars, however, the greatest contribution has
been made by Russian Slavists, especially in the area
of discovering transcripts and manuscripts. This is no
coincidence, on the one hand, the largest collections of
Slavic manuscripts are kept in Russia, and on the other
hand, it is the fact that Russian Slavic studies in the
second half of the XIX century and the beginning of the
XX century on many issues held a leading position in
scientific Slavic research and publications. In Russia,
the most works on Old Slavic literacy have also been
researched and published. But despite everything, there
is still no complete edition of St. Clement's works.
Scientists still face the important task of determining
the scope of St. Clement's literary heritage. The name
of St. Clement of Ohrid as a writer is closely associated
not only with sermons, but also with other works of our
old literature (Flower Triod, Act of Confessions) and
hymnographic works. The collection, determination and
publication of all the works of St. Clement of Ohrid - a
gifted and faithful disciple of the immortal enlighteners
St. Cyril and Methodius and an enlightener who left the
од првата половина на XIII век (тој е најстар). Во
збирката има и чет - минеј за декември од почетокот
на XIX век (Хлуд. бр.196) и торжественик од крајот
на XVIII век (Хлуд. бр. 274).113 Главно Хлудовата
збирка е вклучена и исползувана во откривањето на
Светиклиментовите слова (во капиталните изданија
на БАН по ова прашање), а овде подвлекуваме дека
по однос на нови досега непознати преписи значајни
се: Прологот од крајот на XV век (Хлуд. бр.194)114
во кој што е откриен нов препис на Поука за
Преображение и Прологот за септември - февруари
од средината на XVI век (Хлуд. бр.77 д)115, кој
што донесува 9 засведочени слова на св. Климент
Охридски: Поука за Рождеството Богородично,
Поука за претпразненство на Вздвижение, Поука
за Вздвижение, Поука за претпразненство на
Рождество Христово, Поука за Рождество Христово,
Поука за претпразненство на Богојавление, Поука
за Богојавление, Поука за претпразненство на
Сретение, Поука за Сретение.116
Светиклиментово книжевно наследство
Истражувањето и утврдувањето на
Светиклиментовото книжевно наследство, било
главна цел на повеќе научници, сепак најголем
придонес имаат руските слависти, особено во делот
на откривањето на преписите и ракописите. Тоа
не е случајно, од една страна, во Русија се чуваат
најголемите збирки од славенски ракописи, а од
друга страна е фактот што руската славистика во
втората половина на 19 век и почетокот на 20
век по многу прашања има водечка позиција во
научните славистички истражувања и изданија.
Во Русија се истражени и објавени најмногу
дела и на старословенската писменост. Но и
покрај сѐ, се уште нема потполно издание на
Светиклиментовите дела. Пред научниците и денес
стои важната задача за утврдување на обемот на
Светиклиментовото книжевно наследство. Со
името на св. Климент Охридски како книжевник
тесно се поврзани не само проповеднички, туку
и други дела на нашата стара литература (Цветен
триод, Чин на исповедувања) и химнографски
творби. Собирањето, утврдувањето и издавањето
на сите дела на св. Климент Охридски - надарен
deepest mark on the life of the entire Orthodox Slavic
world, we are sure that he will continue to be just as
inspiring and with as much love as the occupation
of the scientific world. It is generally known that
Theophylact points out that the creation of lyrics and
hymns for church use as one of the basic activities of
St. Clement of Ohrid. We agree with Stanchev117, that
part of Theophylact's life of St. Clement of Ohrid offers
relevant data, which participate in its discovery, but
also in building a clearer picture of medieval literature
and some of its basic characteristics. "Seeing - writes
Theophylact - the rudeness of the people and the
inexperience in understanding literature (writings),
and the fact that many priests have difficulties with
the Greek language, they were trained to read only the
letters - the signs, the absence of holiday eulogies in an
understandable language - he, perceiving all this - finds
a way to demolish the rock of ignorance. He writes for
all holidays words - simple and clear, neither deep nor
profound, but such that even the most stupid would
understand them - would not avoid them.“118
Stanchev asks a very logical question: is Theophylact
doing this only to exalt St. Clement, using a rhetorical
device and to emphasize the significance of his works?
He then continues his analysis, citing several logical
facts, which in turn further explain the reasons for his
statements. "Archbishop Theophylact, one of (according
to K. Krumbacher) the most significant theologians of
the XI century, here gives one of the most important
characteristics of Christian and especially Byzantine
culture: the close connection between the Word
and knowledge, between rhetoric and philosophy
(theology).119
Stanchev's statement refers to the fact that the
correlation "oratorical Words - knowledge of God -
salvation" is close to both Theophylact, Clement's
biographer, and St. Clement. "In the writings of Cyril
the Philosopher in the "Proclamation to the Gospel"
the programmatic idea is launched in poetic form,
that for the Slavs salvation will come with God's
Words, heard in their native - mother tongue. He
remained faithful to that idea and served it completely
within the framework of his capabilities and his rich
talent - strong endowment St. Clement of Ohrid.“120
Therefore, Stanchev summarizes, there is no basis
for serious doubt in Theophylact's allegations that
Clement composed letters for the Lord's, Theotokos' and
и верен ученик на бессмртните просветители
св.Кирил и Методиј и просветител кој оставил
најдлабока трага во животот на целиот православен
словенски свет, сигурни сме дека и натаму исто
толку инспиративно и со толку љубов ќе биде
окупација на научниот свет. Општо познато е дека
создавањето слова и песнопеенија за црковна
употреба, Теофилакт го посочува како една
основните дејности на св. Климент Охридски.
Согласни сме со Станчев117, дека тој дел од житието
на Теофилакт за св. Климент Охридски нуди
релевантни податоци, кои учествуваат во неговото
откривање, но и во градењето на една појасна
претстава за средновековната литература и некои
основни нејзини одличја. „Гледајќи ја - пишува
Теофилакт - грубоста на народот и неискуството во
однос на разбирањето на литературата (писанијата),
а и фактот дека многумината свештеници имаат
тешкотии со грчкиот јазик, тие биле обучени да
ги читаат само буквите - знаците, отсуството на
празнични пофални слова на разбирлив јазик -
тој согледувајќи го сето тоа - наоѓа начин како да
ја урне карпата на незнаењето. Пишува за сите
празници слова - прости и јасни, ниту длабоки, ниту
длабокомислителни, туку такви кои би ги разбрале -
не би ги одбегнале и најглупавите.“118
Станчев поставува многу логично прашање дали
тоа Теофилакт го прави само за да го воздигне св.
Климента, користејќи реторичен потфат и да го
акцентира значењето на неговите дела? Натаму
тој продолжува со анализата, наведувајќи неколку
логични факти, кои пак ги дообјаснуваат причините
за ваквите негови наводи. „Архиепископот
Теофилакт еден од (според К. Крумбахер)
најзначајните богослови на XI век, овде дава една
од најважните карактеристики на христијанската
и особено византиската култура: блиската врска
помеѓу словото и познанието, помеѓу реториката и
филозофијата (теологијата).119
Констатацијата на Станчев се однесува на фактот
дека корелацијата „ораторско слово - богопознание
- спасение“ ѝм е блиска и на Теофилакт,
Климентовиот житиеписец и на св. Климент.
„Во пишувањата на Кирил Филозоф во „Проглас
кон евангелието“ во поетска форма е лансирана
програмската идеја, дека за словените спасението
ќе дојде со Божјото слово, слушано на нивниот
роден - мајчин јазик. На таа идеја и останал верен
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 78 79
Baptismal feasts, for the prophets, apostles and martyrs,
for the venerable fathers. "Preserved and multiplied
by copying, sometimes even by rewriting - 15 letters
with Clement's name have come down to us (some of
them have two versions), and for another hundred it
is debatable whether they belong to Clement's pen or
are the work of his students and followers. With those
words, St. Clement of Ohrid, together with Constantine
the Presbyter and John the Exarch, laid the foundations
and established the form of one of the most productive
parts of all old Slavic literature.121 “ When talking about
the creative, authorial work of St. Clement, Stanchev
believes that they should agree on the terms in principle,
because the Middle Ages offer a different yardstick in
relation to the issue of authorship. "The orientation of
medieval literature towards the moment of Christ's
incarnation as the highest value criterion, points to the
fact that in the Middle Ages the new was viewed with
fear and a certain distrust. Divine truth is one, the act
of its visual revelation before man was already known
and therefore the greatest value is given to verbal
manifestations - forms of that act (the gospel), direct
memories of it (the acts and epistles of the apostles)
and their dogmatic interpretation, made in the era of
the "fathers of the church“ (IV-VI century). Everything
else relies on these original texts of Christianity,
which further explains them and brings them closer to
ordinary people. Therefore, the repetition of already
uttered - expressed thoughts, in the same and close to
the same form is not considered a shortcoming, but a
fundamental value of medieval literature. Especially,
for the oratorical Words, which interprets holidays and
biblical images, tells about holy persons and events,
borrowing thoughts, phrases, parts - not to mention the
interpretations themselves - from classical Christian
authors is a normal, even a little more - a normative
(binding) condition.
и ѝ служел целосно во рамките на своите можности
и својот богат талент - силна обдареност св.
Климент Охридски.“120 Оттаму, резимира Станчев,
нема основа за сериозно сомневање во наводите
на Теофилакт, дека Климент составил слова за
господските, Богородичните и Крстителските
празници, за пророците, апостолите и мачениците,
за преподобните отци. „Зачувани и преумножени со
препишување, понекогаш дури и со преработување
- до нас се стигнати 15 слова со Климентовото
име (некои од нив имаат по две верзии), а за уште
стотина е дискутабилно дали му припаѓаат на
Климентовото перо или се дело на неговите ученици
и следбеници. Со тие слова св. Климент Охридски,
заедно со Константин Презвитер и Јован Егзарх ги
поставува основите и ја востановува формата на
еден од најпродуктивните делови на целокупната
стара словенска литература. “121 Кога се зборува
за творечкото, авторското дело на св. Климент,
Станчев смета дека треба начелно да договорат
термините, заради тоа што средновековието
нуди еден поинаков аршин во однос на
прашањето за авторството. „Ориентираноста
на средновековната литература кон моментот
на Христовото олицетворение како на највисок
вредносен критериум, упатува на фактот дека во
средновековието на новото се гледало со страв и
одредена недоверба. Божествената вистина е една,
чинот на нејзиното визуелно разоткривање пред
човекот веќе бил познат и затоа најголема вредност
имаат вербалните пројави - форми на тој чин
(евангелијата), директните спомени за него (делата
и посланијата на апостолите) и нивното догматско
толкување, направено во епохата на „отците на
црквата“ (IV- VI век). Се останато се потпира на
овие првоизворни текстови на христијанството,
кое ги дообјаснува и ги доближува до обичните
луѓе. Затоа, повторувањето на веќе изречени -
искажани мисли, во истата и блиску до истата
форма не се смета за недостаток, туку за основна
вредност на средновековната литература. Особено,
за ораторското слово, кое што толкува празници
и библиски слики, раскажува за свештени лица и
собитија, позајмување на мисли, фрази, делови - да
не зборуваме за самите толкувања - од класичните
христијански автори е нормален, дури и малку
повеќе - нормативен (обврзувачки) услов.
Едни автори, меѓу кои и св. Климент, во согласнот
Some authors, including St. Clement, in accordance
with that creative attitude, realize that borrowing at a
micro-compositional, linguistic and stylistic level, while
others, like John the Exarch, at a macro-compositional
level, combining entire large excerpts from old works
into a new compositional whole.“122 Stanchev, referring
to N. Picchio123, in relation to the two different levels
of authorship of medieval writers. He points out that
the modern understanding of originality is completely
inadequate for the originality of the Middle Ages, and
he also points out the fact of the necessity of perceiving
it in order to establish a relationship with the experience
of that time. "A text can be found signed by different
authors, but also anonymously. This actually makes
research and efforts to establish the scope of the work
of a medieval writer very difficult. However, for well-
informed Slavists, a mitigating circumstance is now
the slightly more advanced study and, above all, the
systematization and cataloging of Byzantine texts.
When a text in the Slavic language does not have
its counterpart in Greek, there is a serious basis for
considering it as an authorial - "original" work of old
Slavic literature. And, if in the manuscript tradition, that
text is also associated with a specific Slavic author's
name, there is a strong basis to accept that authorship,
although objectively, that is only a probable hypothesis.
Since, on the other hand, autographs - the signatures
of authors, are indeed very rare in the history of
"medieval" literature, we often have to be content with
these most plausible hypotheses.“ 124
In the work of St. Clement, two types of authorship
are present. In 15 letters, there is no overlap, no Greek
similarities, and they at the same time show elements of
antiquity and even in the titles we find the author's name
" Clement " - in four cases it is indisputable that it is
our St. Clement, Clement who is named as " Clement
Slav’s Bishop" and " Clement Bishop of Velichka",
and in the remaining 11 it is only " Clement Bishop",
" Clement", "Saint Clement", and sometimes due to
confusion with the pope - martyr Clement of Rome,
is named by his name, Stanchev and Popov believe.
„In the hymnographic works written by St. Clement,
his name is read in the acrostic, which could have
been changed over time, but only mechanically, and
not consciously - like the titles of the hymns. At first
glance, the case of the services seems indisputable,
while in the case of the hymns, knowing the unstable
со тој творечки став, го реализират тоа позајмување
на микрокомпозициско, јазично и стилско
рамниште - ниво, а други пак како Јован Егзарх -
на макрокомпозициско ниво, комбинирајќи цели
големи извадоци од стари творби во една нова
композициска целина.“122 Станчев, се повикува
на Н.Пикио123, во однос на двете различни нивоа
на авторство на средновековните писатели.
Тој предочува дека современото сфаќање
на оригиналноста е наполно несоодветно за
оригиналноста на средновековието, а го предочуваат
и фактот од неопходноста тоа да биде согледано
за да се воспостави релација со искуството на она
време. „Еден текст може да се сретне потпишан од
различни автори, но и анонимно. Тоа всушност,
многу го отежнува истражувањето и напорите
да се востанови обемот на творештвото на еден
средновековен писател. Сепак, за добро упатените
слависти, олеснителна околност претставува сега
веќе малку понапредното проучување и најмногу
систематизирање и каталогизирање на византиските
текстови. Кога еден текст на словенски јазик нема
свој парник на грчки јазик, има сериозна основа да
се смета како авторска - „оригинална“ творба на
старата словенска литература. А, ако во ракописната
традиција, тој текст се врзува и со определено
словенско авторско име, има голема основа да се
прифати тоа авторство, иако објективно, тоа е само
една веројатна хипотеза. Бидејќи, пак автограмите -
потписите на авторите, се навистина многу ретки во
историјата на „средновековната“ литература, често
мора да бидеме задоволни со овие најверодостојни
хипотези.“124
Во творештвото на св. Климент, присутни се два
типа авторство. Во 15 слова, нема поклопување,
нема грчки сличности, а тие истовремено
покажуваат елементи на старини и уште во
насловите го наоѓаме авторското име „Климент“
- при тоа во четири случаи неспорно е дека тоа
е нашиот св. Климент, Климент кој е именуван
како „Климент епископ Словенски - Славјански“
и „Климент епископ Велички“, а во останатите 11
стои само „Климент епископ“, „Климент“, „Свети
Климент“, а понекогаш поради замена со папата -
маченик Климент Римски, е именуван со неговото
име, сметаат Станчев и Попов. „Во химнографските
творби, напишани од св. Климент, името му се
чита во акростихот, кој што со текот на времето
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 82 83
and changing character of the titles - there is a lot
of room for doubt. But even this cannot be taken as
definitive. In the acrostic we read only " Clement " -
theoretically it could have been any Clement, although
the name is rare in the early church tradition, for IX -
X century, it is unique. In a few words, as the author
says, Clement is also "Bishop Velicki (Slovenian)" - this
already significantly reduces the degree of doubt. And
what Theophylact writes, which clearly speaks of St.
Clement’s work in both areas: the letters and the canons,
provides sufficient knowledge to justify considering the
letters and services that have come down to us under the
name Clement, which relate to the period from IX - X
century, for thw work of St. Clement of Ohrid.“125 But
a certain amount of skepticism is always needed. "If
the focus were only on these 15 letters of St. Clement,
it would be much easier and we would now be ready
to approach them for analysis and consideration, but to
these texts is added another solid and extensive corpus,
which could be considered as Clement's letters. In the
academic edition of St. Clement’s works,126 82 oratorical
texts were published,127 and later a cycle of 15 general
teachings was also published , whose publisher, St.
Clement’s authorship is not in dispute at all. If to this
is added the anonymous homily in Klotz’s collection128
as well as two works that are not oratorical in the strict
sense of the word - the extensive lives of St. Cyril and
Methodius129, we get the impressive figure of 100 works
(excluding hymnographic ones), of which 85 have
no confirmation or direct testimony in the manuscript
tradition that their author is St. Clement.“130 The
extensive lives of St. Cyril and Methodius, published
in 1851 (Stanchev notes that they are incorrectly
named Pannonian Legends), are to this day the object
of much research131, from which the following can
be considered as confirmed with argument: these are
original works in the Old Slavonic language, written in
the period towards the end of the IX and the beginning
of X century by Cyril and Methodius's students. The
claim that both works are the work of one author132 has
not withstood modern scientific scrutiny. The analysis
of the texts, carried out using the methods of modern
linguistics as well as the analysis of the compositional
structure and logic, show that there can be no question
of authorship by one person. This claim is accepted by
modern "Slavistic" science and an authorial "division"
of the lives has been proposed: the extensive life
of Cyril is attributed to St. Clement, and the life of
би можел да биде менуван, но само механички, а
никако сознајно - како насловите на словата. На
прв поглед, случајот со службите изгледа неспорен,
додека кај словата, знаејќи го непостојаниот и
променлив карактер на насловите - се раѓа голем
простор за сомнение. Но, и тоа не може да биде
земено како конечно. Во акростиховите читаме
само „Климент“ - теоретски тоа би можел да биде
било кој Климент, иако името е ретко во раната
црковна традиција, за IX - X век тоа е уникатно.
Во неколку слова, како што се вели авторот
Климент е уште и „Епископ Велички (Словенски)“
- тоа веќе значително го намалува степенот на
сомнение. А и она што го пишува Теофилакт,
кој што јасно зборува за Светиклиментовото
творештво во двете области: словата и каноните,
дава доволно сознанија оправдано основани да
се сметаат словата и службите кои што стигнале
до нас со името Климент, кои се однесуваат на
периодот од IX - X век, за дело на св. Климент
Охридски.“125 Но, секогаш е потребна одредена
доза на скептицизам. „Ако во фокусот се само овие
15 слова на св. Климент ќе беше многу полесно и
сега ќе бевме подготвени да им пристапиме кон
анализа и разгледување, но кон овие текстови
се додава уште еден солиден обемен корпус,
кои што би можеле да се разгледуваат како
Климентови слова. Во академското издание126 на
Светиклиментовите творби, публикувани се 82
ораторски текстови, а подоцна е издаден и циклус
од 15 општи поученија127, за чиј што издавач,
воопшто Светиклиментовото авторство не е спорно.
Ако кон ова се додаде и анонимната хомилија во
Клоцовиот зборник128 како и двете творби кои
не се ораторски во строгата смисла на зборот -
пространите житија на св. Кирил и Методиј129, се
добива импресивната бројка од 100 творби (без
химнографските), од кои за 85 немаме потврда или
директно сведоштво во ракописната традиција,
дека нивни автор е св. Климент.“130 Пространите
житија на св. Кирил и Методиј, објавени во
текот на 1851 година, (Станчев напоменува дека
неточно се именувани како Панонски легенди),
до денес се објект на мноштво истражувања131,
од кои аргументирано може да се смета за
потврдено следново: станува збор за оригинални
творби на старословенски јазик, напишани во
периодот кон крајот на IX и почетокот на X век
Methodius to Constantine the Presbyter. However, the
final claim remains that the question of the authorship
of these two lives has not been definitively resolved.133
With some certainty it can only be asserted that St.
Clement is the author of the Praise Words for St. Cyril,
and Constantine of the Service for St. Methodius. But
all these are only foundations, which may be sufficient
for establishing a hypothesis, but it should be clear
that there is no solid evidence. Therefore, objectivity
dictates that the extensive lives of St. Cyril and
Methodius be considered as anonymous works, the
authors of which should certainly be sought among
the disciples of the Thessalonian brothers, is the claim
of Romankova, and which is acceptable to Stanchev
and Popov. Romankova, applying formal - quantitative
methods of analysis and comparison with the attested -
reliable works of St. Clement, comes to the following
conclusion: "The data from the formal-quantitative
analysis do not allow the Extensive Life of Constantine
to be attributed to St. Clement of Ohrid. Instead of
being so marked, several similarities show a certain
connection between the Extensive Life of Constantine
and the work of Clement. Therefore, it seems possible to
us that we can join the opinion of Professor Georgieva
that the lives were created by a collective author, at
the center of which was St. Clement of Ohrid.“134 The
claim that the anonymous homily in Klotz's collection
belongs to St. Clement of Ohrid, according to Stanchev,
has never been strongly motivated, despite the views of
certain scholars.135 Not by chance, then the hypothesis
of Methodius' authorship prevails, which can be
supported by much more serious arguments.136 Here
we may note that Unodolski, whose discovery was St.
Clement of Ohrid as a writer, puts forward a hypothesis
for St. Clement’s authorship of one of the Freising
fragments. Thus, in the end it remains to accept the
remaining 97 letters as St. Clement’s.
од Кирилометодиевите ученици. Тврдењето
дека и двете творби се дело на еден автор132 не ја
издржа современата научна проверка. Анализата
на текстовите, спроведена преку методите на
модерната лингвистика како и анализата на
композициската структура и логика, покажуваат
дека не може да станува збор за авторство од еден
човек. Тоа тврдење е прифатено од современата
„славистичка“ наука и предложена е авторска
„поделба“ на житијата: пространото житие на
Кирил му се припишува на св. Климент, а житието
на Методиј на Константин Презвитер. Сепак како
финално останува тврдењето дека прашањето на
авторството на овие две житија не е дефинитивно
разрешено.133 Со одредена сигурност може да се
тврди само, дека св. Климент е автор на Пофалното
слово за св. Кирил, а Константин на службата
за св. Методиј. Но, сето ова се само основи, кои
можат да бидат доволни за востановување на
една хипотеза, но треба да биде јасно дека цврсти
докази нема. Оттаму, објективноста налага, дека
пространите житија на св. Кирил и Методиј
да се разгледуваат како анонимни творби, чии
што автори секако дека треба да се бараат меѓу
учениците на Солунските браќа, е тврдењето на
Романкова, а кое што е прифатливо за Станчев
и Попов. Романкова применувајќи формално -
квантитативни методи на анализа и споредување
со засведочените - сигурни Светиклиментови
творби доаѓа до следново сознаниe: „Податоците од
формално - квантитавната анализа не дозволуваат
Пространото житие на Константин да му се
припише на св. Климент Охридски. Наместо така
означени, повеќе сличности покажуваат определена
врска помеѓу пространото житие на Константина со
трудот на Климента. Оттаму ни се чини возможно,
дека можеме да му се придружиме на мислењето
на професорката Георгиева дека житијата ги
создал колективен автор, во чие средиште бил
и св. Климент Охридски.“134 Тврдењето дека
анонимната хомилија во Клоцовиот зборник му
припаѓа на св. Климент Охридски, според Станчев,
никогаш силно не било мотивирано и покрај
ставовите на одделни научници.135 Не случајно,
потоа преовладува хипотезата за Методиевото
авторство, која што може да биде поткрепена со
многу посериозни аргументи.136 Овде можеме да
напоменеме дека Ундолски, чие откритие беше
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 84 85
On April 28, 1845, Unodolski discovered the "Praise
to St. Cyril the Philosopher, Teacher of the Slavic
People", created by Bishop Clement. From that
moment on, there is no doubt that the Slavic writer
Clement is „българският епископ Климент“137,
the disciple of St.Cyril and Methodius. Unodolski
discovered and published almost all of St. Clement's
authentic writings. After him, interest in St. Clement,
as a writer, was shown by scholars from all over the
world. Contributions to the discovery and publication
of new poems and new transcriptions of already known
poems by the writer St. Clement were made by the
Russian researchers N. Petrov, A. Popov, Archimandrite
Leonid, E. Petukhov, O. Bodjansky and L. Tunitsky
and especially the successor of Unodolski P. Lavrov,
the Serbian researcher L. Stojanovikj, the Bulgarian
scientists A. Teodorov-Balan, J. Ivanov, as well as the
editors of the three volumes of the collected works
(Kliment Ohridski 1970 - 1977), Kodov, Angelov,
Kuev, Klimentina Ivanova. Science has hundreds of
transcripts of St. Clement's words. Usually the words
of St. Clement are divided into two types - instructive
and praiseworthy. Some of the words, dedicated to the
feasts of Christ or to events from Christian history, can
belong to both categories, because in each St. Clement’s
Words there is both an instructive, catechetical element
and a solemn part, praise. Some researchers believe that
for some holidays, St. Clement wrote more than one
Words. There is a circle of words, which are certainly
considered to be St. Clement’s and another, wider circle
of words, for which his authorship is assumed. The
second group consists of words without a discovered
Greek original, certain Slavic works, but it is not
entirely clear when they were written and by whom. The
accepted opinion is that St. Clement trained his students
in oratory skills and they created words according to the
models set by their teacher. And later, probably, words
were written following the example of St. Clement, and
that throughout the Orthodox Slavic world. The criteria
for determining St. Clement's authorship is mainly two,
but unfortunately, both are not very precise. The first is
the presence of his name in the titles of the works, but
in many cases it may be absent. There are cases when
one of his Words appears in different copies under his
name or anonymously or the name of another author
is stated. The other criterion is the style of the works
and the use of the characteristic vocabulary for St.
Clement. Research shows that despite the general
св. Климент Охридски како писател, изнесува
претпоставка за Светиклиментово авторство на
еден од Фрајзингенските фрагменти. Така, на крајот
останува да се прифатат останатите 97 слова како
Светиклиментови.
На 28 април 1845 година Ундолски ја открива
„Похвала за св. Кирил Философ, учител на
славянския народ“, создадена од епископ
Климент. Од тој момент нема сомнение, дека
словенскиот писател Климент е „българският
епископ Климент“137, ученикот на св. Кирил
и Методиј. Ундолски ги открива и објавува
скоро сите сигурни Светиклиментови слова. По
него, интерес за св. Климент, како книжевник,
пројавуваат научници од целиот свет. Придонес
во откривањето и објавувањето на нови слова и на
нови преписи од веќе извесните слова на писателот
св. Климент дават руските истражувачи Н. Петров,
А. Попов, архимандритот Леонид, Е. Петухов, О.
Бодјански и Л. Туницки и особено наследникот
на Ундолски П. Лавров, српскиот истражувач Л.
Стојановиќ, бугарските научници А. Теодоров-
Балан, Ј. Иванов, а исто така така и редакторите на
трите тома од собраните дела (творби) (Климент
Охридски 1970 - 1977), Кодов, Ангелов, Куев,
Климентина Иванова. Науката располага со
стотици преписи на Светиклиментовите слова.
Вообичаено словата на св. Климент се делат
на два вида - поучителни и пофални. Некои од
словата, посветени на христовите празници или
на настаните од христијанската историја, можат
да им припаднат на двете категории, затоа што во
секое Светиклиментово слово има и поучителен,
катехетичен елемент и торжествен дел, похвала.
Некои истражувачи сметаат дека за некои празници,
св. Климент напишал повеќе од едно слово. Има
круг од слова, кои што со сигурност се сметаат
за Светиклиментови и уште еден, поширок круг
од слова, за кои што се претпоставува неговото
авторство. Втората група ја сочинуваат слова без
откриен грчки оригинал, сигурни словенски творби,
но не е наполно јасно кога се напишани и од кого.
Прифатено е мислењето дека св. Климент ги обучил
своите ученици во ораторското мајсторство и тие
создавале слова по моделите, зададени од нивниот
учител. И подоцна, најверојатно се пишувани
слова по примерот на св. Климент, итоа во целиот
православен словенски свет. Критериумите за
places in medieval rhetoric, one can also speak of an
authorial style and authorial undertakings, as well
as a typical lexical fund, as a feature of the oratorical
works of St. Clement of Ohrid. His characteristic
vocabulary, specific theological terminology and his
stylistic undertakings are also present and visible in his
hymnographic works. And, precisely because they are
specific, they can easily be imitated by other authors,
so the question of St. Clement's authorship of a large
number of works remains open.
Mainly, in the study of the Old Slavonic alphabet,
and thus the texts (lyrics and hymnographic works)
of St. Clement of Ohrid, two approaches are present:
autocentric and text-centric. However, the autocentric
approach has primacy, while the text-centric approach
is applied primarily in translated literature. The third
approach, the receptive one, does not have its own
tradition of application when it comes to old literature.
Roland Marty, elaborating on the problems in the
research of St. Clement’s literary work, locates
anonymity as the most problematic, because “within
the framework of Christian literacy, the author does
not create texts of his own desire and for his own
glory, but creates ad maiorem Dei gloriam, hiding
his own name. This is especially true for texts used
in church practice (liturgical texts, homilies, lives,
prayers, etc.).138 Marty, however, cites two deviations
from anonymity - when the texts are attributed to
"authorities" and the identification of the author with an
acrostic - that also lead to doubts about the authorship
of the texts. Many texts were signed by St. Clement of
Ohrid, as one of the most authoritative Slavic authors,
in addition to the names of John Chrysostom, Gregory
the Theologian, and Cyril of Alexandria. The situation
further complicates the mixing of Byzantine and Slavic
authorities. Regarding the acrostic, which we find in
St. Clement's hymnographic works, Marty advocates
the opinion that it is more a kind of dedication than
an indication of authorship. And here it is important
to note that due to the great differences between the
hymnographic and sermon texts, not much can be
done in the process of determining authorship.139
Furthermore, factors that make this process difficult
and complicated are the normativity and traditionalism
of the Old Slavic alphabet, the existence of the St.
Clement literary school, which enables the existence
of the St. Clement tradition (especially strong in X
определување на Светиклиментовото авторство
се главно два, но и едниот и другиот за жал, не се
многу прецизни. Првиот е стоење на неговото
име во насловите на творбите, но во многу случаи
тоа може и да отсуствува. Има случаи, кога едно
негово слово се појавува во различни преписи под
неговото име или анонимно или пак се наведува
име на друг автор. Другиот критериум е стилот
на творбите и употребата на карактеристичната
лексика за св. Климент. Истражувањата покажуваат,
дека и покрај општите места во средновековната
реторика, може да се говори и за авторски стил и
за авторски потфати, како и за типичен лексички
фонд, како одличја на ораторските творби на св.
Климент Охридски. Неговата карактеристична
лексика, специфичната богословска терминологија
и неговите стилски потфати се присутни и видливи
и во неговите химнографски творби. А, токму
заради тоа што се специфични, тие лесно можат
да подлежат на имитација од други автори, па така
прашањето за Светиклиментовото авторство на
голем број творби, останува отворено.
Главно, во изучувањето на старата словенска
писменост, а со тоа и текстовите (словата и
химнографските творби) на св. Климент Охридски
присутни се два приода: автороцентричен и
текстоцентричен. Сепак, автороцентричниот приод
има примат, додека пак, текстоцентричниот се
применува првенствено во преводната литература.
Третиот приод, рецептивниот, нема своја традиција
на примена, кога станува збор за стара литература.
Роланд Марти, елаборирајќи ги проблемите
во истражувањето на Светиклиментовото
книжевно творештво, како најпроблематична ја
лоцира анонимноста, затоа што „во рамките на
христијанската писменост авторот не создава
текстови по сопствена желба и за сопствена
слава, туку создава ad maiorem Dei gloriam,
криејќи го сопственото име. Тоа особено важи за
текстовите кои се користат во црковната практика
(литургиски текстови, хомилии, житија, молитви
итн.).138 Но, Марти, наведува две отстапки од
анонимноста - кога текстовите им се припишуваат
на „авторитети“ и посочувањето на авторот со
акростих, кои исто така доведуваат до недоумици
за авторството на текстовите. Многу од текстовите
биле потпишувани од св.Климент Охридски, како
еден од најавторитетните словенски автори, покрај
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 86 87
and XI century). „Changes that are entered into the
text unintentionally or with the intention of correcting
a mistake, are a sign of text revisions. Among the
redactions, there is a distinction between authorial and
later non-authorial redactions... And, resolving this issue
(accidental changes or redactions, authorial or non-
authorial) is very important, because our ideas about
the style of Clement of Ohrid depend on it.“140 Another
major problem is that very few old Slavic manuscripts
have been preserved, and what has come down to us
are mainly transcriptions, redactions, which changed
in accordance with the new times and their traditions
- I. Romankova.141 tries to make a contribution to the
determination of Saint Clement's authorship of the texts,
but remarks on the fact that she "does not compare
'certain' Clement’stexts with non-certain texts, written
in the spirit of Clement.“142 Marty illustrates all his
thoughts and the problems raised on the Praise Words
for Cosmas and Damian, which according to generally
accepted classifications we also consider as uncertain -
unattested St. Clement's Words (contrary to the claim of
Svetlina Nikolova, who believes that the author of this
Words is St. Clement of Ohrid). Hence his acceptable
and logical conclusion that we should "abandon the
autocentric approach, when we do not have irrevocable
data on the authorship of a text... research can
concentrate on the text-centric approach. In doing so,
the analysis will allow us to establish the history of the
text and the earliest reconstructed stage of the text's
development. With such an approach, we will probably
eventually arrive at the genre style and the style of the
epoch (in most cases, these are the styles of the time of
the copyists - editors). And until then, the results, thanks
to the peculiarities of the transmission of the texts, will
always be conditional.“143
имињата на Јован Златоуст, Григориј Богослов,
Кирил Александриски. Ситуацијата ја отежнува
дополнително мешањето на византиските и
словенските авторитети. Во однос на акростихот,
кој што го среќаваме кај Светиклиментовите
химнографски творби, Марти го застапува
мислењето дека тоа е повеќе своевидна посвета,
отколку посочување на авторство. А, овде е
важно да се напомене и дека поради големите
разлики меѓу химнографските и проповедничките
текстови, не може да многу да се направи во
процесот на утврдување на авторството.139 Натаму,
како фактори кои го отежнуваат и комплицираат
овој процес се нормираноста и традиционалноста
на старата словенска писменост, постоењето
на Светиклиментовата книжевна школа, која
овозможува постоење на Светиклиментова
традиција (особено силна во X и XI век).
„Промените кои се внесуваат во текстот ненамерно
или со намера да се исправи грешка, се признак за
редакции на текстот. Кај редакциите се разликуваат
авторски и подоцнежни неавторски редакции... А,
решавањето на тоа прашање (случајни промени
или редакции, авторски или неавторски) е многу
важно, зашто нашите претстави за стилот на
Климент Охридски зависат од тоа.“140 Друг голем
проблем е тоа што старите словенски ракописи
се многу малку зачувани, а она што дошло до нас
се главно преписи, редакции, кои се менувале во
согласност со новите времиња и нивните традиции.
И Романкова141 се обидува да даде придонес во
определувањето на Светилиментовото авторство
на текстовите, но забелешките се однесуваат на
фактот дека таа „не прави споредба на „сигурни“
Климентови текстови со сигурни не - Климентови
текстови, напишани во Климентов дух.“142 Марти
сите свои размислувања и изнесените проблеми, ги
илустрира на Пофалното слово за Кузман и Дамјан,
кое што според општо - прифатените класификации
и ние го сметаме како несигурно - незасведочено
Светиклиментово слово (наспроти тврдењето на
Светлина Николова, која смета дека автор на ова
слово е св. Климент Охридски). Оттаму и неговиот
прифатлив и логичен заклучок дека треба да „се
откажеме од автороцентричниот приод, кога немаме
неотповикливи податоци за авторството на еден
текст... истражувањата можат да се концентрираат
на текстоцентричниот приод. При тоа анализата ќе
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 88 89
дозволи востановување на историјата на текстот
и на најраната реконструирана етапа на развој на
текстот. Со таков приод веројатно ќе стигнеме
евентуално до жанровскиот стил и до стилот на
епохата (во повеќето случаи тоа се стилови на
времето на препишувачите - редакторите) А до
тогаш резултатите, благодарение на особеностите
на пренесувањето на текстовите, секогаш ќе бидат
условни.“143
Манастир „Св. Наум“ – Охрид Monastery "St. Naum" – Ohrid
Medieval literary
heritage of Bitola
Introduction
Medieval literary heritage of Bitola
has a direct connection with the activity of St. Clement
of Ohrid, his educational and spiritual mission in these
areas. The influence of the Ohrid Literary School, the
organized educational and liturgical activity in the
many churches and monasteries contribute to Bitola
and the wider Bitola region having a central place in
the creation of the entire literary activity in the Middle
Ages. Numerous manuscripts confirm that these areas
impose themselves with leadership in the production
of literary texts and in a very large period from the
IX century - to be precise the XVII century (the
manuscripts found on the territory of Bitola and the
Bitola region date from that time).
Therefore, it is quite normal that the eight decades of
existence of the National Institution-University Library
"St. Kliment Ohridski" Bitola represent a significant
period, establishing, promoting and preserving not
only the cultural collective memory, but also a true and
respectable base of literacy and literature in this region
and beyond.
St. Clement and the Macedonian
Medieval Literary Heritage
According to the assumptions of
researchers, St. Clement was bishop in Kutmichevica
for 23 years. That period is understandable to be the
most fruitful for his literary activity, although there
are also serious allegations that point to the fact that
St. Clement began to create texts even when he was a
follower of his teachers Ss. Cyril and Methodius in the
Moravian mission. The literary activity of St. Clement
is an inseparable part of the great work of the students
of the enlighteners. They are working on translating
the books of St. Cyril and Methodius, necessary for
Битолското средновековно
книжевно наследство
Вовед
Битолското средновековно книжевно
наследство има директна врска со дејноста на
св. Климент Охридски, неговата просветителска
и духовна мисија на овие простори. Влијанието
на Охридската книжевна школа, организираната
просветно - богослужбена дејност во многуте цркви
и манастири придонесуваат Битола и поширокиот
битолски регион да имаат централно место во
создавањето на целокупната книжевна дејност во
средновековието. Бројните ракописи потврдуваат
дека овие простори се наметнуваат со водство во
продукцијата на книжевни текстови, и тоа во еден
многу голем период од IX век - поточно XVII век
(од тогаш датираат пронајдените ракописи на
територијата на Битола и Битолско).
Оттаму и сосема нормално е осумте децении
постоење на НУУБ „Св.Климент Охридски“ Битола
да претставуваат значаен период, воспоставување,
унапредување и зачувување не само на културната
колективна меморија, туку и вистинска и
респектабилна база на писменоста и книжевноста на
овие простори и пошироко.
Св. Климент и македонското
средновековно книжевно наследство
Според претпоставките на
истражувачите, св. Климент бил епископ во
Кутмичевица околу 23 години. Тој период и
разбирливо е да е најплоден за неговата книжевна
дејност, иако постојат и сериозни наводи кои
укажуваат на фактот дека св. Климент почнува
да создава текстови уште кога им бил следбеник
на своите учители св. Кирил и Методиј во
Моравската мисија. Книжевната дејност на св.
Климент е неделив дел од големото дело на
учениците на просветителите. Тие работат на
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 90 91
the service - Gospel, Apostle, Psalter, Parimejnik,
Euchologij, prepare the necessary books for the service
in the Old Slavonic vernacular (Feast and Flower
Triodion, Official Miney and Psalter), and that process
include translated and original texts, determined some
biblical books translated by St. Methodius and others
translated them again (the interpretations of the Old
Testament texts). The translation work of the students
of Ss. Cyril and Methodius includes many oratorical
and hagiographic works, extensive theological literature
(instructional, philosophical, dogmatic, exegetical,
artistic and scientific, polemical), a large number of
works of monastic literature and some of the great
Byzantine chronicles. They compiled extensive
collections with various contents, determined the
translation of the Nomocanon and created legal texts,
and created numerous original works (oratorical,
hagiographic, hymnographic, polemical, euchological).
(http://www.eslavsanct.net/viewobject.
php?id=2378&lang=bg).
„Every nation that has its own liturgical language and
literature possesses both its own distinct mission and
its own legitimate place in the Christian ecumenism.
The spirit of the cultural spring seems to bring joyful
optimism to many of the early works of the Cyril and
Methodius tradition: it stems from the awareness of the
Slavs that they had acquired their own historical identity
through the reception of the Christian “letters” in their
own language. (Obolenski, 2011:12-13). The nature
of the Cyril and Methodius tradition – Slavic in form
and initially mainly Greek in content – thus created an
admirable channel for the spread of Byzantine culture
in Eastern Europe... At the end of the ninth century, St.
Clement of Ohrid, a disciple of Methodius, transplanted
it from central Europe to the Balkans, where it took root
and flourished on the soil of Macedonia.“ (Obolenski,
2011:15). For the Byzantine-Slavic meeting to bear
real fruit, something more than imperial diplomacy
and missionary zeal, or just an Eastern European desire
for culture was needed. It was inevitable that it would
take place in an environment that was common to both
worlds and that was capable of acting as a mediator
and catalyst. Such an environment required a creative
energy that was strong enough to leave its mark on
religious beliefs, literature, and social and political
ideas. It also required a cosmopolitan character, capable
of bridging state borders and linguistic boundaries,
преведување на книгите на св. Кирил и Методиј,
потребни за богослужењето - Евангелие,
Апостол, Псалтир, Паримејник, Еухологиј, ги
подготвуваат богослужбените неопходни книги на
старословенскиот народен јазик (Посен и Цветен
триод, Службениот минеј и Псалтирот), а во тој
процес вклучуваат и преводни и оригинални
текстови, утврдуваат некои библиски книги
преведени од св. Методиј, а некои ги преведуваат
повторно (толкувањата кон старозаветните
текстови). Во преведувачката дејност на Кирило -
Методиевите ученици влегуваат многу ораторски
и хагиографски творби, обемна богословска
литература (поучителна, филозофска, догматска,
егзегетска, уметничко - научна, полемична),
не мал број творби на монашката литература
и некои од големите византиски хроники. Тие
составуваат обемни зборници со различни
содржини, го утврдуваат преводот на Номоканонот
и создаваат и правни текстови, создаваат и
многубројни оригинални творби (ораторски,
хагиографски, химнохрафски, полемични,
еухологични). (http://www.eslavsanct.net/viewobject.
php?id=2378&lang=bg).
„Секоја нација која има свој литургиски јазик и
книжевност поседува и своја одделна мисија и
свое легитимно место во христијанската екумена.
Се чини дека духот на културната пролет им носи
радосен оптимизам на многу од раните дела од
кирилометодиевската традиција: тој произлегува
од свеста на Словените дека се здобиле со
сопствен историски идентитет преку примањето
на христијанските „букви“ на својот сопствен
јазик. (Оболенски, 2011:12-13). Природата на
кирилометодиевската традиција - словенска по
форма и отпрвин главно грчка по содржина - на
тој начин создаде еден восхитувачки канал за
распространување на византиската култура во
Источна Европа ... На крајот од деветтиот век, св.
Климент Охридски, ученик на Методиј, ја пресадил
од централна Европа на Балканот каде што таа
пуштила нови корени и се расцутила на почвата на
Македонија.“ (Оболенски, 2011:15). За византиско
- словенската средба да роди вистински плод било
потребно нешто повеќе од царска дипломатија и
мисионерска ревност, или пак само источноевропска
желба за култура. Било неизбежно таа да се случи
во амбиент што на обата света им бил заеднички
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 92 93
and which could be understood as a common tradition
of Eastern Europe: and it had to attract and control the
loyalty of people of different nations and connect them
to each other through bonds of common learning and
friendship. Two such environments encouraged the
encounter between Byzantium and the Slavs: the Cyril
and Methodius tradition and the religious and cultural
movement that arose in the monasteries of Mount
Athos.(Obolenski, 2011:12-13). Slavic science is faced
with the question of why St. Clement of Ohrid is one
of the most popular writers of the Orthodox world
throughout the Middle Ages. It is quite understandable
that this is due to the character of St. Clement's works,
their content, their deep thoughtfulness conveyed
through an impressive form, the strength and sincerity
of feelings, the simplicity of expression - elements
that provide these works with a strong influence on
listeners, readers, and copyists. Thus, the biographer
of St. Clement - Theophylact of Ohrid notes: "he
composed simple and clear lyrics for all holidays, which
do not contain anything deep and very wise, but which
are understandable even to the simplest person “,with
those words, St. Clement breaks down the "rock of
ignorance" and blesses human souls. (Milev, 1966: 133)
The simplicity and purity, which Theophylact speaks
of, are essential attributes of St. Clement's sermons.
Therefore, they are preferred over the sermons of a
number of other writers and live for centuries in the
memory of generations of the entire Slavic world and
the non-Slavic Romance people, and St. Clement is one
of the most respected Old Slavic writers. The works of
St. Clement, with his name in the title, were published
in XVII century, во печатените руски пролози (from
1642-1643 and in the further period) as well as in the
famous Macariev chet - minei.
St. Clement of Ohrid is the key figure in the
development of Macedonian cultural history and the
present. He is an introducer to the Christian faith, a
preacher, teacher, enlightener, advisor, father of the
Macedonian nation. Both the being and existence and
the entire Macedonian spiritual and cultural treasury
rest on the foundations laid by the gifted teacher and
the inspired follower of Christ and the most virtuous,
most valuable and most gifted student of St. Cyril and
Methodius.
и што бил способен да дејствува како посредник и
катализатор. На ваквиот амбиент му била нужна
творечка енергија што била доволно цврста за да
остави белег врз верските убедувања, книжевноста
и општествените и политичките идеи. За тоа,
исто така, бил нужен и космополитски карактер,
способен да ги премости државните граници и
јазичните меѓи и којшто можел да се сфати како
заедничка традиција на источна Европа: и тој морал
да ги привлече и да ja контролира лојалностa на
луѓето од различни нации и да ги поврзе меѓусебно
преку врски на заедничко учење и пријателство.
Два такви амбиента ја охрабриле средбата меѓу
Византија и Словените: кирилометодиевската
традиција и верското и културно движење кое
настанало во светогорските манастири.(Оболенски,
2011:12-13). Славистичката наука е исправена пред
прашањето зошто св. Климент Охридски е еден од
најпопуларните книжевници на православниот свет
низ целото средновековие. Многу разбирливо е дека
тоа се должи на карактерот на Светиклиментовите
творби, нивната содржина, нивната длабока
мисловност предадена преку впечатлива форма,
силината и искреноста на чуствата, едноставноста
на изразот - елементи кои на овие творби им
обезбедуваат силно влијание врз слушателите,
читателите, препишувачите. Така, биографот на
св. Климент - Теофилакт Охридски бележи: „тој
составил едноставни и јасни слова за сите празници,
кои што не содржат ништо длабоко и многу мудро,
но кои се разбирливи дури и за најпростиот човек“,
со тие слова св. Климент ја руши „карпата на
незнаењето“ и ги облагодордува човечките души.
(Милев, 1966: 133) Едноставноста и чистотата, за
кои зборува Теофилакт, се суштински атрибути
на Светиклиментовите проповеди. Оттаму, тие се
претпочитани пред проповедите на редица други
книжевници и живеат со векови во меморијата
на поколенијата на целиот словенски свет и на
несловенскиот романски народ, а св. Климент е еден
од најпочитуваните старословенски книжевници.
Творби на св. Климент, со неговото име во насловот,
се објавувани уште во XVII век, во печатените руски
пролози (од 1642-1643 година и во подоцнежните
изданија) како и во познатите Макариеви чет -
минеи.
Св. Климент Охридски е клучната фигура за
развојот на македонската културна историја и
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 94 95
St. Clement of Ohrid is definitely the person who
marked the Macedonian millennium and built the
construction of the Macedonian cultural and spiritual
identity.
Medieval literary heritage
of Bitola - criteria
Starting from the fact that the entire fund
of written texts in the Middle Ages were exclusively for
the function of worship in the churches, that is, for the
establishment of the church and liturgical life, the need
to create an active literary and transcription activity
was born. This was done in the numerous churches and
monasteries built after the arrival of St. Clement and St.
Naum in these areas, and thus they began to function
as educational and literary nuclei, which brought about
the further development of Slavic literacy. "This activity
was particularly intensified after St. Clement received
the episcopal rank in 893, when he organized the Velika
Eparchy and laid the foundations of the Slavic church in
Macedonia.“(Despotova, 2000:164).
This issue of the literary medieval heritage in Bitola and
the Bitola region is discussed by Vangelija Despotova
(Despotova, 2000:166) for which she uses 2 criteria.
The first is their dialect characteristics (Despotova,
1995:155-163), and the second criterion is when the
writer himself announces in the text the location where
he wrote the manuscript, but this criterion is almost
unproductive because such determinations in the corpus
of texts that are the subject of our interest are very
rare. (Despotova, 2000:167). The most common data
for determining manuscripts are the locations where
the records were found. Previously, Vera Stojchevska-
Antikj and Blazhe Koneski have observed Bitola's
medieval literary heritage.
сегашност. Тој е воведник во Христовата вера,
проповедник, учител, просветител, советник, татко
на македонскиот род. И бидувањето и постоењето
и целата македонска духовна и културна ризница
почива врз темелите што ги постави надарениот
учител и вдахновениот Христов следбеник и
најдоблесниот, највредниот и најнадарениот
ученик на св. Кирил и Методиј. Дефинитивно св.
Климент Охридски е личноста што го одбележа
македонскиот милениум и ја изгради конструкцијата
на македонскиот културен и духовен идентитет.
Битолското средновековно книжевно
наследство - критериуми
Поаѓајќи од фактот дека
целокупниоот фонд од писмени текстови во
средновековието биле исклучиво во функција
на богослужењето во црквите, односно за
востановувањето на активниот црковен и
литургиски живот. Оттаму и потребата од создавање
активна книжевна и препишувачка дејност. Тоа се
прави во изградените бројни цркви и манастири,
по доаѓањето на св.Климент и св.Наум на овие
простори, па така тие почнуваат да функционираат
и како просветни и книжевни јадра, кои носат
натамошен развој на словенската писменост. „Оваа
активност е особено засилена по добивањето на
св. Климент на епископскиот чин во 893 година,
кога тоj ja организира Величката епархиjа и
ги постави темелите на словенската црква во
Македониjа.“(Деспотова, 2000:164).
Ова прашање на книжевното средновековно
наследство во Битола и Битолско го разгледува
Вангелија Деспотова (Деспотова, 2000:166) и
притоа таа користи два критериума. Првиот е
нивните дијалектни карактеристики (Деспотова,
1995:155-163), а вториот критериум е кога
пишувачот самиот ја соопштува во текстот
локацијата каде го пишувал ракописот, но овој
критериум е речиси непродуктивен затоа што, такви
определби во корпусот текстови кои се и предмет
на нашиот интерес се многу ретки. (Деспотова,
2000:167). Најчести податоци за определувањето
на ракописите се локациите каде записите се
пронајдени. Претходно и Вера Стојчевска Антиќ
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 96 97
Четвороевангелието од втората
половина на XIV век, НУ Музеј - Битола
The Four Gospels from the second
half of the XIV century, NI Museum - Bitola
и Блаже Конески го опсервираат битолското
книжевно средновековно наследство.
Literary heritage of Bitola - description
Of all these numerous manuscripts, which
we include in the rich medieval literary heritage of
Bitola, unfortunately only two manuscripts are now
in Bitola, in the Bitola Museum. These are: The Four
Gospels from the second half of the XIV century. The
manuscript contains 58 parchment leaves, a Serbian-
language redaction, The Four Gospels were found in
Bitola, and are kept in the Museum under the number.
206. (Stojchevska-Antikj, 1988: 57-66).
The second manuscript is a Liturgical Collection from
XVII century, containes 173 sheets (the sheets 96-103
are from XVI century), under No. 140. (Stojchevska-
Antikj, 1988: 57-66).
Unfortunately, the Bitola sheets do not exist today.
The manuscript in Bitola was discovered by Jordan
Ivanov (Ivanov, 1931:446-452) and for that reason they
are so named. Originally it contained two sheets (21
х 14,5 cm and 17,5 х 13,5 cm), and in content it is a
fragment of an octoich. It was written by two scribes
in a constitutional script slightly tilted to the right and
is incredibly reminiscent of the Dobromir Gospel from
the beginning of the XII century. (Despotova, 2000:167)
The linguistic characteristics of the manuscript indicate
the existence of a verbal preposition and indicate that it
belongs to the same scriptural school as the Dobromir
Gospel, the Undol Leaves, and the Slepche Triodion.
The presence of more archaic features allows it to be
dated towards the end of the XI century. The claim
remains probable that the Bitola sheets were written
in the wider territory of Bitola. (more about the
paleographic characteristics of the text in Stojchevska -
Antich, 1988:197).
The Bitola (Kichevo) Triodione is kept in the
manuscript department of the Bulgarian Academy
of Sciences, Sofia, under no. 38.9. It was written on
parchment in the second half of XII century, with
constitutional script, and in the Cyrillic text, entire
expressions with verb script have been inserted in
56 places. There are 101 leaves (27,5 х 19,5 cm.).
According to its content, it is defined as a Lenten
Triodion. In the Bitola Triodion, along with the triplets
of the Byzantine hymnographers, the original triplets
of Konstantin Preslavski are also preserved, and in
Битолското книжевно наследство - опис
Од сите овие бројни ракописи, кои ги
вбројуваме во богатото битолско средновековнво
книжевно наследство, за жал само два ракописа сега
се наоѓаат во Битола, во битолскиот Музеј. Тоа се:
Четвороевангелието од втората половина на XIV
век. Ракописот содржи 58 пергаментни листови,
српска jазична редакциjа, Четвороевангелието е
пронајдено во Битола, а во Музејот се чува под бр.
206. (Стоjчевска-Антиќ, 1988: 57-66).
Вториот ракопис е Литургиски зборник од XVII
век, содржи 173 листови (листовите 96-103 се од
XVI век), под бр. 140. (Стоjчевска-Антиќ, 1988: 57-
66).
Битолските листови за жал денес не постојат.
Ракописот во Битола го открива Јордан Иванов
(Иванов, 1931:446-452) и заради тоа тие се така
именувани. Првобитно содржел два листа (21 х 14,5
см и 17,5 х 13,5 см), а по содржина е фрагмент од
октоих. Пишуван е од дваjца пишувачи со уставно
писмо благо наклонето надесно и невероjатно
потсетува на Добромировото евангелие од
почетокот на XII век. (Деспотова, 2000:167)
Јазичните карактеристики на ракописот укажуваат
на постоење глаголска предлошка и упатуваат
на припадност на иста скрипторска школа со
Добромировото евангелие, Ундолските ливчиња и
Слепченскиот триод. Присуството на поархаични
одлики, дозволува да бидат временски определени
кон крајот на XI век. Останува веројатно тврдењето
за можноста дека Битолските листови се пишувани
на пошироката територија на Битола. (повеќе за
палеографските карактеристики на текстот кај
Стојчевска - Антиќ, 1988:197).
Битолскиот (Кичевски) триод се чува во
ракописниот оддел на БАН, Софиjа, под бр. 38.9.
Пишуван е на пергамент во втората половина
на XII век, со уставно писмо, а во кирилскиот
текст се вметнати цели изрази со глаголско
писмо на 56 места. Има 101 лист (27,5 х 19,5
см.). Според содржината се определува како
посен триод. Во Битолскиот триод заедно со
трипеснеците на византиските химнографи
се зачувани и оригиналните трипеснеци на
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 98 99
several places ekphonetic signs are found. According
to the records found in it, it can be concluded that
the manuscript was written by Georgi Grammatik
from the village of Vapa, Debar region, in the village
of S'lp, Kichevo region. According to its linguistic
characteristics, the Bitola Triodion belongs to the same
group as the Ohrid Apostle and the Bologna Psalter, in
the order of manuscripts from the Ohrid literary school.
(Petkanova, 1992: 59).
And the Bitola Triodion was found in Bitola by
Jordan Ivanov (Snegarov,1932), in 1907, at the Bitola
Bulgarian Trade Agency, where it was brought in 1898,
along with other Slavic and Greek manuscripts from
the surrounding villages in the Bitola region. More at
(Stojchevska-Antikj, 1988: 197-200).
Lenten and Flower Triodion from the first half of
ХШ century, is kept in the Archives of the Academy
of Fine Arts in Zagreb (more at Mosin, 1955), with
signature IV d 107. The manuscript contains 196
leaves. (19 х 26,7 cm) and is written in a beautiful
medium constitution, in which old forms in the script
are noticeable. In several places there are remains of
ekphonetic notation, the vocabulary is characterized by
a high degree of archaism, and the linguistic features
confirm its belonging to the manuscripts of the Ohrid
group. The manuscript was taken to Zagreb from Bitola.
(Despotova, 2000:168).
The appearance of the Bologna Psalter is dated to
the period 1230-1242. The manuscript contains 264
parchment leaves (27 х 20 cm.) and is kept in the
University Library of Bologna. "For the origin and
dating of the manuscript, the data from the note of
one of the scribes on the sheet are important 126: „
Remember, O Lord, your servants Joseph and Tycha,
who, with the help of God and the holy ever-virgin
Mary, wrote this book. It was written in the city of
Ohrid, in the village called Ramne, during the reign
of Tsar Asen of Bulgaria" (probably Asen II). On the
same page there is a later entry: "I bought this book
from Grammaticus Theodore of Ramna and I gave the
hieromonk Danilo the gilded earrings of the popadija
and two perpers in the middle of the city in Bitola".
At the beginning of XVПI century The manuscript
was already in Bologna, as part of the manuscript was
published in 1746 in a Latin translation by Ignatius
Kershinsky.“(Despotova, 2000, 169).
Lenten Triodion of Bitola in the first half of XIII
century. The manuscript contains 153 parchment leaves
Константин Преславски, а на повеќе места се
среќаваат екфонетски знаци. Според записите
што се наоѓаат во него може да се заклучи дека
ракописот го пишувал Георги Граматик од с. Вапа,
Дебарско, во с. С›лп, Кичевско. Според jазичните
карактеристики и Битолскиот триод спаѓа во иста
група со Охридскиот апостол и Болонскиот псалтир,
во редот ракописи од Охридската книжевна школа.
(Петканова, 1992: 59).
И Битолскиот триод, во Битола го пронаоѓа Јордан
Иванов (Снегаров,1932), во 1907 година, во
Битолската бугарска трговска агенција, каде што
бил донесен во 1898, заедно со други словенски
и грчки ракописи од околните села во Битолско.
Повеќе кај (Стојчевска- Антиќ, 1988: 197-200).
Посен и цветен триод од првата третина на ХШ
век, се чува во Архивот на ХАЗУ во Загреб (повеќе
кај Mosin, 1955), со сигнатура IV d 107. Ракописот
содржи 196 листови (19 х 26,7 см) и пишуван е со
убав среден устав, во коj се забележуваат стари
форми во графиjата. На повеќе места има остатоци
од екфонетска нотациjа, лексиката ја карактеризира
висок степен на архаичност, а јазичните одлики ја
потврдуваат неговата припадност на ракописите од
охридската група. Ракописот е во Загреб однесен од
Битола. (Деспотова, 2000:168).
Појавата на Болонскиот псалтир временски е
датирана во периодот од 1230-1242 година.
Ракописот содржи 264 пергаментни листови (27 х
20 см.) и се чува во Универзитетската библиотека
во Болоња. „За потеклото и датирањетона ракописот
значајни се податоците од записот на еден од
пишувачите на листот 126: „Помени ги господи
рабите свои Jосиф и Тихата кои со помошта на Бога
и светата приснодева Мариjа ja напишаа оваа книга.
Се напиша таа во градот Охрид во селото наречено
Рамне при царот Асен бугарски» (наjвероjатно Асен
II). На истиот лист има подоцнежен запис: ,,Оваа
книга ja купив од Граматик Теодор од Рамне и ги
дадов jac еромонахот Данило позлатените обетки
на попадиjата и два перпери среде град во Битола».
Во почетокот на XVПI век ракописот веќе се
наоѓал во Болоња, бидеjки во 1746 година е издаден
дел од ракописот во латински превод на Игнатиj
Кершински.“(Деспотова, 2000, 169).
Посен триод од Битола од првата половина на XIII
век. Ракописот содржи 153 пергаментни листови
(30 х 21 см). Пишуван е со ситно уставно писмо од
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 100 101
(30 x 21 cm). It was written in a small constitutional
script by two scribes. The first part of the text was
written by Theodore Grammaticus. According to the
linguistic features, this text belongs to the Kratovo
Literary School, but on the last leaf of the Triodion it is
written: Lenten Triodion of Bitola. Lenten Triodion of
Bitola It is kept in the National Library "Ivan Vazov",
Plovdiv, Bulgaria. (Conev, 1920, op. No. 57, 37-ЗR,
Table 23.)
The Bitola election octoich in the first half of XIII
century. The manuscript contains 203 parchment
leaves (15 х 22 cm) and consists of two parts that
were previously separated. The octoich is written in
a beautiful constitutional Cyrillic script, but is also
distinguished by the insertion of verb letters between the
Cyrillic ones. It is named the Bitola Electoral Octoich
according to later records, written in Latin, which give
its geographical designation of origin: ,,Iz Bitolje,
Zapadna Makedonija", and is kept in the Archives of the
Croatian Academy of Sciences and Arts in Zagreb with
a library designation III а 45-46.(Despotova, 2000:169).
In the Archives of HAZU under no. III а 29 there is
also a Clerk, who originates from the beginning of XIV
century, Serbian redaction and contains 11 parchment
leaves. The re-locating as a Bitola manuscript,
according to geographical origin, is determined due to
a later inscription in Latin script: ,,Iz okoline Bitolje u
Zapadnoj Makedoniji".
The Vraneshnik Apostle from the second half of the
XIII century. The manuscript contains 26 parchment
leaves (15,5 х 24 cm), It got its name from a note on
the first unwritten page: ,,Присланая Попь Jованомь
изъ села Вранешница". Blazhe Koneski, in his critical
edition of this manuscript (Koneski 1956), believes that
the Vranesnica Apostle is from the group of manuscripts
that Stefan Verkovich took from the Slepche Monastery,
Demir Hisar, and the village of Vraneshnica in Kichevo
is not far from this monastery. This manuscript also
belongs to the Kratovo Literary School according to
its linguistic features, but for a certain period it was
in Bitola, which is confirmed by the entry:,,Bitolja,
Zapadna Makedonija (pгaxapostolaг)". The Vranestica
Apostle is kept in the Archives of the Croatian Academy
of Sciences and Arts in Zagreb, with library designation
III a 48.
Thirty manuscripts are kept in the University Library in
Belgrade, from the collection of the Bishop of Bitola,
who later became the Metropolitan of Skopje, Josif
дваjца пишувачи. Првиот дел од текстот го напишал
Теодор Граматик. Според јазичните особености овој
текст и припаѓа на Кратовската книжевна школа,
но на последниот лист од триодот пишува: Триод
посен од Битола. Посниот триод од Битола се чува
во Народната библиотека „Иван Вазов», Пловдив,
Бугариjа. (Цонев, 1920, оп. бр. 57, 37-ЗR, Табл. 23.)
Битолскиот изборен октоих од првата половина
на XIII век. Ракописот содржи 203 пергаментни
листови (15 х 22 см) и го сочинуваат два дела што
претходно биле раздвоени. Октоихот е пишуван со
убаво уставно кирилско писмо, но се одликува и со
вметнување на глаголски букви меѓу кирилските.
Именуван е како Битолски изборен октоих според
подоцнежните записи, пишувани на латиница кои ја
даваат неговата географска одредница на потеклото:
,,Iz Bitolje, Zapadna Makedonija», а се чува во
Архивот на ХАЗУ во Загреб со библиотечна ознака
III а 45-46.(Деспотова, 2000:169).
Во Архивот на ХАЗУ под бр. III а 29 се чува и еден
Служебник, кој потекнува од почетокот на XIV век,
српска редакциjа и содржи 11 пергаментни листови.
Повторно лоцирањето како битолски ракопис,
според географската припадност се определува
поради подоцнежен запис на латиница: ,,Iz okoline
Bitolje u Zapadnoj Makedoniji».
Вранешничкиот апостол од втората половина на
XIII век. Ракописот содржи 26 пергаментни листа
(15,5 х 24 см), Името го добил според белешката
на првата неиспишана страница: ,,Присланая Попь
Jованомь изъ села Вранешница». Блаже Конески
во критичкото издание на овој ракопис (Конески
1956), смета дека Вранешничкиот апостол е од
групата ракописи кои ги зел Стефан Верковиќ
од Слепченскиот манастир, Демир Хисар, а
кичевското село Вранешница не е оддалечено од
овоj манастир. И овој ракопис според jазичните
белези и припаѓа на Кратовската книжевна школа,
но одреден период се наоѓал во Битола, тоа го
потврдува записот:,,Bitolja, Zapadna Makedonija
(pгaxapostolaг)». Вранештичкиот апостол се чува во
Архивот на ХАЗУ во Загреб, со библиотечна ознака
III а 48.
Триесетина ракописи се чуваат во Универзитетската
библиотека во Белград, од збирката на битолскиот
епископ, кој подоцна станува и скопски митрополит
Јосиф Цвиjовиќ. Четвороевангелие од XIV век и
Минејот за ноември, со потекло од Буковскиот
Cvijovich. Four Gospels from the XIV century and
the November Minuet, originating from the Bukovo
Monastery "St. Preobrazhenie". The Four Gospels
are kept under no. Rs 6, and the November Minuet
is distinguished by visible traces of the Macedonian
template and was written towards the end of the 14th
century and has the library designation Rs 13. The
Flower Triodion from the XIV century is kept under no.
Rs 4, then the Minuet for March and April from 1345-
1355 is kept under no. Rs 9, etc. The listed manuscripts
have a Serbian-language redaction.
In the collection of Josif Cvijović, there are also
Macedonian manuscripts, such as the Minejot for the
month of November from the year BC. In the 16th c.
that has 133 l., now has no. Rs 7.
Manuscripts from a Serbian-language edition, but
with remnants of an older Macedonian original and
with a note that they were taken from Bitola or the
surrounding villages, are also kept in Bulgaria, in the
National Library "Ss. Cyril and Methodius" in Sofia.
(Stoyanov, Kodov, 1964: vol. III). These are: Psalter
from the beginning of the 16th century, contains 141
leaves and an entry mentioning the Demirhisar village
of Obednik, NBKM no. 831. Festive minuet from the
beginning of the 16th century, contains 192 leaves, with
entries mentioning the Bitola village of Srpci, NBKM
no. 907. Minuet for the month of October from the
16th century, 181 leaves, with an entry mentioning
the Prilep’s village -Toplica, then on page 139 an
entry in Macedonian vernacular, on page 149 there is
an entry in Cyrillic and Greek script mentioning the
Demirhisar, Prilep and Bitola villages of Mechkarica,
Dragožani, Bučin, Chepigovo, Toplica, Borotino,
Magarevo, Rufci, Klepach, Trnovci, Sekireni, Ramna,
Lopatica, Zagoriche, Cmilevo, NBKM no. 916. Service
of Athanasius and Cyril of Alexandria from the end
of the XV century contains 29 leaves, with an entry
on the inside of the back cover, stating that the codex
belonged to the monastery of Zhitoshe, NBKM no.
985. Nomocanon from the second half of the XV
century, contains 57 leaves, with entries on the margins
of several leaves in which one can read the village of
Sopotnica - Demir Hisar (leaves 21 and 39), the village
of Voishta- Boishta- Demir Hisar (leaves 20 and 39),
the village of Srpci - Bitola and the village of Leska -
Leskovo - Demir Hisar (leave 48), NBKM no. 1117.
Collection of works by Dionysius the Areopagite from
1553, contains 333 leaves, with the signature of Kiril
манастир „Св. Преображение». Четвороевангелието
се чува под бр. Рс 6, а Минеjот за ноември се
одликува со видливи траги од македонската
предлошка и тој е пишуван кон краjот на XIV век и
има библиотечна ознака Рс 13; Цветниот триод од
кр. на XIV век, се чува под бр. Рс 4, потоа Минеjот
за март и април од 1345-1355 год., се чува под бр. Рс
9 и др. Наведените ракописи имаат српска jазична
редакциjа.
Во збирката на Jосиф Цвиjовиќ има и македонски
ракописи, како Минеjот за месец ноември од кр. На
XVI в. што има 133 л., сега има бр. Рс 7.
Ракописи од српска jазична редакциjа, но со
остатоци од постара македонска предлошка и со
забелешка дека се земени од Битола или околните
села, се чуваат и во Бугариjа, во Народната
библиотека „Св. Кирил и Методиj» во Софиjа.
(Стоянов, Кодов, 1964: т. III).
Тоа се: Псалтир од почетокот на XVI век,
содржи 141 лист и запис во коj се споменува
демирхисарското село Обедник, НБКМ бр. 831.
Празничен минеj од почетокот на XVI век,
содржи 192 листа, со записи во кои се споменува
битолското село Српци, НБКМ бр. 907. Минеj
за месец октомври од XVI век, 181 лист, со запис
каде е неведено прилепското село Топлица, потоа
на л. 139 запис на македонски народен говор, на
листот 149 има запис со кирилско и грчко писмо во
коj се споменуваат демирхисарските, прилепските
и битолските села Мечкарица, Драгожани, Бучин,
Чепигово, Топлица, Боротино, Магарево, Руфци,
Клепач, Трновци, Секирени, Рамна, Лопатица,
Загориче, Смилево, НБКМ бр. 916. Служба на
Атанасиj и Кирил Александриски од крајот на XV
век содржи 29 листови, со запис од внатрешната
страна на задната корица, каде стои дека кодексот
му припаѓал на манастирот Житоше, НБКМ бр.
985. Номоканон од втората половина на XV век,
содржи 57 листови, со записи на маргините од
повеќе листови во кои може да се прочитаат село
Сопотница - Демир Хисар (листови 21 и 39), село
Воишта- Боишта- Демир Хисар (листови 20 и 39),
село Српци - битолско и село Леска - Лесково -
Демир Хисар (лист 48), НБКМ бр. 1117. Зборник
од творби на Дионисиj Ареопагит од 1553
година, содржи 333 листови, со потпис на Кирил
Пеjчиновиќ на лист 290, а на последната страница,
покраj неколку лични имиња со кирилски букви,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 102 103
ама на грчки јазик е напишано Слепче хорион (село
Слепче), НБКМ бр. 1032. Четвороевангелие од 1567
година, со 261 лист. На листот 5 има подоцнежен
запис од коj може да се заклучи дека ракописот
во тоа време се наоѓал во с. Буково, со сигнатура
НБКМ бр.57 (567). Минеj за месец септември од
XVI век, содржи 251 лист, а на вториот празен лист
има грчки запис во коj поп Дионисиj соопштува
дека пишува во 1725 година, а манастирот во с.
Цапари го изградил во 1724 година. Часослов од
1695 година, со 247 листови, ракописот, според
записот се наоѓал во с. Крклино, НБКМ бр. 630 (68).
Во БАНУ- Софија се наоѓа многу стар Патерик,
датиран од XIV век, српска редакција, содржи 286
пергаментни листови (20x14 см). Не е утврдено
неговото место на составување, но на еден од
неговите листови 57а се наоѓа запис во кој што се
споменува селото Слоештица - Демир Хисар. Сепак,
се смета дека овој податок можеби ќе расветли
некои од врските меѓу преписите на патериците
територијата на овие простори. (Стојчевска- Антиќ,
1988: 201).
Pejchinovich on leaf 290, and on the last page, next to
several personal names in Cyrillic letters, but in Greek,
Slepche chorion (village Slepche) is written, NBKM no.
1032. Four Gospels from 1567, with 261 leaves. On leaf
5 there is a later entry from which it can be concluded
that the manuscript was in the village of Bukovo at that
time, with the signature NBKM no. 57 (567). A diary
for the month of September from the 16th century,
contains 251 leaves, and on the second blank leaf there
is a Greek entry in which priest Dionysius reports that
he wrote in 1725, and that he built the monastery in
the village of Capari in 1724. A book of hours from
1695, with 247 leaves, the manuscript, according to the
record, was located in the village of Krklino, NBKM
No. 630 (68).
In BANU-Sofia there is a very old Paterik, dated from
XIV century, Serbian redaction, contains 286 parchment
leaves (20x14 cm). Its place of compilation has not
been determined, but on one of its leaves 57a there is
an entry mentioning the village of Sloeshtica - Demir
Hisar. However, it is believed that this information
may shed light on some of the connections between the
copies of the crutches and the territory of these regions.
(Stojchevska-Antikj, 1988: 201).
Conclusion
From what science has so far as Bitola's
medieval literary heritage, we can name: the Bitola
Sheets, the Bitola (Kicevo) Triodion, the Lenten and
Flower Triodion from the first third of the ХШ century,
The Bologna Psalter, Lenten Triodionion from Bitola
from the first half of XIII century, The Bitola election
octoich from the first half of XIII century, Clerk of the
beginning of XIV century, The Vranesnik apostle from
the second half of the XIII century, the manuscripts
from the collection of the Bishop of Bitola and
Metropolitan of Skopje Josif Cvijović, which are kept
in the Belgrade University Library and the manuscripts
kept in Bulgaria, in the National Library "Ss. Cyril and
Methodius" in Sofia and in BANU. The previously
mentioned separate manuscripts are kept in the Archives
of the Croatian Academy of Sciences and Arts in
Zagreb, except for the Bologna Psalter, which is kept in
the University Library in Bologna.
It is shocking that out of the numerous literary
heritage of these regions, only two manuscripts are
found in Bitola: The Four Gospels from the Second
Half of the XIV century. The manuscript contains 58
parchment leaves, a Serbian-language redaction, and
a Liturgical Collection of XVII century, contains 173
sheets (the sheets 96-103 are from the XVI century).
And unfortunately, they have neither been critically
published nor processed until now.
The situation with the critical editions of the
manuscripts, with the exception of the Vraneshtiki
Apostle, published by Koneski, is identical and
therefore the data on the subject are scarce for a long
period of time. For the manuscripts that are outside the
country, there are neither microfilms nor photographs.
This should become a serious challenge for researchers
as soon as possible!
What we can summarize in this text is the fact that in
almost all manuscripts with Bitola provenance, and
from the corpus of medieval literary texts, but also the
entire medieval Macedonian literary production, the
presence is visible - the remains of the Glagolitic script,
which points to the fact that St. Clement of Ohrid, as its
Заклучок
Од она со што досега располага науката
како битолско средновековно книжевно наследство
можеме да ги именуваме: Битолските листови,
Битолскиот (Кичевски) триод, Посен и цветен
триод од првата третина на ХШ век, Болонскиот
псалтир, Посен триод од Битола од првата половина
на XIII век, Битолскиот изборен октоих од првата
половина на XIII век, Служебник од поч. на XIV
век, Вранешничкиот апостол од втората половина
на XIII век, ракописите од збирката на битолскиот
епископ и скопски митрополит Јосиф Цвиjовиќ,
кои се чуваат во Белградската Универзитетска
библиотека и ракописите кои се чуваат во
Бугариjа, во Националната библиотека „Св. Кирил
и Методиj» во Софиjа. Претходно наведените
одделно ракописи се чуваат во Архивот на ХАЗУ
во Загреб, освен Болонскиот псалтир, кој се чува во
Универзитетската библиотека во Болоња.
Поразува фактот што од бројното книжевно
наследство на овие простори само два ракописа
се наоѓаат во Битола: Четвороевангелието од
втората половина на XIV век. Ракописот содржи
58 пергаментни листови, српска jазична редакциjа
и Литургиски зборник од XVII век, содржи 173
листови (листовите 96-103 се од XVI век). И тие за
жал не се ниту критички издадени, ниту обработени
до сега.
Состојбата со критичките изданија на ракописите,
со исклучок на Вранештичкиот апостол, издаден
од Конески е идентична и затоа се и оскудни долг
период наназад податоците за односната тема. За
ракописите кои се наоѓаат надвор од државата, не
постојат ниту микрофилмови, ниту фотоснимки.
Ова треба да стане што поскоро сериозен предизвик
за истражувачите.
Она што можеме да го резимираме во овој текст е
фактот дека скоро во сите ракописи со битолска
провиниенција, а од корпусот средновековни
книжевни текстови, но и целата средновековна
македонска книжевна продукција, видливо е
присуството - остатоците на глаголицата, што
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 104 105
упатува на фактот дека св. Климент Охридски,
како најдоследен нејзин застапник и почитувач,
извршил огромно влијание кое го опфаќа големиот
временски интервал од околу пет и повеќе века.
Исто така, во овие ракописи присутни се бројни
архаизми во лексиката, но и структурата на
текстовите ја сочувува својата архаичност. Не може
да остане незабележан ниту фактот за улогата на
Слепченската книжевна школа (значаен духовен
и скрипторски центар), која како да е жива и по
толку века и Сестринството на манастирот Св.
Јован Претеча под патронство на игуменот Серафим
и благослов на Митрополитот г.Петар, останува
најдоследниот продолжувач на Светиклиментовата
мисла, токму преку возобновувањето на глаголицата
преку транскрипција од црковнословенски на
глаголица на тропари за св. Наум, св. Гемел, св.
Јоаким Осоговски и св. Нифонт Кипарски. Овие
тропари се само мал дел од калиграфскиот опус на
глаголица што Сестринството го создава за да го
сочува и духовното и книжевното многувековно
наследство.
most consistent advocate and admirer, exerted a huge
influence that covers a large time interval of about five
and more centuries. Also, in these manuscripts there are
numerous archaisms in the vocabulary, but the structure
of the texts also preserves its archaic nature. The fact
of the role of the Slepca Literary School (an important
spiritual and scriptural center) cannot go unnoticed,
which seems to be alive even after so many centuries,
and the Sisterhood of the Monastery of St. John the
Forerunner, under the patronage of Abbot Seraphim
and the blessing of Metropolitan Peter, remains the
most consistent continuer of Saint Clement's thought,
precisely through the restoration of the Glagolitic script
through the transcription from Church Slavonic into
Glagolitic of the troparia for St. Nahum, St. Gemel, St.
Joachim of Osogovo and St. Niphon of Cyprus. These
troparia are only a small part of the calligraphic opus
in Glagolitic that the Sisterhood is creating to preserve
both the spiritual and literary centuries-old heritage.
Појава на првите библиотеки
Писмото претставува едно од
најголемите достигнувања на човештвото. Тоа
му овозможило на човекот да се издигне и да го
пренесува своето знаење и искуство на следните
генерации, кои продолжиле да се развиваат.
Како културен феномен, писмото не се појавило
одеднаш, туку е резултат на долг процес на
развој на човечката мисла и животната пракса.
Благодарение на неговото постоење, почнал и
развојот на библиотекарството уште во најстарите
цивилизации како Египет, Вавилон, Асирија, Кина
и други. Книгите ги содржат знаењата и мудроста
на народите, па затоа библиотеката се смета за
вистинска духовна ризница. Најраната форма на
писмо било сликовното или пиктографското, кога
луѓето на камења и карпи ги цртале настаните и
впечатоците од својот живот.
Најстарото познато писмо се појавило во Сумер, во
областа Месопотамија (денешен Ирак), кон крајот
на четвртиот милениум пред нашата ера. Оттаму,
тоа почнало да се шири на запад, кон Мала Азија и
Египет, и на исток, кон Елам (денешна Персија) и
Индија. Во други делови на светот, пак, писмото се
појавувало самостојно, без надворешно влијание.
Во минатото, за пишување се користеле различни
природни материјали кои можеле да оставаат трага
или да ја задржат трагата нанесена со друг предмет.
Луѓето пишувале на многу видови површини, како
The appearance of the first libraries
Letter is one of the greatest achievements
of mankind. It allowed man to rise and transmit his
knowledge and experience to subsequent generations,
who continued to develop. As a cultural phenomenon,
the letter did not appear all at once, but is the result of a
long process of development of human thought and life
practice.
Thanks to its existence, the development of librarianship
began even in the most ancient civilizations such as
Egypt, Babylon, Assyria, China and others. Books
contain the knowledge and wisdom of peoples, so
the library is considered a real spiritual treasure. The
earliest form of writing was pictorial or pictographic,
when people drew events and impressions of their lives
on stones and rocks. The oldest known writing appeared
in Sumer, in the region of Mesopotamia (present-day
Iraq), towards the end of the fourth millennium BC.
From there, it began to spread westward, towards Asia
Minor and Egypt, and eastward, towards Elam (present-
day Persia) and India. In other parts of the world,
however, writing emerged spontaneously, without
external influence. In the past, various natural materials
were used for writing that could leave a mark or retain
a mark made by another object. People wrote on many
types of surfaces, such as smooth stones, clay tablets,
wood, leaves, wax, metals, glass, silk, papyrus, leather,
paper, and other similar materials.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 106 107
Except in Mesopotamia, the letter developed
independently in other parts of the world. Among the
most famous are the pictographic script of the American
Indians, the Chinese script, the cuneiform script, the
Egyptian script, and the Cretan script. Among the
alphabets, the most famous are the Phoenician, Greek,
Latin, and Slavic scripts, which include the Glagolitic
and Cyrillic scripts.
Glagolica in Zograph fourth gospel X - XI century
Zograph monastery
што се мазни камења, глинени плочки, дрво, лисја,
восок, метали, стакло, свила, папирус, кожа, хартија
и други слични материјали.
Освен во Месопотамија, писмото се развивало
и самостојно во други делови од светот.
Меѓу најпознатите се сликовитото писмо на
американските Индијанци, кинеското писмо,
клинестото, египетското и критското писмо. Кај
азбуките, најпознати се феникиското, грчкото,
латинското и словенското писмо, кое ги вклучува
глаголицата и кирилицата.
Глаголица во Зографско четвороевангелие X - XI век,
Зоографски манастир
The library is a spiritual treasure house where the most
valuable intellectual and cultural heritage of mankind
is kept. In it, the book is considered the main source of
knowledge and is treated with special care and respect,
as a sacred object that contains the experiences and
wisdom of past and present generations. Libraries have
a central role as carriers of the cultural and educational
development of every society. The development
of letter also enabled the emergence of libraries as
institutions. In the earliest stages, there was no clear
distinction between libraries, museums and archives.
The oldest libraries were, in fact, archives consisting
of collections of texts – often in the form of clay
tablets with cuneiform writing – that documented
the official and religious activities of the palaces and
temples of the time. Over time, these spaces grew into
museums, because the buildings where the collections
were kept were built in honor of the muses, patrons of
art and science. Only after the advent of typography
and the increase in textual funds, libraries began to
differ in their function and structure from museums.
The first architectural examples of libraries from that
time are located in Ur (Dublal-mah) and date back
to the III millennium BC, then in Pergamum from
the II millennium BC, as well as in Ephesus, from
107 AD. In the era of ancient civilizations – Egypt,
Mesopotamia, Asia Minor and others – libraries
experienced significant development, adapting to the
needs of an increasingly complex and dynamic social
structure. Archaeological finds testify to the use of
letters and the development of written culture, as well
as to the libraries themselves as institutions. Among the
most significant libraries of antiquity, the library of the
Assyrian king Ashurbanipal (668–626 BC), discovered
in the ruins of the Assyrian capital of Nineveh, stands
out. In this library, around 22,000 clay tablets with
diverse content were found, systematically organized,
with markings and numbers, which testifies to a high
degree of development of librarianship practices at that
time.
There is reliable evidence for the existence of a private
library owned by Aristotle (384–322 BC), one of the
most influential philosophers of the ancient world.
During the reign of Alexander the Great (336–323 BC),
some of the most important libraries in history were
established, the most famous of which are those in
Alexandria and Pergamum.
The Library of Alexandria, founded around 332 BC,
Библиотеката претставува духовна ризница во која
се чува највредното интелектуално и културно
наследство на човештвото. Во неа, книгата се смета
за основен извор на знаење и се третира со посебна
грижа и почит, како свет предмет што ги содржи
искуствата и мудроста на минатите и сегашните
генерации. Библиотеките имаат централна улога
како носители на културниот и просветниот
развој на секое општество. Развојот на писмото го
овозможил и појавувањето на библиотеките како
институции. Во најраните фази, не постоела јасна
разлика меѓу библиотеките, музеите и архивите.
Најстарите библиотеки, всушност, биле архиви
составени од колекции на текстови – често во
форма на глинени плочи со клинесто писмо –
кои ги документирале службените и религиски
активности на тогашните дворци и храмови. Со
текот на времето, овие простори прераснале во
музеи, бидејќи зградите каде што се чувале збирките
биле изградени во чест на музите, покровителки
на уметноста и науката. Дури по појавата на
типографијата и зголемувањето на текстуалните
фондови, библиотеките почнуваат да се разликуваат
по својата функција и структура од музеите. Првите
архитектонски примери на библиотеки од тоа време
се лоцирани во Ур (Дублал-мах) и датираат од III
милениум п.н.е., потоа во Пергам од II милениум
п.н.е., како и во Ефес, од 107 година од нашата ера.
Во епохата на античките цивилизации – Египет,
Месопотамија, Мала Азија и други – библиотеките
бележат значителен развој, прилагодувајќи се на
потребите на сè покомплексната и динамична
општествена структура. Археолошките наоди
сведочат за примена на писмото и развојот на
пишаната култура, како и за самите библиотеки
како институции. Меѓу најзначајните библиотеки
од антиката се истакнува библиотеката на
асирскиот крал Асурбанипал (668–626 п.н.е.),
откриена во урнатините на асирската престолнина
Нинива. Во оваа библиотека биле пронајдени
околу 22.000 глинени плочи со разновидна
содржина, систематски организирани, со ознаки и
броеви, што сведочи за висок степен на развој на
библиотекарските практики во тоа време.
Постојат сигурни докази за постоењето на приватна
библиотека во сопственост на Аристотел (384–
322 п.н.е.), еден од највлијателните филозофи
на античкиот свет. Во периодот на владеењето
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 108 109
is considered one of the greatest centers of knowledge
in the ancient world. It is estimated to have contained
between 500,000 and 700,000 scrolls. The library was
the intellectual and cultural center of the Macedonian-
Hellenistic civilization, where the entire scientific
and literary heritage of the then known European and
Eastern peoples was collected and preserved.
One of its most famous administrators was the poet
Callimachus, who produced an extensive catalogue
of the library's contents, divided into 120 scrolls, an
early form of library classification. Unfortunately,
this magnificent library was destroyed in a great
fire in 47 BC, thus losing a priceless cultural and
scientific heritage to humanity. One of its most famous
administrators was the poet Callimachus, who produced
an extensive catalogue of the library's contents, divided
into 120 scrolls, an early form of library classification.
Unfortunately, this magnificent library was destroyed in
a great fire in 47 BC, thus losing a priceless cultural and
scientific heritage to humanity.
In the II century BC, during the Roman Empire, the
opening of the first public libraries begins. These
institutions were mainly formed on the basis of the
wealth acquired by the appropriation of library funds
from Hellenistic territories, which were transferred to
Rome. This process marks the beginning of the spread
of the librarian tradition to the territories under Roman
influence.
In the period from the III to the V century AD, the
introduction and use of papyrus significantly facilitated
the process of book production. This material,
which was easier to process and more practical than
parchment, played a key role in the development
of literacy and librarianship. The transition from
parchment to papyrus in this historical context is closely
linked to the emergence and development of libraries
in the Western world, where the increased availability
of written material enabled more intensive cultural and
educational progress.
With the collapse of the Roman Empire, a period of
general decadence and cultural crisis began, resulting
in the closure of public and private libraries. Instead,
libraries began to be established within churches and
monasteries. Particularly significant for this period is
the emergence of the first Christian libraries, whose
holdings consisted mainly of religious literature. One of
the oldest such libraries was located in Jerusalem in the
middle of the III century.
на Александар Македонски (336–323 п.н.е.) се
воспоставуваат некои од најзначајните библиотеки
во историјата, меѓу кои најпознати се оние во
Александрија и Пергам.
Александриската библиотека, основана околу 332
година п.н.е., се смета за еден од најголемите центри
на знаење во античкиот свет. Според проценките,
таа содржела меѓу 500.000 и 700.000 свитоци.
Библиотеката претставувала интелектуално и
културно средиште на македонско-хеленистичката
цивилизација, каде што се собирало и чувало
севкупното научно и книжевно наследство на тогаш
познатите европски и источни народи.
Еден од нејзините најпознати управители бил
поетот Калимах, кој изработил обемен каталог
на содржината на библиотеката, распределен
во 120 свитоци, што претставува рана форма на
библиотечна класификација. За жал, оваа велелепна
библиотека била уништена во голем пожар во
47 година п.н.е., со што човештвото изгубило
бесценето културно и научно наследство.
Во II век п.н.е., за време на Римското Царство,
започнува отворањето на првите јавни библиотеки.
Овие институции главно се оформени врз основа
на богатствата стекнати со присвојување на
библиотечни фондови од елинистичките територии,
кои биле пренесени во Рим. Овој процес претставува
почеток на ширењето на библиотекарската
традиција и на териториите под римско влијание.
Во периодот од III до V век од нашата ера,
воведувањето и користењето на папирусот
значително го олеснува процесот на создавање
книги. Овој материјал, кој бил полесен за обработка
и попрактичен од пергаментот, одиграл клучна улога
во развојот на писменоста и библиотекарството.
Преодот од пергамент на папирус во овој историски
контекст е тесно поврзан со појавата и развојот
на библиотеките на западните простори, каде
што зголемената достапност на пишан материјал
овозможила поинтензивен културен и образовен
напредок.
Со распадот на Римското Царство настапува период
на општа декаденција и културна криза, што
резултира со затворање на јавните и приватните
библиотеки. Наместо нив, започнуваат да се
формираат библиотеки во рамки на црквите и
манастирите. Особено значајно за овој период е
појавата на првите христијански библиотеки, чиј
During the Great Migration of Peoples, which lasted
from the IV to the IX century, as well as during
numerous wars, much of the cultural heritage was
destroyed, including libraries. However, a small
number of copies managed to be preserved, mostly in
monasteries across Europe.
The cultural renewal begins in the Middle Ages,
especially in the period from IX to XIII century, when
a series of significant social, political and cultural
transformations occur. The development of socio-
economic relations leads to an increased need for
educated personnel, which results in the expansion
of literacy and the formation of new educational
institutions. City schools are gradually transformed into
faculties and universities. Among the first universities
are those in Paris and Bologna, and later the universities
of Oxford, Cambridge, Salamanca, Prague, Montpellier,
Krakow, Vienna, Heidelberg, as well as the Clement
University in Ohrid.
During the development of universities in the Middle
Ages, libraries were established to support students and
teaching staff. These libraries differed from monastery
and church libraries primarily in the content of their
book collections, which were aimed at meeting teaching
needs. Books in these libraries were produced in larger
editions and were cheaper, thanks to the use of cheaper
materials. The Paris University Library is considered
one of the most important of this period.
In XIV century city libraries appear, which, although
named as public, were only available to certain layers of
the state government. This indicates that the possession
of books was a privilege of a certain category of
citizens, and not a mass phenomenon. At the same time,
there is a growth in private libraries among famous
rulers. In contrast, the libraries of the ancient period
had a public character and were supported by the state
power.
With the emergence of the Humanism and the
Renaissance (in the middle of XIV until the beginning
of XVI century), significant progress is noted in
librarianship. During this period, the new humanistic
script is introduced, which is more accessible to the
general public. The most significant is the invention
of movable type printing by Johann Gutenberg, who
in 1455 year prints the Bible with 42 lines per page.
This innovation enabled the mass production of books,
leading to an increase in literacy and the spread of
knowledge. Libraries gained a new dimension, with the
фонд претежно се состои од религиозна литература.
Една од најстарите вакви библиотеки се наоѓала во
Ерусалим уште во средината на III век.
Во времето на големата преселба на народите, која
трае од IV до IX век, како и за време на бројните
војни, голем дел од културното наследство е
уништен, вклучително и библиотеките. Сепак, мал
број примероци успеале да се сочуваат, претежно во
манастирите ширум Европа.
Културната обнова започнува во средниот век,
особено во периодот од IX до XIII век, кога се
случуваат низа значајни општествени, политички и
културни трансформации. Развојот на општествено-
економските односи доведува до зголемена потреба
од образован кадар, што резултира со проширување
на писменоста и формирање нови образовни
институции. Градските училишта постепено се
трансформираат во факултети и универзитети. Меѓу
првите универзитети се вбројуваат оние во Париз и
Болоња, а подоцна следуваат и универзитетите во
Оксфорд, Кембриџ, Саламанка, Прага, Монтпелиер,
Краков, Виена, Хајделберг, како и Климентовиот
универзитет во Охрид..
Во текот на развојот на универзитетите во средниот
век, се воспоставуваат библиотеки кои служат за
поддршка на студентите и наставниот кадар. Овие
библиотеки се разликуваат од манастирските и
црковните библиотеки, пред сè по содржината на
нивните книжни фондови, кои се насочени кон
задоволување на наставните потреби. Книгите во
овие библиотеки се произведуваат во поголеми
тиражи и се поевтини, благодарение на употребата
на поевтини материјали. Париската универзитетска
библиотека се смета за една од најзначајните во овој
период.
Во XIV век се појавуваат градски библиотеки, кои,
иако именувани како јавни, биле достапни само за
одредени слоеви на државната власт. Ова укажува
дека поседувањето на книги било привилегија на
одредена категорија граѓани, а не масовна појава.
Во исто време, се забележува пораст на приватни
библиотеки кај познати владетели. За разлика од
нив, библиотеките од античкиот период имале јавен
карактер и биле поддржани од државната власт.
Со појавата на хуманизмот и ренесансата (средина
на XIV до почеток на XVI век), се забележува
значаен напредок во библиотекарството. Во овој
период се воведува новото писмо humanistica, кое
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 110 111
expansion of their holdings and improvements in the
technology for storing and distributing information.
The period from XVIII to XX century is characterized
by significant social transformations, which have
a profound impact on the development of libraries
and library activity. The French Revolution of 1789
represents a key moment in this evolution. It began
the process of secularization, during which church
properties, including monastery and church libraries,
were nationalized and became state property. These
collections were transferred to literature deposits
(dépôts littéraires) in the departmental capitals, leading
to the establishment of the first public libraries.
In 1792, the private libraries of the aristocracy were
also confiscated and added to these deposits, resulting
in a significant increase in book holdings. For example,
the King's Library (Bibliothèque du Roi) becomes the
National Library (Bibliothèque Nationale) and receives
about 300.000 volume of books This centralizing
approach to library resource management enables wider
access to knowledge and encourages the development of
scientific thought.
In the XIX century, the process of democratization of
knowledge continued. In 1833, the law of François
Guizot introduced the obligation of primary schools in
each municipality, which transferred the responsibility
for education from the Catholic Church to the state. This
step strengthened the role of libraries as educational
institutions.
During the XIX century, the so-called"cabinets de
lecture" – reading rooms where citizens can, for a small
fee, read newspapers and books. These institutions
are considered the predecessors of modern libraries
and play an important role in the spread of culture and
literacy.
е подостапно за пошироката јавност. Најзначајно
е пронаоѓањето на печатењето со подвижни букви
од страна на Јохан Гутенберг, кој во 1455 година ја
отпечатува Библијата со 42 реда по страница. Оваа
иновација овозможува масовно производство на
книги, што доведува до зголемување на писменоста
и ширење на знаењето. Библиотеките добиваат нова
димензија, со проширување на нивните фондови
и подобрување на технологијата за зачувување и
дистрибуција на информации.
Периодот од XVIII до XX век се одликува со
значајни општествени трансформации, кои имаат
длабоко влијание врз развојот на библиотеките и
библиотечната дејност. Француската револуција
од 1789 година претставува клучен момент
во оваа еволуција. Со неа започнува процесот
на секуларизација, при што црковните имоти,
вклучително и манастирските и црковните
библиотеки, се национализираат и стануваат
државна сопственост. Овие колекции се пренесуваат
во депозити на литература (dépôts littéraires) во
главните градови на департманите, што доведува до
формирање на првите јавни библиотеки.
Во 1792 година, приватните библиотеки на
аристократијата исто така се конфискуваат и се
додаваат на овие депозити, што резултира со
значително зголемување на книжните фондови.
На пример, Библиотеката на Кралот (Bibliothèque
du Roi) прераснува во Национална библиотека
(Bibliothèque Nationale) и добива околу 300.000 тома.
Овој централизирачки пристап кон управувањето
со библиотечните ресурси овозможува поширока
достапност на знаењето и поттикнува развој на
научната мисла.
Во XIX век, продолжува процесот на
демократизација на знаењето. Во 1833 година,
со законот на Франсоа Гизо, се воведува обврска
за основни училишта во секоја општина, што
ја пренесува одговорноста за образованието од
Католичката црква на државата . Овој чекор ја
зајакнува улогата на библиотеките како образовни
институции.
Во текот на XIX век, се појавуваат и т.н. "cabinets
de lecture" – читачки кабинети каде што граѓаните
можат, за мала надомест, да читаат весници и
книги. Овие установи се сметаат за претходници на
современите библиотеки и играат важна улога во
ширењето на културата и писменоста.
In the XX century, libraries continue to develop and
adapt to new technologies and needs of society. With the
advent of computer systems and electronic databases,
libraries are becoming centers for digital information,
allowing access to vast amounts of knowledge. This
technological advancement transformed the role of
librarians, who became guides in the digital world and
trainers in the use of new information tools.
In conclusion, the period from the 18th to the 20th
century represents a time of profound changes in library
activity, marked by secularization, democratization of
knowledge, and technological progress, which laid the
foundation for modern libraries as centers of education,
culture, and information.
Libraries and librarianship in
Macedonia
The development of literacy and
librarianship in Macedonia is closely linked to the
mission of the holy brothers Cyril and Methodius, who
in the IX century created the Glagolitic script – the first
Slavic script, adapted to the phonetic peculiarities of the
Slavic languages. With this script, they translated the
most important Christian texts, including the Gospel,
which laid the foundation for the Old Slavonic literary
language and enabled the spread of the Christian faith in
a language understandable to the Slavic peoples.
After the death of Cyril in 869, Methodius continued
the mission, but faced resistance and persecutions
from the German clergy. After his death in 885, the
students of the brothers, among whom Kliment and
Naum stand out, returned to Macedonia and founded the
Ohrid Literary School. This institution, considered the
first Slavic university, became a center of translation,
copying, and original literary activity, where priests and
teachers for the entire Slavic world were trained.
Clement of Ohrid, as the first Slavic writer, created
numerous original works, among which are instructive
and laudatory letters dedicated to Christian saints
and events from the life of Jesus Christ. His activity,
together with that of Naum, contributed to the formation
Во XX век, библиотеките продолжуваат да се
развиваат и да се адаптираат на новите технологии
и потреби на општеството. Со појавата на
компјутерските системи и електронските бази
на податоци, библиотеките стануваат центри
за дигитална информација, овозможувајќи
пристап до огромни количини на знаење . Овој
технолошки напредок ја трансформира улогата
на библиотекарите, кои стануваат водичи во
дигиталниот свет и обучувачи за користење на
новите информациски алатки.
Во заклучок, периодот од XVIII до XX век
претставува време на длабоки промени во
библиотечната дејност, обележан со секуларизација,
демократизација на знаењето и технолошки
напредок, што ја поставува основата за современите
библиотеки како центри на образование, култура и
информација.
Библиотеките и библиотекарството во
Македонија
Развојот на писменоста и
библиотекарството во Македонија е тесно поврзан
со мисијата на светите браќа Кирил и Методиј, кои
во 9 век ја создадоа глаголицата – првото словенско
писмо, прилагодено на фонетските особености на
словенските јазици. Со ова писмо, тие ги преведоа
најзначајните христијански текстови, вклучувајќи
го и Евангелието, што го постави темелот на
старословенскиот литературен јазик и овозможи
ширење на христијанската вера на разбирлив јазик
за словенските народи .
По смртта на Кирил во 869 година, Методиј
ја продолжи мисијата, но се соочи со отпор и
прогонства од страна на германското свештенство.
По неговата смрт во 885 година, учениците на
браќата, меѓу кои се истакнуваат Климент и Наум,
се вратија во Македонија и ја основаа Охридската
книжевна школа. Оваа институција, сметана
за прв словенски универзитет, стана центар на
преведувачка, препишувачка и оригинална книжевна
дејност, каде што се обучуваа свештеници и учители
за целиот словенски свет.
Климент Охридски, како прв словенски писател,
создаде бројни оригинални дела, меѓу кои се
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 112 113
of the first Slavic literary funds and monastery libraries
in Macedonia.
The oldest known monastery library is the one in
the monastery "St. Panteleimon" in Ohrid, where
manuscripts from that period are kept. These events
mark the beginning of organized librarianship in
Macedonia, with the creation of literary collections
and institutions dedicated to the preservation and
dissemination of literacy and culture among the Slavic
peoples.
Librarianship today
The term "library" comes from the
Greek word "byblos", which means "book". The most
famous and most widely read book throughout history
is the Bible, also known as the Holy Scriptures, which
has had great significance in the cultural and spiritual
development of humanity. In lexicographic sources,
a library is defined as a bookstore, collection or space
where books, sheets, magazines, old printed works, as
well as various other materials such as photographs,
gramophone records, radio and audio cassettes, floppy
disks and CDs are kept.
According to the definition in the Library Lexicon,
a library is a cultural and educational institution or
establishment that collects, professionally processes,
stores and enables the use of library material. It can
function as an independent legal entity or as part of a
wider organization, institution or enterprise. Depending
on the structure of the funds and the profile of the users,
there are different types of libraries, including public,
school, children's, specialized, higher education and
national.
The profession of librarian originates from the Greek
language and refers to the person who performs
professional work in the library. In the Republic of
Macedonia, this profession is performed by people with
higher education in the field of librarianship and related
disciplines.
According to UNESCO's categorization, the main types
of libraries include: national, general scientific, public,
истакнуваат поучни и похвални слова посветени на
христијански светители и настани од животот на
Исус Христос. Неговата дејност, заедно со онаа на
Наум, придонесе за формирање на првите словенски
книжевни фондови и манастирски библиотеки
во Македонија. Најстарата позната манастирска
библиотека е онаа во манастирот „Св. Пантелејмон“
во Охрид, каде што се чуваат ракописи од тој
период.
Овие настани го означуваат почетокот на
организираното библиотекарство во Македонија,
со создавање на книжевни збирки и институции
посветени на зачувување и ширење на писменоста и
културата меѓу словенските народи.
Библиотекарството денес
Терминот „библиотека“ потекнува
од грчкиот збор „библос“, кој значи „книга“.
Најпознатата и најчитана книга низ историјата е
Библијата, позната и како Свето писмо, која има
големо значење во културниот и духовниот развој
на човештвото. Во лексикографските извори,
библиотеката се дефинира како книжарница,
збирка или простор каде се чуваат книги, листови,
часописи, стари печатени списи, но и различни
други материјали како фотографии, грамофонски
плочи, радио и аудио касети, дискети и CD-дискови.
Според дефиницијата од Библиотекарскиот
лексикон, библиотеката претставува културно-
образовна институција или установа која собира,
струч¬но обработува, чува и овозможува користење
на библиотечниот материјал. Таа може да
функционира како самостоен правен субјект или
како дел од поширока организација, институција
или претпријатие. Во зависност од структурата на
фондовите и профилот на корисниците, постојат
различни видови библиотеки, меѓу кои народни,
училишни, детски, специјализирани, високошколски
и национални.
Професијата библиотекар потекнува од грчкиот
јазик и се однесува на лицето кое ги извршува
стручните работи во библиотеката. Во Република
Македонија, оваа професија ја извршуваат
лица со високо образование во областа на
библиотекарството и сродните дисциплини.
university, specialized and school libraries, each with
a specific role and function in the system of cultural,
educational and information services.
Libraries in Bitola and the surroundings
The city of Bitola is often called "the
most urban city" in Macedonia, which is not accidental,
because it has a significant role in the cultural history
of the region. The history of the city is confirmed by
the oldest artifact found, which is the Bitola Plate
from 1016, on which its name is written with Cyrillic
letters for the first time. This fact places Bitola among
the oldest cities not only in Macedonia, but also in the
wider region.
The plate, as the third discovered Cyrillic monument,
indicates the existence of literacy in the city and its
surroundings. That literacy is associated with the Ohrid
Literary School, which educated about 3500 students,
among whom were individuals from the Bitola region
who continued and enriched the literary heritage of that
time. In that heritage, the characteristics of the original
Old Slavonic language are noticeable, as seen in the
preserved manuscripts — the Bitola Plate, the Bitola
Leaves, the Bitola Triod and others. They were most
often created in Christian churches and monasteries,
which according to the oral tradition of Bitola,
documented by Mehmed Tefik and Cepenkov, numbered
about 72 monasteries.
In its long history, Bitola went through numerous ups
and downs. In the conditions of medieval feudal society,
wars for the conquest of territories were a frequent
occurrence, which prevented the normal natural and
cultural development of the city. However, despite these
difficulties, literacy and love of books were nurtured in
Bitola. This is confirmed by the entry of the hieromonk
Danail in the margin of the Bologna Psalter, where
he states that in the city of Bitola itself he bought the
Psalter from the grammarian Theodore for two perpers
and gilded earrings from his wife.
In the medieval states, monasteries and churches were
key centers for spreading and nurturing literacy, where
the first literary works were created. It was in these
Според категоризацијата на УНЕСКО, главните
типови библиотеки вклучуваат: национални,
општонаучни, народни, високошколски,
специјализирани и училишни библиотеки, секоја
со специфична улога и функција во системот на
културно-образовни и информативни услуги.
Библиотеките во Битола и Битолско
Градот Битола често се нарекува
„најградскиот град“ во Македонија, што не
е случајно, бидејќи тој има значајна улога во
културната историја на регионот. Историјата
на градот се потврдува со најстариот пронајден
артефакт — Битолската плоча од 1016 година,
на која за првпат неговото име е запишано со
кирилични букви на народен јазик. Овој факт го
поставува Битола меѓу најстарите градови не само
во Македонија, туку и пошироко во регионот.
Плочата, како трет откриен кирилски споменик,
укажува на постоење на писменост во градот и
неговата околина. Таа писменост е поврзана со
Охридската книжевна школа, која образувала
околу 3500 ученици, меѓу кои имало и поединци од
Битолскиот крај кои го продолжувале и збогатувале
книжевното наследство од тоа време. Во тоа
наследство се забележуваат карактеристиките на
првобитниот старословенски јазик, како што се
гледа во зачуваните ракописи — Битолската плоча,
Битолските листови, Битолскиот триод и други. Тие
најчесто биле создадени во христијанските цркви и
манастири, кои според усната традиција на Битола,
документирана кај Мехмед Тефик и Цепенков,
броеле околу 72 манастири.
Во својата долга историја, Битола минувала
низ бројни подеми и падови. Во услови на
средновековно феудално општество, војните за
освојување територии биле честа појава, што го
оневозможувало нормалниот природен и културен
развој на градот. Сепак, и покрај овие тешкотии, во
Битола била негувана писменоста и љубовта кон
книгата. Ова го потврдува записот на јеромонахот
Данаил во маргината на Болоњскиот псалтир, каде
тој наведува дека во самиот град Битола си го купил
псалтирот од граматикот Теодор за два перпера и
позлатени обетки од сопругата.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 114 115
religious institutions that the literary works of medieval
authors were kept and copied, thus creating the first
forms of libraries, including in Bitola. Although there
is no specific archaeological or historical data on the
existence of a library in Bitola in the pre-Ottoman
period, given the number of churches in the city, it can
be safely assumed that such institutions existed.
In 1385, Bitola was conquered by the Ottomans.
According to the usual Turkish practice when
conquering cities, the inhabitants who voluntarily
submitted were spared, while those who resisted
were forced to surrender the cities. Ottoman law,
in accordance with Sharia, allowed three days of
plundering of conquered cities, during which the
soldiers had the right to take for themselves the
movable property. Bitola, which had fiercely resisted the
invaders, suffered significant damage.
Regarding the church and cultural heritage, historian
Marko Cepenkov testifies that after the conquest, the
Turks destroyed all the monasteries and built mosques
in their place. Unlike other cities where churches were
respected, in Bitola all 72 churches and monasteries
were destroyed, which Cepenkov describes as "turning
the Holy Mountain of Macedonia into Turkish
mosques“.
During the Ottoman rule, significant ethnic and
religious changes occurred in Bitola. In addition to the
Turks, other Muslim groups such as Tatars and Jurucs
settled in the city, as well as Jews expelled from Spain
and Portugal, who brought a new religious element -
Judaism. The local population remained Christian and
Slavic by nationality, while in the XVIII century a larger
group of Vlachs arrived in the city and surrounding
villages, Christians who, fleeing the destruction of
their hometown of Moskopole by Ali Pasha Janinski,
settled in Bitola. The Vlachs enriched the Christian
community and developed the city's trade and craft
economy, opening numerous shops and contributing to
its economic and cultural development.
In Bitola, the various ethnic communities differed
in religion, language and customs, and each of them
nurtured its own culture and literature. Although the city
was once predominantly inhabited by Turks and Jews,
from the late XVII to the XIX century, a process of de-
Christianization began. During that period, people from
surrounding areas immigrated to the city in search of
safety and a better life, especially after Bitola became
a vilayet seat with a strong military and administrative
presence.
Во средновековните држави, манастирите и
црквите претставувале клучни центри за ширење
и неговање на писменоста, каде што настанувале и
првите книжевни творби. Токму во овие религиозни
институции се чувале и препишувале книжевните
дела на средновековните автори, создавајќи така
први облици на библиотеки, меѓу кои и во Битола.
Иако нема конкретни археолошки или историски
податоци за постоење на библиотека во Битола во
предосманлискиот период, со оглед на бројноста
на црквите во градот, може со сигурност да се
претпостави дека такви институции постоеле.
Во 1385 година, Битола била освоена од
Османлиите. Според вообичаените турски практики
при освојување градови, жителите кои доброволно
се покорувале биле поштедени, додека оние кои
давале отпор биле принудувани да ги предадат
градовите. Османлискиот закон, во согласност со
Шеријатот, дозволувал три дена ограбување на
освоените градови, при што војниците имале право
да го присвојат подвижниот имот. Битола, која
имала жесток отпор кон освојувачите, претрпела
значителни штети.
Во однос на црковното и културното наследство,
историчарот Марко Цепенков сведочи дека по
освојувањето, Турците уништиле сите манастири
и на нивно место изградиле џамии. За разлика
од другите градови каде што биле почитувани
црквите, во Битола биле уништени сите 72 цркви
и манастири, што Цепенков го опишува како
„преправање на Света Гора на Македонија во турски
џамии“.
За време на османлиското владеење, во Битола се
случиле значајни етнички и верски промени. Покрај
Турците, во градот се населиле и други муслимански
групи како Татари и Јуруци, како и протерани Евреи
од Шпанија и Португалија, кои донеле нов верски
елемент – јудаизмот. Местното население останало
христијанско и словенско по народност, додека во
XVIII век во градот и околните села пристигнала
и поголема група Власи, христијани кои бегајќи од
разурнувањето на нивниот роден град Москополе
од страна на Али Паша Јанински, се населиле
во Битола. Власите ја збогатиле христијанската
заедница и го развиле трговското и занаетчиското
стопанство на градот, отворајќи бројни дуќани и
придонесувајќи кон неговиот економски и културен
развој.
With economic growth, a need for education
arose, which sparked interest in schools among all
communities. Among Christians, this led to divisions.
After the abolition of the Ohrid Archbishopric, the
Macedonian Church was placed under the Greek
Patriarchate, which promoted Hellenization through
schools and the church. Many non-Greek Christians,
educated in Greek schools, adopted the Greek language
and culture, although their native language was
different.
Over time, some of these people realized that they were
not Greeks and began to fight for church and school
independence. Macedonians began to build their own
churches and schools in their native language, and in
1869, the Macedonians of Bitola officially separated
from the Greek municipality. The Vlachs did the same,
but later fell under the influence of other propaganda:
the Macedonians under Bulgarian, and the Vlachs under
Romanian.
Those who remained faithful to the Greek orientation
were supported by Greece and formed a strong fanatical
group. In this national division, religious influences
from Catholic and Protestant propaganda also appeared
in Bitola, which further increased the religious and
cultural complexity of the city.
The situation in Bitola did not remain unchanged. At
the beginning of the XX century, the Balkan states, with
the support of European powers, expelled Turkey from
Macedonia in the Balkan Wars and divided its territory
among themselves. After World War I and the peace
treaties, Bitola came under Serbian occupation, which
lasted until 1941. With the collapse of the Kingdom of
Yugoslavia in the April War, the city was occupied by
Bulgaria until November 4th, 1944, when Macedonian
military forces entered the city and established
Macedonian rule for the first time.In this historical
context, the development of libraries in Bitola and the
surrounding area can be divided into several periods:
• Pre-Ottoman period
• Ottoman period
• Serbian occupation
• Bulgarian occupation
• Post-liberation period - Macedonian period
Во Битола, различните етнички заедници се
разликувале по вера, јазик и обичаи, и секоја од нив
негувала своја култура и книжевност. Иако градот
едно време бил претежно населен со Турци и Евреи,
од крајот на XVII до XIX век, започнал процес
на дехристијанизација. Во тој период, во градот
се доселувале луѓе од околните места во потрага
по безбедност и подобар живот, особено откако
Битола станала вилаетско седиште со силна воена и
административна присутност.
Со економскиот раст се појавила потреба од
образование, што предизвикало интерес за
училишта кај сите заедници. Кај христијаните ова
довело до поделби. По укинувањето на Охридската
архиепископија, македонската црква била ставена
под грчката патријаршија, која преку училиштата и
црквата промовирала елинизација. Многу негрчки
христијани, образувани во грчки училишта, го
прифатиле грчкиот јазик и култура, иако нивниот
мајчин јазик бил различен.
Со текот на времето, дел од овие луѓе сфатиле
дека не се Грци и започнале борба за црковна и
училишна независност. Македонците започнале да
градат свои цркви и училишта на мајчин јазик, а во
1869 година, битолските Македонци официјално се
одделиле од грчката општина. Истото го направиле и
Власите, но подоцна паднале под влијание на други
пропаганди: Македонците под бугарската, а Власите
под романската.
Оние што останале верни на грчката ориентација
биле поддржани од Грција и формирале силна
фанатизирана група. Во ваквата национална
поделба, во Битола се појавиле и верски влијанија
од католичката и протестантската пропаганда, што
дополнително ја зголемило верската и културната
сложеност на градот.
Состојбата во Битола не останала непроменета.
На почетокот од XX век, балканските држави, со
поддршка од европските сили, во Балканските војни
ја протерале Турција од Македонија и си ја поделиле
нејзината територија. По Првата светска војна и со
мировните договори, Битола преминала под српска
окупација, која траела до 1941 година. Со распадот
на Кралството Југославија во Априлската војна,
градот бил окупиран од Бугарија до 4 ноември 1944
година, кога македонските воени сили влегле во
градот и за првпат воспоставиле македонска власт.
Во овој историски контекст, развојот на
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 116 117
Pre-Ottoman period
Data on literary activity, preservation of
manuscripts and books in the pre-Ottoman period can be
found in the churches and the monasteries.
Libraries in the monasteries
Since the IV century, the tradition of
monks living a common spiritual life began, which
led to the establishment of monasteries in every area.
These monasteries preserved the most valuable works
of humanity, which provided a link with the past and
historical continuity. Since the monasteries had both
an ecclesiastical and economic role, they were built
like fortresses, with strong walls and towers. In them
devotion to God was taught and therefore they were
considered guardians of Christianity and a symbol of
monastic life.
The oldest libraries in our country were located
precisely in monasteries. In the so-called book
depositories, manuscript books were kept, first with
liturgical and theological content, and later printed
works. Experienced monks were engaged in copying
and careful translation of religious books. Thus, towards
the end of the IX and in the X centuries, the Balkan
Slavs developed a significant copying and translation
activity with theological and encyclopedic content.
With the opening of the first churches and monasteries
by Ss. Clement and Naum of Ohrid, the foundations
of church-monastery libraries in Macedonia were laid.
These libraries, located in the monasteries, served as
centers for the preservation and spread of faith, as well
as for representing the benefits of civilization. Through
them, historical continuity and an original encounter
with the past were ensured. The monasteries were
библиотеките во Битола и околината може да се
подели на неколку периоди:
• Предосманлиски период
• Османлиски период
• Српска окупација
• Бугарска окупација
• Период по ослободувањето - Македонски период
Предосманлиски период
Податоци за книжевната дејност,
чување ракописи и книги во Предосманлискиот
период наоѓаме во црквите и манастирите.
Манастирски библиотеки
Уште од IV век започнала традицијата
монасите да живеат заеднички духовен живот, што
довело до основање манастири во секоја област.
Овие манастири ги чувале највредните дела на
човештвото, кои обезбедувале врска со минатото и
историски континуитет. Бидејќи манастирите имале
и црковна и економска улога, биле изградени како
тврдини, со силни ѕидови и кули. Во нив се учела
посветеноста кон Бог и затоа се сметале за чувари на
христијанството и за симбол на монашкиот живот.
Најстарите библиотеки кај нас се наоѓале токму во
манастирите. Во т.н. книгохранилишта се чувале
ракописни книги, најпрво со богослужбена и
богословска содржина, а подоцна и печатени дела.
Искуствени калуѓери се занимавале со препишување
и внимателен превод на верските книги. Така,
кон крајот на IX и во X век, балканските Словени
развиле значајна препишувачка и преведувачка
дејност со теолошка и енциклопедиска содржина.
Со отворањето на првите цркви и манастири
од страна на Светите Климент и Наум во
Охрид, се поставија темелите на црковно-
манастирските библиотеки во Македонија. Овие
библиотеки, сместени во манастирите, служеле
како центри за чување и ширење на верата,
како и за репрезентирање на придобивките на
цивилизацијата. Преку нив, се обезбедувал
историски континуитет и изворна средба со
built like fortresses, with strong walls and towers, and
obedience to God was cultivated in them. They were the
first institutions that preserved the purity of Christianity
and were synonymous with monasticism.
In the book depositories, as the libraries were called,
manuscript books of a liturgical and theological nature
were kept, and later also printed works. Experienced
monks participated in the copying and translation of
liturgical books, striving for accuracy and correctness.
Thanks to the work of Ss. Clement and Naum, Ohrid
became one of the most developed and famous medieval
centers of Slavic culture. St. Clement founded the
Ohrid Literary School, where about 3,500 students
were educated, and Naum continued the same mission,
founding a monastery on the shores of Lake Ohrid in
905. These monasteries were not only spiritual centers,
but also places where the literacy and culture of the
Slavic peoples developed.
Today, the monasteries of Ss. Clement and Naum
are significant cultural and historical monuments,
testimonies to the rich spiritual and cultural heritage of
Macedonia.
In the period after the collapse of the Macedonian
state and its fall under Byzantine rule, Slavic literature
experienced marginalization. The Byzantine Church,
through the high clergy, promoted a Hellenistic policy,
striving to replace the Slavic language with Greek in
worship and education. However, the lower clergy,
composed mainly of Slavs, continued to cultivate the
traditions of Slavic literacy and culture, maintaining a
lively connection with previous literary achievements.
In the XII century, despite the pressures, significant
monasteries were built that became centers of spiritual
and cultural life. Monastery libraries, as bearers of
librarianship, played a key role in the preservation and
transmission of literary heritage. They served as the
main cultural and educational centers where scholars
could come into contact with books. The most important
activity in these libraries was copying, that is, the
reproduction of literary works, mainly with church
content.
Although specific data on monastery libraries in
Macedonia appear from the mid- XIX century, their
role in the preservation of Slavic literacy and culture
in previous centuries is of crucial importance. These
libraries not only maintained the spiritual tradition,
but also contributed to the development of cultural and
educational life in the region.
минатото.
Манастирите биле изградени како тврдини, со јаки
ѕидини и кули, и во нив се негувала послушноста
кон Бога. Тие биле првите установи што ја чувале
чистотата на христијанството и биле синоним за
монаштвото. Во книгохранилиштата, како што се
нарекувале библиотеките, се чувале ракописни
книги од богослужбен и богословски карактер,
а подоцна и печатени дела. Искусните калуѓери
учествувале во препишувањето и преведувањето на
богослужбените книги, стремејќи се кон точност и
правилност.
Благодарение на дејноста на Климент и Наум,
Охрид станал еден од најразвиените и најпознатите
средновековни центри на словенската култура.
Климент основал Охридската книжевна школа,
каде што се образувале околу 3.500 ученици, а Наум
продолжил со истата мисија, основајќи манастир
на брегот на Охридското Езеро во 905 година. Овие
манастири не само што биле духовни центри, туку и
места каде што се развивала писменоста и културата
на словенските народи.
Денес, манастирите на Свети Климент и Свети
Наум се значајни културни и историски споменици,
сведоштва за богатото духовно и културно
наследство на Македонија.
Во периодот по распаѓањето на македонската
држава и нејзиното потпаѓање под византиска
власт, словенската книжевност доживеала
маргинализација. Византиската црква, преку
високото свештенство, промовирала елинизаторска
политика, стремејќи се да го замени словенскиот
јазик со грчкиот во богослужбите и образованието.
Сепак, ниското свештенство, составено претежно
од Словени, продолжило да ги негува традициите
на словенската писменост и култура, одржувајќи
ја живата врска со претходните книжевни
достигнувања.
Во XII век, и покрај притисоците, биле изградени
значајни манастири кои станале центри на духовен
и културен живот. Манастирските библиотеки, како
носители на библиотекарството, играле клучна улога
во зачувувањето и пренесувањето на книжевното
наследство. Тие служеле како главни културно-
просветни центри каде што учените можеле да
дојдат во контакт со книгата. Најзначајна активност
во овие библиотеки била препишувачката, односно
умножувањето на книжевни дела, главно со црковна
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 118 119
During the Middle Ages, Bitola and its surroundings
emerged as important spiritual and cultural centers,
especially through the development of monastery
libraries. Despite falling under Byzantine rule and
attempts at Hellenization by the high clergy, the Slavic
literary tradition was maintained by the low clergy,
composed mostly of Slavs.
In XII century, in the region of Bitola, several
monasteries were founded that became centers
of spiritual life and literary activity. According to
the Zograf Monument from 1527, the following
monasteries are mentioned: St. John the Forerunner
near the village of Slepce, the monastery in Dihovo
dedicated to St. Athanasius, the monastery in Strezhevo
dedicated to St. Jon, the monastery in Gradishte, the
monastery in Bukovo dedicated to St. Preobrazhenie,
and the monastery in St. Besrebrenica dedicated to St.
Kuzman and Damian.
These monasteries not only served as places of worship,
but also as centers for copying and storing manuscripts,
mainly with church content. Copying activity was
crucial for the preservation and transmission of Slavic
literacy and culture.
One of the most significant artifacts from this period
is the Bitola Triod, a XII century manuscript written
in Glagolitic and Cyrillic scripts, which testifies to the
developed literary tradition in the region. In addition,
folk tradition, noted by Marko Cepenkov, calls
Bitola "Holy Mountain" due to the large number of
monasteries, citing a figure of 72.
It is believed that many of the mosques built during
the Ottoman period were erected on the foundations
of existing churches and monasteries, indicating the
continuity and significance of these holy places in
the history of the city. These data confirm the role of
the monasteries in Bitola as guardians of spiritual and
cultural heritage, especially in periods of political and
religious change.
In the period after the collapse of the Macedonian
state and its fall under Byzantine rule, the Slavic
literary tradition in Macedonia was suppressed, but
not completely interrupted. Despite the Hellenizing
aspirations of the high clergy, the lower church
structures, composed mainly of Slavic people, continued
to nurture and transmit Slavic literacy.
содржина.
Иако конкретни податоци за манастирските
библиотеки во Македонија се појавуваат
од средината на XIX век, нивната улога во
зачувувањето на словенската писменост и култура
во претходните векови е од суштинско значење.
Овие библиотеки не само што ја одржувале
духовната традиција, туку и придонеле за развојот
на културниот и образовниот живот во регионот.
Во текот на средниот век, Битола и нејзината
околина се истакнуваат како значајни духовни
и културни центри, особено преку развојот на
манастирските библиотеки. И покрај потпаѓањето
под византиска власт и обидите за елинизација
од страна на високото свештенство, словенската
книжевна традиција била одржувана од низокото
свештенство, составено претежно од Словени.
Во XII век, во регионот на Битола биле основани
повеќе манастири кои станале центри на духовен
живот и книжевна активност. Според Зографскиот
споменик од 1527 година, се споменуваат
манастирите: Св. Јован Претеча кај село Слепче,
манастирот во Дихово посветен на Св. Атанасиј,
манастирот во Стрежево посветен на Св. Јон,
манастирот Градиште, манастирот Буково
посветен на Св. Преображение, и манастирот Св.
Бесребреници посветен на Св. Кузман и Дамјан.
Овие манастири не само што служеле како места
за богослужба, туку и како центри за препишување
и чување на ракописни книги, главно со црковна
содржина. Препишувачката дејност била клучна
за зачувување и пренесување на словенската
писменост и култура.
Еден од најзначајните артефакти од овој период е
Битолскиот триод, ракопис од XII век напишан на
глаголица и кирилица, кој сведочи за развиената
книжевна традиција во регионот.
Покрај тоа, народното предание, забележано од
Марко Цепенков, ја нарекува Битола "Света Гора"
поради големиот број манастири, наведувајќи бројка
од 72. Се верува дека многу од џамиите изградени во
османлискиот период биле подигнати на темелите
на постоечки цркви и манастири, што укажува на
континуитетот и значењето на овие свети места во
историјата на градот.
Овие податоци ја потврдуваат улогата на
манастирите во Битола како чувари на духовното
и културното наследство, особено во периоди на
In the XII century, the construction of significant
monasteries in the region, including in the Bitola and
Demirhisar regions, contributed to the strengthening
of cultural and educational activity. The monasteries
became centers of copying activity, where manuscripts
were created and multiplied, mainly with church
content. These monastery libraries served as hotbeds of
literacy and spiritual life.
Folk tradition, as well as the records of the revivalist
Jordan Hadzi Konstantinov - Dzinot, testify to the
existence of numerous monasteries in the Bitola region.
Marko Cepenkov calls Bitola "St. Gora", mentioning 72
monasteries. Among them, the monasteries "St. Jovan
Pretecha" near the village of Slepce, "St. Athanasius" in
Dihovo, "St. Jon" in Strezhevo, "St. Preobrazhenie" in
Bukovo and others stand out. These monasteries were
active centers of copying activity and preservation of
manuscripts.
Among the significant manuscripts from this period,
the Bitola Triodion stands out, a manuscript from the
XII century, which testifies to the developed literary
tradition in the region. This manuscript, written in
Glagolitic and Cyrillic scripts, is today kept in the
library of the Bulgarian Academy of Sciences in Sofia.
With the Ottoman conquest, many churches and
monasteries were destroyed, and the rich monastery
libraries were scattered. However, in remote
monasteries such as Slepče and Bukovo, thanks to their
financial independence, the copying activity continued.
These monasteries managed to preserve part of the
Slavic written tradition, despite the difficult conditions.
Unfortunately, a large part of the Macedonian
manuscripts were destroyed or taken abroad. The
researcher Jordan Hadzi Konstantinov – Dzinot noted
that in 1855 in the village of Bukovo there were more
than 20 loads of Slavic manuscript books, which were
later destroyed by a priest.
Despite these losses, the monasteries in the Bitola
region and beyond remain a testimony to the rich
cultural and spiritual tradition of Macedonia, which,
although suppressed, managed to survive through the
centuries.
Monasteries were centers of spirituality and copying
activity, where monks with great dedication preserved
the Slavic medieval literary heritage, the basis for
Macedonian literacy. The first printed books in these
regions appeared thanks to Macedonian merchants and
intellectuals, and the first Macedonian printer was Jakov
политички и верски промени.
Во периодот по распадот на македонската
држава и потпаѓањето под византиска власт,
словенската книжевна традиција во Македонија
била потисната, но не и целосно прекината. И
покрај елинизаторските стремежи на високото
свештенство, пониските црковни структури,
составени главно од словенско население,
продолжиле да ја негуваат и пренесуваат
словенската писменост.
Во XII век, изградбата на значајни манастири
во регионот, вклучително и во Битолско и
Демирхисарско, придонела за зацврстување на
културно-просветната дејност. Манастирите станале
центри на препишувачка активност, каде што се
создавале и умножувале ракописни дела, главно со
црковна содржина. Овие манастирски библиотеки
служеле како жаришта на писменоста и духовниот
живот.
Народното предание, како и записите на
преродбеникот Јордан Хаџи Константинов – Џинот,
сведочат за постоењето на бројни манастири во
Битолско. Марко Цепенков ја нарекува Битола
„Св. Гора“, споменувајќи 72 манастири. Меѓу нив
се издвојуваат манастирите „Св. Јован Претеча“
кај с. Слепче, „Св. Атанасиј“ во Дихово, „Св. Јон“
во Стрежево, „Св. Преображение“ во Буково и
други. Овие манастири биле активни центри на
препишувачка дејност и чување на ракописи.
Меѓу значајните ракописи од овој период се
издвојува Битолскиот триод, ракопис од XII век,
кој сведочи за развиената книжевна традиција во
регионот. Овој ракопис, напишан на глаголица
и кирилица, денес се чува во библиотеката на
Бугарската академија на науките во Софија.
Со османлиското освојување, многу цркви и
манастири биле уништени, а богатите манастирски
библиотеки растурени. Сепак, во оддалечените
манастири како Слепченскиот и Буковскиот,
благодарение на нивната финансиска независност,
препишувачката дејност продолжила. Овие
манастири успеале да зачуваат дел од словенската
писмена традиција, и покрај тешките услови.
За жал, голем дел од македонските ракописи биле
уништени или однесени во странство. Истражувачот
Јордан Хаџи Константинов – Џинот забележал дека
во 1855 година во с. Буково имало повеќе од 20
товари словенски ракописни книги, кои подоцна
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 120 121
of Kamena Reka, who in 1566 year printed a book in
Venice, the church book "Chasoslov".
The book was printed in the printing house of the
Montenegrin printer Božidar Vuković and his son
Vicenzo. Only four years later, Kara Trifun from Skopje
opened a bookstore in Skopje. The first book printed
in 1814 year was "Slovo iskaznoe zari umiranie"
by Joakim Krchovski, which came out of the Buda
University Printing House and marks the beginning
of modern librarianship in Macedonia. In 1838year,
Theodosius of Sinai opened a printing house in
Thessaloniki, where five books in Macedonian and other
materials were printed, including the first book "Basic
Teaching with Morning Prayers" by Anatoly Zografski.
Although the printing house operated for only a few
years, it played a significant role in the Macedonian
revival in the XIX century.
With the development of the bourgeois class, many
schools and libraries were opened in cities and villages,
as well as private libraries. The first secular Macedonian
school was founded in Veles in 1837 by the revivalist
Jordan Hadzi Konstantinov - Dzinot. Private libraries
most often belonged to merchants, craftsmen and
intellectuals, such as the library of the Robevi family
from Ohrid, the library of the tailor Gjorgi Bodlev,
as well as the libraries of the Ohrid writers Grigor
Prlichev, Kuzman Shapkarev and Janaki Strezov, the
Skopje merchant Konstantin Ikonomov and the abbot
Kiril Pejčinović from the Lesok Monastery. The most
significant of them is the library of the Veles teacher
Jordan Hadzi Konstantinov - the Giant, which has been
preserved to this day.
биле уништени од страна на свештеник.
И покрај овие загуби, манастирите во Битолско
и пошироко остануваат сведоштво за богатата
културна и духовна традиција на Македонија, која,
иако потисната, успеала да опстои низ вековите.
Манастирите биле центри на духовност и
препишувачка дејност, каде монасите со
голема посветеност го зачувувале словенското
средновековно книжевно наследство, основа за
македонската писменост. Првите печатени книги
во овие простори се појавиле благодарение на
македонските трговци и интелектуалци, а првиот
македонски печатар бил Јаков од Камена Река, кој во
1566 година отпечатил книга во Венеција црковната
книга „Часослов“.
Книгата била отпечатена во печатницата на
црногорскиот печатар Божидар Вуковиќ и
неговиот син Виченцо. Само четири години
подоцна, скопјанецот Кара Трифун отворил
книжарница во Скопје. Првата книга печатена во
1814 година е „Слово исказаное заради умирание“
од Јоаким Крчовски, која излегла од Будимската
универзитетска печатница и означува почеток на
современото библиотекарство во Македонија. Во
1838 година во Солун Теодосиј Синаитски отворил
печатница каде биле отпечатени пет книги на
македонски и други материјали, меѓу кои и првата
книга „Началное учение со молитви утрение“ од
Анатолиј Зографски. Иако печатницата работела
само неколку години, таа имала значајна улога во
македонската преродба во XIX век.
Со развојот на граѓанската класа, во градовите и
селата се отворале многу училишта и библиотеки,
како и приватни библиотеки. Првото световно
македонско училиште било основано во Велес
во 1837 година од преродбеникот Јордан Хаџи
Константинов – Џинот. Приватните библиотеки
најчесто припаѓале на трговци, занаетчии и
интелектуалци, како библиотеката на семејството
Робеви од Охрид, библиотеката на кројачот Ѓорѓи
Бодлев, како и библиотеки на охридските писатели
Григор Прличев, Кузман Шапкарев и Јанаки
Стрезов, скопскиот трговец Константин Икономов
и игуменот Кирил Пејчиновиќ од Лешочкиот
манастир. Најзначајна од нив е библиотеката на
велешкиот учител Јордан Хаџи Константинов –
Џинот, која се зачувала до денес.
Ottoman period
The Ottoman period in Bitola lasted
almost 500 years, during which the city became an
important administrative, military, trade and craft center.
Although it was predominantly an Ottoman city, it had
wealthy and educated residents who often donated part
of their property to religious buildings such as mosques,
and these donations included schools, books and
libraries. In addition to public libraries, there were also
private libraries.
Turkish Libraries
Frequent changes of power in
Macedonia, especially in the Bitola region, caused the
destruction of many cultural treasures, including books
that were an important source of language, teachings,
ideas and historical records. The books that managed
to survive were often hidden in dark cellars and barns,
where moisture and rodents caused further damage.
Towards the end of the XIV century, the Turks took over
the region, and according to Ottoman sources, fierce
fighting was waged during the conquest of Bitola in
1382year. The arrival of the Turks represented not only
a military victory, but also a striving for economic and
ideological domination.
After the arrival of Turkish rule and a change in
the population in our region, a dominant Islamic
architecture and infrastructure began to develop. While
the Macedonian population retreated to hard-to-reach
areas where they built modest churches to maintain their
religious customs, new Islamic buildings were rapidly
built in the cities — inns, bezisten, hamams, mosques,
tekkes, and theological schools of various levels, along
with libraries.
These institutions were not state-owned, but were
created as bequests from individuals, called waqfs,
which today are an important source for studying their
purpose, organization, construction, and maintenance.
Османлиски период
Османлискиот период во Битола
траел речиси 500 години, во текот на кои градот
станал важен административен, воен, трговски и
занаетчиски центар. Иако претежно бил османлиски
град, имал богати и образовани жители кои често
дарувале дел од својот имот (увакуфувале) на верски
објекти како џамии, а во тие донации биле вклучени
и училишта, книги и библиотеки. Освен јавните,
постоеле и приватни библиотеки.
Турски библиотеки
Честите промени на власта во
Македонија, особено во битолскиот крај,
предизвикале уништување на многу културни
богатства, вклучувајќи и книги кои биле важен
извор на јазикот, учењата, идеите и историските
записи. Книгите што успеале да опстанат често биле
скривани во темни визби и амбари, каде влагата и
глодарите предизвикале дополнителна штета.
Кон крајот на XIV век, Турците го зазеле регионот,
а според османлиските извори, при освојувањето
на Битола во 1382 година се воделе жестоки борби.
Доаѓањето на Турците претставувало не само воена
победа, туку и стремеж кон економска и идеолошка
доминација.
По доаѓањето на турската власт и промена на
населението во нашиот крај, почнала да се
развива доминантна исламска архитектура и
инфраструктура. Додека македонското население
се повлекувало во тешко достапни области каде
граделе скромни цркви за да ги одржуваат своите
верски обичаи, во градовите со голема брзина се
граделе нови исламски објекти — анови, безистени,
амами, џамии, теќиња и теолошки училишта од
различни нивоа, заедно со библиотеки.
Овие институции не биле државни, туку се
создадени како завештанија од поединци, наречени
вакафи, кои денес се важен извор за изучување
нивната намена, организација, изградба и
одржување.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 122 123
The city of Bitola, changing its appearance from Slavic
to oriental, became one of the largest Balkan centers
and the seat of a large administrative district. In 1434-
1435, Chaush Bey authorized a waqf (bequest) for
his properties in Bitola, which included a mosque,
madrasah, shops and other buildings. The madrasah was
probably built before that time and had its own library,
managed by a professor, which indicates the importance
of education and culture in the city.
The first and richest library in Bitola in the early
Ottoman period belonged to Ishak Çelebi, who moved
from Thessaloniki to Bitola. He endowed a large estate
and had a rich personal library, which he established
as a public one. His son was the first manager, and the
books were carefully preserved. In 1508 and 1511, Ishak
Çelebi donated his entire library.
Ishak Çelebi was born in Bitola and was the son of Isa
Fakih, a lawyer and theologian. He inherited a mill from
his father. In July 1508, Ishak Çelebi endowed a large
estate that included a mosque, a madrasa, a tekke, a
mekteb, many shops, rooms, mills, a garden, and a large
sum of money. His library was composed of books from
his father's personal library, which was unusually rich
for that time.
The books in the first oriental libraries in Bitola
were written in Arabic and related to Sharia law, the
interpretation of the Koran and religious traditions.
Arabic was then respected as superior to Turkish, which
had no published works until 1728. These libraries,
mainly within the madrasas, developed from the end
of the XV century and grew with the spread of Islam in
the city, from two madrasas in 1528 to twelve in later
centuries.
• Kodza Kade medresa known as Kadi Ahmed
effendi built simultaneously with the same mosque
1529/3031;
• Kadi Mahmud effendi medresa built at the same
time with the same mosque as Jeni mosque in
1558/5932;
• Gazi Hajdar Kadi medresa built with the same
mosque in 1561/62;
• Dulbent Kadi medresa for which Evlija Celebija
said that it was the most impressive and it was built
in 1566/67;
• Hadzi bey medresa built under the name Turkish
medresa. Although the same mosque was built in
1521/22 the medresa was mentioned for the first
time in 1621 and the library in 1652 and later in
1711;
Градот Битола, променувајќи го својот изглед
од словенски во ориентален, станал еден од
најголемите балкански центри и седиште на голема
административна област. Во 1434-1435 година, Чауш
бег овластил вакафна (завештание) за свои имоти во
Битола, која вклучувала џамија, медреса, дуќани и
други објекти. Медиесата веројатно била изградена
пред тоа време и имала сопствена библиотека,
управувана од професор, што укажува на важноста
на образованието и културата во градот.
Првата и најбогата библиотека во Битола во раниот
османлиски период била на Исхак Челеби, кој
се преселил од Солун во Битола. Тој увакуфил
голем имот и имал богата лична библиотека, што
ја оформил како јавна. Неговиот син бил првиот
управител, а книгите внимателно се чувале. Во 1508
и 1511 година, Исхак Челеби ја подарил целата своја
библиотека.
Исхак Челеби бил роден во Битола и бил син на Иса
Факих, правник и теолог. Тој наследил воденица
од својот татко. Во јули 1508 година, Исхак Челеби
увакуфил голем имот кој вклучувал џамија, медреса,
текија, мектеб, многу дуќани, простории, воденици,
градина и голема сума пари. Неговата библиотека
била составена од книгите од личната библиотека
на неговиот татко, која била необично богата за тоа
време.
Книгите во првите ориентални библиотеки во
Битола биле пишувани на арапски јазик и се
однесувале на шеријатско право, толкување на
Куранот и верски традиции. Арапскиот бил тогаш
почитуван како повисок од турскиот, кој немал
објавено дела до 1728 година. Овие библиотеки,
главно во рамките на медресите, се развивале
од крајот на XV век и растеле со ширењето на
исламот во градот, од две медреси во 1528 година до
дванаесет во подоцнежните векови.
• Коџа Кади медреса, позната уште како Кади
Ахмед ефендија, изградена истовремено со
истоимената џамија во 1529/30 година 31;
• Кади Махмуд ефенди медреса, изградена
истовремено со истоимената џамија позната
уште како и Јени џамија во 1558/59 година
• Гази Хајдар кади медреса, подигната со
истоимената џамија во 1561/62 година 33;
• Дулбент Кади медреса, за која што Евлија
Челебија вели дека била најимпозантна, a е
Гази Хајдар кади џамија
Gazi Hajdar kadi mosque
• Ahmed pasha medresa from 1767/68;
• Sehzade Hatun medersa from Zaim - Zade Seid Ali
bey near the Sehzade hatun Mescit in 1782/83;
• Jegen Ali pasha medresa and kutbhana, built by the
same named valia of Rumelia in the garden of the
mosque Emir Bey in 1791/92;
• Fejzie that is Tevkie medresa which was part of
the mosque complex hamza bey that is Uc Seihler
mosque from the end of XVI and the beginning of
XVII century;
• Serif bey medresa in the complex of the same
named mosque for which Mehmed tevfik gave poor
data.
• Kutubhani existed as a part of mektebi: Fatma sultan
mekteb and Jegen Ali pasha mekteb from 1791/92.
In the literature frequently there are mistakes
when the reading rooms (kirathani) are equalized with
the libraries (kutuhban). In the reading books there
people would sit and talk and read less, because by
rule, except some newspapers there were no books or
handwritings. That is why it is wrong the interpretation
of the fifteen reading rooms that were mentioned by
Mehmed Tevfik as number of libraries in Bitola
In addition to the libraries of madrasas and schools,
there were also private libraries founded by wealthy
individuals and book lovers. They collected expensive
manuscripts, often decorated, and donated them to
madrasas after their deaths. Such are the libraries
of Ishaq Chelebi (bequeathed in 1508) and of Hacı
Mahmud Efendi, who in 1628/29 became mufti of
Bitola and wrote books in the tower in his courtyard.
In Bitola, there were manual libraries in muvekithanas
(time-measuring institutions), which contributed to the
изградена во 1566/67 година 34;
• Хаџи беј медреса, позната под името Турска
медреса. Иако истоимената џамија е изградена во
1521/22 година, медресата прв пат се спомнува
во 1621 година, а библиотеката во 1652 година и
подоцна во 1711 година 35;
• Ахмед паша медреса од 1767/68 година36;
• Шехзаде Хатун медреса изградена од Заим -
Заде Сеид Али беј во близина на шехзаде Хатун
месцит во 1782/83 година 37;
• Јеген Али паша медреса и кутубхана, изградена
од истоимениот валија на Румелија во дворот на
џамијата Емир беј во 1791/92 година;
• Фејзие, односно Тевфикије медреса која е дел од
комплексот на џамијата Хамза бег односно Уч
Шеихлер џамија, од крајот на XVI и почетокот на
XVII век 39;
• Шериф беј медреса во комплексот на
истоимената џамија за која Мехмед Тевфик дава
оскудни податоци 40.
• Кутубхани постојат и во склопот на мектебите:
Фатма султан мектеб и Јеген Али паша мектеб од
1791/92 година.
Во литературата често пати се прават грешки кога
читалиштата (кираетхани) се поистоветуваат со
библиотеки (кутубхани). Во читалиштата повеќе се
седело и разговарало, а помалку се читало, затоа што
по правило, освен по некој весник, во нив немало ни
книги ни ракописи. Затоа, погрешно е толкувањето
на петнаесет читалишта што ги спомнува Мехмед
Тевфик како бројка на библиотеки
во Битола.
Освен библиотеките по медреси и мектеби,
постоеле и приватни библиотеки основани од богати
поединци и љубители на книги. Тие собирале скапи
ракописни книги, често украсени, и по нивната смрт
ги донирале на медреси. Такви се библиотеките
на Исхак Челеби (завештана во 1508 г.) и на Хаџи
Махмуд ефендија, кој во 1628/29 г. станал муфтија
во Битола и пишувал книги во кулата во својот двор.
Во Битола постоеле прирачни библиотеки
во мувекитхани (установи за мерење време),
кои придонеле за развој на математиката и
астрономијата. Во нив се чувале книги на арапски,
персиски и турски. Првата јавна турска библиотека
е отворена во 1894 година, а првата печатница во
1889 година. Библиотеките биле градени од камен
и тула, со книги на дрвени полици. Библиотекарот
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 124 125
development of mathematics and astronomy. They kept
books in Arabic, Persian and Turkish. The first public
Turkish library was opened in 1894year, and the first
printing house in 1889year. The libraries were built of
stone and brick, with books on wooden shelves. The
librarian (Hafiz-kutub) was a paid official, and the
books were published with reverse. Most books were
purchased from Constantinople. The libraries are an
important source for Islamic culture and science.
СЛИКА ОД Еден од бројните битолски кадиски
сиџили/ One of the numerous Bitola kadis sidzili
Libraries, together with preserved books, are a key
source for studying the history and cultural heritage of
Islam. The high value attributed to the book in Islamic
civilization is also confirmed by official measures of
the Ottoman government. Namely, a special state order
ordered that all printed books and publications from
the capital be distributed throughout the provinces,
exempt from taxes and additional duties. This policy
clearly reflects the intention of the Ottoman state to
advance education, encourage scientific development
and involve the entire community in supporting these
processes.
The development of books and librarianship in Bitola,
as a significant part of its cultural and historical context,
can be traced back to the late XV and early XVI
centuries, a period when books experienced a significant
boom. The most valued literary form at that time was
poetry, and Bitola was recognized as a "heartland of
poets and noble people", according to Asik Çelebi.
Poets from this period, such as Haveri, Katib Hasan and
Ajani, wrote in Arabic, expressing difficulties in using
their own language for poetic expression. The most
popular books were the Quran and religious poems such
as "The Book of Muhammad" and "The Light of the
Lover" by the Yazicizade brothers.
Islamic culture, adapting to the spiritual needs of the
Turkish people, left deep traces in the Macedonian
cultural space. Although its influence is associated
with periods of oppression of the local population, it
developed in contact with existing cultural traditions
and the local creative spirit. The Macedonian artist,
directly or indirectly, contributed to the development of
this culture.
In the literature dealing with the history and cultural
life of Bitola, the city is often described as the center of
significant historical processes, cultural upheavals and a
bearer of progressive ideas.
(Хафиз-кутуб) бил платен службеник, а книгите се
издавале со реверс. Најмногу книги се набавувале од
Цариград. Библиотеките претставуваат важен извор
за исламската култура и наука.
Библиотеките, заедно со зачуваните книги,
претставуваат клучен извор за проучување на
историјата и културното наследство на исламот.
Високата вредност што ѝ се припишувала на
книгата во исламската цивилизација е потврдена и
преку официјални мерки на Османлиската власт.
Имено, со посебна државна наредба било наложено
сите печатени книги и публикации од престолнината
да бидат дистрибуирани низ провинциите, при што
биле ослободени од даноци и дополнителни давачки.
Оваа политика јасно ја рефлектира намерата на
османлиската држава да ја унапреди просветата, да
го поттикне научниот развој и да ја вклучи целата
заедница во поддршката на овие процеси.
Развојот на книгата и библиотекарството во Битола,
како значаен дел од нејзиниот културен и историски
контекст, може да се проследи уште од крајот на
XV и почетокот на XVI век, период кога книгата
доживува значителен подем. Најценета книжевна
форма тогаш била поезијата, а Битола била
препознаена како „огниште на поети и Нобл луѓе
“, според Ашик Челеби. Поетите од овој период,
како Хавери, Катиб Хасан и Ајани, твореле на
арапски јазик, изразувајќи тешкотии во употребата
на сопствениот јазик за поетско изразување.
Најпопуларни книги биле Куранот и религиозни
поеми како „Книга за Мухамед “и „Светлоста на
љубовникот “од браќата Јазицизаде.
Исламската култура, прилагодувајќи се на
духовните потреби на турската народност, оставила
длабоки траги во македонскиот културен простор.
Иако нејзиното влијание е сврзано со периоди
на потиснување на локалното население, таа се
развивала во допир со постоечките културни
традиции и локалниот творечки дух. Македонскиот
уметник, директно или индиректно, придонел во
развојот на оваа култура.
Во литературата што се занимава со историјата
и културниот живот на Битола, градот често се
опишува како средиште на значајни историски
процеси, културни подеми и носител на напредни
идеи.
За време на османлискиот период, во Битола
функционирале повеќе образовни институции
During the Ottoman period, several educational
institutions of different levels – primary, secondary
and higher – operated in Bitola, with education being
available to both sexes. The Ottoman government,
in general, did not significantly hinder either the
development of education or the construction of
religious institutions. Although precise data on the
existence of libraries in each individual school is
lacking, based on the available knowledge, it can
be assumed that a significant number of secondary
and higher schools had their own libraries, which
represented an important part of the educational process.
Turkish schools and Libraries
Primary schools of the first degree in
Ottoman Bitola were known under the common name
"Iptidai Mekteb". These schools were often named
after a prominent person or a geographical feature of
the place where they were located. Among the more
significant primary schools are: Karadibak, Chinar,
Imaret, Hadzi Dogan, Muhajir mahale (also known as
Madjar mahale), Buyuk Shadrvan, Salataş, Hussui (a
private school), as well as Numune mekteb - a model
school that served as an example for teaching practice.
1. Idadi milki (Gymnasium);
2. Darul mualimin (Teachers' School).
Military
1.Ruzhdie (Lower Military School - Military
Progymnasium);
2. Idadi (Secondary Military School - Military
Gymnasium);
3. Harbie (Higher Military School - Academy).
Islihane (School that prepared students for craftsmen),
Lower Agricultural School.
In the numerous Turkish schools in Bitola, especially in
the secondary and higher schools, such as the Teachers'
School and the Higher Military School, highly qualified
professors taught, some of whom were brought directly
from Constantinople. Among the notable teachers stands
out Major Mehmed Tevfik, who taught at the Military
School and wrote an important work "History of the
Bitola Vilayet". In this book, in addition to narrative
од различни нивоа – основни, средни и виши,
при што образованието било достапно за
обата пола. Османлиската власт, генерално, не
вршела значителни пречки ниту во развојот на
образованието, ниту во изградбата на верски
институции. Иако недостасуваат прецизни податоци
за постоењето на библиотеки во секое поединечно
училиште, врз основа на достапните сознанија може
да се претпостави дека значителен број средни и
виши училишта поседувале сопствени библиотеки,
кои претставувале важен дел од образовниот процес.
Турски училишта и библиотеки
Основните училишта од прв степен во
османлиска Битола биле познати под заедничкото
име „Иптидаи мектеб “. Овие училишта често го
добивале своето име според истакната личност
или географска одредница на местото каде биле
лоцирани. Меѓу позначајните основни училишта
се издвојуваат: Карадибак, Чинар, Имарет, Хаџи
Доган, Мухаџир махале (позната и како Маџар
маале), Бујук Шадрван, Салаташ, Хусуси (приватно
училиште), како и Нумуне мектеби – огледно
училиште кое служело како пример за наставна
практика.
Средни
1. Идади милки (Гимназија);
2. Дарул муалимин (Учителска школа).
Воени
1. Руждие (Ниже воено училиште - воена
прогимназија);
2. Идадие (Средна воена школа - воена гимназија);
3. Харбие (Виша воена школа - академија).
Исљихане (Училиште што подготвувало ученици за
занаетчии), Ниже
земјоделско училиште.
Во бројните турски училишта во Битола, особено
во средните и вишите, како што се Учителската
школа и Вишата воена школа, предавале високо
квалификувани професори, од кои некои биле
донесени директно од Цариград. Меѓу значајните
наставници се издвојува мајорот Мехмед Тевфик,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 126 127
data, unique information about Bitola is also contained,
making Tevfik considered the first author to write a
systematic history of the city.
Private libraries in the
Ottoman period
Of the famous Turkish statesmen who
lived in Bitola during this period, private libraries
were owned by Mehmed Teufik, Haydar Sadik Beg
(rich in fiction, historical books, etc.), Imer Bey Shukri
and Tefik Pasha. Imer Bey was the last president of
the Bitola municipality and owned a large library
with literature in Arabic, Persian and Turkish. A large
number of those books were of theological content.
Tefik Pasha was the commander of the Third Army
District. His library had a large collection of books, the
content of which was mostly military and theological.
Among the books there were also those in German
and French. In addition to the personalities of Turkish
nationality, private libraries were also owned by the
wealthy merchant families Robevi, Mikarush, Mihail
Ekonomi, etc. The Robevci family, who moved from
Ohrid to Bitola, also brought the library collection
they owned in Ohrid, after the fire that broke out in
their house on January 25th, 1861. "A fairly large part
of the library collection was destroyed. The remaining
works were transferred to their house in Bitola, where
the collection was permanently enriched, especially
with foreign literature that related to the lofty ideals of
the revival work. Among the Robevs, Dr. Eftim Ivan
Robev stood out, a polyglot who spoke eight world
languages fluently. He studied at the Universities of
Nancy and Paris, received his doctorate and is the
holder of two doctoral titles: doctorate "D'etat" and
doctorate "D'faculty". Today, the library of the Robevci
Family Library, which is located at the Macedonian
Academy of Sciences and Arts (MANU), contains about
2166 printed works from the period from the XVII to
the XX century. Of the total collection, approximately
30% of the books are in the field of medical sciences,
the same amount is fiction, while the rest includes works
from economics, philosophy, ethics, pedagogy, history,
кој предавал во Военото училиште и напишал важно
дело „Историја на Битолскиот вилает“. Во оваа
книга, покрај наративните податоци, се содржат и
уникатни информации за Битола, со што Тевфик
се смета за првиот автор кој напишал систематска
историја на градот.
Приватни библиотеки во
османлискиот период
Од познатите турски државници
кои во овој период живееле во Битола, приватни
библиотеки поседувале Мехмед Теуфик, Хајдар
Садик Бег (богата со белетристика, историски книги
и др.), Имер беј Шукри и Тефик паша. Имер Беј
бил последен претседател на Битолската општина
и поседувал голема библиотека со литература
на арапски, персиски и турски јазик. Голем број
од тие книги биле со теолошка содржина. Тефик
паша бил командант на Третата армиска област.
Неговата библиотека била со голем фонд книги, чија
содржина била претежно воена и теолошка. Меѓу
книгите имало и такви на германски и француски
јазик. Освен личностите од турската националност,
приватни библиотеки поседувале и богатите
трговски семејства Робеви, Микаруш, Михаил
Економу и др. Преселеното семејство Робевци
од Охрид во Битола го донело и библиотечниот
фонд што го поседувале во Охрид, по пожарот што
избувнал во нивната куќа на 25 јануари 1861 година.
„Прилично голем дел од библиотечниот фонд бил
уништен. Преостанатите дела биле префрлени
во нивната куќа во Битола каде што фондот
перманентно се збогатувал, особено со странска
литература што се однесувала на возвишените
идеали на преродбенското дело. Меѓу Робеви се
истакнувал д-р Ефтим Иван Робев, полиглот, кој
течно говорел осум светски јазици. Студирал на
Универзитетите во Нанси и Париз, докторирал и е
носител на две докторски титули: докторат „Д’етат“
и докторат „Д’факултет “. Денес библиотеката
на Библиотеката на семејството Робевци, која се
наоѓа во Македонската академија на науките и
уметностите (МАНУ), содржи околу 2166 печатени
дела од периодот XVII до XX век. Од вкупниот
фонд, приближно 30% од книгите се од областа на
geography, religion and other fields. The books were
printed in various languages, including Ancient Greek,
Modern Greek, Old Church Slavonic, Latin, Polish,
English, Czech, Romanian, Bulgarian, Italian, Serbo-
Croatian, Turkish, and mostly in German and French.
Among the important works in the library are "The
Principles of Political Economy" by John Stuart,
published in London in 1894, "A Manual of Pathology
with Therapy" in seven volumes, published in Leipzig
in 1852, and "The Newest Favorable Remedies", also
from 1852. In addition to numerous classical editions,
the library contains works by world-renowned authors
such as Victor Hugo, Anatole France, Balzac, Goethe,
Shakespeare, as well as Russian classics Pushkin,
Tolstoy, Dostoevsky and Gorky. In addition to fiction,
the library also includes works related to musical
culture, as well as encyclopedias and dictionaries. This
rich library was also used by Dimitrija Miladinov.
At the same time, Nikarus, a famous Bitola merchant
and lover of antiquity, owned a private library which, in
addition to books, also included old Greek manuscripts
with theological content, some of them decorated
with ornaments. Mihail Economou, one of the richest
Bitola merchants, had a huge library and traveled to
many countries, from where he acquired books for his
collection.
Michael Economou's library contained books in
German, French, and Greek, as well as manuscripts.
In addition to these merchants, Bitola also housed the
Kirjas family, who had moved from Albania and from
which several important figures for the Albanian revival
emerged. One of them, Gerasim Kirjas, owned an
extensive library and was engaged in translating literary
works, as well as writing books, especially intended for
a girls' school that he planned to establish in Bitola or
Korcha. Paraskeva Kirjas, who used books from the
family library, also came from the same family, as did
Risto Kirjas, who founded a printing house in Bitola
that published books in several languages. Risto Kirjas
formed a rich library consisting of books that he printed,
purchased or received as gifts.
медицинските науки, исто толку се белетристика,
додека остатокот опфаќа дела од економија,
филозофија, етика, педагогија, историја, географија,
религија и други области. Книгите биле печатени
на различни јазици, вклучувајќи старогрчки,
новогрчки, старословенски, латински, полски,
англиски, чешки, романски, бугарски, италијански,
српскохрватски, турски, а најмногу на германски и
француски јазик.
Меѓу важните дела во библиотеката се „Принципите
на политичката економија“ од Џон Стујарт, издадена
во Лондон во 1894 година, „Прирачник за патологија
со терапија“ во седум тома, издаден во Лајпциг во
1852 година, и „Најнови поволни лекарства“, исто
така од 1852 година. Покрај бројните класични
изданија, библиотеката содржи дела на светски
реномирани автори како Виктор Иго, Анатол
Франс, Балзак, Гете, Шекспир, како и на руските
класици Пушкин, Толстој, Достоевски и Горки.
Освен белетристиката, библиотеката вклучува
и дела поврзани со музичката култура, како и
енциклопедии и речници. Оваа богата библиотека
била користена и од Димитрија Миладинов.
Воедно, Никаруш, познат битолски трговец
и љубител на антиката, поседувал приватна
библиотека која, покрај книгите, вклучувала и стари
грчки ракописи со теолошка содржина, некои од
нив украсени со орнаменти. Михаил Економу, еден
од најбогатите битолски трговци, имал огромна
библиотека и патувал во многу земји, од каде што
набавувал книги за својата колекција.
Во библиотеката на Михаил Економу се наоѓале
книги на германски, француски и грчки јазик, како и
ракописи.
Покрај овие трговци, во Битола живеело и
семејството Кирјас, кое се преселило од Албанија
и од кое произлегле неколку значајни личности за
албанската преродба. Еден од нив, Герасим Кирјас,
поседувал обемна библиотека и се занимавал со
преведување книжевни дела, како и со пишување
книги, особено наменети за женско училиште што
планирал да го основа во Битола или во Корча. Од
истото семејство потекнува и Параскева Кирјас, која
ги користела книгите од семејната библиотека, како
и Ристо Кирјас, кој во Битола основал печатница
која издавала книги на повеќе јазици. Ристо Кирјас
формирал богата библиотека составена од книгите
што ги печател, купувал или примал како подароци.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 128 129
Greek schools
The number of Greek schools in Bitola
increased gradually over different periods. According to
the report of the Russian consul Scriabin from 1883/84,
there were six primary schools and one progymnasium
or gymnasium in the city. At the turn of the XIX century
and during the Ottoman period, Greek educational
institutions in Bitola included one primary and one
class (secondary) school, a Greek seminary, as well as
one male and one female gymnasium (according to data
from 1888/89). In addition, there were four primary
male and four primary female schools. Like the Turkish
ones, the primary schools were named according to
their location, for example: Yeni Maale, Arnaut Maale,
Mechkar Maale, Bairot, Gjupska Maala and near Spitali
(today's location of the "Taki Daskalo" Gymnasium).
Regarding the Greek schools, although we do not have
precise source data, it is known that there was a library
in the Greek gymnasium, although with a limited book
fund. Considering that Greek propaganda was largely
carried out through books, it can be assumed that
libraries were also present in other Greek schools.
Roman schools and Libraries
Romanian propaganda in Bitola was
carried out through educational institutions, such as
the Romanian Gymnasium founded in 1881year, which
was part of the effort to preserve the Vlach culture and
language. These schools were financed by the Romanian
state, which covered the salaries of teachers, textbooks
and teaching materials. Teaching was in Romanian, in
order to strengthen national consciousness and prevent
the Hellenization of the Vlach population.
In Bitola, the Vlach population was significant, with
about 7,000 inhabitants according to statistics from
1900year. Among them, there were prominent figures
such as Apostol Margarit, who was active in the
Грчки училишта и библиотеки
Бројот на грчките училишта во Битола
се зголемувал постепено во текот на различните
периоди. Според извештајот на рускиот конзул
Скрјабин од 1883/84 година, во градот постоеле
шест основни училишта и една прогимназија или
гимназија. Во преломот од XIX кон XX век, во
османлискиот период, грчките образовни установи
во Битола вклучувале едно основно и едно класно
(средно) училиште, грчка богословија, како и
една машка и една женска гимназија (според
податоци од 1888/89 година). Дополнително, имало
четири основни машки и четири основни женски
училишта. Како и турските, основните училишта
биле именувани според местоположбата, на
пример: Јени Маале, Арнаут Маале, Мечкар Маале,
Баирот, Ѓупска Маала и во близина на Спиталието
(денешната локација на Гимназијата „Таки Даскало
“).
За грчките училишта, иако немаме прецизни
изворни податоци, се знае дека во грчката гимназија
постоела библиотека, иако со ограничен книжен
фонд. Имајќи предвид дека грчката пропаганда во
голема мера се спроведувала преку книгите, може
да се претпостави дека библиотеки биле присутни и
при другите грчки училишта.
Романски училишта и библиотеки
Романската пропаганда во Битола се
спроведувала преку образовни институции, како што
е Романската гимназија основана во 1881 година,
која била дел од напорите за зачувување на влашката
култура и јазик. Овие училишта биле финансирани
од румунската држава, која ги покривала платите
на наставниците, учебниците и наставните
материјали. Наставата била на романски јазик, со
цел да се зајакне националната свест и да се спречи
елинизацијата на влашкото население.
Во Битола, влашкото население било значајно, со
околу 7.000 жители според статистиките од 1900
година. Меѓу нив, имало и истакнати личности
како Апостол Маргарит, кој бил активен во
educational and cultural spheres, and who advocated
for the opening of schools in the Vlach language. He
was one of the founders of the first Vlach school in
Macedonia, founded in 1864 in Trnovo.
By opening these schools, Romanian propaganda tried
to strengthen its influence among the Vlach population
in Bitola, in order to maintain their identity and prevent
the processes of Hellenization. These educational
institutions not only provided educational services,
but also served as centers for cultural and national
affirmation of the Vlach population in Bitola.
The Romanian gymnasium, also known as the Lyceum,
had well-equipped classrooms and a very rich library.
The gymnasium also received magazines every
month. The gymnasium also had Vlachs as teaching
staff, including Cosmescu. In addition to teaching, he
translated Moliere from French into the language of the
local population, i.e. Vlach. Also, performances were
given by the students in that language at the end of the
year for their parents. Theatrical performances were also
given for the local population.
Vlach public library
In Bitola, on the initiative of Nicolae
Bacaria and Nicolae Papahadzi, the first Vlach public
library was opened. This library played a key role in the
development of Vlach culture and literature in Bitola
and the surrounding area. Its collection included books
in Romanian and Vlach languages, which made it an
important center for cultural and educational activity of
the Vlach community in the region.
Jewish schools and Libraries
The Jews expelled from Spain and
Portugal settled in Bitola, initially forming two separate
communities — Spanish and Portuguese. For the needs
of each community, they built their own synagogues:
"Il Cal Aragon" for the Spanish and "Il Cal de lus
Portugues" for the Portuguese community. Over time,
the two communities integrated and functioned as one.
образовната и културната сфера, и кој се залагал
за отворање на училишта на влашки јазик. Тој бил
еден од основачите на првото влашко училиште во
Македонија, основано во 1864 година во Трново.
Со отворањето на овие училишта, романската
пропаганда се обидувала да го зајакне својот
влијание меѓу влашкото население во Битола,
со цел да го одржи нивниот идентитет и да ги
спречи процесите на елинизација. Овие образовни
институции не само што обезбедувале наставни
услуги, туку и служеле како центри за културна и
национална афирмација на влашкото население во
Битола. Во романската гимназија, позната уште и
како Лицеј, постоеле мошне опремени кабинети и
исто така мошне богата библиотека. Гимназијата
добивала и списанија секој месец. Во гимназијата
како наставен кадар имало и Власи меѓу кои
Козмеску. Тој, покрај наставата вршел превод
на Молиер, од француски на јазикот од месното
население т.е. влашки. Исто така, на тој јазик се
давале и претстави од учениците на крајот од
годината за родителите. Театарски престави биле
давани и за месното население.
Влашка народна библиотека
Во Битола, по иницијатива на Николае
Бацарија и Николае Папахаџи, била отворена првата
влашка народна библиотека. Оваа библиотека имала
клучна улога во развојот на влашката култура и
литература во Битола и околината. Во нејзиниот
фонд се наоѓале книги на романски и влашки
јазик, што ја правело важен центар за културна
и образовна активност на влашката заедница во
регионот.
Еврејски училишта и библиотеки
Протераните Евреи од Шпанија и
Португалија се населиле во Битола, при што во
почетокот формирале две одделни заедници —
Шпанска и Португалска. За потребите на секоја
заедница посебно, тие изградиле свои синагоги:
„Ил Кал Арагон“ за Шпанската и „Ил Кал ди лус
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 130 131
According to Turkish registers and censuses, the number
of Jews in Bitola increased significantly, from 241
inhabitants in 1528/29year, to 5394 in 1544/45year, to
5594 inhabitants in 1568year. These data illustrate the
important demographic and cultural role of the Jewish
community in Bitola during the period of Ottoman rule.
The two older synagogues kept books written on
parchment and in Hebrew language. These books were
long strips of parchment, which were attached at both
ends to two large spools or handles. This method of
attachment allowed the parchment to be rolled from
both ends inward, forming a roll. After rolling, the
books were tied with silk ribbons to remain closed.
These rolled books were placed on specially made
shelves on the walls of the temples, which was a
traditional way of storing and protecting them within the
synagogues.
In addition to religious books, the synagogues also kept
religious and philosophical works, as well as books in
the field of law, known as responsa — texts consisting
of questions and answers related to religious and legal
issues. Classical Jewish literature was also present.
Among all these books, a particularly important place
was occupied by the Holy Book, or the Torah, which
includes the Pentateuch of Moses and is part of the Old
Testament. Additionally, synagogues also kept various
holy books for daily praires, which were necessary for
the religious rituals of the community.
In addition to the Holy Scriptures, that is, the Torah
(the Pentateuch from Moses, which is part of the Old
Testament), other religious prayer books for daily use
were also present in the synagogues. These books,
in addition to parchment manuscripts, also contained
printed editions in the ancient Hebrew language, as
well as in Ladino, the Spanish language used by the
Jewish communities in Bitola. The libraries housed
works by renowned religious sages and teachers, such
as Ben Zona Azai, Rabbi Levitos, Rabbi Yahanan Ben
Berok, Rabbi Yishmael, Rabbi Kadok, Rabbi Yose,
Rabbi Meir Ben Yaakov, Eliazar Ben Shami, Eliazar
Yehudi, Rabbi Shimon, Rabbi Nechorai, Rabbi Yanai,
Matthew Ben Heresh, Rabbi Yaakov, Shimon Ben
Elazar, Elish Ben Abui, Rabbi Yose Bar Yehuda and
Rabbi Elazar Hakaper. The works of these authors are
characterized as instructive works, containing religious
teachings and elements of social morality, which makes
them significant for the spiritual and cultural life of the
Jewish community.
Португезис“ за Португалската заедница. Со текот
на времето, двете заедници се интегрирале и
функционирале како една. Според турските дефтери
и пописи, бројот на Евреите во Битола значително
се зголемил, од 241 жител во 1528/29 година, преку
5394 во 1544/45 година, до 5594 жители во 1568
година. Овие податоци ја илустрираат важната
демографска и културна улога на еврејската
заедница во Битола во периодот на османлиската
власт.
Во двете постари синагоги се чувале книги
напишани на пергамент и на староеврејски
(хебрејски) јазик. Овие книги претставувале
долги ленти од пергамент, кои од двата краја
биле прицврстени за два големи калеми, односно
дршки. Ваквиот начин на прицврстување
овозможувал пергаментот да се витка од двата
краја кон внатрешноста, формирајќи ролна. По
виткањето, книгите биле врзувани со свилени
ленти за да останат затворени. Овие свиткани
книги биле сместени и поставени на специјално
изработени полици на ѕидовите во храмовите,
што претставувало традиционален начин за нивно
чување и заштита во рамки на синагогите.
Покрај верските книги, во синагогите се чувале и
верско-филозофски дела, како и книги од областа
на правото, познати како респонси — текстови
составени од прашања и одговори поврзани со
религиозните и правните прашања. Исто така,
присутна била и класичната еврејска литература.
Меѓу сите овие книги, особено значајно место
заземала Светата книга, односно Тората, која го
опфаќа Петокнижието од Мојсеј и претставува дел
од Стариот завет. Дополнително, во синагогите
се чувале и различни молитвеници за секојдневна
употреба, кои биле неопходни за религиозните
обреди и практики на заедницата.
Покрај Светото писмо, односно Тората
(Петокнижието од Мојсеј, кое е дел од Стариот
завет), во синагогите биле присутни и други
религиозни обредни молитвеници за секојдневна
употреба. Овие книги, покрај пергаментните
ракописи, содржеле и печатени изданија на
староеврејски (хебрејски) јазик, како и на ладино,
односно шпанскиот јазик што го користеле
еврејските заедници во Битола. Во библиотеките
се чувале дела од реномирани верски мудреци и
учители, како што се Бен Зона Азај, раби Левитос,
In Bitola, the Jewish community opened schools for
its educational needs as early as the XVI and XVII
centuries. The most famous of these was the Talmud
School, which was run by the prominent Jewish writer
Yosef Ben Loeb. By the end of the XIX century, there
were several Jewish schools in the city: two elementary
schools, one incomplete secondary school (gymnasium)
and one girls' school. All of these schools had libraries
раби Јаханан Бен Берок, раби Јишмаел, раби Кадок,
раби Јосе, раби Меир Бен Јаков, Елиазар Бен Шамиј,
Елиазар Јехуди, раби Шимон, раби Нехорај, раби
Јанај, Матеј Бен Хереш, раби Јаков, Шимон Бен
Елиазар, Елиш Бен Абуј, раби Јосе Бар Јехуда и
раби Елиазар Хакапер. Трудовите на овие автори
се карактеризираат како поучни дела, во кои се
содржани верски поуки и елементи на општествен
Еврејска невеста
Jewish Bride
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 132 133
with modest book collections.
In addition to these libraries in the schools and those
associated with the synagogues, there were additional
libraries associated with the Jewish schools. The most
famous of these was the French-Jewish school "Talmud
Torah", founded in 1895 by the Alliance Israélite
Universelle organization from Paris. This school
operated until the First World War, that is, until 1916
year. Its director was David Elnekave, who also taught
Hebrew and was one of the most prominent members
of the "Hoveve Sefat-Ever" society. This society had its
own special library, which was distinguished by a rich
collection of books in French.
English school and Libraries
Protestant missionaries from the United
States of America founded schools in Bitola in order
to spread Protestantism, as a counterweight to Catholic
missionaries. In the 1883/84 school year, they operated
two schools, and in the 1888/89 school year, they
also organized a boarding school for female students.
Teaching in these schools was conducted in Bulgarian
and English. Towards 1916, the boys' primary school
had the conditions to grow into a class school, that is, a
pro-gymnasium, but the First World War prevented this
progress. Furthermore, after the war, the schools were
closed by the Serbian authorities. Despite the existence
of the schools, they had modest material conditions,
with a limited number of classrooms and visual aids,
as well as a relatively small book fund that served
exclusively for school needs.
морал, што ги прави значајни за духовниот и
културен живот на еврејската заедница.
Во Битола, еврејската заедница уште во XVI и XVII
век отвори училишта за своите образовни потреби.
Меѓу нив најпознато било Талмудското училиште,
кое го раководел истакнатиот еврејски писател
Јосеф Бен Леб. Кон крајот на XIX век во градот
постоеле неколку еврејски училишта: две основни,
едно неполно средно (гимназија) и едно женско
училиште. Во сите овие училишта функционирале
библиотеки со скромен книжен фонд.
Покрај овие библиотеки во училиштата и оние
поврзани со синагогите, постоеле и дополнителни
библиотеки поврзани со еврејските училишта.
Најпознато меѓу нив било француско-еврејското
училиште „Талмуд Тора“, основано во 1895
година од страна на организацијата Alliance
Israélite Universelle од Париз. Ова училиште
работело до Првата светска војна, односно до 1916
година. Негов директор бил Давид Елнекаве, кој
истовремено предавал еврејски јазик и бил еден
од најистакнатите членови на друштвото „Ховеве
сефат-евер“. Ова друштво имало своја посебна
библиотека, која се одликувала со богат фонд книги
на француски јазик.
Англиско училиште и библиотека
Протестантските мисионери од
Соединетите Американски Држави во Битола
основале училишта со цел да го проширaт
протестантизмот, како противтежа на католичките
мисионери. Во учебната 1883/84 година тие
управувале со две училишта, а во учебната
1888/89 година организирале и интернат за женски
ученици. Наставата во овие училишта се одвивала
на бугарски и англиски јазик. Кон 1916 година,
машкото основно училиште имало услови да
прерасне во класно, односно во прогимназија,
но Првата светска војна го оневозможила овој
напредок. Понатаму, по војната, училиштата биле
затворени од страна на српската власт. И покрај
постоењето на училиштата, тие имале скромни
материјални услови, со ограничен број кабинети и
нагледни средства, како и релативно мал книжен
фонд што служел исклучиво за училишни потреби.
Bulgarian schools and Libraries
After the acceptance of the Exarchate as
its own church, several Bulgarian schools were quickly
opened in Bitola, with the Bulgarian Exarchate being
the main guarantor for financing the teachers' salaries,
as well as for providing all the equipment necessary
for their functioning. Thus, in the school year 1883/84,
there were five boys' and one girls' primary schools in
Bitola; the same number was maintained in the school
year 1888/89. In the school year 1889/90, a detailed
review of the primary schools was carried out, which
were located at the following locations: Central Primary
School of Bairot, Dragor Maala, Bela Cheshma, Yeni
Maale, Arnaut Maale and Kurderes Maalo. In addition,
a Sunday school for adults also functioned.
In the field of secondary education, in the school
year 1883/84 there were male and female junior high
schools, and the situation in the school year 1889/90
remained unchanged. The Bulgarian high school,
both male and female, was equipped with appropriate
classrooms and was characterized by a rich library
containing magazines and books of various genres,
including novels, poetry, travelogues and plays.
The library of the Bulgarian Gymnasium in Bitola had
books mainly in Bulgarian, but there were also editions
in French and Russian. These books were not only used
for the personal education of the students, but were
also used to prepare internal performances and public
events, most often organized on the occasion of the
end of the school year. Within the framework of these
performances, dramatic works such as "Genoveva" and
"Okapernikot" were performed, while poetic works
were used for recitations and choir performances.
In the 1890s, a national liberation movement was
formed among the teachers of the Bitola Gymnasium,
in which numerous teachers from the city actively
participated, including Dame Gruev, who managed
to gain a large number of like-minded people, such as
Luka Dzherov, Nedelko Damchev, Nikola Durtanchev
and Nikola Kochov. They organized the Secret
Revolutionary Circle and founded the "Neighborhood
Shared Library". However, these activities were stopped
by the Bulgarian Archimandrite Kozma, who strongly
opposed the idea, and initially no success was achieved.
Бугарски училишта и библиотеки
По приемот на Егзархијата како
своја црква, во Битола брзо биле отворени повеќе
бугарски училишта, при што бугарската Егзархија
била главен гарант за финансирање на платите на
учителите, како и за обезбедување на целокупната
опрема потребна за нивното функционирање. Така,
во учебната 1883/84 година во Битола постоеле пет
машки и едно женско основно училиште; истата
бројка се одржала и во учебната 1888/89 година.
Во учебната 1889/90 година бил извршен деталeн
преглед на основните училишта, кои се наоѓале на
следниве локации: Централно основно училиште
на Баирот, Драгор Маала, Бела Чешма, Јени Маале,
Арнаут Маале и Курдерес Маало. Дополнително,
функционирало и Неделно училиште за возрасни.
Во полето на средното образование, во учебната
1883/84 година постоеле машка и женска
прогимназија, а состојбата во учебната 1889/90
година останала непроменета. Бугарската гимназија,
и машка и женска, била опремена со соодветни
кабинети и се карактеризирала со богата библиотека
која содржела списанија и книги од различен жанр,
меѓу кои романи, поезија, патеписи и драми.
Библиотеката на Бугарската гимназија во Битола
поседувала книги главно на бугарски јазик, но
имало и изданија на француски и руски јазик.
Овие книги не служеле само за лична наобразба на
учениците, туку биле употребувани и за подготовка
на интерни приредби и јавни манифестации,
најчесто организирани по повод завршувањето на
учебната година. Во рамките на овие приредби
биле изведувани драмски дела како „Геновева“
и „Окаперникот“, додека поетските творби биле
искористени за рецитации и хорски изведби.
Во 1890-тите години, меѓу наставниците
на Битолската гимназија се оформило
националноослободително движење, во кое активно
учествувале бројни учители од градот, меѓу кои
и Даме Груев, кој успеал да придобие голем
број истомисленици, како што биле Лука Џеров,
Неделко Дамчев, Никола Дуртанчев и Никола
Кочов. Тие ја организирале Тајната револуционерна
кружка и основале „Околиска заемна библиотека“.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 134 135
However, this initiative was later revived and grew
into a larger national organization, known as TMORO
(Fatherland Macedonian Revolutionary Organization).
In Bitola, TMORO (Fatherland Macedonian
Revolutionary Organization) had its own Local
Committee that developed great activity among
teachers, but also among students from the higher
classes of the Gymnasium. To raise national awareness
and morale among the members of the Organization,
especially among students, literature that dealt with
revolutionary themes was used. The revolutionaries
went so far as to publish the secret hectographed
newspaper "On Arms", and after the Uprising of
1903, the newspaper "Pellister 65" was published.
Revolutionary - national activity among Macedonian
teachers led to an open conflict with the official high
school authorities. Namely, some teachers (Cokov)
came out in favor of introducing the vernacular
language in schools, and in the church, Church Slavonic
should be replaced by the vernacular mother tongue.
Students and teachers who showed solidarity with this
rebellion were expelled from the Gymnasium. Thus, in
the Bulgarian Exarchate Gymnasium in Bitola, several
students received a revolutionary education, such as
Nikola Karev, Aleksandar Eftimov, Gjorgi Sugarev,
Lazar Moskov, Fildyshev, Aleksandar Martulkov, etc.
Serbian schools and Libraries
In accordance with the Great Serbian
nationalist aspirations to expand the territories of Serbia
to the south, towards Thessaloniki, the Serbian consul
in Bitola, Dimitrije Bodi, made intensive efforts to
establish Serbian schools in the town. He even opposed
and criticized a teacher named Jungikj, who, according
to Body, had an inconsistent approach – sometimes
declaring that he wanted to open a Serbian school, and
sometimes a Macedonian one.
On this subject, the Serbian consul Dimitrije Body
wrote that before the opening of the Serbian consulate
in Bitola, the Serbian dialect was almost not heard in
the city, and the Serbian language was not spoken at
Меѓутоа, овие активности биле сопрени од страна
на бугарскиот архимандрит Козма, кој силно се
спротивставил на оваа идеја, па првично не бил
постигнат успех. Сепак, оваа иницијатива подоцна
ја оживеала и прераснала во поголема национална
организација, позната како ТМОРО (Татковинско
македонско револуционерно организација).
Во Битола ТМОРО имал и свој Местен комитет кој
развил голема дејност меѓу учителите, но и меѓу
учениците од повисоките класови на Гимназијата.
За подигање на националната свест и моралот кај
членовите на Организацијата особено кај учениците,
била користена литература што обработувала
револуционерни теми. Револуционерите
заминале толку далеку што го издавале и тајниот
хектографиран весник „На оружје”, а после
Востанието од 1903 година бил издаван весникот
„Пелистер65”. Револуционерно - националната
дејност меѓу македонските учители довела и
до отворен судир со официјалната гимназиска
власт. Имено, некои учители (Цоков) истапиле
за воведување во училиштата народен јазик, а во
црквата да се истисне црквенославјанскиот со
народниот мајчин јазик. Учениците и учителите
што се солидаризирале со овој бунт биле исклучени
од Гимназијата. Така во бугарската егзархиска
Гимназија во Битола добиле револуционерна
наобразба повеќе ученици како Никола Карев,
Александар Ефтимов, Ѓорѓи Сугарев, Лазар Москов,
Филдишев, Александар Мартулков и др.
Српски училишта и библиотеки
Во согласност со големосрпските
националистички стремежи за проширување на
териториите на Србија кон југ, кон Солун, српскиот
конзул во Битола, Димитрије Боди, вложувал
интензивни напори за основање српски училишта
во градот. Тој дури се спротивставувал и критички
се изјаснувал против еден учител на име Јунгиќ, кој
според Боди имал недоследен пристап – понекогаш
изјавувал дека сака да отвори српско училиште, а
понекогаш македонско.
На оваа тема, српскиот конзул Димитрије Боди
пишувал дека пред отворањето на српскиот конзулат
во Битола, српскиот дијалект речиси и не се слушал
all. Instead, the Macedonian dialect dominated, which,
under the influence of long-term Bulgarian educational
and cultural activity, was enriched with a large number
of pure Bulgarian words. Because of this, the people
called that language simple "Bulgarian".
Bodi stressed that he was making great efforts to push
out the term "Bulgarian" and impose the expression
"Macedonian", presenting it as a special form of the
Serbo-Slavic language. In this direction, he emphasized
the use of books printed in Serbian as a key tool, which,
according to him, had a "priceless" role in the spread of
Serbian influence.
In addition, Bodi believed that people should be
stimulated to engage in favor of the Serbian cause,
as a counterweight to Bulgarian propaganda, which,
according to him, used the same methods - awards and
material support.
The Serbian consulate in Bitola, with the clear goal
of expanding Serbian influence in the region, worked
intensively on opening schools. Several primary
schools were founded in different parts of the city (on
the settlements: Bairot, Yeni Maale, Bela Chesma
and others), where teaching was conducted in Serbian
language, with textbooks and books purchased from
Serbia.
On the eve of World War I, a Serbian high school was
opened under the name Serbian Orthodox Gymnasium.
A boarding school was also opened for students who
came from various parts of Macedonia where Serbian
propaganda was successful (such as Drimkol, Porechje,
Topolchani and others).
The gymnasium had a library intended for the teaching
staff and students, and it contained exclusively books in
the Serbian language and works by Serbian authors.
во градот, а српскиот јазик воопшто не се зборувал.
Наместо тоа, доминирал македонскиот дијалект, кој
под влијание на долгогодишната бугарска просветна
и културна дејност, бил збогатен со голем број чисти
бугарски зборови. Поради тоа, народот го нарекувал
тој јазик едноставно „бугарски“.
Боди нагласувал дека вложува големи напори за да
го истисне терминот „бугарски“ и да го наметне
изразот „македонски“, претставувајќи го како
посебен облик на српско-словенски јазик. Во
таа насока, како клучно средство ја истакнувал
употребата на книги печатени на српски јазик, кои,
според него, имале „бесценета“ улога во ширењето
на српското влијание.
Покрај тоа, Боди сметал дека треба да се
стимулираат луѓето кои ќе се ангажираат во корист
на српската кауза, како противтежа на бугарската
пропаганда, која, според него, користела исти
методи — награди и материјална поддршка.
Српскиот конзулат во Битола со јасна цел за
проширување на српското влијание во регионот,
интензивно работел на отворање училишта. Биле
основани неколку основни училишта во различни
делови на градот (на Баирот, Јени Маале, Бела
Чешма и други), каде наставата се изведувала на
српски јазик, со учебници и книги набавени од
Србија.
Во пресрет на Првата светска војна, било отворено
и српско средно училиште под името Српска
православна гимназија. За учениците кои доаѓале од
различни краишта на Македонија каде што српската
пропаганда имала успех (како Дримкол, Поречје,
Тополчани и други), бил отворен и интернат.
Гимназијата поседувала библиотека која била
наменета за наставниот кадар и учениците, а во неа
имало исклучиво книги на српски јазик и дела од
српски автори.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 136 137
French schools
and Libraries
French influence on the territory of
Macedonia became particularly pronounced in the
second half of the 19th century. During that period, the
Catholic Slavic Institute was founded in Paris, with
the mission of training Catholic missionaries to spread
Catholicism among the Slavic peoples under Ottoman
rule.
In that direction was the creation of the Eastern Society
for the Unification of All Christians, with the aim of
merging the Orthodox and Catholic Churches. To realize
these goals, two missionary centers were established -
one in Thessaloniki and one in Bitola..
The most active in achieving these goals was the
Lazarist Mission, whose task was to promote church
unification, that is, the rapprochement of the Orthodox
faith with the Catholic faith.
Although attempts to "unify" the Orthodox and Catholic
churches through the Catholic mission did not yield
significant results, the French influence in Bitola was
still great, especially in the areas of culture, language
and education. The missionaries managed to create a
strong affinity for France and the French language, and
thus for French culture.
The founder of this mission was the Lazarist Lepavek,
who in 1856 bought a plot of land in Bitola, where he
built a church and a school for boys and girls. After
his departure in 1874, the mission continued under the
leadership of Jean Fevrial, Lucien Pruitt, D. Bergerot
and others.
In 1888/89, the Uniate-Catholic French school was
divided into separate boys and girls schools. The boys
school, under the name "Institution Française de Sacré
Coeur", was run by the Marian brotherhood, and was
located in a building to the left of today's Worker’s
University, while the girls' school "École Française
de Cœur de Vincent de Paul" was located on "Elpida
Karamandi" Street. The teaching was carried out
entirely in French. The students were children from
different ethnic groups — Turks, Vlachs, Macedonians,
Jews, Albanians — and the school operated in mixed
classes.
Special attention was paid to moral education, respect
Француски училишта
и библиотеки
Француското влијание на
територијата на Македонија станало особено
изразено во втората половина на XIX век. Во
тој период, во Париз бил основан Католичкиот
славјански институт, со мисија да подготвува
католички мисионери за ширење на католицизмот
меѓу словенските народи под османлиска власт.
Во таа насока било и создавањето на Источното
друштво за обединување на сите христијани, со цел
спојување на православната и католичката црква.
За реализација на овие цели биле формирани два
мисионерски центри — еден во Солун и еден во
Битола.
Најактивна во остварувањето на овие цели била
Лазаристичката мисија, која имала за задача
да промовира црковно обединување, односно
приближување на православната кон католичката
вера.
Иако обидите за „соединување“ на православната со
католичката црква преку католичката мисија не дале
значајни резултати, француското влијание во Битола
сепак било големо, особено во областа на културата,
јазикот и образованието. Мисионерите успеале
да создадат силна наклонетост кон Франција и
францускиот јазик, а со тоа и кон француската
култура.
Основоположник на оваа мисија бил лазаристот
Лепавек, кој во 1856 година купил плац во Битола,
каде изградил црква и училиште за машки и женски
деца. По неговото заминување во 1874 година,
мисијата продолжила под водство на Жан Февриал,
Лисиен Пруа, Д. Бержеро и други.
Во 1888/89 година, унијатско-католичкото
француско училиште се поделило на посебно машко
и женско училиште. Машкото училиште, под името
"Institution Française de Sacré Coeur", било водено
од братството маријанци, а наставата се изведувала
целосно на француски јазик. Ученици биле деца
од различни етнички групи — Турци, Власи,
Македонци, Евреи, Албанци — и училиштето
функционирало во комбинирани одделенија.
Посебно внимание се посветувало на моралното
for the elderly and the sick, appreciation of work
and personality development through reading. The
school had a rich library with French literature, which
strongly influenced the cultural development of the
students. Books such as "Tales of Witches" and "The
Aubert Family" were read, and the French school was
considered a place that formed educated individuals,
equal to citizens from other European cities.
In the second half of the XIX century, French influence
in Bitola was manifested through the activities of
Catholic missionaries, especially the Lazarists. In 1856,
missionary Joseph Lepavec founded a Catholic parish,
purchasing the hotel "Lokanda" on Shirok Sokak.
In 1857, a small chapel was built in this building,
where the first Easter liturgy was held. By 1870, a
new Baroque church had been built on the same site,
which, after a fire in 1900, was replaced by a neo-
Gothic building in 1909. The church and its associated
facilities, including schools and boarding schools, were
financed with support from the French government and
the Consulate.
The French Catholic schools in Bitola, managed by
the Lazarists and Sisters of Charity, aimed to promote
French culture and language. The men's school
"Institution Française de Sacré Cœur" was located in
a building to the left of today's "Worker's University",
while the women's school "École Française de Cœur de
Vincent de Paul" was located on "Elpida Karamandi"
street. The teaching was in French, and the schools were
open to students of various nationalities: Turks, Vlachs,
Macedonians, Jews and Albanians.
In these schools, special attention was paid to the
moral education and personal development of the
students. The school libraries were very rich with
French literature. The students had the opportunity to
read books such as "Tales of Witches" and "The Aubert
Family", which left a strong impression on them, and
the French school was considered a place that formed
educated individuals, equal to citizens from other
European cities. The more significant books could be
borrowed for a maximum of 15 days.
Besides the educational function, the French Catholic
missions in Bitola played a significant role in the
cultural life of the city, promoting French culture and
language, and contributing to the formation of the
educational and cultural personality of the students.
The library was systematically enriched with books
parallel to the school's progress. The increase in the
number of students required more books. The book
воспитување, почитта кон постарите и болните,
вреднување на трудот и развојот на личноста преку
читање. Во училиштето имало богата библиотека
со француска литература, која силно влијаела на
културното издигнување на учениците. Се читале
книги како „Приказни за вештици“ и „Семејството
Обер“, а француското училиште се сметало за место
кое формирало образовани личности, рамноправни
со граѓаните од другите европски градови.
Во втората половина на XIX век, француското
влијание во Битола се манифестирало преку
активностите на католичките мисионери, особено
на Лазаристите. Во 1856 година, мисионерот Жозеф
Лепавек основал католичка парохија, купувајќи
го хотелот „Локанда“на Широк Сокак. Во 1857
година, во оваа зграда била изградена мала капела
каде што била одржана првата литургија на
Велигден. До 1870 година, на истата локација била
изградена нова барокна црква, која по пожарот во
1900 година била заменета со неоготска градба
во 1909 година. Црквата и нејзините придружни
објекти, вклучувајќи училишта и интернати, биле
финансирани со поддршка од француската влада и
конзулатот.
Француските католички училишта во Битола,
управувани од Лазаристите и милосрдните сестри,
имале за цел да промовираат француска култура
и јазик. Машкото училиште „Institution Française
de Sacré Cœur “било сместено во зграда лево
од денешниот Работнички универзитет, додека
женското училиште „École Française de Cœur de
Vincent de Paul “се наоѓало на улицата „Елпида
Караманди “. Наставата се одвивала на француски
јазик, а училиштата биле отворени за ученици од
различни националности: Турци, Власи, Македонци,
Евреи и Албанци.
Во овие училишта, особено внимание се
посветувало на моралното воспитување и личниот
развој на учениците. Училишните библиотеки
биле добро опремени со француска литература.
Учениците имале можност да читаат книги како
„Приказни за вештици“и „Семејството Обер“, кои
оставиле силен впечаток врз нив. Позначајните
книги можеле да се позајмат најдолго 15 дена.
Покрај образовната функција, француските
католички мисии во Битола играле значајна улога
во културниот живот на градот, промовирајќи
француска култура и јазик, и придонесувајќи кон
формирањето на образовната и културната личност
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 138 139
fund consisted of French textbooks intended for
children according to their age and the courses that were
represented in the school. The existence of the following
books is notable: "History of France", "History of the
World", "Catechism", then various teaching aids for
everyday teaching, historical maps, geographical maps,
photographs, etc. There were also books from the
French classics, so that the library counted about 2000
various books. In fact, the book fund was intended for
three types of readers: children's literature (for young
children - elementary school students), books for adults
such as the books "The Rose of Lebanon", "The Tsar's
Messenger", "The First Men in the Moon" and many
other works by Jules Verne. The third part consisted of
the works of French classics Racine, Moliere, Boileau,
Jean-Jacques Rousseau, Voltaire, Victor Hugo, Stendhal,
Lamartine, Anatole France, Honoré de Balzac and
others. The Sisters of Charity also organized other
types of events in their overall range of activities. For
example, they organized literary readings, of which
the one held on the occasion of the 50th anniversary of
the death of Victor Hugo stands out. In addition to the
secular books in the library, the sisters had their own
books, or rather a special collection within the library
whose contents were exclusively religious. The library
also had a sufficient number of textbooks that were
given to poor students for use, for which there was a
special rulebook. Namely, the student could keep the
book with him for a maximum of seven days and then
had to return it. Otherwise, punitive sanctions were
taken. About the books used by the boarding house,
one student gave the following statement: "There was a
very rich library... I read a lot of novels. Each student
was obliged to read one book. We who were cared for
in the boarding house were obliged to speak French
even in the yard just to learn the language as well as
possible." This library ended up in a very poor state.
With the departure of the Sisters of Charity from Bitola,
the books from the library were brought to the school
yard and burned there. This happened in 1948.
на учениците.
Библиотеката систематски се збогатувала со
книги паралелно со напредокот на училиштето.
Зголемувањето на бројот на учениците барало
повеќе книги. Книжниот фонд се состоел од
француски учебници наменети за децата според
возраста и курсевите што биле застапени во
училиштето. Забележливо е постоење на следниве
книги: „Историја на Франција”, „Историја
на светот”, „Катихизис”, потоа разни учебни
помагала за секојдневната настава, историски
карти, географски карти, фотографии и др.
Постоеле и книги од француските класици така
што библиотеката броела околу 2000 разновидни
книги. Всушност, книжниот фонд бил наменет за
три вида читатели: детска литература (за малите
деца – основците), книги за повозрасните како што
биле книгите „Трендафилот на Либанон”, „Царев
гласник”, „Првите луѓе на месечината” и многу
други дела од Жил Верн. Третиот дел го сочинувале
делата на француските класици Расин, Молиер,
Буало, Жан Жак Русо, Волтер, Виктор Иго, Стендал,
Ламартин, Анатол Франс, Оноре де Балзак и други.
Милосрдните сестри организирале и други видови
манифестации во целовкупниот нивни склоп на
активности. Така, на пример, тие организирале
литературни читања од кои се издвојува оној
одржан по повод 50 годишнината од смртта на
Виктор Иго. Напоредно со световните книги во
библиотеката, сестрите имале посебни свои книги
поточно посебна збирка во склоп на библиотеката
чии содржини биле исклучиво верски. Библиотеката
располагала и со доволен број учебници кои биле
давани на користење на бедните ученици за што
постоел посебен правилник. Имено, ученикот
можел да ја држи кај себе книгата најдолго седум
дена и потоа морал да ја врати. Во спротивно биле
преземани казнени санкции. За книгите што биле
користени од пансионот една ученичка го дала
следниов исказ: „Имаше мошне богата библиотека...
Јас многу читав романи. Секој ученик беше должен
да прочита по една книга. Ние кои бевме згрижени
во Пансионот бевме должни дури и во дворот да
зборуваме француски само со цел да го научиме
јазикот што подобро “. Оваа библиотека завршила
сосема бедно. Со заминувањето на милосрдните
сестри од Битола, книгите од библиотеката биле
донесени во училишниот двор и таму запалени. Тоа
се случило 1948 година.
Folk schools
and Libraries
In Bitola, unlike foreign schools that
were financed by external centers with anti-Macedonian
propaganda (with the exception of Jewish, French and
American ones), folk schools were formed with the
support of the local population. They were founded and
financed by wealthy local craftsmen and merchants, and
teaching was conducted in Macedonian with textbooks
written in vernacular language by local authors. The
exact time of the opening of the first folk school is
not known, but there are opinions that it was in Yeni
Maale or Poeshevska Maala. In the middle of the
XIX century, the Bitola population already felt like a
separate nationality and actively fought against Greek
domination, especially through the creation of the
Bitola Municipality in 1869, which worked dedicatedly
on the development of schools. Among the most
deserving citizens were Ivancho Altiparmak, the Robevi
brothers, Dr. Mishaikov, Dimko Radev and others, who
contributed with their own funds to the construction of
schools and churches, such as "St. Bogorodica" and the
Central School..
Folk schools existed throughout Macedonia, and
with the acceptance of the Bulgarian Exarchate as
church authority in Bitola and the region, it took over
the care of the schools. Many new Reading Centers
were opened, especially in the villages and city
neighborhoods. All of those schools had their own
libraries. This is confirmed by several letters from the
end of the XIX century – from teachers and school
administrators who reported to the Church Municipality
about received books for the school libraries. These
examples clearly show that almost every school in
Bitola at that time had its own library.
Народни училишта
и библиотеки
Во Битола, за разлика од странските
училишта кои биле финансирани од надворешни
центри со антимакедонска пропаганда (со исклучок
на еврејските, француските и американските),
народните училишта се формирале со поддршка
од локалното население. Тие биле основани и
финансирани од збогатени месни занаетчии и
трговци, а наставата се изведувала на македонски
јазик со учебници напишани на народен јазик од
домашни автори. Точното време на отворањето
на првото народно училиште не е познато, но
постојат мислења дека тоа било во Јени Маале
или Поешевска Маала. Во средината на XIX век,
битолското население веќе се чувствувало како
посебна народност и активно се борело против
грчката доминација, особено преку создавање на
Битолската општина во 1869 година, која посветено
работела на развојот на училиштата. Меѓу
најзаслужните граѓани биле Иванчо Алтипармак,
браќата Робеви, д-р Мишајков, Димко Радев и други,
кои со свои средства придонесувале за изградба на
училишта и цркви, како што се „Св. Богородица “и
Централното училиште.
Народни училишта постоеле ширум Македонија,
а со прифаќањето на Бугарската егзархија како
црковен авторитет во Битола и регионот, таа ја
презела грижата за училиштата. Биле отворени
многу нови училишта, особено по селата и
градските маала. Сите тие училишта имале свои
библиотеки. Тоа се потврдува преку неколку писма
од крајот на XIX век – од учителки и управители на
училишта кои ја известувале Црковната општина
за примени книги за училишните библиотеки.
Овие примери јасно покажуваат дека речиси секое
училиште во Битола во тој период располагало со
своја библиотека.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 140 141
Reading center and library in Bitola
During the Ottoman period, in addition
to formal education through schools, alternative forms
of educational activity existed, among which reading
rooms/ centres played a particularly important role. The
idea of establishing reading centres in Macedonia was
the result of the mutual cultural influence of Serbian,
Greek and Bulgarian reading centres. The initial
impetus for their establishment came from the Serbian
example.
Reading centers were a very convenient way to gather
people, especially young people, in one place where
they could read a newspaper, borrow a book to read,
but also comment and discuss the situation in the world,
in the place where they lived, etc. Reading centers
were visited especially in winter. At that time, people
were not too busy with work, so they spent their free
time in the heated rooms of the Reading center. Thus
gathered, they could freely discuss, debate on various
topics, be it politics, or issues from everyday events,
etc. Participants of the Reading center exchanged
thoughts, came to conclusions and felt somehow richer
in knowledge. The premises were initially quite scarce
- small and inconspicuous. Usually, they were located
in one room, most often in a private house, a shop or
in one of the rooms of the school. The structure of the
body that managed Reading Center had the following
composition: president, secretary, treasurer and
librarian. The Management Board of the Reading Centre
was usually elected by prominent people of the city,
specifically from the guild or from the merchants. It was
the same in the villages. The most prominent people
in the villages managed the Reading Centre. Library
fund, newspapers and magazines were purchased with
funds from the members of the Reading Centre or from
voluntary contributions. In Bitola, a reading room was
opened very early, that is, the newspaper "Bulgaria"
from 9.VI.1860 announces that a Reading Centre was
established in Bitola, outlining its tasks and goals.
Among the initiators were prominent Bitola residents
such as Petar Dimov Radev(ikj).
For the needs of the Reading Centre in Bitola, in the
second half of the XIX century, a significant fund
of books, newspapers and other literature in several
Читалиште и библиотека во Битола
Во текот на османлискиот период,
покрај формалното образование преку училишта,
постоеле и алтернативни форми на просветна
активност, меѓу кои посебно значајна улога имале
читалиштата. Идејата за формирање читалишта во
Македонија била резултат на заемното културно
влијание од страна на српските, грчките и
бугарските читалишта. Првичните поттикнувања за
нивното основање дошле од српскиот пример.
Читалиштата претставувале мошне погодна форма
за прибирање на луѓето, посебно младината, на
едно место каде ќе можат да прочитаат весник, да
се позајми книга за читање, но и да се прокоментира
и продискутира за состојбите во светот, за во
местото каде живееле и сл. Читалиштата биле
посетувани особено во зимно време. Тогаш
луѓето не биле премногу зафатени со работа па
слободното време го минувале во затоплените
простории на Читалиштето. Така насобрани
слободно можеле да дискутираат, полемизираат
по разни теми, било политика, било по прашања
од секојдневните настани и сл. Членовите на
Читалиштето разменувале мисли, иделе до
заклучоци и се чувствувале некако побогати во
знаења. Просториите во прво време биле сосема
скудни - мали и неугледни. Обично, биле сместени
во една соба, најчесто во приватна куќа, дуќан или
во една од собите на училиштето. Структурата
на телото што раководело со Читалиштето имала
следен состав: претседател, секретар, благајник и
библиотекар. Во Управниот одвор на Читалиштето
најчесто биле избирани угледни луѓе на градот,
конкретно од еснафот или од трговците. Во селата
било исто така. Најугледните луѓе во селата
раководеле со Читалиштето. Книжниот фонд,
весниците и списанијата биле купувани со парични
средства од членовите на Читалиштето или од
доброволни прилози. Во Битола, читалиште било
отворено мошне рано, односно весникот „България“
од 9.VI.1860 година соопштува дека во Битола било
формирано Читалиштето, изнесувајќи ги неговите
задачи и цели. Меѓу иницијаторите биле видни
битолчани како Петар Димков Радев(иќ).
languages was purchased, in order to attract and
integrate different ethnic communities living in the city,
not only the Macedonian population. The financing
of the activities was provided through voluntary
contributions, with wealthier citizens donating funds:
donors of 500 grosha (valute of money) became life
members, while those who gave 60 grosha covered only
their annual membership fee.
Although there is no specific information about the
further activities of the first reading center, it is known
that in April 1881 a new institution was established
under the name "Prosveshtenie" (Education), initiated
by the Bitola youth. This reading center stood out with
a dynamic and ambitious program. One of its main
priorities was the creation of a public library, for which
it issued a public appeal to the Macedonian population.
The members of the Reading center "Prosveshtenie"
(Education) imagined their library as the core of the
future national library of Macedonia.
In addition to the basic function of reading and cultural
education, the young activists organized a series of
social-educational initiatives, including the opening
of a Sunday and Evening School for adults, as well
as actions for humanitarian aid to socially threatened
citizens. Additionally, the Reading Center management
expressed aspirations for transformation into a
publishing house.
In the 90s of the XIX century, prominent members of
TMORO in Bitola popularized the Reading Center so
that in the villages, in addition to the school, they also
tried to have a library. In winter evenings, Sundays or
holidays, when people were not busy with household
chores, they often came to the Reading Center
premises where, in addition to reading newspapers and
magazines, the situation in the country, international
politics were often commented on and of course people
were spiritually prepared for the upcoming struggle that
the Organization was very thoughtfully preparing. In
the same period, the Macedonian socialists also opened
their own reading room in Bitola, in which socialist
literature prevailed.
За потребите на Читалиштето во Битола, во втората
половина на XIX век, бил набавен значителен фонд
од книги, весници и друга литература на повеќе
јазици, со цел да се привлечат и интегрираат
различните етнички заедници што живееле
во градот, не само македонското население.
Финансирањето на активностите било обезбедено
преку доброволни прилози, при што поимуќните
граѓани донирале средства: донаторите на 500
гроша станувале доживотни членови, додека оние
кои давале 60 гроша го покривале својот годишен
членарински обврзник.
Иако за понатамошното дејствување на
првото читалиште недостасуваат поконкретни
информации, познато е дека во април 1881 година
била формирана нова институција под името
„Просвештение“(Просвета), иницирана од страна
на битолската младина. Ова читалиште се истакнало
со динамична и амбициозна програма. Еден од
неговите главни приоритети бил создавање на
народна библиотека, за што упатило јавен повик до
македонското население. Членовите на читалиштето
„Просвештение“ја замислувале својата библиотека
како јадро на идната национална библиотека на
Македонија.
Покрај основната функција на читање и културна
едукација, младите активисти организирале низа
социјално-образовни иницијативи, меѓу кои и
отворање на Неделно и Вечерно училиште за
возрасни, како и акции за хуманитарна помош
на социјално загрозени граѓани. Дополнително,
раководството на читалиштето изразило аспирации
за трансформација во издавачка куќа.
Во 90 - те година од XIX век видните членови на
ТМОРО во Битола го омасовиле Читалишното
движење така што во селата, покрај училиштето,
настојувале да постои и библиотека. Во зимските
вечери, недели или празници, кога луѓето не се
зафатени со домашни работи, често доаѓале во
просториите на Читалиштата каде покрај читање
весници и списанија најчесто била коментирана
состојбата во земјата, меѓународната политика
и секако луѓето се оспособувале духовно за
претстојната борба која мошне смислено ја
подготвувала Организацијата. Во истиов период и
македонските социјалисти отвориле свое читалиште
во Битола во кое преовладувала социјалистичката
литература.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 142 143
Library at the French Consulate
The French Consulate in Bitola was
established in 1854, headed by Vice-Consul Adolphe
Fleuret, an experienced diplomat, who, however,
remained in office for a short time, as he was transferred
to another diplomatic post. He was succeeded by
Vice-Consuls Zelegen de Ziga (until May 1858)
and then Paul Gremblot. The Consulate had its own
library with limited access, whose collection of books,
newspapers and magazines was intended exclusively
for the consular staff. Despite the closed nature of the
library, certain Bitola citizens, especially merchants
who maintained contacts with France (for example,
the Bishta trading house maintained a connection with
Lyon), managed to obtain French newspapers and art
literature through personal connections. In response to
such informal initiatives and in order to facilitate the
exchange of literature, a special room was organized
within the Consulate as part of the library, which served
for this semi-illegal but functional cultural exchange.
In the room of the library of the French Consulate,
interested citizens could freely and comfortably read
French newspapers and magazines. In addition to
religious literature, the library also possessed works
by famous French classics such as Victor Hugo,
Maupassant, Balzac, Moliere and others. Among the
publications that regularly arrived were the newspaper
Le Temps (TIME) and the magazine Lectira for
everyone. A particularly active user of this library was
Dorev, the duty officer and head of the Information
Service of TMORO in Bitola during the Ilinden
Uprising. He made daily copies from the French
press about the reactions in France to the Macedonian
revolutionary events, which were also followed by
the highest diplomatic circles in the country. The total
literary collection of the library ranged between 100 and
200 copies.
Библиотека во францускиот конзулат
Францускиот конзулат во
Битола бил основан во 1854 година, предводен од
вицеконзулот Адолф Флера, искусен дипломат,
кој, сепак, останал кратко на функцијата, бидејќи
бил преместен на друга дипломатска должност.
Него го наследиле вицеконзулите Зелеген де Зига
(до мај 1858) и потоа Пол Грембло. Конзулатот
поседувал своја библиотека со ограничен пристап,
чиј фонд од книги, весници и списанија бил наменет
исклучиво за конзулскиот персонал. И покрај
затворениот карактер на библиотеката, одредени
битолски граѓани, особено трговците кои одржувале
контакти со Франција (на пример, трговската куќа
Бишта одржувала врска со Лион), преку лични
врски успевале да дојдат до француски весници
и уметничка литература. Како одговор на ваквите
неформални иницијативи и со цел да се олесни
размената на литература, во рамки на Конзулатот
била организирана посебна просторија во состав на
библиотеката, која служела за оваа, полунелегална,
но функционална културна размена.
Во просторијата при библиотеката на Францускиот
конзулат, заинтересираните граѓани можеле
слободно и удобно да читаат француски весници и
списанија. Освен верска литература, библиотеката
поседувала и дела од познати француски класици
како Виктор Иго, Мопасан, Балзак, Молиер и
други. Меѓу редовно пристигнатите публикации
биле весникот Le Temps (Време) и списанието
Лектира за сите. Посебно активен корисник на
оваа библиотека бил Дорев, дежурен и началник
на Известителната служба на ТМОРО во Битола за
време на Илинденското востание. Тој секојдневно
правел преписи од францускиот печат за реакциите
во Франција на македонските револуционерни
настани, кои ги следеле и највисоките дипломатски
кругови во земјата. Вкупниот книжевен фонд
на библиотеката се движел помеѓу 100 и 200
примероци.
The Library at the French Catholic Mission
– Lazarists
Within the framework of his missionary
activity in Bitola, Lepavek, as the founder of the
Catholic mission of the Lazarists, initiated the
establishment of a library with an initial literary
collection of about 100 to 200 copies. At first, the books
were exclusively of religious content and in French.
Over time, the library expanded, so that by the end of
1940, the availability of over 1,000 books testifies
to the significant development and enrichment of its
collection.
The new titles that were added were not limited to
theological topics, but covered a wide range of areas of
human knowledge: philosophy, art, history, pedagogy,
aesthetics, dictionaries, textbooks and scientific works.
The main source of literature was Paris, but books
also arrived from other Lazarist centers around the
world – China, Turkey, Madagascar, Slovenia and
others. However, theological books continued to
represent a significant part of the collection, as they
were of essential importance for the daily work of the
missionaries. Among them, the monumental edition
stands out Scripturae Sacrae – Cursus Completus,
published in 1853year, with a bilingual Latin-French
layout and a volume of about 1,500 pages per volume.
Another important theological source was the multi-
volume commentary on the Bible, brought from the
Lazarist Mission in Smyrna (present-day Izmir).
All the books were placed in the premises of the
Catholic Church in Bitola, built in Gothic style
according to the Western European model. The
library was located immediately to the right of the
church entrance, next to the priest's office. There is a
documented practice of mutual book exchange between
missionary centers, including donations to missions in
South America.
In addition to religious and scientific literature, the
library also had practical titles, intended for households
and craftsmen, under the title "Do it yourself". These
books, published by the publisher J. Hetzel of Paris,
belonged to the series Bibliothèque des Professions and
offered practical knowledge in the fields of agriculture,
winemaking, gardening, construction, photography and
technology..
Библиотеката во Француската католичка
мисија – Лазаристи
Во рамките на својата мисионерска
дејност во Битола, Лепавек, како основоположник
на католичката мисија на Лазаристите, иницирал
основање на библиотека со почетен книжевен фонд
од околу 100 до 200 примероци. Во почетокот,
книгите биле исклучиво со верска содржина и на
француски јазик. Со тек на време, библиотеката се
проширувала, така што до крајот на 1940 година
располагањето со над 1.000 книги сведочи за
значителниот развој и збогатување на нејзиниот
фонд.
Новите наслови што биле додадени не се
ограничувале само на теолошка тематика, туку
опфаќале широк спектар на области од човечкото
знаење: филозофија, уметност, историја, педагогија,
естетика, речници, учебници и научни трудови.
Главен извор на литература бил Париз, но книги
пристигнувале и од други лазаристички центри
низ светот – Кина, Турција, Мадагаскар, Словенија
и други. Сепак, теолошките книги и понатаму
претставувале значаен дел од фондот, бидејќи
биле од суштинско значење за секојдневната
работа на мисионерите. Меѓу нив се издвојува
монументалното издание Scripturae Sacrae – Cursus
Completus, објавено во 1853 година, со двојазичен
латинско-француски распоред и обем од околу 1.500
страници по том. Друг значаен теолошки извор бил
повеќетомниот коментар на Библијата, донесен од
Лазаристичката мисија во Смирна (денешен Измир).
Сите книги биле сместени во просториите на
Католичката црква во Битола, изградена во готски
стил според западноевропски модел. Библиотеката
се наоѓала веднаш десно од влезот во црквата,
покрај канцеларијата на жупникот. Постои
документирана практика на заемна размена на книги
меѓу мисионерските центри, вклучително и донации
кон мисиите во Јужна Америка.
Покрај верска и научна литература, во библиотеката
имало и практични наслови, наменети за
домаќинства и занаетчии, под наслов „Направи
сам“. Овие книги, издадени од издавачот Ж. Хецел
од Париз, припаѓале на серијата Библиотека на
професиите и нуделе практични знаења од областа
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 144 145
The magazine was also received regularly Annales
de la Congrégation de la Mission, official yearbook
of the Lazarist Mission, printed in Paris. It contained
articles and letters from missionaries stationed all over
the world. It also published numerous documents from
the Bitola missionaries, which testified to their activity
and assistance during the Ilinden Uprising in 1903. Of
particular interest are the testimonies of the care they
showed to the population and the insurgents, especially
after the suppression of the uprising and the burning of
the villages. For this humanitarian aid, the missionaries,
including the Sisters of Charity, received an official
document of gratitude from the Foreign Representation
of the VMRO. Some of these letters were later
translated and published in the Macedonian historical
magazine Glasnik na INI – Skopje.
Serbian ocupation
During the period of Serbian occupation
(1912–1941), Bitola went through a difficult and
unpleasant historical period. The population was
exposed to a strong process of forced denationalization,
i.e. the attempts of the occupying authorities to erase
the Macedonian national identity and replace it with
a Serbian one. In addition, the economic situation
deteriorated due to the creation of an artificial border
with Greece, which interrupted the natural economic
flow of the city. Bitola was under the complete control
of the Serbian army, police, gendarmerie, administrative
services and the church. However, the city's residents,
especially the young, did not surrender to oppression.
On the contrary, the young Macedonian intelligentsia
showed resistance, energy and determination, facing the
repressive Greater Serbian regime.
This youth, who were not influenced by previous
church-national centers such as the Greek Patriarchate
or the Bulgarian Exarchate, built their national
consciousness around Macedonian identity –
Macedonism. It was strengthened through cultural and
literary activity, inspired by young Macedonian poets
such as Venko Markovski, Kocho Racin and Kole
Nedelkovski.
на земјоделството, винарството, градинарството,
градежништвото, фотографијата и техниката.
Редовно се добивало и списанието Annales de la
Congrégation de la Mission, официјален годишник
на Лазаристичката мисија што се печател во
Париз. Тој содржел написи и писма од мисионери
распоредени низ целиот свет. Во него биле објавени
и бројни документи од битолските мисионери, кои
сведочеле за нивната активност и помош за време
на Илинденското востание во 1903 година. Посебно
внимание привлекуваат сведоштвата за грижата
што им ја укажале на населението и востаниците,
особено по задушувањето на востанието и
палењето на селата. За оваа хуманитарна помош,
мисионерите, вклучително и милосрдните сестри,
добиле официјален документ за благодарност од
Задграничното претставништво на ВМРО. Дел од
овие писма подоцна се преведени и објавени во
македонското историско списание Гласник на ИНИ –
Скопје.
Српската окупација
Во периодот на српската окупација
(1912–1941), Битола поминала низ тежок и
непријатен историски период. Населението
било изложено на силен процес на присилна
денационализација, односно обидите на
окупаторската власт да го избрише македонскиот
национален идентитет и да го замени со српски.
Дополнително, економската состојба се влошила
поради создавањето на вештачка граница со Грција,
што го прекинало природниот економски тек на
градот.
Битола била под целосна контрола на српската
војска, полиција, џандармерија, административни
служби и црква. Сепак, жителите на градот, особено
младите, не се предале на угнетувањето. Напротив,
младата македонска интелигенција покажала
отпор, енергија и решителност, соочувајќи се со
репресивниот големосрпски режим.
Оваа младина, која не била под влијание на
претходните црковно-национални центри како
што биле грчката Патријаршија или бугарската
Егзархија, ја изградила својата национална свест
околу македонскиот идентитет – македонизмот. Тој
бил зацврстен преку културна и книжевна активност,
Despite the presence of libraries full of Serbian
chauvinistic literature, young Macedonians read
carefully, drawing the exact opposite conclusion – that
they were not Serbs, despite pressure, including the
forced changing of surnames with the Serbian suffix
„-IKj“.
The Serbian government closed all non-Serbian schools,
with the exception of a few French institutions that
operated under limited conditions. In their place, the
Serbian educational system was introduced. Primary
schools and several secondary schools were opened – a
Gymnasium, a Trade Academy, an Agricultural School
and a Seminary. In all of them, teaching was conducted
exclusively in Serbian, and the libraries were filled
with works by Serbian authors, which reflected the
ideological direction of the occupying regime.
Gymnasium in Bitola and
its libraries
The Gymnasium officially had the
name "Serbian Royal Gymnasium in Bitola", located
in the building of the former Turkish Gymnasium
"Idadi Milki". The Serbian government, in order to
give this educational institution importance and a
sign of closeness to the local Orthodox population, on
December 1, 1914, priests consecrated the building
with appropriate prayers, that is, what was previously
Ottoman-Muslim with the prayer was removed.
However, since the First World War began soon after,
the Gymnasium did not operate during those years.
Regular classes began in the 1918/19 school year. At
that time, the inventory from the closed Bulgarian,
Greek, and Turkish gymnasiums was transferred to the
Serbian gymnasium. Gymnasium education included
students who had completed primary education (grade
IV, which was mandatory) and were assigned from
grades I to VIII, with a previously passed entrance
exam. After completing grade IV, students took a semi-
graduation exam and continued in the next higher
grades. Upon completion of the VIII grade, the whole
graduation exam was taken.
In the teaching, in addition to the use of the Serbian
language, an effort was made to introduce Serbian
инспирирана од младите македонски поети како
Венко Марковски, Кочо Рацин и Коле Неделковски.
И покрај присуството на библиотеки со литература
полна со српски шовинистички содржини, младите
македонци читале внимателно, извлекувајќи токму
спротивниот заклучок – дека не се Срби, и покрај
притисокот, вклучително и насилното менување на
презимињата со српскиот наставок „-иќ “.
Српската власт затворила сите училишта што не
биле српски, со исклучок на неколку француски
институции кои работеле под ограничени услови.
На нивно место бил воведен српскиот образовен
систем. Биле отворени основни училишта и
неколку средни – Гимназија, Трговска академија,
Земјоделско училиште и Богословија. Во сите нив
наставата се одвивала исклучиво на српски јазик,
а библиотеките биле исполнети со дела од српски
автори, што ја отсликувало идеолошката насока на
окупаторскиот режим.
Битолската гимназија и нејзините
библиотеки
Гимназијата официјално имала име
„Српска краљевска Гимназија у Битољу”, сместена
во зградата на бившата турска Гимназија „Идади
Милки “. Српската власт, за да ѝ даде на оваа
просветно - образовна установа важност и белег на
блискост со месното православно население, на 1
декември 1914 година, свештеници со соодветни
молепствија ја осветиле зградата, односно тоа
што било претходно османлиско - муслиманско со
молебенот е отстрането. Меѓутоа, бидејќи набрзо
започнала и Првата светска војна Гимназијата тие
години не работела. Со редовна настава почнала
во учебната 1918/19 година. Тогаш од затворените
бугарски, грчки, турски гимназии, инвентарот бил
пренесен во српската гимназија. Гимназијалното
образование ги опфаќало учениците што завршиле
основно образование (IV одделение, кое било
задолжително) и биле распоредени од I до VIII
класови, со претходно положен приемен испит.
По завршувањето на IV клас учениците полагале
пола матура и продолжувале во нареднте повисоки
класови. Со завршување на VIII клас се полагала
големата матура.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 146 147
customs at every opportunity. In addition to the
forced imposition of surnames ending in -IKj, even
the student’s' religion was as if they were from the
Serbian Orthodox Church. These moves were to Serbify
"... the amorphous national mass in Macedonia". In
this direction was the discussion of the Gymnasium
Teacher's Council, held on 22.XI.1932, which
emphasized the importance of strengthening Serbian
national consciousness among pupils, more precisely,
finding methods for the denationalization of the young
Macedonian intellectual generation. From the very
beginning, a very strict regime was established for
students in the Bitola’s Gymnasium. This gymnasium
was considered one of the strictest in the Kingdom of
Yugoslavia in every respect, both in discipline and in
the assessment of students. Severe sanctions followed
for the smallest offenses. For example, when a group
of students from the Gymnasium took part as actors in
the drama “Macedonian Bloody Wedding” in 1920,
the principal Grigorije Hadzi Tashkovich personally
conducted an investigation and punished the students.
The educational authorities believed that assimilation
would be most easily carried out by spreading the
Serbian language among local students. To this end, the
gymnasium authorities very promptly implemented the
decision of the Ministry of Education, which required
the introduction of seminar exercises for the upper
grades (VII and VIII) in which students would be
introduced “...with the life of our people, especially our
country, and with the values of our national culture.”
Thus, seminar assignments were given in subjects
related to Serbian history, the Serbian language,
geography, etc. Also, each school year the Gymnasium
announced monetary prizes for successfully completed
topics from Serbian national history. In this way,
through teaching, students were to be introduced to
the glorification of Serbian victories in wars that were
often made into myths, not history. Emphasis was
placed on the study of Serbian Kosovo, that is, the
cycle of epic poems, by nationalist poets who were not
immune from chauvinism in their poems, especially
counter-Bulgarism. Through these methods, students
had to write essays, read Serbian literature, and learn
the Serbian language; they were to be filled with pride
in Serbian successes and the Serbian national spirit.
Automatically, gradually, they were to oust their native
language, which the authorities realized was not easy,
so they declared it a dialect of Serbian. Thus, it was
Во наставата, покрај употребата на српскиот јазик
се настојувало во секоја прилика да се вметнат
српски обичаи. Покрај насилното наметнување на
презимињата на - ИЌ дури и вероисповедувањето на
учениците било како да се од српската православна
црква. Тие потези биле за да ја србизира „...
аморфната национална маса во Македонија80”. Во
таква насока била и дискусијата на гимназискиот
Наставнички совет, одржан на 22.XI.1932 година,
на кој била истакната важноста од јакнење на
српската национална свест меѓу учениците, поточно
наоѓање методи за денационализација на младото
македонско интелектуално поколение81. Уште
во самиот почеток во Битолската гимназија бил
воспоставен мошне строг режим за учениците.
Оваа гимназија важела за една од најстрогите во
Кралството Југославија во секој поглед, како во
дисциплината така и во оценувањето на учениците.
За најмали прекршоци следувале строги санкции.
Така, на пример, кога една група ученици од
Гимназијата зела учество како актери во драмската
изведба „Македонска крвава свадба” во 1920 година,
директорот Григорије Хаџи Ташковиќ лично вршел
истрага по што ги казнил учениците82. Просветната
власт сметала дека асимилацијата најлесно ќе биде
спроведувана преку ширење на српскиот јазик
меѓу месните ученици. За таа цел гимназиската
власт мошне ажурно ја спроведувала одлуката
на Министерството за просвета кое барало да се
воведат семинарски вежби за вишите класови (VII
и VIII) во кои учениците ќе се запознаваат „...со
животот на нашиот народ, особено на нашата земја,
и со вредностите на нашата национална култура83.“
Така, семинарските задачи биле давани по
предметите што имале врска со српската историја,
српскиот јазик, географија и сл. Исто така, секоја
учебна година Гимназијата распишувала парични
награди за успешно изработени теми од српската
национална историја. На таков начин, преку
наставата учениците требало да се запознаваат со
глорификувањето на српските победи во војните
од кои често се правел мит, а не историја. Нагласка
му се давала на проучувањето на српско Косово,
односно циклусот на епски песни, на поетите
националисти кои во песните не биле воопшто
имуни од шовинизам, особено контра - бугаризмот.
Преку тие методи учениците морале да пишуваат
теми, да читаат српска литература и да го учат
believed that it was the local intelligence that would be
the bearers of Serbianness in the occupied Macedonian
territories.
They were supposed to replace their native language,
which the authorities realized was not easy, so they
declared it a dialect of Serbian. Thus, it was believed
that the local intelligents would be the bearers of the
Serbianism in the occupied Macedonian territories.
Regardless of the imposed Serbian ideology,
Macedonian high school students, preparing for their
seminar papers and other similar written exercises, read
literature and truly immersed themselves in the issues
and acquired solid knowledge in the field of sciences.
At the same time, they also developed a critical attitude
towards many issues, primarily the national and social
issue in Bitola and beyond. Thus, a habit of reading
was created among the students, or rather a hunger for
the unknown from their past. Through self-education,
the high school students from the Bitola High School
began to organize themselves and already represented
a strong and powerful Macedonian national core that
very successfully opposed the pro-Serbian nationalist
group (composed of students who mostly came from
Serbia with their parents - civil servants) known in
the High School as the Ljotichevci. These Ljotichevci
were protected by the high school authorities through
their professors. In addition to all this, the Macedonian
pupils, through reading, that is, self-education, were far
superior to their opponents. The high school students
gained most of their knowledge and education from
the literature that existed in the high school libraries:
the Teacher’s Library; Pupil’s Libraries, which in the
1920/21 school year were noted as having the richest
book collection of all others in Macedonia. They are:
The Library of the Literary Society "Ss. Cyril and
Methodius"; The Library of the Circle of Sober Youth;
The Library of the Youth Association of "Adriatic
Guard" and the Branch of the Aero Club "Nasha Krila";
Textbook Library; Class Libraries.
српскиот јазик, требало да се напојуваат со гордост
од српските успеси и српскиот национален дух.
Автоматски, постепено тие требало да го истиснат
мајчиниот јазик, за кој власта увидела дека не е
лесно, па го прогласила како дијалект од српскиот.
Така се сметало дека токму месната интелигенција
ќе биде носител на српството во окупираните
македонски територии.
Тие требало да го истиснат мајчиниот јазик, за кој
власта увидела дека не е лесно, па го прогласила
како дијалект од српскиот. Така се сметало дека
токму месната интелигенција ќе биде носител на
српството во окупираните македонски територии.
Без оглед на наметнатата српска идеологија,
македонските гимназисти подготвувајќи се за
семинарските работи како и за други слични
писмени вежби, читале литература и се внесувале
вистински во проблематиката и се здобивале
со солидни познавања од областа на науките.
Истовремено, кај нив се јавувал и критички став
по многу прашања, во прв ред по националното и
социјалното прашање во Битола и пошироко. Така,
кај учениците се создала навика за читање поточно
глад за непознатото од нивното минато. Преку
самообразованието гимназистите од Битолската
гимназија почнале да се организираат и веќе
претставувале силно и јако македонско национално
јадро кое мошне успешно му се спротиставувало
на просрпската националистичка групација
(составена од ученици претежно дојденци од
Србија со своите родители - службеници) позната
во Гимназијата како Љотиќевци. Овие Љотиќевци
гимназиската власт ги протежирала преку своите
професори. Покрај сето тоа, учениците Македонци
преку читање, односно самообразование, биле
далеку над своите противници. Своето знаење
и наобразба најмногу гимназистите го стекнале
од литературата што постоела во гимназиските
библиотеки: Наставничката библиотека; Ученички
библиотеки кои во учебната 1920/21 година се
забележани како најбогати со книжен фонд од сите
други во Македонија84. Тие се: Библиотеката при
Литературната дружина „Св. Кирил и Методиј”;
Библиотека при Колото на трезвената младина;
Библиотеката на Друштвото подмладок на
„Јадранска стража” и Подружницата на Аеро клубот
„Наша крила”; Библиотека на учебници; Класни
библиотеки.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 148 149
Teacher’s library in Bitola
gymnasium
Immediately after the opening of the
Bitola gymnasium, those responsible were engaged in
creating a book fund that would meet the appropriate
requirements of the school. In this way, the richest
library was created, which is mentioned as early as
the 1913/14 school year, immediately after the Balkan
Wars. Possessing numerous literature from monographic
works and magazines, they were in the process of being
arranged. The library was supplied with the publications
of the "Serbian Literary Society", "Matica Srpska", the
Royal Academy of Sciences and Arts, "Serbian Literary
Herald", "Bosanska Vila", "Delo", "Nova Iskra",
"Prosvetni Glasnik", "Nastavik i Uchitelj" and others. In
addition to literature in the Serbian language, the library
also owned literature in the Russian language, such as
the magazine "Niva", works by Ivan Turgenev, Tolstoy
and others. The Teachers' Council at the Gymnasium
was notified by an act of January 2, 1914, P.No.70,
that the State Printing House would send books for the
school and the student library. The teachers' library was
intended exclusively for the needs of the teaching staff
at the Gymnasium, but occasionally served professors
from other schools in the city, if they needed literature
that they could not find in the city.
The library was managed by a professor, mostly in
Serbian language, who was appointed by the Teacher’s
Council at the beginning of each school year. He
was responsible for the organization, storage and
publication of books, as well as for the enrichment of
the book collection, which by the 1939/40 school year
had reached 2,205 titles. Books were acquired through
gifts and purchases, and certain ministries, such as the
Ministry of Education, were particularly active – in
1933/34 they sent 79 French and 54 German books for
teaching purposes.
In the same academic year, the Ministry of the Interior
sent the magazine "Misao". The library also received
the magazine "Serbian Literary Herald" free of charge,
as well as the publications of the Geographical and
Ethnographic Society and some popular publications
in English. The teachers' library regularly received
several pedagogical magazines, then "Contributions for
Наставничката библиотека во Битолската
гимназија
Веднаш по отворањето со работа на
Битолската гимназија, одговорните се ангажирале
да создадат книжен фонд што ќе ги задоволува
соодветните барања на училиштето. На таков
начин е создадена најбогатата библиотека која
се спомнува уште во учебната 1913/14 година,
веднаш по Балканските војни. Поседувајќи бројна
литература од монографски дела и списанија истите
биле во тек на средување. Библиотеката била
снабдувана со изданијата на „Српска књижевна
задруга”, „Матица српска”, Кралската академија
на науките и уметностите, „Српски књижевни
гласник”, „Босанска вила”, „Дело”, „Нова искра”,
„Просветни гласник”, „Наставник и учитељ“ и др.
Освен литература на српски јазик Библиотеката
поседувала и литература на руски јазик, како
списанието „Нива“, дела од Иван Тургењев,
Толстој и др. Наставничкиот совет при Гимназијата
со акт од 2 јануари 1914 година, П.Бр.70 бил
известен дека Државната печатница ќе испрати
книги за училиштето и за ученичката библиотека.
Наставничката библиотека била наменета исклучиво
за потребите на наставниот кадар во Гимназијата,
но повремено ги опслужувала и професорите од
другите училишта во градот, доколку тие имале
потреба од литература што не можеле да ја најдат во
градот.
Со библиотеката раководел професор, најчесто по
српски јазик, кој бил назначуван од Наставничкиот
совет на почетокот на секоја учебна година. Тој се
грижел за организацијата, чувањето и издавањето на
книгите, како и за збогатување на книжниот фонд,
кој до учебната 1939/40 година достигнал 2205
наслови. Книгите се набавувале преку подароци
и купување, а одредени министерства, како
Министерството за просвета, биле особено активни
– во 1933/34 година испратиле 79 француски и 54
германски книги за наставни цели.
Истата учебна година Министерството за внатрешни
работи го испраќало списанието „Мисао“. Исто така
бесплатно библиотеката го добивала списанието
„Српски књижевни гласник” како и изданијата
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 150 151
the Study of Folk Literature". Otherwise, there were
works from world classics of all nationalities, as well as
Serbian ones, such as all the works of Vuk Karadzhich,
many monographs on Serbian monasteries, dictionaries,
manuals, pedagogical works. In the academic year
1937/38, as a gift, the French Government, through
the Ministry of Education, sent 158 books printed in
French. In addition to donations from prominent state
institutions, there were also donors from the Bitola
citizenry, more precisely from people in power, such
as the Great Prefect of the Bitola District, who in the
1929/30 school year donated 10 books and 2-3 copies
of the magazine "Bratstvo", published by the "St. Sava"
Society. Sveto Matich, assistant manager of the National
Library in Belgrade, who sent a large number of
professional magazines and books, is also mentioned as
a donor. The editor of the newspaper "Trgovski glasnik"
is also mentioned as a donor. However, not all the books
remained in the Teachers' Library, but were classified
and some of them were assigned to the student libraries.
The Pupil’s library at Bitola
High school
Simultaneously with the Teacher’s
library, it was created the Student’s library which was
with richer literary fund from the Teacher’s library.
Its existence can be followed until the school year
1925/26 year. Why it did not appear after that it is not
known and it is was not recorded in the high school
reports. Probablly, because of the fact that in the school
1929/30 year was reformed and renwed as well as the
Teacher’s library supplied through donations. The
first fund of literature was donated by the Ministry of
Education and the National bank in Belgrade. Then,
there were transfered books that were duplicates from
the Teacher’s library into newly formed Pupil’s library.
Beside, The Ministry of Education, books were donated
very frequently by different national associations for
example Main board of the Association “St. Sava”. This
на Географското и Етнографското друштво и
некои популарни изданија на англиски јазик.
Наставничката библиотека редовно ги добивала
неколкуте педагошки списанија, потоа „Прилози за
проучавање народне књижевности“. Инаку имало
творби од светските класици од сите националности,
а и српските, како на пример, сите дела на Вук
Караџиќ, многу монографии за српски манастири,
речници, прирачници, педагошки трудови. Во
учебната 1937/38 година, како подарок, француската
Влада, преку Министерството за просвета,
испратила 158 книги печатени на француски јазик.
Освен донирања од видни државни установи
постоеле и донатори од битолското граѓанство,
поточно од луѓе на власта, како на пример Великиот
жупан на Битолската област, кој во учебната 1929/30
година подарил 10 книги и 2 - 3 примероци од
списанието „Братство“, издание на Друштвото „Св.
Сава“. Исто како донатор се спомнува Свето Матиќ,
пом. управител на Народната библиотека во Белград
кој испратил поголем број стручни списанија и
книги. Уредникот на весникот „Трговски гласник”
исто така се споменува како дарител. Сепак, сите
книги не останале во Наставничката библиотека
туку биле класирани и дел од нив биле доделени на
ученичките библиотеки.
Ученичката библиотека при Битолската
гимназија
Напоредно со Наставничката,
создадена била и Ученичката библиотека, која
била со побогат книжен фонд од Наставничката.
Нејзиното постоење може да се следи до учебната
1925/26 година. Зошто понатаму не фигурира не
ни е познато, и не е забележано во гимназиските
извештаи. Веројато затоа што во учебната 1929/30
година била новоформирана и обновена, а книжниот
фонд, исто како и во Наставничката библиотека,
бил набавуван преку донации. Првиот фонд на
литература бил подарен од Министерството за
просвета и од Народната банка во Белград. Тогаш
биле пренесени книги што биле дупликати од
Наставничката во новоформираната ученичка
библиотека. Покрај Министерството за просвета,
книги подарувале мошне често и разни српски
association sent certain fund of books generally with
national content to all secondary school libraries which
books had to be used as base for the future literary fund.
If this Association was worried for the libraries in the
secondary schools with Serbian literature it can also
be used the data that out of 13 donated funds 10 were
sent for the schools in Macedonia. Not taking into
consideration the donations the books were generally by
Serbian writers or foreign writers translated in Serbian
language. The literature with scientific content was
either minor or it did not exist at Students’ libraries.
The newly formed pupil’s library beside all donations
had very humble literary fund. During all the time of its
existence the fund did not increase and it moved from
330 books to 424 samples.
A certain step in the enrichment of the students’ library
made the teacher Katarina Kocjanik, who was the
head of all students in the high school and collected
6680dinars and two cupboards and new books were
bought generaly literature for students of lower classes.
Most of the books used the pupils of higher classes
because students from the lower classes the literature
was not for their age, it was unclear and useless.
So, according to some statistics the pupils of the first
classes read 182 books; from the second 220 books; the
third 263 books and from the forth classes 185 books or
total 850 books.
Pupils from the higher classes (V-VIII) generally
used literature from the library of high school literary
company “Ss. Cyril and Methodius”
национални друштва, како на пример Главниот
одбор на Друштвото „Св. Сава“. Ова Друштво
испратило извесен фонд на книги претежно со
национална содржина на сите средни училишни
библиотеки, кои книги требале да послужат како
основа за идниот книжен фонд. Колку ова Друштво
било загрижено за библиотеките во средните
училишта со српска литература нека послужи
податокот дека од вкупно 13 подарени фондови, 10
биле испратени за училиштата во Македонија. Без
оглед на сите донации, книгите биле претежно од
српски писатели или странски писатели преведени
на српски јазик. Литературата со научна содржина
или била незнатна или ја немало во ученичките
библиотеки. Новоформираната ученичка библиотека
и покрај сите донации имала скромен книжен
фонд. За сето време на своето постоење фондот не
се збогатил многу и се движел до 330 книги во 414
примероци86. Извесен чекор во збогатувањето на
ученичката библиотека направила професорката
Катарина Коцјанчиќ87, која како раководител од
сите ученици во Гимназијата собрала 6680 динари,
со кои биле купени два шкафа и нови книги,
претежно литература за учениците од пониските
класови. Најмногу книги користеле учениците
од повисоките класови зашто на учениците од
пониските литерурата не им била за нивна возраст
и им била нејасна и некорисна. Така, според
една статистика учениците од првите класови
прочитале 182 книги; од вторите 220 книги; од
третите 263 книги; од четвртите класови 185 книги
или вкупно 850 книги. Учениците од повисоките
класови (од V-VIII) претежно користеле литература
од Библиотеката на гимназиската училишна
литературна дружина „Св. Кирил и Методиј”.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 152 153
Cultural and educational activities in
Bitola throughout history
Education has deep roots and a long
tradition in Bitola. Since the early Middle Ages,
Slavic literacy has been nurtured and developed in the
numerous churches and monasteries of this region.
Monasteries have always represented spiritual and
cultural bastions. Through the art of carving, icon
painting and dedicated copying activity, they preserved
and transmitted spiritual and literary thought. The
founders of the monasteries - most often benefactors,
expressed their desire for ethnic and linguistic
originality, contributing to the creation of a canon of
Slavic medieval literature. In this spirit, towards the
end of the IX and in the X centuries, the Balkan Slavs
developed a rich theological and encyclopedic activity,
under the influence of the work of Cyril and Methodius
and their students.
It is characteristic of medieval states that
literacy spread through monasteries, which were the
first libraries and centers for copying and preserving
manuscripts. In the Bitola region, especially due to its
proximity to Ohrid, the Ohrid Literary School had a
strong influence. From the time of Samuel's Macedonian
state, the Prespa region also played an important role
with its spiritual tradition.
Ohrid’s manuscript school, especially through
the monastery "St. Panteleimon" (Imaret), is the
foundation of Slavic literacy and culture. In the book
depositories of the monasteries, handwritten and printed
books of a liturgical and theological nature were kept.
Experienced monks carefully copied and translated
them, thus maintaining and spreading literacy. The
spread of Christianity and literacy was closely linked
to the mission of Saints Clement and Naum and their
disciples. During that period, many churches and
monasteries were built for the needs of the population,
which became centers of spiritual and cultural life.
In the Middle Ages, Bitola had an organized
spiritual and educational structure through its diocese,
under the leadership of the Ohrid Archbishopric.
Numerous monasteries were built on its territory,
which became scriptorial centers with rich libraries.
Културно-просветната дејност во
Битола низ историјата
Просветата во Битола има
длабоки корени и долга традиција. Уште во
раното средновековие, во бројните цркви и
манастири на овој регион се негувала и развивала
словенската писменост. Манастирите секогаш
претставувале духовни и културни бастиони. Преку
копаничарската уметност, иконописот и посветената
препишувачка дејност, тие ја чувале и пренесувале
духовната и книжевната мисла. Основачите на
манастирите - најчесто ктитори, ја изразувале
својата желба за етничка и јазична самобитност,
придонесувајќи за создавање на канон на словенска
средновековна книжевност. Во тој дух, кон крајот на
IX и во X век, балканските Словени развиваат богата
теолошка и енциклопедиска дејност, под влијание на
делото на Кирил и Методиј и нивните ученици.
За средновековните држави карактеристично
е што писменоста се ширела преку манастирите,
кои претставувале први библиотеки и центри за
препишување и чување на ракописи. Во Битолската
област, особено поради близината со Охрид, силно
влијание имала Охридската книжевна школа.
Од времето на Самоиловата македонска држава,
Преспанскиот регион исто така одиграл важна улога
со својата духовна традиција.
Охридската ракописна школа, особено
преку манастирот „Св. Пантелејмон“ (Имарет),
претставува темел на словенската писменост и
култура. Во книгохраништата на манастирите се
чувале ракописни и печатени книги од богослужбен
и богословски карактер. Искусните монаси
внимателно ги препишувале и преведувале, со што
писменоста се одржувала и ширела. Ширењето на
христијанството и писменоста било тесно поврзано
со мисијата на светите Климент и Наум и нивните
ученици. Во тој период, за потребите на населението
биле изградени многу цркви и манастири кои
станале центри на духовен и културен живот.
Во средниот век Битола имала организирана
духовна и просветна структура преку својата
епархија, под раководство на Охридската
The manuscript fund, rich and diverse, was kept in
the monastery treasuries and in the personal libraries
of the clergy. According to research, in the medieval
period, over 14 monasteries were registered in the
Bitola region, including: "St. Ana" near Malovishte,
"St. Bogorodica" in the village of Trnovo, the Bukovo
monastery "St. Preobrazhenie", "St. Ilija" in the village
of Dragosh, "St. Gjorgji" in the village of Magarevo,
St. Athanasius" near the village of Zhitoshe, "St.
Jovan Krstitel" in the village of Beranci, "St. Gjorgji"
in the village of Paralovo, "St. Petka" near the village
of Capari, "St. Petar" in the village of Smilevo,
monastery "St. Stefan" in the village of Strezhevo, "St.
Christopher" above the village of Krstoar and others.
Even during the five-century Ottoman rule, the
Macedonian cultural and educational activity in Bitola
and its surroundings did not stop. Especially in the
monasteries and churches, where the folk clergy had a
significant role in the preservation of Slavic literacy
and language. Found church books, such as those from
the monastery near the village of Bukovo, testify to the
continuity of this tradition.
Until XVIII century, literacy was an incentive
for the development of educational and writing activity
in the monasteries in the Bitola region - Krstoar, Lisolaj,
Slepche, Demirhisar and others, which became hotspots
of literary life. In them, young people learned Slavic
script, trained as future priests and teachers, who then
worked in the so-called cell schools.
The medieval manuscript heritage of this
region goes beyond the borders of the narrower Bitola
region and extends to Demirhisar and other surrounding
areas. However, the cultural and historical value
of the manuscripts from the Slepce Literary Center
cannot be equated with those created in the Bitola
scriptoriums. The monasteries in the Bitola region were
true scriptorial and library centers, in which the clergy
– monks, abbots, priests – enriched the book fund with
their copying activity.
In the XIX century, the revival of the
Macedonian people intensified educational activity in
Bitola as well. There was a need for a higher level of
literacy and the opening of schools in the Macedonian
language. Macedonian merchants, aware of the
importance of education, supported the opening of
new schools and the modernization of existing ones.
They advocated the introduction of secular subjects,
necessary for the development of trade and crafts.
архиепископија. На нејзина територија биле
изградени бројни манастири кои станале
скрипторски центри со богати библиотеки.
Ракописниот фонд, богат и разновиден, се чувал во
манастирските трезори и во личните библиотеки
на духовните лица. Според истражувањата, во
средновековниот период се регистрирани над 14
манастири во Битолскиот регион, меѓу кои: „Св.
Ана“ кај Маловиште, „Св. Богородица“ во с. Трново,
буковскиот манастир „Св. Преображение“, „Св.
Илија“ во с. Драгош, „Св. Ѓорѓи“ во с. Магарево, Св.
Атанасие“ кај с. Житоше, „Св. Јован Крстител“ во
с. Беранци, „Св. Ѓорѓи“ во с. Паралово, „Св. Петка“
кај с. Цапари, „Св. Петар“ во с. Смилево, манастир
„Св. Стефан“ во с. Стрежево, „Св. Христофор“ над
с. Крстоар и други.
Дури и за време на петвековното османлиско
владеење, македонската културно-просветна дејност
во Битола и околината не престанала. Особено во
манастирите и црквите, каде народното свештенство
имало значајна улога во зачувувањето на
словенската писменост и јазик. Пронајдени црковни
книги, како оние од манастирот кај селото Буково,
сведочат за континуитетот на оваа традиција.
До XVIII век, писменоста била поттик за
развој на просветна и препишувачка дејност во
манастирите во Битолскиот регион - Крстоар,
Лисолај, Слепче, Демирхисар и други, кои станале
жаришта на книжевениот живот. Во нив, млади
луѓе учеле словенско писмо, се обучувале за идни
свештеници и учители, кои потоа работеле во т.н.
келијни училишта.
Средновековното ракописно наследство
од овој крај ги надминува границите на потесната
Битолска област и се протега кон Демирхисар
и други околни подрачја. Сепак, не може да се
изедначи културно-историската вредност на
ракописите од Слепченскиот книжевен центар
со оние создадени во битолските скрипториуми.
Манастирите во Битолско биле вистински
скрипторски и библиотекарски центри, во кои
духовните лица – монаси, игумени, свештеници
– со својата препишувачка дејност го збогатувале
книжниот фонд.
Во XIX век, преродбата на македонскиот
народ ја засили просветната активност и во
Битола. Се јавила потреба од повисок степен на
писменост и отворање училишта на македонски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 154 155
The educated Macedonian monks played a key role in
opening and supporting schools. The first Macedonian
writers, Joakim Krchovski and Kiril Pejchinovich,
emerged from the church environment. With the support
of merchants, they printed the first books and in 1838
Hadji Theodosij Sinaitski opened the first Macedonian
printing house in Thessaloniki - a significant step for
cultural and national awareness.
In the second half of the XIX century, secular schools
and reading rooms were opened in Bitola. The city,
as an important administrative and commercial
center, became the focus of cultural life. The young
intelligentsia, educated in European countries, spread
interest in books and science. The first private libraries
and domestic book collections were formed.
The first reading room in Bitola was opened in 1860 as
a result of the need to organize cultural and educational
life. The main initiator was P. Dimkov Radevich,
educated in Vienna. The purpose of the Reading Room
was to monitor the press and establish a library with
books in several European languages. In 1881, the youth
of Bitola reopened a Reading Room with the name
"Enlightenment", which in an advertisement addressed
the citizens to support the reading library.
In the spirit of Misirkov, the educators of Bitola strove
to preserve and develop linguistic and cultural identity.
His ideas for the standardization of the language,
for the creation of Macedonian schools and printed
publications in the Macedonian language, had a strong
resonance in Bitola, especially among teachers, students
and intellectuals who aspired to national emancipation.
Although under pressure from the authorities of the
time, these ideas spread secretly through reading rooms,
personal correspondence and oral tradition.
In Bitola, besides the Macedonian ones,
there were also numerous foreign schools: Bulgarian
Exarchate, Serbian, Greek, Romanian, American
Protestant, Turkish, Jewish and French high schools.
Apart from providing education, they often served
as tools for religious and national propaganda. Each
of them had its own library, some very rich - like the
Romanian, the Bulgarian and the Jewish library.
After the Balkan Wars and the incorporation of
Bitola into the Kingdom of Serbia, the building of the
former Turkish high school became the headquarters
of the „Српската краљевска гимназија у Битољу“.
Libraries were established for teachers and students,
with book collections of over 1200 books. In addition
јазик. Македонските трговци, свесни за значењето
на образованието, давале поддршка за отворање
нови училишта и модернизирање на постојните.
Тие се залагале за воведување световни предмети,
потребни за развојот на трговијата и занаетчиството.
Просветените македонски калуѓери одиграле
клучна улога во отворањето и поддршката на
училиштата. Првите македонски писатели, Јоаким
Крчовски и Кирил Пејчиновиќ, произлегуваат од
црковната средина. Со поддршка од трговците
ги отпечатиле првите книги, а во 1838 г. Хаџи
Теодосиј Синаитски ја отвора првата македонска
печатница во Солун – значаен чекор за културното и
националното освестување.
Во втората половина на XIX век, во Битола се
отвораат световни училишта и читалишта. Градот,
како важен административен и трговски центар,
станува фокус на културниот живот. Младата
интелигенција, школувана во европски земји, го
шири интересот за книгата и наука. Се формираат
првите приватни библиотеки и домашни книжни
фондови.
Првото читалиште во Битола е отворено
во 1860 година како резултат на потребата од
организирање културно-просветен живот. Главен
иницијатор бил П. Димков Радевич, образован
во Виена. Целта на Читалиштето била следење
на печатот и формирање библиотека со книги на
повеќе европски јазици. Во 1881 г., младината
на Битола повторно отвора Читалиште со името
„Просвештение“, кое со оглас се обраќа до
граѓаните за поддршка на читателската библиотека.
Во духот на Мисирков, просветителите
од Битола се стремеле да го зачуваат и развијат
јазичниот и културниот идентитет. Неговите
идеи за стандардизација на јазикот, за создавање
на македонски училишта и печатени изданија
на македонски јазик, имале силен одек и во
Битола, особено меѓу учителите, учениците и
интелектуалците кои тежнееле кон национална
еманципација. Иако под притисок на тогашните
власти, овие идеи се ширеле скришум преку
читални, лична преписка и усна традиција.
Во Битола, покрај македонските, постоеле
и бројни странски училишта: бугарска егзархиска,
српска, грчка, романска, американска протестантска,
турска, еврејска и француска гимназија. Тие, освен
што обезбедувале образование, често служеле како
to them, other organizations had libraries, such as the
Literary Society "St. Cyril and Methodius", "Sober
Youth Circle", the Aero Club and others. In 1920, the
Civic Club was opened in Bitola, which stood out with
intensive library activity under the auspices of the then
regime.
What is characteristic of librarianship in Bitola
is the fact that it flourished during the Ottoman rule.
The name librarian was first mentioned in 1469, and
the person who performed the librarian service received
financial compensation for his work. Historically,
librarianship in Bitola experienced its greatest growth in
the second half of the XIX century.
However, this situation should not lead us to the wrong
conclusion. Although the data indicate a significant
number of libraries, this does not mean that the
Macedonian population had wide access to literature.
Many of these libraries were part of foreign propaganda
institutions, which in this way implemented their
assimilationist ideas.
What is particularly significant for this period and
which should be emphasized is the emergence of illegal
libraries, which clearly indicates the awakening of the
national consciousness of the Macedonian population.
In the period from 1912 to 1941, eight illegal libraries
appeared in Bitola. These libraries secretly functioned
within the Bitola gymnasium, student associations
and clubs of progressive youth, as well as in partisan
detachments. The number is not large, but it still
indicates a state of agitation and introduction of new
and progressive ideas.
After the liberation, the image of librarianship
in Bitola changed drastically. Libraries were opened
by working organizations, schools, and local
communities. However, the most significant of all
was the establishment of the first post-war National
Library in Bitola, on March 25th, 1945. A library that
over time underwent significant changes, both in its
name and in its structure, to exist today as a National
Institution - University Library "St. Kliment Ohridski"
- Bitola, a modern institution that works according to
the latest standards and is in step with world trends in
librarianship.
орудија за верска и национална пропаганда. Секое
од нив имала своја библиотека, некои многу богати -
како романската, бугарската и еврејската.
По Балканските војни и вклучувањето
на Битола во Кралството Србија, зграда на
поранешната турска гимназија станала седиште на
„Српската краљевска гимназија у Битољу“. Биле
формирани библиотеки за наставници и ученици,
со книжни фондови над 1200 книги. Освен нив,
библиотека имале и други организации како
Литературното друштво „Св. Кирил и Методиј“,
„Коло трезвена младина“, Аеро-клубот и други. Во
1920 година во Битола е отворен Граѓанскиот клуб,
кој се истакнува со интензивна библиотекарска
активност под покровителство на тогашниот режим.
Она што е карактеристично за
библиотекарството во Битола, е податокот дека
тоа својот процут го доживеало во времето на
османлиското владеење. Во 1469 година за првпат
се споменува името библиотекар, а лицето кое ја
извршувало библиотекарската служба добивало
парична надокнада за својата работа. Историски
гледано, најголемиот растеж библиотекарството
во Битола го доживеало во периодот на втората
половина на 19 век.
Сепак, ваквата состојба не треба да нè доведе
до погрешен заклучок. Иако податоците укажуваат
на значителен број библиотеки, тоа не значи дека
македонското население имало широк пристап до
литературата. Многу од тие библиотеки биле дел од
странски пропагандни институции, кои на тој начин
ги остварувале своите асимилаторски идеи.
Она што е посебно значајно за овој
период и кое треба да се нагласи, тоа е појавата
на илегалните библиотеки, што јасно укажува на
будењето на националната свест на македонското
население. Во периодот од 1912 до 1941 година,
во Битола се појавиле осум илегални библиотеки.
Овие библиотеки тајно функцонирале во склоп на
битолската гимназија, студентските здруженија и
клубовите на прогресивната младина, како и во
партизанските одреди. Бројката не е голема, но
сепак укажува на една состојба на раздвижување и
внесување на нови и прогресивни идеи.
После ослободувањето, сликата за
библиотекарството во Битола драстично се
изменила. Се отвораат библиотеки по работни
организации, училишта, месни заедници. Но,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 156 157
From its creation, through advancement and
modernization, to the present day, when librarianship
finally gains its deserved place in the educational system
as a scientific discipline, Bitola is once again making its
enormous contribution. Such a modern and advanced
state of librarianship in Bitola means keeping up with
the movement of library science worldwide and shows
that what has been prepared and strived for for centuries
has already been achieved today.
All these achievements in library science
have been achieved and are due precisely to this
understanding of the roots and perception of the
development path of librarianship. It is a tradition that
shows who we are, where our roots are, how much we
have achieved and what we can and should do for our
profession in the future.
сепак, најзначајно од сѐ е формирањето на првата
повоена Народна библиотека во Битола, на 25 март
1945 година. Библиотека која со текот на времето
претрпела значајни промени, и во своето име
и во својата структура, за денес да постои како
Национална установа - Универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски“ – Битола, современа
институција која работи по најнови стандарди и е во
чекор со светските трендови во библиотекарството.
Од создавањето, преку унапредувањето и
модернизирањето, па сè до денешното време, кога
библиотекарството конечно како научна дисциплина
го добива заслуженото место во образовниот
систем, Битола повторно дава свој огромен
придонес. Ваквата современа и напредна состојба
на библиотекарството во Битола, значи одржување
чекор со движењето на библиотечната наука во
светски рамки и покажува дека она што со векови
се подготвувало и кон кое се тежнеело, денес веќе е
остварено.
Сите овие достигнувања и постигнувања во
библиотечната наука се остварени и се должат токму
на ваквото осознавање на корените и согледувањето
на развојниот пат на библиотекарството. Тоа
е традиција која покажува кои сме, каде ни се
корените, колку сме постигнале и што е она
што можеме и треба да го направиме за нашата
професија во иднина.
Битола - од Обител до град на
конзулите
Битола, градот под Пелистер, еден од
најопеаните македонски градови, се издигнува
во срцето на убавата и плодна Пелагонија. Таа
како словенска населба изникнала уште во VII
век, и со текот на времето се изградила во еден од
најзначајните историски и културни центри во
Македонија.
Историјата на Битола е обележана со многу
бурни настани. Речиси ниту една од трагедиите
и судбинските пресврти што го потресувале
македонскиот народ не ја заобиколиле. Нејзината
положба на витален крстопат меѓу Јадранот и Егејот
ја направила место на постојано вкрстени интереси,
влијанија и судири. Кон крајот на XIX век, токму
поради таа важност, таа израснала во прочуениот
„град на конзулите“, каде што своите интереси ги
вкрстувале многубројни европски држави.
Во византиските извори од XI век, Битола
се среќава под имињата Бутелион и Пелагонија.
Словените ја нарекувале Битол или Обител, од
каде потекнува и современото име – Битола. Се
претпоставува дека зборот „Битол“ означувал
живеалиште, односно куќиште, додека „Обител“
означува монашко братство и претставува синоним
за манастир.
Во времето на Цар Самоил, Битола имала
значајна улога. Тука бил изграден царски дворец,
каде што престојувал неговиот син и наследник
Гаврил Радомир. Кога Византија започнала напад
врз македонската држава, цар Василиј II навлегол
во битолскиот крај и го запалил дворецот, иако не
успеал да го заземе градот.
Во подоцнежната обнова на градската
тврдина, била поставена спомен-плоча со натпис на
кирилско писмо. Оваа плоча има големо значење,
бидејќи на неа за првпат е забележано словенското
име на градот – Битола.
Bitola - from Obitel to the
city of consuls
Bitola, the city under Pelister, the most
celebrated Macedonian city, rises in the heart of the
beautiful and fertile Pelagonija. It emerged as a Slavic
settlement in the VII century, and over time it developed
into one of the most important historical and cultural
centers in Macedonia.
The history of Bitola is marked by many
turbulent events. Almost none of the tragedies and
twists of fate that shook the Macedonian people
bypassed it. Its position at a vital crossroads between the
Adriatic and the Aegean made it a place of constantly
intersecting interests, influences and conflicts. Towards
the end of the XIX century, precisely because of
this importance, it grew into the famous "city of the
consuls", where numerous European states crossed their
interests.
In Byzantine sources from the XI century, Bitola
is found under the names Butelion and Pelagonija. The
Slavs called it Bitol or Obitel, from which the modern
name - Bitola originates. It is assumed that the word
"Bitol" meant a dwelling, or a housing, while "Obitel"
means a monastic brotherhood and is a synonym for a
monastery.
During the time of Tsar Samoil, Bitola played
an important role. A royal palace was built here, where
his son and successor Gavril Radomir resided. When
Byzantium launched an attack on the Macedonian state,
Tsar Basil II entered the Bitola region and burned the
palace, although he failed to capture the city.
During the later reconstruction of the city fortress, a
memorial plaque with Cyrillic letter was placed. This
plaque has great significance, because it is the first time
the Slavic name of the city - Bitola - is recorded on it.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 166 167
Под византиска власт, Битола се споменува и
во првата повелба на Василиј II од 1019 година како
седиште на епископ, што сведочи дека градот бил
важен црковен центар. Подоцна, во 1096 година, дел
од крстоносците предводени од Боемунд Таренски
навлегле во Пелагонија, која ја опишале како „многу
плодородна земја“. Во 1168 година, хроничарот
Вилхем Тирски престојувал во Битола и ја нарекува
Бутела. Арапскиот патеписец и географ Идриси во
XII век исто така го спомнува градот, опишувајќи го
како „убав, прекрасен и пријатен град“.
Кон крајот на XIV век, Турците Османлии навлегле
во битолскиот крај. По неколку дена борба, ја
зазеле и разурнале битолската тврдина. Сепак,
нивната власт во градот се зацврстила дури по
смртта на Крале Марко во 1395 година. Тогаш му
било дадено и новото име – Манастир, кое преку
турската администрација се проширило и надвор
од Македонија. Но, за македонскиот народ, градот
секогаш останал и останува Битола.
Under Byzantine rule, Bitola is also mentioned
in the first charter of Basil II from 1019 as the seat of
a bishop, which testifies that the city was an important
ecclesiastical center. Later, in 1096, part of the
Crusaders led by Bohemond of Tarn entered Pelagonia,
which they described as "a very fertile land". In 1168,
the chronicler William of Tyre visited Bitola and called
it Butela. The Arab travel writer and geographer Idrisi
also mentioned the city in the 12th century, describing it
as "a beautiful, wonderful and pleasant city".
At the end of the XIV century, the Ottoman Turks
invaded the Bitola region. After several days of
fighting, they captured and destroyed the Bitola fortress.
However, their rule in the city was only consolidated
after the death of King Marko in 1395. At that time, it
was given a new name – Manastir, which through the
Turkish administration spread beyond Macedonia.
But for the Macedonian people, the city has always
remained and remains Bitola.
National Institution -
University Library
"St. Kliment Ohridski" – Bitola
The National Institution - University
Library "St. Kliment Ohridski" - Bitola is a modern
cultural and educational institution with a rich and
developed library activity. Since its establishment until
today, it has actively continued and nurtured the cultural
tradition of the city of Bitola. In addition to constantly
having new titles and content, numerous cultural
events are also organized within its framework, which
significantly contribute to the enrichment of the cultural
life of the city.
The library plays an important role not only
in the educational and cultural life of the community,
but also as a supporter of professional and scientific
research activities. As such, it represents a significant
point of convergence of tradition and contemporary
trends in librarianship.
Beginnings and development
The history of the library begins on
March 25, 1945, when it was founded as the City Public
Library by a decision of the City People's Board. Over
time, the library has changed its name and status several
times - from city, through parent, to today's National
Institution University Library "St. Kliment Ohridski" -
Bitola.
The initial book collection numbered about
300 books, and the library did not have its own
budget. Financial support in those early days came
from the Department of Education at the City People's
Committee, as well as from local enterprises and
organizations. Since 1956, more organized financing by
the social community has begun, which allows for the
continuous enrichment of the book collection.
A significant milestone in the development of
the library is the decision of the Society of Librarians
of Skopje, by which on April 1st, 1954, the Library
Национална установа -
Универзитетска библиотека „Св.
Климент Охридски“ – Битола
Националната установа -
Универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ – Битола претставува современа
културно-образовна институција со богата и
развиена библиотечна дејност. Од своето основање
до денес, таа активно ја продолжува и негува
културната традиција на градот Битола. Освен што
постојано располага со нови наслови и содржини, во
нејзините рамки се организираат и бројни културни
настани, кои значајно придонесуваат за збогатување
на културниот живот на градот.
Библиотеката има важна улога не само во
образовниот и културниот живот на заедницата,
туку и како поддржувач на стручната и научно-
истражувачката дејност. Како таква, таа претставува
значајна точка на спојување на традицијата и
современите трендови во библиотекарството.
Почетоци и развој
Историјата на библиотеката
започнува на 25 март 1945 година, кога со решение
на Градскиот народен одбор е основана како
Градска народна библиотека. Со текот на времето,
библиотеката неколкупати го менува своето име и
статус – од градска, преку матична, до денешната
Национална установа Универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски“ – Битола.
Почетниот книжевен фонд броел околу
300 книги, а библиотеката немала свој буџет.
Финансиската поддршка во тие почетоци доаѓала од
Одделот за просвета при Градскиот народен одбор,
како и од локални претпријатија и организации.
Од 1956 година започнува поорганизирано
финансирање од страна на општествената заедница,
што овозможува континуирано збогатување на
книжниот фонд.
Особено значајна пресвртница во развојот на
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 168 169
библиотеката претставува одлуката на Друштвото
на библиотекари од Скопје, со која на 1 април 1954
година Битолската библиотека станува депозитна
библиотека за македонската издавачка продукција.
Со тоа, книжниот фонд значително се проширува со
монографски и периодични публикации.
Детската библиотека
Грижата за најмладите читатели
доведува до основање на Детската библиотека
на 6 февруари 1955 година, во просториите на
Пионерскиот дом. На 1 јули 1959 година, таа станува
посебен оддел во составот на Градската библиотека,
со цел подобро задоволување на интересите и
потребите на детската читателска публика.
Ширење на мрежата
Со развојот на општеството и
зголемувањето на бројот на корисници, се јавува
потреба од децентрализација на библиотечната
дејност преку отворање на реонски библиотеки –
клонови. Првите вакви библиотеки се отворени
во 1957 година во месните заедници Јени Маале,
Чинарот и Стево Патако. Подоцна следуваат и
други – во селата Бистрица, Кукуречани, Буково,
Лера, Дихово, Цапари и Ивањевци. Овие реонски
библиотеки, како дел од Матичната библиотека,
одиграле важна улога во културното живеење на
градот и руралните средини.
Со донесувањето на првиот Закон за
библиотеки во СР Македонија во 1960 година,
библиотеката стекнува статус на матична
библиотека за регионот.
in Bitola becomes a deposit library for Macedonian
publishing production. Thus, the book collection is
significantly expanded with monographic and periodical
publications.
Children's Library
Care for the youngest readers led to the
establishment of the Children's Library on February 6,
1955, in the premises of the Pioneer Home. On July 1,
1959, it became a separate department within the City
Library, with the aim of better meeting the interests and
needs of the children's reading public.
Network expansion
With the development of society and
the increase in the number of users, there is a need for
decentralization of library activities through the opening
of regional libraries - clones. The first libraries of this
type were opened in 1957 in the local communities of
Yeni Maale, Chinarot and Stevo Patako. Later, others
followed - in the villages of Bistrica, Kukurecani,
Bukovo, Lera, Dihovo, Capari and Ivanjevci.
These regional libraries, as part of the Main Library,
played an important role in the cultural life of the city
and rural areas. With the adoption of the first Law
on Libraries in the SR Macedonia in 1960, the library
acquired the status of a main library for the region.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 170 171
Spatial development
During its eight-decade existence, the library
operated in several different locations. Initially, it was
located in facilities that did not meet the necessary
standards for library work, which prompted continuous
efforts to solve the spatial problem. A key role in these
efforts was played by the director Metodija Razmovski
(1960–1977), who actively advocated for better
conditions.
In 1972, the process of adapting the former
surgical ward of the old Bitola Hospital into a new
building for the library began. The funds for this
purpose were provided through republican funds and
the Assembly of the Municipality of Bitola acted as
an investor. With an agreement from March 1972, the
adaptation began and after certain interruptions, the
building was put into use on February 15th, 1974.
In the following period, the construction of
the new wing began, functionally connected to the old
building. Thanks to the dedication of the employees
and the director Stojko Stojkovski (1977–1993), in the
autumn of 1982, the new building was finally completed
and put into use. This brought an important period in the
history of the library to a close and laid the foundations
for modern library operations.
In 2008, the facades of the old part of the
building were conserved and restored and in 2009, the
exterior joinery was replaced and an attic was added
to the new part. This gave the building complete
functionality and adequate space for library activities.
Status changes of the Library
During its rich and long cultural
existence, the Library in Bitola, depending on the
possibilities and needs of both the Municipality and the
wider social community, has experienced several status
Просторен развој
Во текот на своето осумдецениско
постоење, библиотеката функционирала на неколку
различни локации. Првично, била сместена
во објекти кои не ги задоволувале потребните
стандарди за библиотечна работа, што поттикнало
континуирани напори за решавање на просторниот
проблем. Клучна улога во тие напори имал
директорот Методија Размовски (1960–1977), кој
активно се залагал за подобри услови.
Во 1972 година започнува процесот на
адаптација на поранешното хируршко одделение
од старата Битолска болница во нов објект за
библиотеката. Средствата за оваа намена биле
обезбедени преку републички фондови, а како
инвеститор настапило Собранието на Општина
Битола. Со договор од март 1972 година,
адаптацијата започнува, а по одредени прекини,
објектот бил предаден во употреба на 15 февруари
1974 година.
Во периодот што следува, започнува и
изградбата на ново крило, функционално поврзано
со стариот објект. Благодарение на посветеноста
на вработените и на директорот Стојко Стојковски
(1977–1993), во есента 1982 година, новиот објект
е конечно дограден и ставен во функција. Со тоа
се заокружува еден значаен период од историјата
на библиотеката и се поставуваат темелите за
современо библиотечно работење.
Во 2008 година е извршена конзервација
и реставрација на фасадите на стариот дел од
зградата, а во 2009 година се заменува надворешната
дограма и се доградува поткровје на новиот дел. Со
тоа, објектот добива комплетна функционалност и
соодветен простор за библиотечната дејност.
Статусни промени на Библиотеката
Во текот на своето богато и долго
културно живеење Библиотеката во Битола, во
зависност од можностите и од потребите како на
Општината, така и на пошироката општествена
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 172 173
changes:
• from 1945 to 1947 is the City Public Library –
Bitola;
• from 1947 to 1952 is within the framework of the
House of Culture, therefore it is called the Library at
the House of Culture - Bitola;
• from 1952 to 1960 is City Library;
• from 1960 to 1964 is Main Library – Bitola;
• from 1964 to 1980 at the suggestion of our fellow
citizen Gjorgji Dimovski - Colev, it was named the
Main Library "Kliment Ohridski" - Bitola;
• with the establishment of the second University
in the Republic of Macedonia with headquarters
in Bitola, the need for a university library was
inevitably imposed. Since then, the Library in
Bitola, in addition to its main function, also assumed
a university function, and the Library was renamed
the Main and University Library "Kliment Ohridski"
- Bitola.
• The last change made is based on the Decision on
establishing the network of national institutions
in the field of culture No. 22 – 5574/1 of
22.12.2003, adopted by the Government of the
Republic of Macedonia. With the aforementioned
Decision on the Main and University Library “St.
Kliment Ohridski” – Bitola, the founding rights
of the institution are assumed and the Library is
established as a national institution, i.e. it continues
to exist as the NATIONAL INSTITUTION
– UNIVERSITY LIBRARY “ST. KLIMENT
OHRIDSKI” – BITOLA. Acting in accordance with
the Law on Culture of the Republic of Macedonia
(Official Gazette of the Republic of Macedonia
No. 31/98 and 49/03) and the instructions received
from the Ministry of Culture of the Republic of
Macedonia, harmonisation with the aforementioned
Law on Culture has been made, and since then
the Library has continued to operate as a national
institution.
заедница, доживува неколку статусни промени:
• од 1945 до 1947 г. е Градска народна библиотека
– Битола;
• од 1947 до 1952 г. е во рамките на Домот
на културата, па според тоа таа е наречена
Библиотека при Домот на културата – Битола;
• од 1952 до 1960 г. е Градска библиотека;
• од 1960 до 1964 г. е Матична библиотека –
Битола;
• од 1964 до 1980 г., по предлог на нашиот
сограѓанин Ѓорѓи Димовски – Цолев, го добива
името Матична библиотека „Климент Охридски“
– Битола;
• од 1980 г., со основањето на вториот Универзитет
во Република Македонија со седиште во Битола,
неминовно се наметна потребата од постоење
и на универзитетска библиотека. Оттогаш на
Библиотеката во Битола, покрај матичната,
ѝ се наметна и универзитетската функција, а
Библиотеката е преименувана како Матична и
универзитетска библиотека „Климент Охридски“
– Битола.
• Последната извршена промена се заснова
на Одлука за утврдување на мрежата на
националните установи од областа на
културата бр. 22 – 5574/1 од 22.12.2003 г.,
донесена од Владата на Република Македонија.
Со наведената Одлука за Матичната и
универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ – Битола, се преземаат основачките
права на установата и Библиотеката се утврдува
како национална установа, односно продолжува
да постои како НАЦИОНАЛНА УСТАНОВА
– УНИВЕРЗИТЕТСКА БИБЛИОТЕКА
„СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ” - БИТОЛА.
Постапувајќи според Законот за култура на
РСМ (Службен весник на РСМ бр.31/98 и
49/03) и упатствата добиени од Министерството
за култура на РС Македонија, направено е
усогласување со наведениот Закон за култура,
па оттогаш Библиотеката продолжува со работа
како национална установа.
Beginnings of automation –
JUBIB and SNTIJ
The automation of library work at the
National Library of Serbia "St. Kliment Ohridski"
- Bitola began in 1990, when the library joined the
SNTIJ project (System for Scientific and Technological
Information of Yugoslavia), supported by the Secretariat
for Development of the SFRY. With this, the library
received a terminal, printer and communication
equipment, which enabled the use of the common
software JUBIB, developed by the Institute for
Information Sciences (IZUM) from Maribor, Slovenia.
This software allows:
• Automated cataloguing according to international
standards.
• Construction of a local database.
• Access to the Yugoslav network JUPAK and to
international information.
• Use of electronic mail.
• Generation of bibliographies and catalog records.
With this equipment, the MUB "St. Kliment Ohridski"
- Bitola becomes the second library in Macedonia to
include its records in the IZUM shared database.
After the collapse of the SFRY and with it the SNTIJ
and JUBIB, automated operations continued at the local
level. The library continued with cataloging and data
entry, and access to international databases and e-mail is
provided through the MAKPAK system.
Introduction of the COBISS system
In 1996, the library took the next step in automation –
a Digital Alpha 400/166 server was purchased and, in
cooperation with the National Library of Macedonia "St.
Kliment Ohridski" - Skopje and the Faculty of Natural
Sciences and Mathematics from Skopje, an agreement
was signed with IZUM for the implementation of the
COBISS system (Cooperative Online Bibliographic
System and Services). Through COBISS, the
library receives program modules for:
• Automated cataloging.
• Online database searching.
• Prints and printing of catalog entries.
• Automated lending of library materials.
COBISS2 and mutual bibliographic database (COBIB.
Почетоци на автоматизацијата –
ЈУБИБ и СНТИЈ
Автоматизацијата на
библиотекарското работење во НУУБ „Св.
Климент Охридски“ – Битола започнува уште
во 1990 година, кога библиотеката се вклучува
во проектот на СНТИЈ (Систем за научни и
технолошки информации на Југославија),
поддржан од Секретаријатот за развој на СФРЈ.
Со тоа, библиотеката добива терминал, печатач и
комуникациска опрема, што овозможува користење
на заедничкиот софтвер ЈУБИБ, изработен од
Институтот за информациски науки (ИЗУМ) од
Марибор, Словенија.
Овој софтвер овозможува:
• Автоматизирана каталогизација според
меѓународни стандарди.
• Изградба на локална база на податоци.
• Пристап до југословенската мрежа ЈУПАК и до
меѓународни информации.
• Употреба на електронска пошта.
• Генерирање на библиографии и каталожни
записи.
Со ваквата опременост, МУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола станува втора библиотека
во Македонија што ги вклучува своите записи во
заемната база на податоци на ИЗУМ.
По распадот на СФРЈ и со тоа и на СНТИЈ
и ЈУБИБ, автоматизираното работење продолжува
на локално ниво. Библиотеката продолжува со
каталогизација и внес на податоци, а пристапот
до меѓународни бази и електронската пошта се
овозможува преку системот МАКПАК.
Воведување на COBISS системот
Во 1996 година, библиотеката го прави
следниот чекор во автоматизацијата – се набавува
сервер Digital Alpha 400/166 и со соработка со НУБ
„Св. Климент Охридски“ – Скопје и Природно-
математичкиот факултет од Скопје се потпишува
договор со ИЗУМ за имплементација на системот
COBISS (Кооперативен онлајн библиографски
систем и сервиси).
Преку COBISS, библиотеката добива
програмски модули за:
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 174 175
MK)
At the end of 2001, a new agreement was signed for the
use of the COBISS2 software, which enables:
• Shared cataloging at the national level.
• Establishment of a shared bibliographic database
COBIB.MK.
With this, the library becomes an active participant
in the cooperative processing system, where each
bibliographic record is entered once and becomes
available to all members of the system. On December
17th, 2001, active processing begins and in less than a
year the database increases by 15%.
Introduction of the COBISS/Loan module
In 2003, the test database of the COBISS/Loan program
module was installed. After the training of librarians, in
October of the same year, the Library became the first
institution in Macedonia to implement this segment.
This module allows:
• User records.
• Borrowing, renewal, reservations and return of
materials.
• Monitoring the status of books (free, borrowed).
• Financial operations and preparation of reminders.
• Electronic review of local catalogs and databases
• Regional Development – a project for libraries in the
Western Region
Regional developement - library project for
Western Balcans
In 2004, with a project approved
by the Ministry of Culture, libraries from Prilep,
Kicevo, Struga, Ohrid and Tetovo were connected,
as part of the automation of the library network in
Western Macedonia. At the same time, a new server
• Автоматизирана каталогизација.
• Онлајн пребарување на бази на податоци.
• Исписи и печатење на каталошки записи.
• Автоматизирано позајмување на библиотечен
материјал.
COBISS2 и заемна библиографска база (COBIB.MK)
Кон крајот на 2001 година, се потпишува нов
договор за користење на софтверот COBISS2, кој
овозможува:
• Зaемна каталогизација на национално ниво.
• Воспоставување на заемна библиографска база
COBIB.MK.
Со ова, библиотеката станува активен
учесник во системот на кооперативна обработка,
каде што секој библиографски запис се внесува
еднаш и станува достапен за сите членки во
системот. На 17 декември 2001 година започнува
активната обработка, а за неполна година базата се
зголемува за 15%.
Воведување на модулот COBISS/Позајмица
Во 2003 година се инсталира тест-базата
на програмскиот модул COBISS/Позајмица. По
спроведената обука на библиотекарите, во октомври
истата година, Библиотеката станува првата
институција во Македонија што го применува овој
сегмент.
Овој модул овозможува:
• Евиденција на корисници.
• Позајмување, продолжување, резервации и
враќање на граѓа.
• Следење на статусот на книгите (слободна,
зајмена).
• Финансиско работење и изработка на опомени.
• Електронски преглед на локални каталози и бази
на податоци.
Регионален развој – проект за библиотеки
од Западниот регион
Во 2004 година, со проект одобрен
од Министерството за култура, се поврзуваат
библиотеки од Прилеп, Кичево, Струга, Охрид
и Тетово, како дел од автоматизацијата на
библиотечната мрежа во Западна Македонија.
was purchased in the Bitola Library and the network
infrastructure was reconstructed for faster and more
secure data transfer.
Network formation COBISS.net
In 2003, an agreement was signed in Belgrade
to create the COBISS.net network, which enables the
interconnection of the national bibliographic systems of
Macedonia, Slovenia, Serbia, Montenegro and Bosnia
and Herzegovina. This enables the downloading of
records from all shared databases, including WorldCat
(OKLK).
In March 2006, the directors of the national libraries
of Bosnia and Herzegovina, Montenegro, North
Macedonia, Slovenia and Serbia, and the director of
IZUM, accepted the "COBISS.net Project - Phase II:
Supporting Knowledge and Intercultural Dialogue",
with an invitation to libraries in the region to join it. In
November 2006, the National Institution Universdity
Library "St. Kliment Ohridski"-Bitola joined, in
December 2012, by signing a special agreement with
IZUM, and the Library of the Academy of Sciences of
Albania, and then several libraries from Albania.
Today, about 1500 libraries from the region, of
which 70 from our country, are part of this project of
international development cooperation of libraries.
Switch to COBISS Lib and COBISS Cat
Since 2016, the National Institution University
Library "St. Kliment Ohridski" - Bitola has been using
COBISS3 - the third generation of software support,
developed with a three-layer architecture: user interface,
business logic and database.
During 2025, the system will be upgraded with the
introduction of the new version of COBISS, which will
improve the automation of library processes:
• COBISS Lib – for library process management and
• COBISS Cat – for cataloging and metadata.
Истовремено, во Битолската библиотека се
набавува нов сервер и се реконструира мрежната
инфраструктура за побрз и побезбеден пренос на
податоци.
Формирање на мрежата COBISS.net
Во 2003 година во Белград се
потпишува спогодба за создавање на мрежата
COBISS.net, која овозможува меѓусебно поврзување
на националните библиографски системи на
Македонија, Словенија, Србија, Црна Гора и Босна
и Херцеговина. Со ова се овозможува преземање
записи од сите заемни бази на податоци, вклучувајќи
и WorldCat (OKLK).
Во март 2006 година директорите на
националните библиотеки на Босна и Херцеговина,
Црна Гора, Северна Македонија, Словенија и
Србија, и директорот на ИЗУМ, го прифатија
„Проект COBISS.net - II. фаза: Поддршка на
знаењето и меѓукултурниот дијалог“, со повик до
библиотеките во регионот да му се придружат. Во
ноември 2006 година се придружи и Националната
библиотека на Бугарија, во декември 2012 година,
со потпишување на посебен договор со ИЗУМ, и
Библиотеката на Академијата на науки на Албанија,
а потоа и повеќе библиотеки од Албанија
Денес околу 1500 библиотеки од регионот, a
од кои 70 од нашата држава се дел од овој проект на
меѓународна развојна соработка на библиотеките.
Премин на COBISS Lib и COBISS Cat
Од 2016 година, НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола започнува со користење на
COBISS3 – трета генерација на програмската
поддршка, развиена со трислојна архитектура:
кориснички интерфејс, деловна логика и база на
податоци.
Во текот на 2025 година, системот се
надградува со воведување на новата верзија на
COBISS, со што се унапредува автоматизацијата на
библиотечните процеси:
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 176 177
With this upgrade, the library solidifies its place
as a leading information and technologically advanced
center within the library system in Macedonia.
Modern digital tools
• COBISS+ – web interface for searching and
• mCOBISS – mobile application for Android and
iOS.
Through them, the National Institution University
Library "St. Kliment Ohridski" - Bitola strives to
provide a fully digitized, virtual library, focused on
quickly and easily meeting the needs of researchers,
students and all other users.
With constant technological adaptation, infrastructure
upgrades and active participation in regional networks,
the National Institution University Library "St. Kliment
Ohridski" - Bitola is profiled as a modern information
center. The library not only follows, but also actively
models the development of the library and information
sphere in the country and beyond.
The Library in same pace with time
The national institution – University
Library “St. Kliment Ohridski” – Bitola today has
a fund of over 500,000 units of library material,
which includes monographic and serial publications,
audiobooks, electronic sources, musical and
cartographic materials, small print and video recordings.
In addition to its role as a source of knowledge,
the library also represents a modern cultural center
that enables cultural exchange and cooperation
with domestic and international institutions and
organizations.
Bitola, as a consular and cultural city with a
rich historical tradition, gets a modern space where
tradition and the future meet - the space of the National
Institution - University Library "St. Kliment Ohridski"
- Bitola. It is a cultural institution with a developed
• COBISS Lib – за управување со библиотечни
процеси и
• COBISS Cat – за каталогизација и метаподатоци.
Со оваа надградба, библиотеката го
зацврстува своето место како водечки информативен
и технолошки напреден центар во рамки на
библиотечниот систем во Македонија.
Современи дигитални алатки
• COBISS+ претставува веб-интерфејс, односно
online каталог за пребарување во библиотеките и
• mCOBISS – мобилна апликација за Android и
iOS.
Преку нив, НУУБ „Св. Климент Охридски“
– Битола се стреми да обезбеди целосно
дигитализирана, виртуелна библиотека, фокусирана
на брзо и лесно задоволување на потребите
на истражувачите, студентите и сите останати
корисници.
Со постојана технолошка адаптација,
надградба на инфраструктурата и активно учество
во регионалните мрежи, НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола се профилира како современ
информациски центар. Библиотеката не само што
го следи, туку и активно го моделира развојот на
библиотечно-информациската сфера во земјава и
пошироко.
Библиотеката во чекор со времето
Националната установа –
Универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ – Битола денес располага со фонд од
над 500.000 единици библиотечен материјал, кој
вклучува монографски и сериски публикации,
аудиокниги, електронски извори, нотна и
картографска граѓа, дробен печат и видеозаписи.
Покрај улогата на извор на знаење, библиотеката
претставува и современ културен центар што
овозможува културна размена и соработка со
домашни и меѓународни институции и организации.
Битола, како конзулски и културен град
со богата историска традиција, добива современ
простор каде што се сретнуваат традицијата и
иднината – просторот на Националната установа
-Универзитетската библиотека „Св. Климент
library activity, which constantly offers new and
contemporary content to its users and enriches the
cultural life of the city and the region. In addition, the
library actively contributes to the advancement of the
educational process, as well as professional, scientific
and research activities.
Located in the central city area, the library
operates in two modernly furnished and connected
buildings with a total area of approximately 3,000
m², of which more than 50% is intended for users. It
is constantly expanding its collection of books and
periodicals, with a tendency for further growth and
development.
In conditions of intensive technological
progress, the library actively follows modern trends
in library work. The aspiration is aimed at improving
services, faster and more efficient access to information
and materials, as well as supporting scientific research
and educational activities. This is achieved through
automation, digitalization, development of electronic
services and continuous professional development of
personnel.
Particular attention is paid to facilitating access to the
necessary literature, enriching the fund, and monitoring
the current needs of users in various professional and
educational fields. One of the key components in this
development process is digitalization, which allows
faster, easier and more accessible access to content.
The library's work program is based on realistic,
achievable goals and activities, which are planned
and implemented continuously, with a vision for the
future development and contemporary positioning of
the institution in the national and international cultural
context.
Priorities for the coming period
• Enrichment of the book collection with
contemporary literature for all ages;
• Providing adequate and sufficient space for housing
and storing library material in the coming years;
Охридски“ -Битола. Таа е културна установа со
развиена библиотечна дејност, која постојано
им нуди нови и современи содржини на своите
корисници и го збогатува културниот живот на
градот и регионот. Дополнително, библиотеката
активно придонесува за унапредување на воспитно-
образовниот процес, како и на стручната, научната и
истражувачката дејност.
Сместена во централното градско подрачје,
библиотеката функционира во два современо
уредени и поврзани објекти со вкупна површина од
околу 3.000 m², од кои повеќе од 50% се наменети
за корисници. Таа постојано ја зголемува својата
колекција со книги и периодични изданија, со
тенденција за понатамошен раст и развој.
Во услови на интензивен технолошки
напредок, библиотеката активно ги следи
современите трендови во библиотечното работење.
Стремежот е насочен кон подобрување на услугите,
побрз и поефикасен пристап до информации
и материјали, како и поддршка на научно-
истражувачката и образовната дејност. Тоа се
постигнува преку автоматизација, дигитализација,
развој на електронски услуги и постојано стручно
усовршување на кадрите.
Особено внимание се посветува на
олеснување на пристапот до потребната
литература, збогатување на фондот, и следење на
актуелните потреби на корисниците во различни
професионални и образовни области. Една од
клучните компоненти во овој развоен процес е
дигитализацијата, која овозможува побрз, полесен и
подостапен пристап до содржините.
Работната програма на библиотеката се
базира на реални, остварливи цели и активности,
кои се планираат и реализираат во континуитет,
со визија за идниот развој и современото
позиционирање на институцијата во националниот и
меѓународниот културен контекст.
Приоритети за наредниот период
• Збогатување на книжниот фонд со
современа литература за сите возрасти;
• Обезбедување на соодветен и доволен простор
за сместување и чување на библиотечниот
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 178 179
• Digitalization of the book collection;
• Protection and conservation of library assets, with
special emphasis on book heritage;
• Further equipping with modern information
technology;
• Editing and harmonizing databases with the national
library system;
• Continuous training and professional development
of library staff, especially within the framework of
the COBISS program;
• Active participation in cultural events and
promotion of books and reading;
• Intensifying cooperation with media, institutions,
societies and associations in the field of culture,
science and education;
• Monitoring and implementing global trends in
library work;
• Supporting joint programs of general interest;
• Organizing events, workshops and cultural activities
aimed at all age categories;
• Strengthening cooperation with schools, universities
and local organizations in order to promote the role
of the library as an educational and cultural center in
the region.
The Library – Center of Knowledge
and Culture
The library has always been a pillar of
knowledge, culture and education, playing a key role
in the development of society. With the advancement
of technology, it has transformed from a traditional
space for storing books into a modern center for digital
resources, interactive learning and collaboration.
Today's library is not just a collection of books, but a
living, dynamic space that meets the information needs
of users in the digital age.
The National Institution - University Library
"St. Kliment Ohridski" - Bitola marks 80 years of
its existence this year, celebrating its long-standing
commitment to knowledge, culture and spiritual
development of the community. Founded with the aim
материјал во наредните години;
• Дигитализација на книжниот фонд;
• Заштита и конзервација на библиотечните добра,
со посебен акцент книжното наследство;
• Натамошно опремување со современа
информатичка технологија;
• Редакција и усогласување на базите на податоци
со националниот библиотечен систем;
• Континуирана обука и стручно усовршување
на библиотечниот кадар, особено во рамките на
програмата COBISS;
• Активно учество во културни манифестации и
промоција на книгата и читањето;
• Интензивирање на соработката со медиуми,
институции, друштва и здруженија од областа на
културата, науката и образованието;
• Следење и применување на светските трендови
во библиотечното работење;
• Поддршка на заеднички програми од општ
интерес;
• Организирање на настани, работилници и
културни активности наменети за сите возрасни
категории;
• Зајакнување на соработката со училишта,
универзитети и локални организации со цел
унапредување на улогата на библиотеката како
едукативен и културен центар во регионот.
Библиотеката – центар на знаење и
култура
Библиотеката отсекогаш претставувала
столб на знаењето, културата и едукацијата, играјќи
клучна улога во развојот на општеството. Со
напредокот на технологијата, таа се трансформира
од традиционален простор за складирање книги
во современ центар за дигитални ресурси,
интерактивно учење и соработка. Денешната
библиотека не е само збир на книги, туку
жив, динамичен простор што ги задоволува
информативните потреби на корисниците во
дигиталната ера.
Националната установа - Универзитетска
библиотека „Св. Климент Охридски“ – Битола
годинава одбележува 80 години од своето
of being a center of literature, education and cultural life
of the city, it is today a modern institution with a rich
program and inclusive practices.
Over the course of eight decades, the NIUL "St.
Kliment Ohridski" - Bitola has developed into one of
the most significant cultural and educational centers in
the region. With its continuous operation, the library
not only serves as a literary temple, but also as a space
for dialogue, learning and creativity. By organizing
numerous events, marking significant dates and
promoting reading, the library actively contributes to
the development of culture and literacy. Its activities are
aimed at all generations, encouraging a love of books,
awareness and critical thinking.
Some of the more significant activities are:
• Book promotions and literary meetings, with the
participation of leading Macedonian and native
authors. The "Native Author" award is particularly
noteworthy, as is the publication of the collection of
native meetings of Bitola writers.
• Educational workshops and lectures, covering
topics from contemporary parenting, psychological
support, to the importance of literature and culture
in everyday life.
• Young Librarians - a competition intended for
primary school students from Bitola. The aim of
this event is to encourage young people to learn
about the role and importance of libraries, as well
as to develop their skills in working with books and
information.
• Inclusive programs supported by the Ministry
of Culture and Tourism of the R.N. Macedonia,
which enable the active involvement of children
and people with disabilities in literary and creative
workshops.
• Professional magazine "Library Trend", which
has been published continuously since 2003. The
magazine represents a significant professional and
information resource in the field of library work,
following trends, innovations and challenges in
the library sector. With its continuous tradition, the
magazine emphasizes the professional dedication
of the institution and its role in the development of
librarianship in Macedonia.
постоење, славејќи ја долгогодишната посветеност
на знаењето, културата и духовниот развој на
заедницата. Основана со цел да биде центар на
книжевноста, образованието и културниот живот во
градот, таа денес претставува модерна институција
со богата програма и инклузивни практики.
Во текот на осум децении, НУУБ „Св.
Климент Охридски“ Битола се изгради како еден
од најзначајните културни и образовни центри
на регионот. Со своето континуирано делување,
библиотеката не само што служи како книжевен
храм, туку и како простор за дијалог, учење и
креативност. Преку организирање на бројни
настани, одбележување на значајни датуми
и промовирање на читањето, библиотеката
активно придонесува кон развојот на културата и
писменоста. Нејзините активности се насочени кон
сите генерации, поттикнувајќи љубов кон книгата,
информираност и критичко размислување.
Некои од позначајните активности се:
• Промоции на книги и литературни средби, со
учество на водечки македонски и роднокрајни
автори. Посебно се истакнува наградата
„Роднокраен автор“, како и издавањето
на зборникот од роднокрајните средби на
битолските писатели.
• Едукативни работилници и предавања, кои ги
опфаќаат темите од современо родителство,
психолошка поддршка, па сè до значењето на
литературата и културата во секојдневниот
живот.
• Млади библиотекари - натпревар наменет за
ученици од основните училишта од Битола.
Целта на оваа манифестација е да ги поттикне
младите да ја запознаат улогата и значењето
на библиотеките, како и да ги развијат своите
вештини во работа со книги и информации.
• Инклузивни програми поддржани од
Министерството за култура и туризам на
РС Македонија, кои овозможуваат активна
вклученост на деца и лица со попреченост во
литературни и креативни работилници.
• Стручно списание „Библиотечен тренд“,
кое непрекинато се издава од 2003 година.
Списанието претставува значаен стручен
и информативен ресурс од областа на
библиотечното работење, следејќи ги
трендовите, иновациите и предизвиците во
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 180 181
• International cooperation - the library actively
promotes its international cooperation by signing
memorandums of cooperation with relevant
institutions from the country and abroad. These
partnerships enable the exchange of experiences,
participation in international projects, as well
as the implementation of programs such as
Erasmus. Special emphasis is placed on the
promotion of Macedonian culture worldwide,
through the organization of events, exhibitions and
presentations. In addition, the library constantly
strives to introduce innovative models and modern
practices in library work, adapting to global trends
and digital transformation.
• Celebrating the World Book and Copyright Day, by
organizing discussions, workshops and educational
activities, with the aim of raising awareness of
the importance of reading and the importance of
copyright protection.
• "Let's Read Aloud" campaign is being implemented
in cooperation with primary and secondary schools,
with the aim of encouraging reading habits among
young people, developing their love for books and
improving their speaking and communication skills.
• Violence prevention programs in educational
institutions, focused on promoting empathy,
tolerance and non-violent communication, as well
as building a safe and supportive environment for
students.
• Creating audio stories - projects intended for people
with hearing, speech and vision impairments, which
provide better access to literature and cultural
content.
• Coffee and books with local writers - meetings with
authors from the region, with the aim of promoting
and affirming the local literary scene.
• Artistic performances and cultural projects
– exhibitions, theater performances, musical
performances and multimedia projects are regularly
organized in the library space, which enrich the
cultural offer in the community.
библиотечната дејност. Со својата континуирана
традиција, списанието ја нагласува стручната
посветеност на институцијата и нејзината улога
во развојот на библиотекарството во Македонија.
• Меѓународна соработка - библиотеката активно
ја унапредува својата меѓународна соработка
преку потпишување меморандуми за соработка
со соодветни институции од земјата и странство.
Овие партнерства овозможуваат размена на
искуства, учество во меѓународни проекти,
како и реализација на програми како Еразмус.
Посебен акцент се става на промоцијата
на македонската култура во светски рамки,
преку организирање на настани, изложби и
претставувања. Дополнително, библиотеката
постојано се стреми кон воведување на
иновативни модели и современи практики
во библиотечното работење, прилагодувајќи
се на глобалните трендови и дигиталната
трансформација.
• Одбележување на Светскиот ден на книгата
и авторските права, преку организирање
на дискусии, работилници и едукативни
активности, со цел подигнување на свеста за
значењето на читањето и важноста од заштита на
авторските права.
• Кампањата „Да читаме на глас“ - се спроведува
во соработка со основни и средни училишта,
со цел поттикнување на читачки навики
кај младите, развивање на нивната љубов
кон книгата и унапредување на говорните и
комуникациските вештини.
• Програми за превенција од насилство во
образовните установи, фокусирани на
промоција на емпатија, толеранција и ненасилна
комуникација, како и на градење на безбедна и
поддржувачка средина за учениците.
• Креирање на аудио-приказни - проекти наменети
за лицата со оштетен слух, говор и вид, кои
овозможуваат подобар пристап до литературата и
културните содржини.
• Кафе и книги со локални писатели - средби
со автори од регионот, со цел промоција и
афирмација на локалната книжевна сцена.
• Уметнички перформанси и културни проекти
– во просторот на библиотеката редовно се
организираат изложби, театарски изведби,
музички настапи и мултимедијални проекти, кои
ја збогатуваат културната понуда во заедницата.
• Дигитализација и модернизација на
библиотечните услуги - вклучува воведување
на нови технологии како виртуелна реалност во
образованието и проекти со учество на лица со
помалку можности.
• Дневна соба на градот - претставува
мултифункционален простор каде што
корисниците, во пријатно уредена средина,
можат квалитетно да го поминуваат своето
време, опкружени со литература за сечиј вкус,
компјутери со пристап до интернет, како и
бројни содржини за едукација и размена на
искуства. Овој простор беше отворен во 2023
година како дел од библиотеката, инспириран
од концептот на т.н. „community hub“ –
препознатлив модел на јавен простор ширум
светот.
Во овие 80 години, НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола прерасна во неизоставен дел
од културниот и образовниот живот на градот. Од
место за читање и истражување, библиотеката стана
вистински центар на културни средби, каде што
литературата, уметноста и науката се спојуваат за
создавање нови идеи и перспективи.
Јубилејот претставува потсетник за
значењето на библиотеките во општеството – тие не
се само збирки на книги, туку живи институции кои
инспирираат, едуцираат и обединуваат генерации
читатели. Со нови проекти, партнерства и иновации,
Библиотеката ќе продолжи да биде светилник на
знаењето во Битола и пошироко.
Одбележувањето на 80-годишнината е доказ
за посветеноста и значењето на НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола во културниот и образовниот
живот на градот. Продолжувајќи ја својата мисија,
Библиотеката останува водечка институција која
го збогатува животот на граѓаните и ги инспирира
идните генерации да ја негуваат љубовта кон
книгата и културата.
• Digitization and modernization of library services
- It includes the introduction of new technologies
such as virtual reality in education and projects
involving people with fewer opportunities.
• Living Room of the City – a multifunctional space
where visitors can enjoy their time in a pleasant and
thoughtfully designed environment, surrounded by
literature to suit every taste, computers with internet
access, and a variety of resources for education and
the exchange of experiences. This space was opened
in 2023 as part of the library, inspired by the concept
of a “community hub” – a recognized model of
public space around the world.
In these 80 years, the NIUL "St. Kliment
Ohridski" - Bitola has grown into an indispensable part
of the cultural and educational life of the city. From a
place for reading and research, the library has become
a true center of cultural encounters, where literature,
art and science come together to create new ideas and
perspectives.
The jubilee is a reminder of the importance
of libraries in society - they are not just collections
of books, but living institutions that inspire, educate
and unite generations of readers. With new projects,
partnerships and innovations, the Library will continue
to be a beacon of knowledge in Bitola and beyond.
The celebration of the 80th anniversary is
proof of the dedication and significance of the NIUL
"St. Kliment Ohridski" - Bitola in the cultural and
educational life of the city. Continuing its mission,
the Library remains a leading institution that enriches
the lives of citizens and inspires future generations to
cultivate a love of books and culture.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 182 183
Ceremonial Academy 80 years
jubilee of the National
Institution - University library
"St. Kliment Ohridski" - Bitola
In the House of Army in Bitola, a solemn
ceremony was held to mark the significant anniversary
– 80 years of existence of the National Institution-
University Library "St.Kliment Ohridski"-Bitola.
The event was attended by the President of
the Republic of North Macedonia, Prof. Gordana
Siljanovska-Davkova,PhD; the Mayor of Bitola, Toni
Konjanovski; the Rector of the University "St. Kliment
Ohridski" – Bitola Prof. Igor Nedelkovski, PhD;
Members of Parliament: Olga Lozanovska, Silvana
Angelevska and Pece Milevski; Deputy Minister of
Economy – Nikolche Jankulovski; as well as other
Свечена академија 80 години
Национална установа -
Универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски“ - Битола
Во Офицерскиот дом во Битола,
со свечена академија беше одбележан значајниот
јубилеј – 80 години постоење на Националната
установа - Универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ - Битола.
На настанот присуствуваа претседа телката на
Република Северна Македонија, проф. д-р Гордана
Силјановска-Давкова, градоначалникот на Битола,
Тони Коњановски, ректорот на Универзитетот
„Св. Климент Охридски“ – Битола проф. д-р Игор
Неделковски, Пратениците Олга Лозановски,
Силвана Ангелевска и Пеце Милевски, заменик
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 184 185
Mayors, Councilors, Directors of Public Enterprises
and Cultural Institutions, representatives of cultural
institutions and other distinguished persons as our
guests.
In her address, the President Siljanovska-
Davkova emphasized the role of libraries as "fortresses
of knowledge" and their invaluable value in preserving
cultural and national identity. She encouraged those
present to continue with the mission of spreading
knowledge and nurturing the love of books, especially
among the younger generations.
- I am in love with books, it is a lifelong fatal
relationship between me and books. I hope that the
library will continue to be a beacon of knowledge, a
home for books and a place where the future is built
through the wisdom of the past. Let's do everything
so that people read more. Let's bring books closer,
especially to the youngest, that is topical these days,
let's create reading habits for them, let's read books to
them from early childhood, let's give them books, let's
reward them with books, said President Siljanovska-
Davkova.
The Director of the National Institution
University Library "St.Kliment Ohridski"-Bitola, MA
Emilija Stefanovska-Davkova said:
-Today we celebrate a great day, we celebrate
the eight-decade existence of the National Institution
University Library "St.Kliment Ohridski"-Bitola.
The library represents a cradle of knowledge, culture,
tradition, nurturing the Macedonian language, literature
and identity, one of the roots of our state. The cultural
heritage, book and non-literary fund are nurtured here.
Today we celebrate a very significant event, the eight-
decade jubilee. Since its founding on March 25th,
1945, our library has grown into a true temple of books,
knowledge and tradition where generations of readers,
researchers, students, lovers of the written word have
found their inspirations, answers and new horizons.
Since its establishment, the library had a very small
book fund of only 300 books, so that today it has grown
into a modern library with many digital resources,
educational programs. Every step of our journey was
filled with dedication, love for knowledge, constantly
following the modern trends of world library standards.
министерот за економија – Николче Јанкуловски,
како и градоначалници, советници, директори
на јавни претпријатија и културни институции,
претставници на културни институции и други
угледни гости.
Претседателката Силјановска-Давкова во
своето обраќање ја истакна улогата на библиотеките
како „тврдини на знаењето“ и нивната непроценлива
вредност во зачувувањето на културниот и
националниот идентитет. Таа ги охрабри присутните
да продолжат со мисијата на ширење на знаењето
и негување на љубовта кон книгата, особено кај
младите генерации.
- Вљубена сум во книгите, во прашање е
доживотна фатална врска меѓу мене и книгите. Се
надевам дека библиотеката ќе продолжи да биде
светилник на знаењето, дом на книгата и место каде
што се гради иднината преку мудроста од минатото.
Да сториме сè, луѓето што повеќе да читаат. Да ја
приближиме книгата особено до најмладите, тоа е
актуелно деновиве, да им создаваме читачки навики,
да им читаме книги од најрано детство, да им
подаруваме книги, да ги наградуваме со книги, рече
претседателката Силјановска - Давкова.
Директорката на НУУБ “Св. Климент
Охридски“ – Битола, м-р Емилија Стефановска-
Давкова во своето обраќање рече:
-Денес славиме голем ден, го славиме осум
децениското постоење на нашата Национална
установа Универзитетска библиотека “Св. Климент
Охридски“ – Битола. Библиотеката претставува
лулка на знаењето, на културата, традицијата,
негување на македонскиот јазик, литература и
идентитет, еден од корените на нашата држава.
Тука се негува културното наследство, книжниот
и некнижен фонд. Денес славиме многу значаен
настан, осум деценискиот јубилеј. Од своето
основање на 25 март 1945 година нашата библиотека
прерасна во вистински храм на книгата, знаењето
и традицијата каде што генерации читатели,
истражувачи, студенти, љубители на пишаниот
збор ги пронајдоа своите инспирации, одговори
и нови хоризонти. Од основањето библиотеката
располагаше со многу мал книжен фонд од само
300 книги, за таа денес да прерасне во современа
библиотека со многу дигитални ресурси, едукативни
програми. Секој чекор од нашето патување беше
исполнет со посветеност, љубов кон знаењето,
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 186 187
The rector of the University St. Kliment
Ohridski"-Bitola, Prof. Igor Nedelkovski, PhD
emphasized that libraries have always been a key
segment of every university, serving as drivers of
science, research and education.
- The library was founded less than five
months after the liberation of the city of Bitola, when
battles were still being fought on part of the territory
of Macedonia, confirming the importance of libraries
as state-building institutions, which, by preserving
the written word, ensure the future of the state. Today,
in accordance with the applicable legislation, the
University Library is an associate member of the
University St. Kliment Ohridski"-Bitola. As the Rector
of the University, I promise that cooperation will be
intensified, especially in terms of the challenges we face
today. And the main challenge is reformulating the role
of libraries in our society and within the University in
the context of digitalization and artificial intelligence,
emphasized The Rector Prof. Igor Nedelkovski, PhD.
Within the framework of the solemn academy, the
monograph “National Institution University Library
"St.Kliment Ohridski"-Bitola, history and development
1945 – 2025" by MA Emilija Stefanovska-Davkova
was promoted, and its promoter was Prof. Elka Jaceva-
Ulchar, PhD.
следејќи ги постојано современите трендови на
светските библиотечни стандарди.
Ректорот на Универзитетот „Св. Климент
Охридски“ - Битола, проф. д-р Игор Неделковски
потенцираше дека библиотеките отсекогаш биле
клучен сегмент на секој универзитет, служејќи
како двигатели на науката, истражувањето и
образованието.
-Библиотеката е основана за помалку до пет
месеци по ослободувањето на градот Битола, кога
сеуште се водат битки на дел од територијата на
Македонија го потврдува значењето на библиотеките
како државотворни институции, кои преку чување
на пишаниот збор ја обезбедуваат иднината на
државата. Денес согласно важечката легислатива
Универзитетската библиотека е придружна членка
на Универзитетот „Св. Климент Охридски“ –
Битола. Јас како ректор на универзитетот ветувам
дека ќе се интензивира соработката, посебно од
аспект на предизвиците со кои се соочуваме денес.
А главен предизвик е реформулирање на улогата на
библиотеките во општеството и универзитетот во
услови на дигитализација и вештачка интелигенција,
нагласи ректорот Неделковски.
Во рамки на свечената академија беше
промовирана монографијата „НУУБ Св. Климент
Prof. Jaceva-Ulčar is a prominent philologist
and scientific researcher in the field of the Macedonian
language and literature who presented this monograph,
emphasizing its significant historical and cultural value.
This publication represents an important testimony
to the history of librarianship in Bitola and the Bitola
region, the beginnings and founding of the Library in
1945, its continuous development and transformation
over the years until today.
Assoc. Prof. Anita Angelevska,PhD emphasized
in her speech that St. Clement of Ohrid was the founder
of the Ancient Macedonian and Slavic literature, whose
literary contribution spread throughout the entire
Christian Orthodox World. Angelevska also conveyed
the message from the sisterhood of the Monastery
in Slepche, emphasizing the role of St. Clement as
guardian and transmitter of the spiritual thought of the
Saints Cyril and Methodius.
In the House of Army in Bitola, the four
calligraphers were exhibited, newly created of saints
- the work of the Sisterhood of the Slepca Monastery,
transcription from Church Slavonic into Glagolitic:
Troparion St. Naum of Ohrid, St. Gemel, St. Joachim
of Osogovo, St. Niphon of Cyprus. The ceremonial
Охридски – Битола, историја и развој 1945 – 2025“,
а нејзин промотор беше проф. д-р Елка Јачева-
Улчар. Проф.Јачева-Улчар е истакнат филолог и
научен истражувач во областа на македонскиот
јазик и писменост која ја претстави монографијата,
нагласувајќи ја нејзината значајна историска
и културолошка вредност. Оваа публикација
претставува значајно сведоштво за историјата
на библиотекарството во Битола и Битолско,
почетоците и основањето на Библиотеката во
1945 година, нејзиниот континуиран развој и
трансформација низ годините сè до денес.
Доц. д-р Анита Ангелевска во својот
говор нагласи дека Климент бил втемелувач на
старомакедонската и словенската литература,
чиј книжевен придонес се проширил низ целиот
христијански православен свет. Ангелевска
ја пренесе и пораката од сестринството на
Слепченскиот манастир, нагласувајќи ја улогата
на Свети Климент како чувар и преносител на
духовната Кирилометодиевска мисла.
Во Офицерскиот дом беа изложени четирите
калиграфи, новосоздадени тропари на светители
– творештво на Сестринството на Слепченскиот
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 188 189
academy was followed by a rich cultural and artistic
program consisting of Macedonian church singing,
recitals, piano, violin and solo performances. The
poetic performance "The Creator of Peace, Protector
of the House of the Word" was prepared by Nikolina
Popovska, and Marija Mladenovska-Dimitrovska,
Marija Naumovska and Marijan Tasevski also
participated in it. Musical accompaniment was provided
by Vladko Simonovski, the male choir "St. Nektarius of
Bitola" and a performance by the students of the State
High-school for Music “Toshe Proeski” in Bitola. The
ceremony ended with the awarding of gold plaques and
certificates of appreciation to deserving individuals and
institutions.
International cooperation with Italy
Memorandum of Cooperation was signed
between the NIUL "St. Kliment Ohridski" - Bitola
and the Writers' Association "VERBUMLANDIART"
from Galatone, Italy. The Memorandum was signed
by MA Emilija Stefanovska - Davkova - Director of
the NIUL "St. Kliment Ohridski" - Bitola and Regina
Resta - President of "VERBUMLANDIART", who
also presented the Director with a letter of appreciation
for her great contribution to the culture and friendship
between Italy and Macedonia.
Director Emilija Stefanovska - Davkova says
that this is a significant visit of the organization
"VERBUMLANDIART" based in Galatone (province
of Lecce, Italy), promoted and coordinated by Regina
Resta - President of the association and a famous Italian
poet, winner of the Poetry Medal in Rome. She was
accompanied by guests from Italy:
• the Countess Mirjana Dobrila - writer and translator
in the Writers' Association
• Goffredo Palmerini – journalist and former president
of the municipality of L'Aquila;
• Maria Pia Turiello – criminologist, member of the
Parliamentary Commission for Minors;
• Mirela Cristina – lawyer, publicist and senator,
member of the Commission for Justice and
• Zorica Mitic – writer and actress.
манастир, транскрипција од црковнословенски на
глаголица: Тропар на Св. Наум Охридски, Св. Гемел,
Св. Јоаким Осоговски, Св. Нифонт Кипарски.
Свечената академија беше проследена
со богата културно уметничката програма која
се состоеше од македонско црковно пеење,
рецитали, изведби на пијано, виолина и соло
изведба. Поетскиот рецитал „Создателот на мирот,
заштитник на куќата на зборот“, го подготви
Николина Поповска, а во него учествуваа и Марија
Младеновска-Димитровска, Марија Наумовска и
Маријан Тасевски. Музичка придружба Владко
Симоновски, машки хор „Св. Нектариј Битолски“ и
настап на учениците од музичкото училиште.
Свеченоста заврши со доделување на златни
плакети и благодарници на заслужни поединци и
институции.
Меѓународна соработка со Италија
Значајна посета на организацијата
„ВЕРБУМЛАНДИАРТ“ со седиште во Галатоне
(провинција Лече, Италија), промовирана и
координирана од Реџина Реста – претседател
на здружението и позната италијанска поетеса,
добитничка на медал на поезијата во Рим, во
придружба на:
• Грофицата Мирјана Добрила – писател и
преведувач;
• Гофредо Палмерини – новинар и поранешен
претседател на општина Аквила;
• Марија Пиа Туриело – криминолог, член на
Парламентарната комисија за малолетници;
• Мирела Кристина – адвокат, публицист и
сенатор, член на Комисијата за правда и
• Зорица Митиќ – писател и актерка.
На оваа свечена средба се потпиша Меморандум
за соработка помеѓу НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола и Здружението на писатели
„ВЕРБУМЛАНДИАРТ“ од страна на м-р Емилија
Стефановска Давкова – директор на НУУБ „Св.
Климент Охридски“ - Битола и Реџина Реста –
претседател на „ВЕРБУМЛАНДИАРТ“, којашто
исто така ѝ врачи благодарница на директорката
за голем придонес во културата и пријателството
помеѓу Италија и Македонија.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 190 191
Меѓународна соработка помеѓу
Националната установа - Универзитетска
библиотека „Св. Климент Охридски“
– Битола и Националната централна
библиотека во Рим
Во рамките на унапредување
на меѓународната соработка и размена на
искуства, делегација од Националната установа
- Универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ – Битола оствари официјална посета
со Националната централна библиотека во Рим,
Италија, една од најзначајните библиотеки во
Европа, основана во 1876 година.
Делегацијата од Битола беше предводена
од директорката на библиотеката, м-р Емилија
Стефановска-Давкова, а во нејзиниот состав беа и
м-р Зоран Јанакиевски, советник за информатички
работи, како и доц. д-р Анита Ангелевска, професор
на Универзитетот „Св. Климент Охридски“ – Битола.
Гостите беа пречекани со висока почит од страна
на заменик-директорката на библиотеката, Силвана
де Капуа, како и од водечките стручњаци од
повеќе сектори: Фабио Д’Орсоња – раководител
на дигиталната библиотека и секторот за
дигитализација, Андреа Каппа – раководител на
секторот за ракописи и раритетни книги и Енрико
Бертолини – раководител на ИТ секторот.
Во пријатна и конструктивна атмосфера,
директорката Стефановска-Давкова ја претстави
Националната установа - Универзитетска
библиотека „Св. Климент Охридски“ – Битола,
која оваа година го одбележа значајниот јубилеј
– 80 години од своето основање, на 25 март 1945
година. Овој голем настан беше одбележан на
високо ниво, со пригодна свеченост во присуство
на високи државни и локални функционери и
други претставници, меѓу кои и Претседателката на
Република Македонија, д-р Гордана Сиљановска-
Давкова.
Во своето обраќање, директорката говореше
за развојниот пат на библиотеката, нејзината визија
и стратешка мисија во правец на дигитализација,
модернизација, физичко проширување и
International Cooperation between
National Institution - University Library
“St. Kliment Ohridski” - Bitola and
National Central Library of Rome
Within the framework of promoting
international cooperation and exchange of experiences,
a delegation from the National Institution University
Library “St. Kliment Ohridski”-Bitola paid an official
visit to the National Central Library of Rome, Italy, one
of the most important libraries in Europe, founded in
1876.
The delegation from Bitola was led by the
Director of the library, Emilija Stefanovska-Davkova,
MA and included Zoran Janakievski, MA, head of the
IT sector, as well as Ass. Prof. Anita Angelevska, PhD at
the University “St. Kliment Ohridski”- Bitola.
The guests were welcomed with high respect by the
Deputy Director of the Library, Silvana de Capua,
as well as by leading experts from several sectors:
Fabio D'Orsogna - Head of the Digital Library and
Digitization Sector, Andrea Cappa - Head of the
Manuscripts and Rare Books Sector and Enrico
Bertolini - Head of the ICT Sector.
In a pleasant and constructive atmosphere,
Director Stefanovska-Davkova presented the National
Institution University Library “St. Kliment Ohridski”-
Bitola, which this year marked its significant
anniversary – 80 years since its founding, on March 25,
1945. This major event was marked at a high level, with
an appropriate ceremony in the presence of high state
and local officials and other representatives, including
The President of the Republic of Macedonia, prof.
Gordana Siljanovska-Davkova, PhD.
In her address, the director spoke about the
development path of the library, its vision and strategic
mission in the direction of digitization, modernization,
physical expansion and positioning as a leading cultural
and educational institution in the region. A video was
also shown at the event, which covered the history of
the Library, the anniversary, the exhibition of the city
of Bitola, the city of pianos, the city of consuls. We
also exhibited the publications of NIUL “St. Kliment
Ohridski”-Bitola in the room, 30 editions of which
almost all have been translated into English, for a wider,
international need.
During the meeting, Ass. Prof. Anita
Angelevska, PhD gave a lecture dedicated to Saint
Clement of Ohrid and the development of Cyril-
Methodius Methodology as a scientific discipline. The
connection between the spiritual and cultural heritage
of Macedonia and the broader European context was
emphasized.
There was also a discussion about Bitola – the
city of pianos, the city of consuls, and about the rich
cultural-historical tradition that leads from the ancient
city of Heraclea to the contemporary multicultural
scene.
The Italian hosts took the Macedonian
delegation on a tour of the impressive premises of the
National Central Library, which covers an area of
15,000 m² and has a high daily attendance of around
1,000 users. The delegation also had the opportunity to
visit the specialized libraries for medicine, music, sports
and other fields, as well as the digitization laboratory,
etc.
The Director of the library, Emilija Stefanovska-
Davkova, MA gave them with a gift, painting of a
filigree butterfly and the entire exhibition of 30 bilingual
publications, in English and Macedonian language,
which pleasantly surprised the hosts. They also donated
their own books and said that they are also in the
process of making a monographic publication, which
after publishing it, they will send it to our Library in
Macedonia.
At the end, the Memorandum for Cooperation
was signed and a small snack was served.
This visit represents a significant step in building
partnerships and exchanging experiences between the
two institutions, with hopes for future, mutual projects
in the areas of digitization, conservation of literary
heritage and international cultural exchange.
позиционирање како водечка културно-образовна
установа во регионот. На настанот беше прикажано
и видео во кое беше опфатена историјата на
Библиотеката, јубилејот, изложбата на градот
Битола, градот на клавирите, градот на конзулите.
Исто така, во просторијата ги изложивме и
публикациите на НУУБ „Св. Климент Охридски“ -
Битола, 30 изданија од кои скоро сите се преведени
и на англиски јазик, за поширока, меѓународна
потреба.
Во рамките на средбата, доц. д-р Анита
Ангелевска одржа предавање посветено на
светителот Климент Охридски и на развојот на
кирило-методиевистиката како научна дисциплина.
Притоа, беше нагласена врската меѓу духовното
и културното наследство на Македонија со
поширокиот европски контекст.
Присутните разговараа и за Битола – градот
на клавирите, на конзулите, и на богатата културно-
историска традиција што води од античкиот град
Хераклеа до современата мултикултурна сцена.
Италијанските домаќини ја прошетаа
македонската делегација низ импресивните
простории на Националната централна библиотека
која опфаќа површина од 15.000m² и бележи висока
дневна посетеност од околу 1.000 корисници.
Делегацијата имаше можност да ги посети и
специјализираните библиотеки за медицина, музика,
спорт и други области, како и лабораторијата за
дигитализација итн.
Директорката им поклони слика со пеперутка
од филигран и целата поставена изложба од 30
двојазични изданија, на англиски и македонски
јазик, што многу пријатно ги изненади домаќините.
Тие исто така поклонија свои книги и кажаа дека и
тие се исто така во тек на изработка на монографска
публикација, којашто после издавањето ќе ја
испратат во нашата Библиотека во Македонија.
За крај следеше потпишување на
меморандумот и мала закуска.
Оваа посета претставува значаен чекор во
градењето на партнерства и размена на искуства
помеѓу двете институции, со надеж за идни
заеднички проекти во областа на дигитализацијата,
конзервацијата на книжевното наследство и
меѓународната културна размена.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 196 197
Rare treasures of the
National Institution -
University Library "St.
Kliment Ohridski" - Bitola
The library as a guardian of the written word
and a witness to the cultural and historical
heritage
The oldest and most valuable books
in the National Institution – University Library “St.
Kliment Ohridski” in Bitola date back more than
two centuries. They represent an invaluable cultural
heritage, a testimony to the centuries-old written and
intellectual tradition of this region. Part of this treasury
of the past is housed in the Museum exhibition of
the Library, which is located in the old building of
the former “City Public Library” – an impressive
architectural object, declared a monument of culture.
This object itself is a part of history – its architecture
testifies to the past, while inside it preserves the wealth
of the written word.“
Photos of library locations
Раритетните богатства на
Националната установа -
Универзитетската библиотека „Св.
Климент Охридски“ – Битола
Библиотеката чувар на пишаниот збор
и сведок на културно-историското
наследство
Најстарите и највредни книги
во Националната установа – Универзитетска
библиотека „Св. Климент Охридски“ од Битола
датираат од пред повеќе од два века. Тие
претставуваат непроценливо културно наследство,
сведоштво за вековната писмена и интелектуална
традиција на овој регион. Дел од оваа ризница
на минатото е сместен во Музејската поставка
на Библиотеката, која се наоѓа во старата зграда
на поранешната „Градска народна библиотека“
– импресивен архитектонски објект, прогласен
за споменик на културата. Овој објект сам по
себе претставува дел од историјата – неговата
архитектура сведочи за минатото, додека во
внатрешноста го чува богатството на пишаниот
збор.“
Фотографии од локации на Библиотеката
The Library's museum exhibition is a bridge
between the past and the future, created to preserve
collective memory and stimulate curiosity about cultural
heritage. It is living proof that the written word not only
endures, but also inspires new generations to cultivate
knowledge, language, and identity.
In the museum exhibition of the Library,
visitors can see these rarities as a testimony to the
cultural and historical past of the region. With its rich
exhibition of rare books, magazines and newspapers,
original manuscripts and rare printing machines and
tools, the Library bears witness to the history, struggle
and spirit of the Macedonian people. Each of its
books tells a story – about the city, about the people,
about the literature that has conveyed the words of
the Macedonian spirit, struggle and perseverance for
decades.
Old and rare books –
silent witnesses of the past
Libraries have a great tradition and
influence in the cultural history of every country. Their
main function is to provide users with access to their
holdings, and thus access to the cultural wealth they
possess. Library material that is determined as library
property in accordance with the Law on the Protection
of Cultural Heritage and Rare Library Material and
in accordance with an act of protection, is declared
Музејската поставка на Библиотеката е мост
меѓу минатото и иднината, создаден со цел да ја
зачува колективната меморија и да ја поттикне
љубопитноста кон културното наследство. Таа е жив
доказ дека пишаниот збор не само што трае, туку и
инспирира нови генерации да го негуваат знаењето,
јазикот и идентитетот.
Во музејската поставка на Библиотеката,
посетителите можат да ги видат овие раритети како
сведоштво за културното и историското минато на
регионот. Со својата богата поставка на раритетни
книги, списанија и весници, оригинални ракописи
и ретки печатарски машини и алати, Библиотеката
сведочи за историјата, борбата и духот на
македонскиот народ. Секоја негова книга, раскажува
приказна – за градот, за луѓето, за книжевноста
кои низ децении ги пренесувале зборовите на
македонскиот дух, борба и истрајност.
Стари и ретки книги –
тивки сведоци на минатото
Библиотеките имаат голема традиција и
влијание во културната историја на секоја држава.
Нивната главна функција им овозможува на
корисниците пристап до нивните фондови, а со тоа и
пристап до културното богатство кое го поседуваат.
Библиотечниот материјал што е утврден како
библиотечно добро согласно Законот за заштита
на културното наследство и реткиот библиотечен
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 198 199
cultural heritage and is under a special legal regime of
protection as cultural heritage.
The Library has unique copies of monographic
and serial publications that are marked as rare in their
bibliographic record. They have the status of cultural
heritage and are separated from the rest of the library
material. Their value does not only stem from their age,
but also from their origin, content and authors. Some of
them are exhibited in the Library's museum collection in
order to be presented to the public, and the rest are kept
in its depot.
The oldest publication available to the institution
is the manual of operative medicine in French,
Manuel de médecine opératoire by Joseph François
Malgaigne, printed in Paris in 1853 – a testament to the
development of medical science in the XIX century.
The novel Vie de Jésus by Ernest Renar from
the French Academy from 1863, which represents a
revolutionary attempt at a rational interpretation of the
life of Jesus.
материјал и согласно на акт за заштита, е прогласен
за културно наследство и истиот е под посебен
правен режим на заштита како културно наследство.
Библиотеката располага со уникатни
примероци на монографски и сериски публикации
кои што во нивниот библиографски запис се
означени како раритетни. Тие имаат статус на
културно наследство и се издвоени од останатиот
библиотечен материјал. Нивната вредност не
произлегува само од староста, туку и од нивното
потекло, содржина и автори. Дел од нив се изложени
во музејската постава на Библиотеката со цел да се
презентираат до јавноста, а останатите се чуваат во
нејзиното депо.
Најстара публикација со која располага
установата е прирачникот за оперативна медицина
на француски јазик, Manuel de médecine opératoire од
Joseph François Malgaigne, печатен во Париз во 1853
година – сведоштво за развојот на медицинската
наука во 19 век.
Романот Vie de Jésus на Ernest Renar
издаден од Француската академија во 1863 година,
претставува револуционерен обид за рационално
толкување на животот на Исус.
Manuel du chimiste-agriculteur / A. Armand
и F. Florent Pouriau, 1866
ПЬрвата книга Моисеева, Бытие 1871
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 200 201
Lectures pour tous : ou extraits des oeuvres générales
de Lamartine choisis destinés par lui-même
/ Alphonse de Lamartine, 1894
Илија М. Коларац : добротвор српске
просвете / М. Ђ. Милићевић, 1896
Слике из сеоскога живота. Св. 1 / Јанко М.
Веселиновић, 1896 год.
Село у ваздуху / Жил Верн, 1900 год
Прилеп и његова околина: (историјско-географска
излагања) / Јован Хаџи-Васиљевић, 1902
Дела / Доситеј Обрадовић, 1911
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 202 203
Война и миръ / Лев Николаевич Толстой, 1912
Краљевић Марко : збирка
народних приповедака, 1913
E. Debes` Schulatlas für die obere Unterrichtsstuf :
schulatlas / In Verbind. m. A. Kirchhoff, H. Kropatscheck, 1916
Енглескиња у српској војсци / Flora Sandes, 1917
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 204 205
Dubrovačka trilogija / Ivo Vojnović, 1918
Божествена комедија – Пеколот /
Данте Алигиери, 1919
Bijedni ljudi / F. M. Dostojevski, 1919 год.
Смрт Ивана Илића / Лав Толстој, 1922 год. Куманово - Брегалница : светски значај
кумановске битке / Мита Димитријевић, 1923
Неупиваемая чаша и др. разсказы
/ Ив. ШмелевЬ, 1924
Свезнање : општи енциклопедијски лексикон у једној
књизи / П. М. Петровића, 1937
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 206 207
Огледало: 1816-1996 / Кирил Пејчиновиќ, 1990 год
Утешение грешним / Кирил Пејчиновиќ, 1997 год.
Works of Macedonian literatureДела од македонската книжевност
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 208 209
Periodicals – chroniclers of the times
In addition to the monographic editions, the
library also has rare periodical publications that offer
invaluable insight into the spirit of the time, social
trends, cultural influences and political processes at
different stages of our history.
Периодични изданија – хроничари на
времето
Освен монографски изданија, библиотеката
располага и со ретки периодични публикации
кои нудат непроценлив увид во духот на времето,
општествените текови, културните влијанија и
политичките процеси во различни етапи од нашата
историја.
Бранково коло – весник бр.1-52,
Сремски Карловци 1908 год.
Венац: књижевни омладински лист –
списание за млади писатели, Белград
1925-1929 год.
Periodicals that testify to Macedonia during
and after World War II
• Macedonia - newspaper in Bulgarian and German
language, Skopje 1941.
• Pelisterski Echo: weekly newspaper for public
issues, culture and information - editor Committee,
Bitola 1942-1944.
• Pelagonija: organ of the district board of the N.
Front - Bitola - editor Alekso Musalevski, Bitola
1945.
• Nova Makedonija: organ of the People's Liberation
Front of Macedonia, Skopje 1946. Party Life: organ
of the central committee of the Communist Party of
Macedonia - editor Mito H. Vasilev, Skopje 1949.
• Bitolski Vesnik: organ of the municipal board of the
Socialist Union of the Working People, Bitola 1964.
• Makedonska Tribuna = Makedonska Tribuna =
Macedonian Tribune - the oldest Macedonian
newspaper in the world, the first issue of which
was published in 1927. The newspaper played
a significant role in the life of the Macedonian
diaspora in the United States, and for many years
was printed in Indianapolis, Federal state Indiana.
• Polet: with new forces - towards new victories /
editor-in-chief Petlichkovski Done, 1958
Периодични изданија што сведочат за
Македонија за време и по Втората светска
војна
• Македония - весник на бугарски и германски
јазик, Скопје 1941 год.
• Пелистерско ехо:седмиченЪ вестникЪ за
опществени вЪпроси, култура и информация –
уредник КомитетЪ, Битола 1942-1944 год.
• Пелагонија : орган на окруж. одбор на Н. фронт
- Битола - уредник Алексо Мусалевски, Битола
1945 год.
• Нова Македонија : орган на Народно-
ослободителниот фронт на Македонија, Скопје
1946 год.
• Партиски живот : орган на централниот
комитет на Комунистичката партија на
Македонија - уредник Мито Х. Василев, Скопје
1949 год.
• Битолски весник : орган на општинскиот одбор
на Социјалистичкиот сојуз на работниот народ,
Битола 1964 год.
• Македонска Трибуна = Makedonska Tribuna =
Macedonian tribune - најстариот македонски
весник во светот, чиј прв број излегол во 1927
година. Весникот одиграл значајна улога во
животот на македонската дијаспора во САД,
а долги години се печател во Индијанаполис,
сојузната држава Индијана.
• Полет : со нови сили - кон нови победи / главен
уредник Петличковски Доне 1958
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 210 211
Old printing presses –
living witnesses of time
The library's museum exhibit features
two authentic printing presses that have invaluable
historical significance:
• „Paul Muller“ – Berlin: This machine printed the
second issue of the newspaper "Nova Makedonija"
on November 14, 1944 – a time when Macedonia
was solidifying its foundations as an independent
political unit within the newly formed Yugoslav
federation. Printed at the State Printing and
Zincography "Goce Delchev" in Bitola, this machine
is proof of the importance of the written word in the
process of creating the new state.
• „Josef Anger & Sohne“ – Wien: This machine
was part of the Gutenberg printing house in
Bitola, owned by the brothers Vladimir and Petar
Стари печатарски машини –
живи сведоци на времето
Во музејската поставка на
библиотеката се изложени две автентични
печатарски машини кои имаат непроценливо
историско значење:
• „Paul Muller“ – Berlin: На оваа машина е
отпечатен вториот број на весникот „Нова
Македонија“ на 14 ноември 1944 година –
време кога Македонија ги зацврстува своите
темели како самостојна политичка единица во
рамките на новоформираната југословенска
федерација. Печатено во Државната печатница
и цинкографија „Гоце Делчев“ во Битола, оваа
машина е доказ за важноста на пишаниот збор во
процесот на создавање на новата држава.
• „Josef Anger & Sohne“ – Wien: Оваа машина
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 212 213
Dimov. During World War II, it was used to print
proclamations, leaflets and other materials of the
revolutionary movement. It was on this machine that
the Proclamation of the First Session of ASNOM,
held on August 2nd, 1944 in the Prohor Pchinski
Monastery, was printed – an act that began the state-
building process of modern Macedonia.
In addition to these, the museum exhibit also
contains other tools such as clamps, staplers and presses
that were necessary in the process of producing printed
materials.
била дел од печатницата „Гутенберг“ во Битола,
сопственост на браќата Владимир и Петар
Димови. За време на Втората светска војна,
на неа се печателе прогласи, летоци и други
материјали на револуционерното движење.
Токму на оваа машина е испечатен Прогласот
од Првото заседание на АСНОМ, одржано на
2 август 1944 година во манастирот Прохор
Пчински – акт со кој започнува државотворниот
процес на современа Македонија.
Покрај нив, музејската поставка содржи
и помошни алати како стега, хефталица и преса,
кои биле неопходни во процесот на изработка на
печатените материјали.
Personal belongings, manuscripts and works
by Macedonian authors
The museum's exhibition is particularly
valuable because of the personal items and manuscripts
of famous Macedonian authors:
• Ante Popovski
• Vladimir Kostov
• Vancho Nikoleski.
Лични предмети, ракописи и дела на
македонски автори
Посебна вредност на музејската
поставка даваат личните предмети и ракописи на
познати македонски автори:
• Анте Поповски
• Владимир Костов
• Ванчо Николески.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 214 215
The library as a national depository
The University Library was declared a
Macedonian depository in 1954, which means that every
printed work in the country must have its own copy in
this institution. All these works are mandatory library
copies of the institution, which to this day keeps:
• over 70,000 archival monographic publications
• 1302 master's theses (1978–2023)
• 404 doctoral dissertations (1978–2024)
Literary treasure from Bitola and
its surroundings
The Homeland Department as an integral
part of the National Institution – University Library “St.
Kliment Ohridski” in Bitola was established in 1977.
This department has an important place in the existence
and operation of the library, but also in the social
and cultural life of the city. This department with its
Homeland collection represents a chronicler of events
in every segment of Bitola’s life. It is a witness to past
times, a guardian of history and a vigilant observer of
all events and literary developments.
Bitola is the city that, throughout its unique history, has
left records, traces and testimonies of the most libraries
in the Balkans – public, private, multicultural and multi-
confessional. There is no city in the Balkans that has
built its history primarily on the incredible number of
libraries and reading rooms of all nationalities. Bitola
is a city with a huge bibliographic citation rate and
presence in international contexts. Since ancient times,
Bitola has represented an important center of cultural
events in this part of the Balkans. Its churches and
monasteries have produced and carefully preserved
the manuscripts by the most influential and respected
authors throughout history. The tradition of respecting,
preserving, and nurturing literary heritage is still
cherished today, as part of the city's cultural identity.
Library materials collected within the Homeland
Библиотеката како национален депозитар
Универзитетската библиотека е
прогласена за македонски депозитар во 1954 година,
што значи дека секое печатено дело во државата
мора да има свој примерок во оваа установа. Сите
овие дела се задолжителен библиотечен примерок на
установата која до денес чува:
• над 70.000 архивски монографски публикации
• 1302 магистерски трудови (1978–2023)
• 404 докторски дисертации (1978–2024)
Книжевна ризница од
Битола и околината
Роднокрајниот оддел како составен
дел од НУУБ „Св. Климент Охридски“ – Битола
е формиран во 1977 година. Ова одделение има
значајно место во постоењето и работењето
на библиотеката, но и во општественото и
културното живеење на градот. Овој оддел со
својата роднокрајна збирка претставува хроничар
на настаните во секој сегмент од живеењето на
Битола. Тој е сведок на минатите времиња, чувар на
историјата и буден набљудувач на сите настани и
литературни случувања.
Битола е градот кој што низ неповторливата
историја, во балкански рамки оставил записи,
траги и сведоштва на најмногу библиотеки – јавни,
приватни, мултикултурни и мултиконфесионални.
Не постои град на Балканот кој својата историја
ја градел пред сè и врз неверојатниот број на
библиотеки и читалишта од сите националности.
Битола е град со огромна библиографска
цитираност и присутност во меѓународни рамки.
Од најстарите времиња, Битола претставувала
значаен центар на културните случувања во овој
дел на Балканот. Во нејзините цркви и манастири
се создавале и внимателно се чувале ракописни
дела од највлијателните и најпочитувани творци низ
историјата. Традицијата на почитување, зачувување
и негување на книжевното наследство и денес се
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 216 217
негува, како дел од културниот идентитет на градот.
Библиотечните материјали што се собираат
во рамки на роднокрајното одделение треба
да исполнуваат еден или повеќе од следниве
критериуми:
• Печатените изданија или ракописи да се
однесуваат на битолскиот крај, без разлика на
потеклото на авторите;
• Уникатни материјали издадени на територијата
на Битолското подрачје;
• Авторите на материјалите да бидат родум од
Битола или од поширокиот битолски регион;
• Доколку авторите не се со битолско потекло,
потребно е да имаат живеено и творено во
Битола или околината, со што дале придонес за
афирмација и популаризација на регионот.
Работата во Роднокрајниот оддел се темели
врз најсовремените текови на библиотекарството
и библиотечната наука. Работните задолженија
произлегуваат од важноста и значењето на самиот
оддел и подразбираат: истражување и комплетирање
на библиотечниот материјал за вклучување во
раднокрајниот фонд, комплетна стручна обработка
на монографските публикации (белетристика,
научна и стручна литература, дипломски,
магистерски и докторски трудови), а исто така се
обработени над 1000 театарски работни сценарија.
Поголемиот дел од фондот на Роднокрајното
одделение е сместен по неговиот формат во
Роднокрајната читална, а истиот може да се користи
само во просториите на библиотеката.
Во ова одделение се чуваат и ракописите од
роднокрајните автори, една исклучително вредна
збирка со која НУУБ „Св. Климент Охридски“
– Битола се гордее. Тоа се автори кои создаваат
еден широк, разновиден, но истовремено толку
препознатлив авторски опус издигнат на ниво на
литературни средини кои имаат многу подолга
литературна традиција од нашата. Тука се наоѓаат
ракописите на Владимир Костов, Радован П.
Цветковски, Доне Пановски, Ѓорѓи Димовски-
Цолев и уште ред други битолски роднокрајни
автори. Во тоа значајно ракописно наследство се
наоѓаат и ракописите од Ванчо Николески, подарени
на библиотеката во 1969 година и ракописите од
Филип Каваев, подарени во 1966 година, со посебна
Department should meet one or more of the following
criteria:
• Printed publications or manuscripts must relate
to the Bitola region, regardless of the origin of the
authors;
• Unique materials published on the territory of the
Bitola region;
• The authors of the materials must be native people
from Bitola or the wider Bitola region;
• If the authors are not from Bitola, they must have
lived and created in Bitola or its surrounding
area, thereby contributing to the affirmation and
popularization of this region.
The work in the Department of Native Authors is based
on the most modern trends in librarianship and library
science. The work duties derive from the importance
and significance of the department itself and include:
research and completion of library material for inclusion
in the working fund, complete professional processing
of monographic publications (fiction, scientific and
professional literature, diploma, master's and doctoral
theses), and over 1000 theater scripts have also
been processed and catalogued. The majority of the
Department of Native Authors’ fund is located in its
format in the Native Authors’ Reading Room, and it can
only be used in the library premises.
This department also keeps manuscripts by native
authors, an exceptionally valuable collection that the
National Institution – University Library “St. Kliment
Ohridski” in Bitola is proud of. These are authors
who create a wide, diverse, but at the same time so
recognizable authorial opus and rise to the highest level
of literary circles that have a very long literary tradition
than ours. Here are the manuscripts of Vladimir Kostov,
Radovan P. Cvetkovski, Done Panovski, Gjorgji
Dimovski-Colev and a number of other native authors
from Bitola. In this significant manuscript heritage
by native authors are also the manuscripts by Vancho
Nikoleski, donated to the library in 1969 and the
manuscripts by Filip Kavaev, donated in 1966, with
a special dedication to each manuscript “To the Main
Library “St. Kliment Ohridski” in Bitola, for storage in
the corner – What the people of Bitola gave”.
Within this department, from 2005 to the present, 20
(twenty) Native Land Meetings have been held among
Bitola writers from Macedonia, who each year present
their short works on a certain topic at the Round Table,
which are published in the same number of Collections.
посвета на секој ракопис „На Матичната библиотека
„Климент Охридски“ во Битола, за чување во
катчето – Што дале Битолчани“.
Во рамките на ова одделение од 2005 година
до денес се одржани 20 (дваесет) Роднокрајни
средби ан битолските писатели од Македонија, кои
секоја година на Тркалезната маса на одредена тема
изнесуваат свои кратки трудови кои се публикувани
во исто толку Зборници.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 218 219
Библиотека
Со отворени порти
те пречекува Домот, Книгохранилиштето,
каде векува Книгата од дамнина...
Каде мироточат страниците низ живоговорот...
Живот...
Почуствувај го мирисот, мирот и тишината каде
тихуваат книгите,
раскажувајќи ги дневните и вековни приказни на
времето.
Направи го првиот чекор
и влези во храмот, бескраен и бесмртен.
Бескрајна љубов ќе ти подари,
ука и наука ќе најдеш тука.
Ќе ти ја облагороди душата
и патот до сонот ќе ти го покаже, ќе ти го
осветли...
Влези во магијата на утрото,
каде угрева сонцето за сите книгољупци,
очите да ти се наполнат со светлина,
како благослов и благодат од Бога.
Битола,
лето Господово 2025 Илче Стојановски
Илче Стојановски
Александар Стерјовски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 220 221
Владимир Костов
Ванчо Николески
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 222 223
Димитар Димитровски - Такец
Добре Тодоровски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 224 225
Ѓорѓи Димовски Цолев - Џоџа
Ѓорѓи Прчков
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 226 227
Зоран Пејковски
Ката Мисиркова Руменова
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 228 229
Кирил Македонски
Никола Кочовски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 230 231
Панде Манојлов
Радован П. Цветковски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 232 233
Ричард Иванишевиќ
Филип Каваев
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 234 235
Чување на идентитетот
преку пишаниот збор
Националната установа –
Универзитетска библиотеката „Св. Климент
Охридски“ – Битола претставува жив музеј и чувар на
културното и историското богатство на Македонија.
Библиотечните добра со кои располага установата
даваат слика на нашето минато, со што е презентирана
историјата на овој простор и темелните вредности на
македонскиот народ. Преку зачувување и промоција на
ретките изданија, се гради културниот идентитет и се
поставуваат темели за идните генерации. Зачувување
на ова наследство е наша обврска и претставува клуч
за нашата иднина.
Во овој свет на дигитализација и брзи
информации, ваквите установи ни напомнуваат за
трајните вредности на пишаниот збор и обврската да
ги чуваме нашите корени. Раритетни книги, ракописи,
предмети и списанија со кои располага оваа установа
се живи сведоци на историјата кои служат како патоказ
кон иднината. Бидејќи, како што стои во еден стар
запис: „Кој не го знае минатото, не може да ја гради
иднината.“
Preserving identity
through the written word
National Institution – University
Library “St. Kliment Ohridski” in Bitola is a living
museum and guardian of the cultural and historical
wealth of Macedonia. The library assets at the
disposal of the institution provide a picture of our
past, presenting the history of this area and the
fundamental values of the Macedonian people. Through
the preservation and promotion of rare publications,
cultural identity is built and foundations are laid for
future generations. Preserving this heritage is our
responsibility and represents the key to our future.
In this world of digitalization and rapid
information, such institutions remind us of the enduring
values of the written word and the obligation to
preserve our roots. Rare books, manuscripts, objects
and magazines that this institution has at its disposal are
living witnesses of history that serve as a roadmap to the
future. Because, as an old saying goes: “He who does
not know the past cannot build the future.”
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 236 237
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 238 239
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 240 241
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 242 243
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 244 245
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 246 247
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 248 249
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 250 251
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 252 253
Збирка туѓа литература
Збирката на туѓа литература при НУУБ
„Св. Климент Охридски“ – Битола е основана во
1977 година и претставува значаен фонд со над
14.000 монографски наслови, заедно со голем
број сериски публикации. Библиотекарот д-р
Николче Вељановски – работеше на обработката и
збогатувањето на таа Збирка повеќе од 30 години.
Во периодот од 1994–1999 година,
одговорното лице се вклучува во повеќе едукативни
активности, имено во 1994 година го иницира
одржувањето на еднонеделниот прв републички
„Семинар за библиотекари на англиски јазик“
(English Language Seminar for Librarians) во МУБ
– Битола, на кој учествуваа претставници од сите
библиотеки во државата. До крајот на истата година,
одговорното лице за Збирката беше испратено на
обука за работа со медицински бази на податоци
како SAMCD, JAMA и MEDLINE во Будимпешта,
по што, во првата половина на 1995 година следеше
неколкумесечен престој во Главната библиотека
на Универзитетот во Илиноис, во рамки на
меѓународна програма за стручно усовршување.
Foreign literature collection
The Foreign Literature Collection at
the National Institution – University Library "St.
Kliment Ohridski" – Bitola was established in 1977
and represents a significant fund with over 16.000
monographic titles, along with a large number of serial
publications. Librarian Nikolche Veljanovski,PhD
worked on the processing and enrichment of that
Collection for more than 30 years.
Between 1994 and 1999, the responsible person
went on several educational activities. Specifically, in
1994 was initiated the organization of the first one-week
national English Language Seminar for Librarians at
the NIUL"St. Kliment Ohridski" in Bitola, which was
attended by librarians across all country. Later, in the
same year, the person in charge of the Collection was
sent for training in the use of medical databases such as
SAMCD, JAMA, and MEDLINE in Budapest. This was
followed by a several-month stay in the Main Library of
the University of Illinois in the first half of 1995, as part
of an international, professional development program.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 254 255
In 1995, this Collection was significantly
expanded through a donation from the United States,
which included the ProQuest database, featuring
1,000 CD-ROMs with approximately 400 full-text
journals and around 600 journals with abstracts. The
donation also included full sets of the Encyclopaedia
Britannica for adults and children, Encyclopédie
Universalis in French, and the three-volume seven-
language Webster’s Dictionary, further enriching the
range of reference materials. With financial support
from the Ministry of Science, the Library was also
able to acquire about 100 professional and scientific
journals through the suppliers Blackwell (Oxford) and
Dawson (USA). Since 2000, this department has also
been working on two new projects: the journal "Library
Trend" and the traditional "Round Table on a Theme,"
where local authors from Bitola present their papers.
These events have resulted in published Proceedings,
for which the responsible person serves as the editor-
in-chief. The Collection includes monographic
publications in English, French, Albanian, Turkish, and
other foreign languages, excluding the literature of the
Slavic peoples, which is handled separately in another
storage collection. The Foreign Literature Collection
was removed from the organizational structure in 2020
by the previous management. However, as it is an
important part of the work of any Library engaged in
international cooperation, it will soon be reactivated.
Во 1995 година, збирката беше значително
проширена преку донација од Соединетите
Американски Држави, со базата на податоци
ProQuest која вклучуваше 1000 CD-ROM-ови со
околу 400 списанија со полн текст и околу 600
списанија со апстракти. Во истата донација беше
вклучен и комплетот на Encyclopaedia Britannica
за возрасни и деца, Encyclopédie Universalis на
француски јазик, како и тритомниот седумјазичен
Вебстеров речник, што дополнително ја збогати
понудата на референтни извори. Со финансиска
поддршка од Министерството за наука беше
овозможена набавка на околу 100 стручни и
научни списанија преку добавувачите Blackwell
(Оксфорд) и Dawson (САД). Од 2000 година
натаму, ова одделение работи и на два нови
проекти: Списанието „Библиотечен тренд“ (крајот
на 2002г. стартуваше) и традиционалната „Тркалезна
маса на тема“, на која со свои трудови настапуваат
битолските роднокрајни автори, а од нив произлегоа
и Зборниците на кои одговорното лице е главен и
одговорен уредник. Збирката опфаќа монографски
публикации на англиски, француски, албански,
турски и други светски јазици, со исклучок на
литературата на словенските народи, која се третира
посебно во друга збирка на магацинот. Збирката
на туѓа литература беше нејасно избришана од
систематизација во 2020 година од претходното
раководство, но бидејќи таа е важен дел од дејноста
на секоја Библиотека што остварува меѓународна
соработка, истата наскоро повторно ќе биде
активирана.
Издавачка дејност
Во текот на своето постоење, раст
и развој на библиотекар ството и библиотечната
дејност во Битола, НУУБ „Св. Климент Охридски“
– Битола има значајна улога во негувањето,
поттикнувањето и поддршката на културата,
образованието, како и научно-истражувачката
дејност во нашиот град, Општината Битола и
пошироко.
Уште од своите скромни почетоци во
1945 г. па сè до денес, веќе 80 години, преку
својата основна дејност и активностите кои ги
спроведува во рамките на своите секојдневни
дејности, Библиотеката е ставена во функција на
задоволување на интересите на своите корисници
– читателите и пошироко во интерес на граѓаните
задоволувајќи ги нивните потреби во областа на
дејноста што ја остварува.
Во тој поглед, нескромно можеме да
одбележиме дека сме постигнале видни резултати
следејќи го трендот и развојот на нашата
библиотекарска дејност во светски рамки. На
тој начин се потврдуваат нашите субјективни и
објективни можности и кадровски потенцијали,
внесувајќи разновидност во културниот, воспитно-
образовниот и во научно-истражувачкиот живот. Се
нагласува и дејноста на Библиотеката на локално и
на државно ниво. Граѓаните го восприемаат сето тоа
и го користат за нивна натамошна надградба и за
усовршување во сите области од животот.
Токму во таквата функција не помалку
значајни се и публикациите што Библиотеката ги
издава во текот на своето 80-годишно постоење,
особено во последниот период. И во оваа
дејност, на планот на издаваштвото, сакаме да
придонесеме и да оставиме пишувана трага во вид
на книга или дигитален материјал, достапна за сите
заинтересирани корисници на услугите на НУУБ
„Св. Климент Охридски“ – Битола.
Publishing activity
During its existence, growth and
development of librarianship and library activity in
Bitola, National Institution-University Library "St.
Kliment Ohridski" - Bitola has a significant role
in nurturing, encouraging and supporting culture,
education, as well as scientific research activity in our
city, the Municipality of Bitola and beyond.
From its humble beginnings in 1945 until today,
for 80 years, through its core business and the activities
it carries out within the framework of its daily activities,
the Library has been put in the function of satisfying the
interests of its users – readers and more broadly – in the
interest of citizens, satisfying their needs in the area of
activity it carries out.
In that sense, without modesty, we can
note that we have achieved significant results by
following the trend and development of our library
activity worldwide, thus confirming the capacity
of our subjective and objective possibilities and
personnel potentials, and thus enriching the cultural,
educational and scientific-research life and activity
in these directions at the level of our municipality
and more broadly in our country and the citizens who
perceive and use all of this for their further upgrading
and improvement in all areas of life and professional
activity.
In this very function, the publications that the
Library has published and continues to publish during
its 80-year existence, especially in the recent period,
are no less significant, so that in this activity, in terms
of publishing, we want to contribute and leave a written
trace in the form of a book or digital material, according
to the new processes in these areas, which will be
available to all interested users of the services of the
National Institution-University Library "St. Kliment
Ohridski" - Bitola within the funds we have at our
disposal.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 256 257
"Almanac of the Young Writers' Club Grigor
Prlichev" at the City Library - Bitola”, 1961
"Kliment Ohridski" Bitola, 1966 where with their
texts about the life and work of St. Clement of Ohrid
are represented: Lazo Karovski, Filip Kavaev, Vlado
Kostov and Kliment Maleski.
“Libraries through numbers” (1945 – 1975)“, which
means from the founding of the Library in 1945 to
1975, which shows the development of the Library from
its beginnings, as well as its organizational structure and
basic data, i.e. the most important parameters during the
above-mentioned period are shown in numbers and by
year.
"Review of doctoral and master's theses of scientists
from the Bitola area, defended in the country and
abroad in the period 1955 - 1990", 1990 Compiled by
Cvetanka Damjanovska, Lena Sekulovska.
"Retrospective Homeland Bibliography Bitolski
Vesnik: Articles 1964 – 1974", 1993 . Composed of
2930 decimally ordered bibliographic units. Contains
also registers of titles and authors and a subject register.
Compiled by Cvetanka Damjanovska, Lena Sekulovska,
collaborators in the classification Zhivko Bogdanov and
Liljana Tasevska.
"Librarianship in Bitola and the Bitola Region -
Collection of Papers from the Scientific Conference
Held on December 6 and 7, 1994" published in 1995
"Monograph for the Main Library 'St. Kliment
Ohridski' – Bitola", 1995 , The first monograph for the
Library. Chief Editor is Dobri Petrovski and the texts
were prepared by the employees.
"Retrospective Homeland Bibliography 'Bitola
Newspaper': Articles 1975 – 1985", 1997 Composed
of 3048 decimally ordered bibliographic units. Contains
also registers of titles and authors and a subject
register. Compiled by: Cvetanka Damjanovska, Lena
Sekulovska, collaborators in the classification are
Zhivko Bogdanov and Jolanda Boshevska.
„Алманах на клубот на млади писатели ’Григор
Прличев‘ при Градската библиотека – Битола“,
1961 г.
„Климент Охридски“, Битола, 1966 г. каде со свои
текстови за животот и делото на Климент Охридски
се застапени: Лазо Каровски, Филип Каваев, Владо
Костов и Климент Малески.
„Библиотеката низ бројки (1945 – 1975)“, значи
од основањето на Библиотеката во 1945 до 1975,
каде е прикажан развојот на Библиотеката од
своите почетоци, како и нејзината организациона
поставеност и основните податоци, т.е. низ бројки и
според години се прикажани најважните параметри
во текот на горенаведениот период.
„Преглед на докторски и магистерски трудови
на научни работници од подрачјето на Битола,
одбранети во земјата и странство во периодот
од 1955 – 1990“, 1990 г. Составувачи Цветанка
Дамјановска, Лена Секуловска...
„Ретроспективна роднокрајна библиографи-
ја Битолски весник: статии 1964 – 1974“, 1993 г.
Составена од 2930 децимално подредени библио-
графски единици. Содржи и регистри на наслови и
автори и предметен регистар. Составувачи Цветанка
Дамјановска, Лена Секуловска, соработници
во класификацијата Живко Богданов и Лилјана
Тасевска.
„Библиотекарството во Битола и Битолско –
зборник на трудови од научниот собир одржан на
6 и 7 декември 1994 г.“, издаден во 1995 г.
„Монографија за МУБ ’Св. Климент Охрид ски‘ –
Битола“, 1995 г. прва монографија за Библиотеката.
Главен и одговорен уредник Добри Петровски, а
текстовите ги подготвиле дел од вработените.
„Ретроспективна роднокрајна библио графија
’Битолски весник‘ : статии 1975 – 1985“,
1997 г. Составена од 3048 децимално подредени
библиографски единици. Содржи и регистри на
наслови и автори и предметен регистар. Составувачи
се: Цветанка Дамјановска, Лена Секуловска,
соработници во класификацијата се Живко Богданов
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 258 259
"Retrospective Homeland Bibliography 'Bitolski
Vesnik': Articles 1986 – 1995",1998
Composed of 2603 decimally ordered bibliographic
units. Contains also registers of titles and authors and
a subject register. Compiled and edited by Cvetanka
Damjanovska, Lena Sekulovska and Jolanda Boshevska.
"Bibliography of the University 'St. Kliment
Ohridski' – Bitola 1979 – 1999", 2003
Composed of 1185 decimally ordered bibliographic
units. Contains also registers of titles and authors and
a subject register. Compiled, edited and edited by
Cvetanka Damjanovska, Lena Sekulovska and Jolanda
Boshevska.
"Vladimir Kostov, personal bibliography",
2004 Compiled and edited by Jolanda Boshevska,
Lena Sekulovska and Cvetanka Damjanovska. This
publication is published within the framework of the
edition "Famous People" which includes authors from
our hometown. The Bibliography includes monographic
publications, articles and contributions, as well as
bibliographic units on the life and work of Vladimir
Kostov, a total of 589 bibliographic units. They are
arranged alphabetically, and are classified according to
the Universal Decimal Classification. The Bibliography
contains a register of titles, a register of authors, as
well as a specially paginated appendix - photocopies of
articles, contributions and photographs.
"Retrospective Homeland Bibliography 'Bitola
Newspaper': Articles 1996 – 2000",
2004 Composed of 1548 decimally ordered
bibliographic units. Contains also registers of titles and
authors and a subject register. Compiled, edited and
edited by Jolanda Boshevska, Lena Sekulovska and
Cvetanka Damjanovska.
"60 years of NIUL 'St. Kliment Ohridski - Bitola",
2005,
Monograph of the Library. Chief editor Jelena
Petrovska and the texts were prepared by the employees.
"Private libraries in Bitola", Lenche Andonovska,
2006. 40 people whose libraries own over 1000 titles
are included. The presented private libraries are
heterogeneous and include professional, general, one-
и Јоланда Бошевска.
„Ретроспективна роднокрајна библиографи-
ја ’Битолски весник‘ : статии 1986 – 1995“,
1998 г., Составена од 2603 децимално подредени
библио графски единици. Содржи и регистри на
наслови и автори и предметен регистар. Составиле,
уредиле и редактирале Цветанка Дамјановска, Лена
Секуловска и Јоланда Бошевска.
„Библиографија на Универзитетот ’Св. Климент
Охридски‘ – Битола 1979 – 1999“, 2003 г. Составе-
на од 1185 децимално подредени библио графски
единици. Содржи и регистри на наслови и авто-
ри и предметен регистар. Составиле, уредиле
и редактирале Цветанка Дамјановска, Лена
Секуловска и Јоланда Бошевска.
„Владимир Костов, персонална библиографи-
ја“, 2004 г. Составиле, уредиле и редактирале
Јоланда Бошевска, Лена Секуловска и Цветанка
Дамјановска. Оваа публикација е издадена во
рамките на едицијата „Познати личности“ која
ги опфаќа роднокрајните автори од нашиот град.
Во Библиографијата се вклучени монографски
публикации, статии и прилози, како и библио-
графски единици за животот и творештвото на
Владимир Костов, вкупно 589 библиографски
единици. Истите се подредени азбучно, а класифи-
цирани се според Универзалната децимална кла-
сификација. Библиографијата содржи регистар
на наслови, регистар на автори, како и посебно
пагиниран прилог – фотокопии од статии, прилози и
фотографии.
„Ретроспективна роднокрајна библиографија
’Битолски весник‘ : статии 1996 – 2000“, 2004г.
Составена од 1548 децимално подредени библио-
графски единици. Содржи и регистри на наслови и
автори и предметен регистар. Составиле, уре диле и
редактирале Јоланда Бошевска, Лена Секуловска и
Цветанка Дамјановска.
„60 години НУУБ ’Св. Климент Охридски –
Битола“, 2005 г., монографија на Библиотеката.
Главен и одговорен уредник Јелена Петровска, а
текстовите ги подготвиле дел од вработените.
„Приватните библиотеки во Битола“, Ленче
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 260 261
person, and family libraries. The author is Lenche
Andonovska and the expert collaborators are Gordana
Peshevska, Naume Gjorgievski and Blagoj Nikolov.
In 2007, the following editions were published:
"Vera Stojchevska Antich, personal bibliography".
The bibliography includes monographic publications,
articles and contributions, as well as bibliographical
units on the life and work of Vera Stojchevska-Antich.
The authors are Cvetanka Damjanovska, Jolanda
Boshevska and Lena Sekulovska.
CD – "From the treasury of old books in Bitola's
churches and monasteries", Cvetanka Damjanovska,
Jolanda Boshevska, Lena Sekulovska. The CD is full of
authentic photos of churches, monasteries, old and rare
books in their libraries. Accurate data is also provided
on how many books each of these libraries owns.
"A Guide through NIUL 'St. Kliment Ohridski' –
Bitola", Lenche Andonovska, 2007. It describes all the
departments in the Library in order for the reader to be
more familiar with its organization and work.
“Distinguished people for Bitola” 161 people who
lived and worked in and for Bitola are represented. It
is a monographic publication by a group of authors:
Stefanovska Aneta, Andonovska Lenche, Gjorgievski
Naume, Nikolov Blagoj, Peshevska Gordana and
Taleska Svetlana.
In 2008, the following editions were published:
DVD about the NIUL 'St. Kliment Ohridski' – Bitola,
which is a 17-minute documentary about the Library.
The DVD is made in Macedonian language and English
language. The authors are Andonovska Lenche and
Peshevska Gordana and the design and production are
by "Leader Engineering" - Bitola.
"Poems from Manuscript to Book", which contains
the original and previously unpublished manuscripts
of Vancho Nikoleski, which have been kept in the
Homeland Collection of our Library for forty years.
The book "Poems - from manuscript to book" contains
a total of 54 poems, one poem and four stories in verse,
39 pages of the original manuscripts in a notebook
Андоновска, 2006 г. Опфатени се 40 лица чии
библиотеки поседуваат над 1000 наслови. Презен-
тираните приватни библиотеки се хетерогени и тоа
стручни, општи, по едно лице, а и семејни. Автор е
Ленче Андоновска, а стручни соработници Гордана
Пешевска, Науме Ѓоргиевски и Благој Николов.
Bo 2007 година ги издадовме следните изданија:
„Вера Стојчевска Антиќ, персонална библио-
графија“. Во библиографијата се вклучени
монографски публикации, статии и прилози, како и
библиографски единици за животот и творештвото
на Вера Стојчевска-Антиќ. Автори се Цветанка
Дамјановска, Јоланда Бошевска и Лена Секуловска.
CD – „Oд ризницата на стари книги во
битолските цркви и манастири“, Цветанка
Дамјановска, Јоланда Бошевска, Лена Секуловска.
CD-то изобилува со автентични фотографии од
црквите, манастирите, старите и ретки книги во
нивните библиотеки. Дадени се точни податоци
и за тоа по колку книги поседува секоја од овие
библиотеки.
„Водач низ НУУБ ’Св. Климент Охридски‘
– Битола“, Ленче Андоновска, 2007 г. Во него
опишани се сите оддели во Библиотеката со
цел читателот поблиску да биде запознаен со
организацијата и работата на истата.
„Значајни личности за Битола“, застапени се 161
личност кои живееле и твореле во и за Битола. Се
работи за монографска публикација од група автори:
Андоновска Ленче, Ѓоргиевски Науме, Николов
Благој, Пешевска Гордана, Стефановска Анета и
Талеска Светлана.
Bo 2008 година ги издадовме следните
изданија:
Изработено е DVD за НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола, кое претставува докумен-
тарен филм за Библиотеката во траење од 17 минути.
DVD-то е изработено на македонски и англиски
јазик. Автори се Андоновска Ленче и Пешевска
Гордана, а дизајнот и изработката се на „Лидер
инженеринг“ – Битола.
„Песни од ракопис до книга“, во која се застапени
оргиналните и досега необјавени ракописи на Ванчо
have been scanned, of which 19 poems are complete
and 6 partially scanned. The editors of the book are
Stefanovska Aneta, Gjorgievski Naume and Kotevska
Milka.
“Distinguished people for Bitola-writers” the
publication is a continuation of “Distinguished people
for Bitola”, with features 42 writers who are significant
for Bitola. The book includes biographies of these
individuals. Out of a total of 42 writers, 32 are members
of the Writers' Association of Macedonia, three of
whom are academics. It is a monographic publication
by a group of authors, namely Andonovska Lenche,
Gjorgievski Naume, Nikolov Blagoj, Peshevska
Gordana, Stefanovska Aneta and Taleska Svetlana.
“Bibliography about NIUL 'St. Kliment Ohridski' –
Bitola (1945 – 2008)“, that is, from its founding until
2008. The bibliography consists of 930 entries and
contributions, and includes almost all publications,
articles from various newspapers, magazines, and
everywhere else where the Library has been written
about. Compilers of the Bibliography are Boshevska
Jolanda, Damjanovska Cvetanka and Sekulovska Lena.
Manual for „St. Kliment Ohridski“ by the prof. PhD
Vera Stojčevska Antić, is made in a small format and
is a pocket edition that is very useful and can serve a
large number of students, students and all citizens who
are interested in Saint Clement of Ohrid. It contains
the "Praise Speech" by an anonymous student of
Saint Clement of Ohrid who in 886 in Ohrid laid the
foundations of the Ohrid Literary School as its first
teacher. In addition to the basic historical data about
the work of the first teacher who distinguished himself
as the first teacher, it also contains a selection of poetry
that exalts the character and work of Saint Clement of
Ohrid.
„Poetic ripples 2008“(Bulletin no.15), which contains
a selection of poetic works by students from primary
schools in Bitola, participants in the literary meeting.
Ilche Stojanovski is the editor of the Bulletin.
In 2009, the following editions were
published:
"Literary collection of Bitola writers",in which 11
Николески кои четириесетина години се чуваат во
роднокрајната збирка на нашата Библиотека. Во
книгата „Песни – од ракопис до книга“ застапени се
вкупно 54 песни, една поема и четири приказни во
стихови, скенирани се 39 страници од оригиналните
ракописи во тетратка, од кои 19 песни се целосни,
а 6 делумно скенирани. Уредници на книгата се
Стефановска Анета, Ѓоргиевски Науме и Котевска
Милка.
„Значајни личности за Битола – писатели“,
публикацијата претставува продолжение на
„Значајни личности за Битола“, во која се застапе ни
42 писатели кои се значајни за Битола. Опфатени се
биографските, како и библио графските податоци за
писателите. Од вкупно 42 писатели, 32 се членови
на Друштвото на писатели на Македонија, од кои
тројца се и академици. Се работи за монографска
публика ција од група автори, и тоа Андоновска
Ленче, Ѓоргиевски Науме, Николов Благој,
Пешевска Гордана, Стефановска Анета и Талеска
Светлана.
„Библиографија на НУУБ ’Св. Климент
Охридски‘ – Битола (1945 – 2008)“, односно
од нејзиното основање па сè до 2008 година.
Библиографијата се состои од 930 записи и прилози
и во неа која се опфатени скоро сите изданија,
статии од најразлични весници, списа нија секаде
каде има пишувано за Библиотеката. Составувачи на
Библиографијата се Бошевска Јоланда, Дамјановска
Цветанка и Секуловска Лена.
Џебно издание „Свети Климент Охридски“
од проф. д-р Вера Стојчевска Антиќ, изработено
е во мал формат и претставува џебно издание кое
е многу корисно и може да им послужи на голем
број ученици, студенти и на сите граѓани кои
се заинтересирани за свети Климент Охридски.
Застапено е „Пофалното слово“ од еден анонимен
ученик на свети Климент Охридски кој во 886
година во Охрид ги удрил темелите на Охридската
книжевна школа како прв нејзин учител. Застапени
се, покрај основните историски податоци за
работата на првоучителот кој се истакнал како
прв учител и застапен е избор од поезија која
го возвишува ликот и делото на свети Климент
Охридски.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 262 263
authors are represented, five of whom are poets, five
prose writers and one critic. The basic criterion for
this collection is the writer to be from Bitola, lives and
works in Bitola and is a member of the Macedonian
Writer’s Association. The writers in the Collection are
represented with photographs, bio-bibliographic data
and a ten-page anthological selection of their work.
The collection is bilingual, i.e. it is fully translated
into English. The authors of the "Literary Collection of
Bitola Writers" are Andonovska Lenche and Peshevska
Gordana;
"Short Stories and Folk Songs - From Manuscript
to Book", in which the original manuscripts of Vancho
Nikoleski are represented, which have been kept in the
Homeland Collection of our Library for forty years. The
book contains a total of eight short stories, one of which
is unfinished, one excerpt from a short story, as well as
thirty-four folk songs from Debarca collected by Vancho
Nikoleski, divided into three cycles: love, humorous
and satirical, and miscellaneous songs. The editors
of the book are Stefanovska Aneta and Gjorgievski
Naume. Collaborators are Milka Kotevska and Ilche
Stojanovski.
"Libraries in Bitola", A publication that presents the
development of writing as the basis for the emergence
of the first libraries, the course and the development
of libraries in Bitola and the Bitola region from their
beginnings to the present day. The book presents in
order all types of libraries that have existed and exist
in Bitola and the Bitola region. The book is printed in
color and has been translated into English. The authors
of the book "Libraries in Bitola" are Aneta Stefanovska
and Naume Gjorgievski, and collaborators are Gjorgi
Dimovski-Colev, Milka Kotevska and Ilche Stojanovski.
DVD-ROM "From the treasury of old books in the
churches of Bitola", It consists of 4 parts, namely:
introduction (the oldest church in Bitola is in the
village of Bareshani from 1836 and the oldest book is
in the village of Dragosh printed in 1671), villages
– 13, churches and monasteries – 15 and a gallery
of the oldest books, all in the original. Authors are
Cvetanka Damjanovska, Jolanda Boshevska and Lena
Sekulovska. The design and the production were created
by "Leader Engineering" – Bitola.
„Поетски бранувања 2008“ (Билтен бр. 15), кој
содржи избор на поетски творби од ученици од
основните училишта од Битола, учесници на лите-
ратурната средба. Уредник на билтенот е Илче
Стојановски.
Bo 2009 година ги издадовме следните
изданија:
„Книжевен зборник на битолски писатели“, во
кој се застапени 11 автори од кои пет поети, пет
прозаисти и еден критичар. Основните критериу-
ми за влез во овој зборник се писателот да е од
Битола, да живее и твори во Битола и да е член на
Друштвото на писатели на Македонија. Писате-
лите во Зборникот се застапени со фотографии,
био-библиографски податоци и со по десет стра-
ници антологиски избор од нивното творештво.
Зборникот е двојазичен, односно целосно е преведен
на англиски јазик. Автори на „Книжевниот зборник
на битолски писатели“ се Андоновска Ленче и
Пешевска Гордана;
„Раскази и народни песни – од ракопис до
книга“, во која се застапени оргиналните ракописи
на Ванчо Николески кои четириесетина години
се чуваат во роднокрајната збирка на нашата
Библиотеката. Книгата содржи вкупно осум раскази,
од кои еден е недовршен, еден извадок од расказ,
како и триесет и четири народни песни од Дебарца
собрани од Ванчо Николески, поделени во три
циклуси: љубовни, хумористични и сатирични и
разни песни. Уредници на книгата се Стефановска
Анета и Ѓоргиевски Науме. Соработници се Милка
Котевска и Илче Стојановски.
„Библиотеките во Битола“, публикација во која
се застапени развојот на писмото како основа за
појавата на првите библиотеки, текот и развојот
на библиотеките во Битола и Битолско од нивниот
почеток па сè до денес. Во книгата се редоследно
застапени сите видови библиотеки кои постоеле и
постојат во Битола и Битолско. Книгата е печатена
во боја и е преведена на англиски јазик. Автори
на книгата „Библиотеките во Битола“ се Анета
Стефановска и Науме Ѓоргиевски, а соработници
Ѓорѓи Димовски-Цолев, Милка Котевска и Илче
Стојановски.
DVD-ROM „Од ризницата на стари книги во
црквите во Битолско“, го сочинуваат 4 дела, и
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 264 265
"Guide to periodicals in NIUL 'St. Kliment
Ohridski' – Bitola“, which includes the entire
collection of periodicals owned by the Library from its
founding to the present day. The authors of the Guide
are Lidija Mirchevska and Milka Kotevska.
"With love for Pelister forever on Everest", a
brochure published on the occasion of the 20th
anniversary of the death of Dimitar Ilievski-Murato,
prepared and translated into English language by PhD
Nikolche Veljanovski. On May 10th, 1989, Dimitar
Ilievski-Murato climbed to the top of Mount Everest
(8,848 m), fulfilling the fateful mission of his life.
"Catalogue of Old and Rare Books in NIUL 'St.
Kliment Ohridski' – Bitola“, which contains a total
of 50 titles of monographic publications published in
the period from 1893 to 1946. The catalog is printed
in color, in which, in addition to the photocopy (the
layout of the book), the basic library indicators such as
the title of the book, the author, the place and the year
of publication are given. The data is given in original.
The author is Lenche Andonovska, and the professional
collaborator is Peshevska Gordana.
"Book catalogue from the children's department",
which features only some of the most current editions
of picture books, free literature and encyclopedias
with which we want to inform young readers in a
modern way about the content offered by the children's
department. The author of the catalog is Olga
Kuzmanova.
"Poetic Ripples 2009" (Bulletin No. 16), which
contains poems, a selection of poetic works by students
from primary schools in Bitola, participants in the
literary meeting. The editor of the Bulletin is Ilche
Stojanovski.
In 2010, the following editions were
published:
“Distinguished people for Bitola-culture“, The
compilers of the publication are Andonovska Lenche,
Gjorgievski Naume, Nikolov Blagoj, Peshevska
Gordana, Stefanovska Aneta and Taleska Svetlana. 59
new personalities from the fields of culture have been
developed and entered: theater, architecture, painting,
тоа: вовед (најстара та црква во Битолско е во с.
Барешани од 1836 г. a најстарата книга се наоѓа во
с. Драгош испечатена во 1671 г.), села – 13, цркви
и манастири – 15 и галерија од најстарите книги и
тоа во оригинал. Автори се Цветанка Дамјановска,
Јоланда Бошевска и Лена Секуловска. Дизајн и
изработка „Лидер инженеринг“ – Битола.
„Водич низ периодиката во НУУБ ’Св.
Климент Охридски‘ – Битола“, во кој е опфатен
целокупниот фонд на периодични изданија кој ги
поседува Библиотеката од нејзиното основање па до
денес. Автори на Водичот се Лидија Мирчев ска и
Милка Котевска.
„Од љубов кон Пелистер засекогаш на Еверест“,
брошура издадена по повод 20 години од смртта
на Димитар Илиевски-Мурато која ја подготви и
преведе на англиски јазик д-р Николче Велјановски.
На 10 мај 1989 година Димитар Илиевски-Мурато
се искачи на врвот Монт Еверест (8.848 m)
исполнувајќи ја судбин ската мисија во својот живот.
„Каталог на стари и ретки книги во НУУБ
’Св. Климент Охридски‘ – Битола“, во кој се
застапени вкупно 50 наслови на монографски
публикации издадени во периодот од 1893 до 1946
година. Каталогот е испечатен во боја, во кој, покрај
фотокопијата (изгледот на книгата), дадени се и
основните библиотечни показатели како насловот
на книгата, авторот, местото и годината на издавање.
Податоците се дадени во оригинал. Автор е Ленче
Андоновска, а стручен соработник Пешевска
Гордана.
„Каталог на книги од одделението за деца“, во кој
се застапени само дел од најактуелните изданија на
сликовници, слободна литература и енциклопедии
со кои сакаме на современ начин да ги информираме
младите читатели за содржините што ги нуди
одделението за деца. Автор на каталогот е Олга
Кузманова.
„Поетски бранувања 2009“ (Билтен бр. 16), кој
содржи песни избор на поетски творби од ученици
од основните училишта од Битола, учесници на
литературната средба. Уредник на Билтенот е Илче
Стојановски.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 266 267
music, archaeology, librarianship and sports. The
persons are represented with photographs and bilingual
text, in Macedonian and English, about the life and
work of the each person.
"Libraries in churches and monasteries in
the Prespa-Pelagonia region" by authors Aneta
Stefanovska and Naume Gjorgievski and collaborators
Ilche Stojanovski and Zoran Janakievski. This bilingual
edition, in Macedonian language and English language,
traces the course of the historical development
of churches and monasteries in Macedonia, the
significance and role of the creators and founders of
Slavic and Macedonian literacy.
"Post-war Macedonian writers through the pages
of periodicals in NIUL 'St. Kliment Ohridski' –
Bitola" by the authors Milka Kotevska and Lidija
Mirchevska, is a publication intended for practical use
by readers - users of the Library. The book contains data
on the representatives of the first post-war Macedonian
generation of literary creators, who created their diverse
literary work during and immediately after the National
Liberation Struggle.
"From reading room to library" – catalogue on the
occasion of 65 years of the existence of the National
Institution –University Library "St. Kliment Ohridski" -
Bitola and 150 years of the first reading room in Bitola.
The text and preparation of this publication are by
PhD Nikolche Veljanovski in collaboration with Zoran
Janakievski. It contains texts and color photographs
relating to the beginnings and development of libraries,
reading rooms and printing houses in all historical
periods in Bitola and Bitola region.
"Collection of scientific papers from the scientific
meeting 1100 years since the death of St. Naum
of Ohrid'" The editor of the collection is Lenche
Andonovska, and the associate is Gordana Peshevska.
The meeting and the collection were realized as
an approved project in the Department of Library
Activities of the Ministry of Culture of the Republic of
Macedonia. The meeting was attended by well-known
experts from the relevant field with their scientific
papers from different aspects of treating the topic.
Во 2010 година од НУУБ „Св. Климент
Охридски“ беа публикува ни повеќе изданија.
„Значајни личности за Битола – култура“,
составувачи на публикацијата се Андоновска Ленче,
Ѓоргиевски Науме, Николов Благој, Пешевска
Гордана, Стефановска Анета и Талеска Светлана.
Разработени се и внесени 59 нови личности
од областа на културата: театар, архитектура,
сликарство, музика, археологија, библиоте карство
и спорт. Личностите се застапени со фото гра фии
и двојазичен текст, напоредно на македонски и на
англиски јазик, за животот и делото на соодветната
личност.
„Библиотеките во црквите и манасти рите
во Преспанско–пелаго нискиот регион“ од
авторите Анета Стефановска и Науме Ѓоргиевски
и соработниците Илче Стојановски и Зоран
Јанакиевски. Ова двојазично издание, на македонски
и на англиски јазик, го проследува текот на
историс киот развој на црквите и манас тирите во
Македонија, значењето и улогата на создавачите и
осново полож ниците на словенската и македонска
писменост.
„Повоените македонски писатели низ страни-
ците на периодиката во НУУБ ’Св Климент
Охридски‘ - Битола“ од авторите Милка Котевска
и Лидија Мирчевска е публикација наменета за
практична употреба на читателите – корисници
на Библиотеката. Книгата содржи податоци за
претставниците на првата повоена македонска
генерација литературни творци, кои своето
разновидно книжевно дело го создале во текот и
веднаш по Народноослободителната борба.
„Од читалиште до библиотека“ – каталог по повод
65 години од постоењето на НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола и 150 години од првото
читалиште во Битола. Текстот и подготовката на
оваа публикација се на д-р Николче Вељановски во
соработка со Зоран Јанакиевски. Содржи текстови и
фотографии во боја кои се однесуваат на почетоците
и развојот на библиотеките, читалиш тата и
печатниците во сите историски периоди во регионот
на Битола и Битолско.
"Gjorgji Dimovski-Colev - personal bibliography"
– compiled, edited by Jolanda Boshevska, Lena
Sekulovska and Cvetanka Damjanovska. This
publication is published within the framework of
the edition "Distinguished People" which includes
authors from our hometown. The Bibliography
includes monographic publications, articles and
contributions, as well as bibliographic units on the life
and work of Gjorgji Dimovski-Colev, a total of 414
bibliographic units. They are arranged alphabetically
and are classified according to the Universal Decimal
Classification. The Bibliography contains a register
of titles, a register of authors, as well as a specially
paginated appendix - photocopies of articles,
contributions and photographs.
In 2011, the following editions were
published:
„Distinguished people for Bitola – education and
science“, by the authors Aneta Stefanovska, Naume
Gjorgievski, Svetlana Taleska, Lenche Andonovska,
Blagoj Nikolov, Jolanda Boshevska and Gordana
Peshevska. The publication is the fourth in a row from
the edition "Distinguished people for Bitola". It includes
86 persons from the field of education and science. The
persons are represented with photographs and bilingual
text in Macedonian and English language, with data
about the life and work of the respective person.
„NIUL 'St. Kliment Ohridski' – Bitola ‘ in the
international cooperation“, (book and DVD) by the
authors Aneta Stefanovska, Naume Gjorgievski, Blagoj
Nikolov and Jolanda Boshevska.
Contributors to the book are Zoran Janakievski, Ilche
Stojanovski and Aleksandar Krstev. The title of the
book itself associates with a greater significance and
role of university library not only within the country,
but also outside it. The second part contains the English
translation.
“Post-war Macedonian writers through the pages
od the periodical editions in the NIUL 'St. Kliment
Ohridski' – Bitola II”, by the compilers Milka
Kotevska and Lidija Mirchevska. 25 writers, poets,
storytellers, novelists, playwrights, critics, publicists
and children’s writers are represented on 245 pages
are arranged alphabetically with biographical data and
bibliographic units that contain critical reviews about
„Зборник на научни трудови од научната средба
’1100 години од смртта на Св. Наум Охридски‘“.
Уредник на зборникот е Ленче Андоновска,
а соработник Гордана Пешевска. Средбата и
Зборникот се реализирани како одобрен проект во
одделот за библиотечна дејност при Министер-
ството за култура на Р. Македонија. На средбата
присуствуваа познати стручњаци од соодветната
област со свои научни трудови од различни аспекти
на третирање на темата.
„Ѓорѓи Димовски-Цолев – персонална библио-
графија“ – составиле, уредиле и редакти рале
Јоланда Бошевска, Лена Секуловска и Цветанка
Дамјановска. Оваа публикација е издадена во
рамките на едицијата „Познати личности“ која
ги опфаќа роднокрајните автори од нашиот град.
Во Библиографијата се вклучени монографски
публикации, статии и прилози, како и библио-
графски единици за животот и творештвото на
Ѓорѓи Димовски-Цолев, вкупно 414 библио-
графски единици. Истите се подредени азбучно, а
класифицирани се според Универзална децимал на
класификација. Библиографијата содржи регистар
на наслови, регистар на автори, како и посебно
пагиниран прилог – фотокопии од статии, прилози и
фотографии.
Во 2011 година беа публикувани следните
изданија:
„Значајни личност за Битола – образование и
наука“, од авторите Анета Стефановска, Науме
Ѓоргиевски, Светлана Талевска, Ленче Андоновска,
Благој Николов, Јоланда Бошевска и Гордана
Пешевска. Публикацијата е четврта по ред од
едицијата „Значајни личности за Битола“. Во неа се
опфатени 86 личности од областа на образованието
и науката. Личностите се застапени со фотографии
и двојазичен текст на македонски и англиски јазик,
со податоци за животот и делото на соодветната
личност.
„НУУБ ’Св. Климент Охридски‘ во
меѓународната соработка“, (книга и DVD) од
авторите Анета Стефановска, Науме Ѓоргиевски,
Благој Николов и Јоланда Бошевска. Соработници
во книгата се Зоран Јанакиевски, Илче Стојановски
и Александар Крстев. Самиот наслов на книгата
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 268 269
them.
„University Libraries in 'St. Kliment Ohridski' –
Bitola“, by the authors Aneta Stefanovska and Naume
Gjorgievski. Collaborators are Blagoj Nikolov and
Zoran Janakievski. The book presents the specialized
libraries in the University of Bitola. For each library,
the space and number of books and magazines are
mentioned.
In 2012, the following editions were
published:
"Library Activities in Bitola and the Bitola Region.
Book 1, From the Beginnings to 1974". Compilers
are Aneta Stefanovska, Naume Gjorgievski, Ilche
Stefanovski, Gordana Peshevska, Jolanda Boschevska,
Cvetanka Damjanovska, Blagoj Nikolov and Zoran
Janakievski. The book presents a historical overview
of the development of library activity from the ancient
period, through medieval monasteries, to modern times.
This book provides an overview of the beginnings and
development of the Library from its establishment until
1974. It also contains short biographies of all employees
of the Library until that year.
„NIUL 'St. Kliment Ohridski' – Bitola“ – DVD,
documentary film about the Library, 17 minutes long,
bilingual (in Macedonian and English language), script
by Aneta Stefanovska, Naume Gjorgievski and Blagoj
Nikolov.
In 2013, the following editions were
published:
"Library Activity in Bitola and the Bitola Region.
Vol. 2, from 1974 to 2013". Compiled by: Aneta
Stefanovska, Naume Gjorgievski, Ilche Stojanovski,
Gordana Peshevska, Jolanda Boshevska, Cvetanka
Damjanovska, Blagoj Nikolov, Zoran Janakievski.
"The Development of Librarianship in Bitola and
the Bitola Region and Types of Libraries." Authors:
Aneta Stefanovska, Naume Gjorgievski, Blagoj
Nikolov.
"Collection of scientific papers from the workshops
on the Meaning of the Book", Chief Editors Lenche
Andonovska and Gordana Peshevska.
In 2014, the following editions were
асоцира на едно поголемо значење и улога на една
универзитетска библиотека не само во рамките на
државата, туку и надвор од неа. Во вториот дел е
преводот на англиски јазик.
„Повоените македонски писатели низ страни-
ците на периодиката во НУУБ ’Св. Климент
Охридски‘ – Битола II“, од составувачите Милка
Котевска и Лидија Мирчевска. На 245 страници
се застапени 25 писатели, поети, раскажувачи,
романсиери, драмски автори, критичари,
публицисти и писатели за деца, подредени азбучно
со биографски податоци и библиографски единици
кои содржат критички осврти за нив.
„Библиотеките на Универзитетот ’Св. Климент
Охридски‘ – Битола“, од авторите Анета
Стефановска и Науме Ѓоргиевски. Соработници се
Благој Николов и Зоран Јанакиевски. Во книгата
се претставени специјализираните библи отеки на
Универзитетот во Битола. За секоја библиотека
се спомнува просторноста и бројот на книги и
списанија.
Во 2012 година беа публикувани следните
изданија:
„Библиотечната дејност во Битола и Битолско.
Книга 1, Од зачетоците до 1974 година“.
Составувачи се Анета Стефановска, Науме
Ѓоргиевски, Илче Стефановски, Гордана Пешевска,
Јоланда Бошевска, Цветанка Дамјанов ска,
Благој Николов и Зоран Јанакиевски. Во книгата
е прикажан историски пресек на развој от на
библиотечната дејност од античкиот период, преку
средновековните манастири, па до поново време.
Во оваа книга направен е преглед на почетоците и
развојот на Библиотеката од нејзиното формирање
до 1974 г. Содржи и кратки биографии на сите
вработени во Библиотеката до таа година.
„НУУБ ’Св. Климент Охридски‘ – Битола“
– DVD, документарен филм за Библиотеката,
во времетраење од 17 минути, двојазично (на
македонски и англиски јазик), сценарио на Анета
Стефановска, Науме Ѓоргиевски и Благој Николов.
Во 2013 година беа публикувани следните
изданија:
published:
„Catalogue for the Collection of the promotion
material“, Compiled by: Lenche Andonovska, Gordana
Peshevska.
In 2015, the following editions were
published:
"Radovan P. Cvetkovski: personal bibliography",
compiled and edited by Jolanda Boshevska, Gordana
Peshevska and Cvetanka Damjanovska.
In 2016, the following editions were
published:
"Books and libraries - bridges to non-violent
communication among young people: collection
of professional papers", Chief Editor Lenche
Andonovska, Gordana Peshevska.
In 2017, the following editions were
published:
“Bibliography of master's theses and doctoral
dissertations defended at the University ‘St. Kliment
Ohridski’ - Bitola: 1991 - 2016”, compiled, arranged
and edited by Yolanda Boshevska, Gordana Peshevska.
"Young poetic performances: (selection of poetic
works)", editors Fatma Bajram Azemovska, Ilche
Stojanovski.
In 2018, the following editions were
published:
"Young poetic performances: (selection of poetic
works). Vol. 2", editors Fatma Bajram Azemovska,
Ilche Stojanovski, Zoran Janakievski.
„Create - Slam: (selection of poetic works)“, editors
Fatma Bajram Azemovska, Ilche Stojanovski.
In 2019, the following editions were
published:
"Young poetic performances: (selection of poetic
works). Vol. 3", editors Fatma Bajram Azemovska,
Ilche Stojanovski, Zoran Janakievski.
„Conference on remembrance, responsibility and
recognition of Roma victims of the Holocaust”,
First Conference on Remembrance, Responsibility and
„БИБЛИОТЕЧНАТА дејност во Битола и
Битолско. Кн. 2, Од 1974 година до 2013“.
Составувачи: Анета Стефановска, Науме
Ѓоргиевски, Илче Стојановски, Гордана Пешевска,
Јоланда Бошевска, Цветанка Дамјановска, Благој
Николов, Зоран Јанакиевски.
„Развојот на библиотекарството во Битола и
Битолско и видови библиотеки“. Автори: Анета
Стефановска, Науме Ѓоргиевски, Благој Николов.
„Зборник на научни трудови од Работилницата
за значењето на книгата“, главен и одговорен
уредник Ленче Андоновска, Гордана Пешевска.
Во 2014 година беа публикувани следните
изданија:
„Каталог на дробен печат“, Составувачи: Ленче
Андоновска, Гордана Пешевска.
Во 2015 година беа публикувани следните
изданија:
„Радован П. Цветковски : персонална
библиографија“, составиле, уредиле и редактирале
Јоланда Бошевска, Гордана Пешевска.
Во 2016 година беа публикувани следните
изданија:
„Книгата и библиотеката - мостови кон
ненасилна комуникација кај младите : зборник
на стручни трудови“, главен и одговорен уредник
Ленче Андоновска, Гордана Пешевска.
Во 2017 година беа публикувани следните
изданија:
„Библиографија на магистерски трудови
и докторски дисертации одбранети на
Универзитетот „Св. Климент Охридски” - Битола
: 1991 - 2016“, составиле, уредиле и редактирале
Јоланда Бошевска, Гордана Пешевска.
„Млади поетски перформанси : (избор на поетски
творби)“, уредници Фатма Бајрам Аземовска, Илче
Стојановски.
Во 2018 година беа публикувани следните
изданија:
„Млади поетски перформанси : (избор на поетски
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 270 271
Recognition of Roma Victims of the Holocaust: Victims
of the Holocaust in the Republic of North Macedonia:
Collection of Professional Papers, Editors Monika
Markovska, Fatma Bajram Azemovska.
The following editions were published in
2020:
"Ljubomir Trifunovski: personal bibliography",
compiled and edited by: Gordana Peshevska, Lenche
Andonovska and Jolanda Boshevska.
"School Libraries in Bitola and the Bitola Region:
Collection of Professional Papers", Chief Editors:
Lenche Andonovska, Gordana Peshevska.
The following editions were published in
2021:
"Native Authors [Multimedia CD-ROM]: audio
recordings", project managers Lence Andonovska,
Gordana Peshevska. - Bitola: National Institution -
University Library "St. Kliment Ohridski", 2021. - 1
optical disc (CD-ROM) : sound, color ; 12 cm
"ROMABC - for the Western Balkans, development
of innovative instruments to combat functional
illiteracy among Roma in the Western Balkans"
intellectual product 2: a manual for teachers for literacy
of adult Roma, editor: Violeta Stevanovska. Other
editors: Gordana Anastasova, Ljupka Petkova, Fatma
Bajram Azemovska, Viktorija Mihajlovska.
The following editions were published in
2022:
"Our Letters for Unspoken Thoughts: (selection
of literary works). Book 1", editors Fatma Bajram
Azemovska, Gordana Gjorgievska - Nedelkovski, Zoran
Janakievski.
"Young poets write about planet Earth: (selection
of literary works). Vol. 1", editors Fatma Bajram
Azemovska, Gordana Gjorgievska - Nedelkovski, Zoran
Janakievski
"Our Letters for Unspoken Thoughts: (selection
of literary works). Book 1“, editors Fatma Bajram
Azemovska, Gordana Gjorgievska - Nedelkovski, Zoran
Janakievski
The following editions were published in
творби). Кн. 2“, уредници Фатма Бајрам Аземовска,
Илче Стојановски, Зоран Јанакиевски.
„Креирај - слемирај : (избор на поетски
творби), уредници Фатма Бајрам Аземовска, Илче
Стојановски.
Во 2019 година беа публикувани следните
изданија:
„Млади поетски перформанси : (избор на поетски
творби). Кн. 3“, уредници Фатма Бајрам Аземовска,
Илче Стојановски, Зоран Јанакиевски.
„Конференција за сеќавање, одговорност
и препознатливост на Ромите жртви на
Холокаустот“
Прва конференција за сеќавање, одговорност и
препознатливост на Ромите жртви на Холокаустот
: жртвите на Холокаустот во Република Северна
Мaкедонија : зборник на стручни трудови, уредници
Моника Марковска, Фатма Бајрам Аземовска.
Во 2020 година беа публикувани следните
изданија:
„Љубомир Трифуновски : персонална
библиографија“, составиле и уредиле: Гордана
Пешевска, Ленче Андоновска, Јоланда Бошевска.
„Училишните библиотеки во Битола и Битолско
: зборник на стручни трудови“, главен и одговорен
уредник Ленче Андоновска, Гордана Пешевска.
Во 2021 година беа публикувани следните
изданија:
„Роднокрајни автори [Мултимедијален ЦД-
РОМ] : аудио записи“, раководители на проектот
Ленче Андоновска, Гордана Пешевска. - Битола :
Национална установа - Универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски”, 2021. - 1 оптички диск
(ЦД-РОМ) : звук, боја ; 12 см
„РОМАБЦ- за Западниот Балкан развој на
иновативни инструменти за борба против
функционалната неписменост на Ромите на
Западниот Балкан” : интелектуален производ 2
: прирачник за наставници за описменување на
возрасните Роми, уредник: Виолета Стевановска.
Други уредници: Гордана Анастасова, Љупка
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 272 273
2023:
"Bibliography of editions of National Institution
University Library "St. Kliment Ohridski"–Bitola:
1945-2023“, compiled, arranged and edited by Gordana
Peshevska, Lenche Andonovska.
The following editions were published in
2024:
Bibliography of "Library Trend" magazine of the
National Institution University Library "St. Kliment
Ohridski"–Bitola: 2003-2023, compiled and edited
by Gordana Peshevska, Lence Andonovska, Katerina
Pejkoska.
"Shining Stars: Fairy Tales Told by the Roma People
of Europe", collected and edited by Fatma Bajram
Azemovska, Jelena Petrovska, Viktorija Mihajlovska.
"Sweet Bitterness: (a selection of literary works by a
group of authors)", Editors: MA Gordana Gjorgievska
– Nedelkovski and MA Fatma Bajram Azemovska.
19 Collection of presentations from the Homeland
Meetings with Bitola Writers from Macedonia, (2009
– 2024). The Chief Editor of the Proceedings until 2022
is PhD Nikolche Veljanovski and then MA Gordana
Gjorgievska – Nedelkovski.
Петкова, Фатма Бајрам Аземовска, Викторија
Михајловска.
Во 2022 година беа публикувани следните
изданија:
„Буквите наши за мисли неискажани : (избор
на литературни творби). Кн. 1“, уредници
Фатма Бајрам Аземовска, Гордана Ѓоргиевска -
Неделковски, Зоран Јанакиевски.
„Младите поети пишуваат за планетата Земја :
(избор на литературни творби). Кн. 1“, уредници
Фатма Бајрам Аземовска, Гордана Ѓоргиевска -
Неделковски, Зоран Јанакиевски
„Буквите наши за мисли неискажани : (избор
на литературни творби). Кн. 1“, уредници
Фатма Бајрам Аземовска, Гордана Ѓоргиевска -
Неделковски, Зоран Јанакиевски.
Во 2023 година беа публикувани следните
изданија:
„Библиографија на изданија на НУУБ „Св.
Климент Охридски“-Битола : 1945-2023“,
составиле, уредиле и редактирале Гордана
Пешевска, Ленче Андоновска.
Во 2024 година беа публикувани следните
изданија:
Библиографија на „Библиотечен тренд“ списание
на НУУБ “Св. Климент Охридски”–Битола :
2003-2023, составиле и уредиле Гордана Пешевска,
Ленче Андоновска, Катерина Пејкоска.
„Сјајни ѕвезди : бајки раскажани од роми
од Европа“, собрале и уредиле Фатма Бајрам
Аземовска, Јелена Петровска, Викторија
Михајловска.
„Слатки горчини : (избор на литературни творби
од група автори)“, уредници Гордана Ѓоргиевска-
Неделковски, Фатма Бајрам Аземовска.
19 Зборници на излагања од Роднокрајните
средби со битолските писатели од Македонија,
(2009 – 2024 год.). Главен и одговорен уредник
на Зборникот до 2022 година е д-р Николче
Вељановски, а потоа м-р Гордана Ѓоргиевска -
Неделковски.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 274 275
59 issues of the magazine "Library Trend", (2003 –
2024) The Chief Editor of the Proceedings until 2022 is
PhD Nikolche Veljanovski and then Marijan Kolevski.
59 броја од списанието „Библиотечен тренд“,
(2003 - 2024 год.). Главен и одговорен уредник
на Зборникот до 2022 година е д-р Николче
Вељановски, а потоа Маријан Колевски.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 276 277
Награди и признанија
За својата активна работа, Библи отеката
е добитник на бројни награди и признанија:
Наградата „4 Ноември“ за
едногодишно достигнување, 2008 год.
Award "4th November" for
one year achievement in 2008
Awards and recognitions
For its active work the library is winner
of numerous awards and recognitions among which:
Награда на ТВ „Орбис“ за најуспешен издавач во
2007, 2008 год.
Award from TV Orbis for the
most successful editor in 2008
Награда од „Битолски весник“ за
„Личност на годината на Битола“, 2008,
Award from "Bitolski Vesnik" for
"Distinguished person for Bitola", 2008
Award from Bitolski vesnik at the manifestation
"Distinguished person of the year for Bitola”, 2008 for
special achievement at NIUL “St. Kliment Ohridski”,
Bitola
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 278 279
Медалја доделена од Друштвото за
наука и уметност за успешна соработка со
НУУБ „Св. Климент Охридски“ - Битола, 2001 год.
Medal awarded by the Association of
Science and Art for successful cooperation with
NIUL “St. Kliment Ohridski” Bitola, 2001
Медалја доделена од Универзитетот
„Св. Климент Охридски“ - Битола
Medal awarded by the University
“St. Kliment Ohridski” - Bitola
Плакета за соработка и поддршка на активностите на МНД - Битола
Plaque for cooperation and support of MSC - Bitola activities
Организационата поставеност
на работата во Библиотеката
Одделение за административни,
општи и правни работи
Ова одделение ги води
административните општи и правни работи согласно
најновите законски прописи и годишната програма
за работа и развој на Библиотеката, следење
на организациската поставеност, спроведува-
ње постапки за јавни набавки и други работи
согласно законските прописи. Се вршат работи
и работни задачи од делокругот на човечките
ресурси, како што се изготвување на акти за
внатрешна организација и систематизација со
нивни измени и дополнувања, спроведување и
изготвување на функционална анализа за работните
места и потребите на Библиотеката, постапки за
вработување, утврдување на потребата од обуки,
стручно усовршување и оценување на вработените и
други работи и работни задачи кои придонесуваат за
поефективно работење и развој на Установата.
м-р Милена Трајчевска, советник за
административни, општи и правни работи
Milena Trajchevska, MA, advisor for administrative,
general and legal affairs
Organizational structure of the work in
the Library
Department for Administrative,
General and Legal Affairs
This department manages administrative,
general and legal affairs in accordance with the
latest legal regulations for the annual program for
work and development of the Library, monitoring
the organizational structure, implementing public
procurement procedures and other matters in accordance
with the legal regulations. The department for human
resources performes tasks, such as preparing acts for
internal organization and systematization with their
amendments, conducting and preparing a functional
analysis of work positios and other daily legal and
financial needs of the Library, employment procedures,
determining the need for training, professional
development and assessment of employees and other
works and tasks that contribute to more effective
operation and development of the institution.
м-р Анџела Гашпарец, помлад соработник за
човечки ресурси,
Andzela Gashparec, MA, younger collaborator for
human resources
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 280 281
This department performs activities in the
field of IT: defining and eliminating defects in the
system, communication and peripheral equipment,
as well as hardware and software upgrades for
successful work, taking care and controlling the
functioning of the system, communication and
peripheral equipment; Network maintenance; IT
administration; Administration of the Library's WEB
page; Maintenance of the server for the Digital Library
at the National University of Library and Information
Sciences "St. Kliment Ohridski" - Bitola, etc.
The archivist keeps the archive up to date in
accordance with the Law on Archival Operations and
the Regulation on Office and Archival Operations.
At the same time, the archivist performs
technical preparation of materials, as well as technical
work for the director and the Department for
Administrative, General and Legal Affairs, and places
orders for the latest titles for monographic publications
and other library material for the needs of the Library.
м-р Зоран Јанакиевски,
советник за информатички работи
Zoran Janakievski, MA, advisor for IT
Ова Одделение е наменето за IT-активности:
дефинирање и отстранување на дефектите на
системот, комуникациската и периферната опрема,
како и хардверска и софтверска надградба за
поуспешна работа, грижа и контрола за непречено
функционирање на системот, на комуникациската
и на периферната опрема; одржување на мрежата;
администрирање со ИТ; администрација на веб-
страницата на Библиотеката; одржување на серверот
за Дигиталната библиотека при НУУБ „Св. Климент
Охридски“ – Битола итн.
Архиварот редовно ја води архивата во
согласност со Законот за архивско работење
и со Уредбата за канцелариско и архивско
работење. Освен тоа, тој истовремено врши и
техничка подготовка на материјалите, како и
техничките средства за директорот и за секторот за
административни, општи и правни работи. Прави
порачки за најновите наслови за монографски
публикации и друг библиотечен материјал за
потребите на Библиотеката.
Смиља Најденова, архивар
Smilja Nајденова, archiver
Accounting work involves participation in
a large number of projects in the field of the librarian
work, in the field of publishing, the international
cooperation of Macedonia with other countries of the
world, the implementation of public procurement for
projects for the rehabilitation of library premises, etc.
The tasks of the Chief Accountant are: recording
of incoming and outgoing invoices in the incoming
and outgoing books on time; daily, up-to-date records
of all financial documentation (preparation of reports,
invoices and other documentation, its booking as well
as records and registration in special cards of newly
purchased small inventory and equipment; monitoring
and keeping records of small public procurements and
preparation of monthly and annual financial plans
concluded between the Ministry of Culture and the
Library; monitoring public procurements according
to legal regulations, observing deadlines in the
implementation of contracts and payment of invoices
in order to observe the principle of promptness, settling
obligations towards suppliers on a budget account, own
account and donation account; preparation of financial
plans in the field of library activity, international
cooperation, publishing, their implementation and
submission of financial reports to the Ministry of
Culture and Tourism; Narrative reports on the funds
coveredin the projects as well as preparation of various
notifications, requests for expansion of plans, reporting
plans and preparation of various emergencies, etc.
Елена Димитријевска, сметководител
вработена со договор на дело
Elena Dimitrijevska, accountant
employed with contract
Сметководственото работење подразбира
учество во голем број проекти од областа на:
библиотечното работење, издавачката дејност,
меѓународната соработка на Македонија со другите
држави од светот, реализирање на јавни набавки за
проекти за санација на библиотечните простории и
сл. Задачи на Главниот сметководител се: навремено
заведување на пристигнати и издадени фактури во
влезната и излезна книга; секојдневна евиденција на
целокупната финансиска документација (изработка
на извештаи, фактури и друга документација,
нејзино книжење како и евиденција и заведување во
посебни картици на новонабавениот ситен инвентар
и опрема во посебни картици; следење и водење
евиденција на малите јавни набавки и изработка на
месечни и годишни финансиски планови склучени
помеѓу Министерство за култура и Библиотеката;
следење на јавни набавки според законските
прописи запазување на роковите при реализација на
договорите и плаќање на фактурите со почитување
на принципот за ажурност, подмирување на
обврските кон добавувачите на буџетска сметка, на
сопствена сметка и на сметка за донации; изработка
на финансиски планови од областа на библиотечна
дејност, меѓународна соработка, издаваштво, нивна
реализација и доставување на финансиски извештаи
до Министерството за култура; наративни извештаи
за реализираните средства по проекти, како и
изработка на известувања, барања за проширување
на планови, пријавување на обврски и др.
Билјана Мано, сметководител
вработена со договор на дело
Biljana Mano, accountant
employed with contract
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 282 283
Благајничката служба: пресметува и
подготвува бруто плата, подготвува вирмански
налози; врши готовински исплати и уплати;
составува благајнички извештај; составува годишни
и периодични извештаи; го сложува материјалното
со финансиското книговодство; подготвува
дневен, месечен, тримесечен и годишен извештај.
Подготвува потврди за висината на платите.
Техничкиот секретар ја прима и распоредува
поштата што ја добива директорот и ја доставува
до архива. Врши прием на странки кај директорот,
прибира материјали за состаноци и закажува
состаноци кои ги свикува и организира директорот и
седници за Управниот одбор на библиотеката. Врши
прием и пренасочување на телефонски повици,
пренесува зададени информации од директорот
до вработените, дава одговори на рутински
прашања/барања или ги пренасочува кон другите
сектори. Ја дистрибуира електронската пошта до
соодветни субјекти, учествува во оценувањето на
административните службеници во библиотеката
и помага при спроведување на постапка за
вработување и унапредување на вработените.
The cashier's office calculates and prepares gross
salaries, prepares transfer orders; makes cash payments
and deposits; prepares treasury reports; prepares annual
and periodic reports; reconciles material with financial
accounting; prepares daily, monthly, quarterly and
annual reports. Prepares certificates for the amount of
the wages.
Technical secretary receives and sorts the
mail received for the director and delivers it to the
archive. She receives clients at the Director's office,
collects materials for meetings and schedules meetings
organized by the Director and sessions for the Library's
Management Board. She receives and forwards
telephone calls, transmits information requested
by the Director to employees, provides answers to
routine questions and forwards them to the other
departments. She distributes e-mail to appropriate
persons, she participates in the evaluation of the
administrative employees in the Library and assists
in the implementation of the procedure for hiring and
promoting the employees.
Туљај Ајдароска, помлад соработник
за технички секретар
Tuljaj Ajdaroska, technical secretary
Одделение за техничко одржување и
обезбедување на објектот
Се овозможува редовно одржување на
објектот во поглед на исправноста на инсталациите
на парното греење, осветлување на објектот,
вода, одржување на опремата и инвентарот,
контрола и евиденција на надворешни лица,
давање општи информации на корисниците и
посетителите, води грижа за редот и дисциплината
во зградата, одржување на дворните површини.
Грижа и одржување на зградата на Библиотеката
од пожари, кражби, оштетувања и сл., надзор
над противпожарните апарати, се алармира и на
соодветни служби и лица во случај на потреба
и истовремено ги отстранува причините што
можат да предизвикаат и други штети. Се грижи
за одржување на хигиената во деловниот простор
и дворното место на Библиотеката, како и за
правилно и рационално користење на хигиенските
средства. Посебно може да се нагласи дека
техничкиот персонал, покрај секојдневните задачи,
повеќепати учествува во разнесување на пакети
со книги, пренесување на друг инвентар при
расчистување на просториите, како и реновирање
на магацинскиот простор после поставувањето на
новата ПВЦ дограма и градење на нова просторија
во истиот. Исто така, се отвори и нова просторија на
приземјето за помошниот персонал и се прилагоди
читална со 3 (три) индивидуални читални на
северната страна од првиот кат во новото крило и сл.
При ваквите поголеми реновирања и пренесување на
библиотечен материјал и инвентар помагаат и други
вработени.
Александар Јовевски, работник за обезбедување
Aleksandar Jovevski, security guard
Department for technical maintenance and
security of the Library.
It provides regular maintenance of the
Library in terms of the installations for central heating,
lighting of the facility, water, maintenance of equipment
and inventory. They control and record the external
persons, providing general information to users and
visitors, they take care of the order and discipline in
the building, maintenance of the yard areas. Care and
maintenance of the Library building from fires, thefts,
damages, etc., supervision of fire extinguishers, alarms
are also sent to appropriate services and persons in
case of need, and simultaneously removes the causes
that can cause other damages. Department for technical
maintenance and security takes care for the maintenance
of the hygiene in the business premises and the yard of
the Library, as well as for the correct and rational use
of hygiene products. It can be especially emphasized
that the technical staff, in addition to their daily tasks,
repeatedly participate in delivering packages of books,
transferring other inventory during the cleaning of the
premises, as well as renovating the warehouse space
after installing the new PVC joinery and building a new
room in it. Also, a new room was opened on the ground
floor for the support staff and a reading room with 3
(three) individual reading rooms was adapted on the
north side of the first floor in the new wing, etc.
Other employees also help with such major renovations
and the transfer of library material and inventory.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 284 285
Панде Симовски, портир
Pande Simovski, porter
Коста Куќа, хигиеничар
Kosta Kukja, hygienist
Лила Трајковска, хигиеничар
Сузана Најдановска, хигиеничар
Весна Најдовска, хигиеничар
Lila Trajkovska, hygienist
Suzana Najdanovska, hygienist
Vesna Najdovska, hygienist
Пеце Анакиевски, работник за обезбедување
Pece Anakievski, security guard
Игорче Цинцароски, портир
Igorche Cincaroski, porter
Department for completion and
processing of library
material, bibliographies and collections
This department is an organizational
unit within the Library that is responsible for
acquiring, recording, and organizing library material.
It is responsible for developing the library collection
and providing users with accessible and relevant
information.
The main tasks of the department are:
Acquisition of library material (acquisition of books,
journals, audio-visual materials, etc.). Acquisition
is carried out based on the needs of the users, the
development policy of the library and the available
financial resources. In our library, the COBISS
3 / Acquisition program and the Entry Book for
Monographic Publications are used to record and
complete the acquired and processed collection that
has arrived at the library via legal deposit, interlibrary
exchange, purchase and gift.
The Department for Completing Library
Materials is of crucial importance for the functioning
of the library. This department involves the continuous
acquisition of monographic publications, constant
monitoring of the publishing production in our country
and the world. The cataloguing of monographic
publications begins with their entry in the Entry Book,
making book lists and then follows the technical
processing of monographic publications and their entry
in the COBISS 3 / Acquisition program, where all books
and invoices from the purchase are entered. The legal
deposit copy is entered only in the Entry Book and like
other monographic publications, it is distributed for
cataloguing processing through the book lists. After the
processing, monographic publications that have been
purchased, donated and that are legal, deposit copies are
entered again in the Entry Book with their ID number,
inventory number and the book's signature.
Сектор: Комплетирање и обработка на
библиотечен материјал, библиографии и
збирки
Одделението за комплетира ње на
библиотечен материјал е организациска единица
во рамките на една библиотека која се занимава
со набавка, евидентирање и организирање на
библиотечниот материјал. Ова Одделение е
одговорно за развој на библиотечниот фонд,
обезбедувајќи им достапни и релевантни
информации на корисниците.
Основни задачи на ова Одделение за
комплетирање е набавка на библиотечен материјал
(книги, списанија, аудиовизуелни материјали
и др.). Набавката се врши според потребите на
корисниците и според развојната политика на
Библиотеката и на расположливите финансиски
средства. Во нашата библиотека, преку програмата
COBISS 3 / Набавка, како и Влезната книга за
монографски публикации, се врши евиденција и
комплетирање на набавениот и обработен фонд што
пристигнал во Библиотеката како задолжителен
примерок, меѓубиблиотечна размена, купување и
подарок.
Одделението за комплетирање на
библиотечен материјал е од клучно значење за
функционирањето на Библиотеката. Ова Одделение
подразбира континуирана набавка на монографски
публикации и постојано следење на издавачката
продукција во нашата земја и во светот. Каталошката
обработка на монографските публикации започнува
со нивно внесување во Влезната книга и правење
листи со книги. Потоа следува техничка обработка
на монографските публикации и нивно внесување во
програмата COBISS 3 / Набавка. Таму се внесуваат
сите книги и фактури од набавката. Задолжителниот
примерок се внесува само во Влезната книга и,
како и другите монографски публикации, преку
листите со книги се распределува за каталошка
обработка. По обработката, купените и подарените
монографски публикации кои се купени, подарени
и кои се задолжителен примерок, се внесуваат
повторно во Влезната книга со нивниот ID-број, со
инвентарен број и со сигнатурата.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 286 287
This department is crucial for maintaining
the quality and the updating of the library collection
because it provides users with access to modern sources
of knowledge.
The Department for Processing Monograph
Publications has existed in the Library since its
founding. In the first years, bibliographic descriptions of
publications were done manually, after that, typewriters
were used in the process of processing library material,
and catalog cards were arranged in various library
catalogs. With the introduction of automation of
the library processes in the early 90s, terminals, i.e.
computers, began to be used in the department. Over the
past 80 years, this department has progressed in every
aspect, which is also evident in the increased number
of readers of all ages, and this is certainly an indicator
of the success of our activity. Books that have already
undergone technical processing arrive in the department
every day and professional processing of monograph
publications is carried out according to international
standards and rules.
In our Library, for professional processing of the
library material, the program support of the COBISS
system (Cooperative Online Bibliographic Information
System and Services) is used, accepted by all libraries
in Macedonia and partly in the region. Currently, the
COBISS 3 program is used for bibliographic description
of publications, and in the near future all processes of
processing the book collection will be carried out in a
modernized program for work in libraries - COBISS 4.
The department systematizes the monographic
publications according to the Universal Decimal
Classification-UDC system and the rules for
subjectization, and the bibliographic-catalog description
of books is prepared according to the ISBD(m) standard
- International Standard Bibliographic Description for
Monographic Publications. The ISBD standards issued
by the International Federation of Library Associations
IFLA (International Federation of Library Associations)
enable uniformity in the processing of library materials
and successful exchange of bibliographic information.
Ова Одделение е клучно за одржување на
квалитетот и за ажурирање на библиотечниот фонд,
затоа што обезбедува пристап до современи извори
на знаење за корисниците.
Одделението за обработка на монографски
публикации постои во Библиотеката од почетокот
на нејзиното основање. Во првите години
библиографскиот опис на публикациите се
врши рачно. Потоа, во процесот на обработка
на библиотечен материјал се употребуваат
машини за пишување, а каталожните картончиња
се распоредуваат во разновидни библиотечни
каталози. Со воведувањето на автоматизација
на библиотечните процеси, во почетокот на 90-
тите години, во ова Одделение почнуваат да се
применуваат терминалите, односно компјутерите.
Во изминатите 80 години Одделението напредува
во секој поглед. Напредокот се забележува и од
зголемениот број читатели од сите возрасти, а
тоа, секако, е показател за успешноста на нашата
дејност. Во Одделението секојдневно пристигнуваат
книги кои веќе поминале низ техничка обработка,
па се врши стручна обработка на монографски
публикации според меѓународни стандарди и
правила.
За стручна обработка на библиотеч-
ниот материјал во нашата Библиотека се
применува програмска поддршка на системот
COBISS (Кооперативен онлајн библиографски
информативен систем и сервиси), прифатен од
страна на сите библиотеки во Македонија и,
делумно, во регионот. Денес, за библиографски опис
на публикациите се употребува програмата COBISS
3, а во блиска иднина сите процеси на обработка
на книжниот фонд ќе бидат извршувани со
осовременета програма за работа во библиотеките –
COBISS 4.
Во Одделението се систематизираат моно-
графски публикации според Универ залната
децимална класификација и според правилата за
предметизација. Библиографско-каталошкиот опис
на книги се изработува според стандардот ISBD(m)
– Меѓународен стандарден библиографски опис
за монографски публикации. ISBD-стандардите
издадени од страна на Меѓународниот сојуз на
библиотекарски здруженија IFLA (International
Federation of Library Associations) овозможуваат
единственост во обработката на библиотечната граѓа
Every library has four basic tasks: to collect
materials, to process them, to store and protect them,
and to ensure their use. Within these activities, ensuring
accessibility to library materials and discovering the
content structure of library holdings is particularly
important. An important step in the classification of
the book holdings is the accurate determination of the
subject (topic) of a given publication.
Objectification or subject description is a process
of library processing of publications whose purpose is
to determine and present their subject using a subject
identifier. The next stage in the work is determining
the appropriate index of the specified subject. The
UDC character system is an artificial language,
accepted throughout the world, which eliminates many
ambiguities in natural languages. Its universality is seen
primarily in the fact that it systematizes all knowledge
into a relatively small number of groups, and the
application of decimal numbers allows for unlimited
division within a group. Using only numerical indices,
this classification has no obstacles when it comes to
language and script. The professional UDC catalog
helps the librarian to have insight into the representation
of certain professional and scientific areas in the library
funds at any time.
The Professional Processing of Monograph
Publications department also processes e-books. The
processed library material is placed in the Adult Book
Warehouse in four size formats that are determined
during signing, as well as in the Children's Department
Warehouse where the books are placed according to
UDC and the Deposit Fund is kept in a separate place.
и успешна размена на библиографски информации.
Секоја библиотека има четири основни
задачи: да прибира граѓа, да ја обработува, да ја
чува и заштитува и да овозможи нејзина употреба.
Во рамките на овие задачи особено е значајно
обезбедувањето достапност до библиотечната
граѓа и откривањето на содржинската структура
на библиотечните фондови. Значаен чекор во
класификацијата на книжниот фонд претставува
точното определување на предметот (темата) на
дадената публикација.
Предметизацијата или предметниот
опис е процес на библиотечна обработка
на публикации чијашто цел е утврдување и
презентирање на нивниот предмет со помош
на предметна определница. Наредна етапа во
работата е определување на соодветниот индекс на
определениот предмет. Системот на УДК-знаци е
вештачки јазик, прифатен во целиот свет. Со него се
елиминираат многу двосмислености на природните
јазици. Неговата универзалност се гледа, пред сè,
во тоа што целокупното знаење го систематизира во
релативно мал број групи, а со применувањето на
децималните броеви се овозможува неограничена
поделба во рамките на една група. Нема пречки за
ваквиот начин на класификација кога станува збор
за јазикот и за писмото, бидејќи се употребуваат
само бројчените индекси. Стручниот УДК-
каталог му помага на библиотекарот да има увид
во застапеноста на определени стручни и научни
подрачја во библиотечните фондови во секој момент.
Во Одделението Стручна обработка
на монографски публикации се обработуваат
и електронски книги (е-книги). Обработениот
библиотечен материјал се сместува во магацинот за
книги за возрасни, во четири формати на големини,
кои се определуваат при сигнирањето. Тоа е исто
како во магацинот на Детското одделение каде
што книгите се сместуваат по УДК-каталогот, а на
посебно место се чува депозитниот фонд.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 288 289
Ирена Колевска, библиотекар
Irena Kolevska, librarian
The Department "Completion and Processing
of Library Material" - Periodicals collects, stores,
professionally processes and makes available for use the
collection of periodical publications which, in addition
to monographs, represent one of the basic collections
of the library. Periodical material includes: newspapers,
magazines, newsletters, yearbooks, collections, reports
from institutions, scientific papers, almanacs and any
other source that is published continuously in separate
volumes or issues.
With the establishment of the library in the
distant 1945 the development path of this department
began with the collection of the library fund
(monographic and periodical), which was processed
according to the then processing standards, and in
1953, conservation and binding of library material
began. When, in 1954, the City Library in Bitola was
declared by the Society of Librarians - Skopje to be
a Macedonian deposit, all publications published in
the territory of the Republic of Macedonia, the library
received them as a mandatory copy, with which the
fund gradually increased over the years. Since 1994,
the first online records have been made, and in 1996
the automated library program in the COBISS platform
began and the processing of periodical publications is
carried out according to the internationally accepted
processing standard ISBD (S). Today, the collection
of periodicals is around 2600 titles and is placed in
three warehouses, which the library replenishes on a
mandatory basis, through purchase, exchange and gift.
Олга Димитриевска, библиотекар
Olga Dimitrievska, librarian
Одделението Комплетирање и обработка на
библиотечен материјал – периодични публикации
го собира, чува, стручно го обработува фондот на
периодичните публикации и го дава на користење.
Овие публикации, покрај монографските,
претставуваат еден од основните фондови на
Библиотеката. Периодичниот материјал опфаќа:
весници, списанија, билтени, годишници, зборници,
извештаи од институции, научни трудови, алманаси
и др., односно секој континуиран извор што се
објавува непрекинато во посебни свески или томови.
Со самото формирање на библиоте ката
во далечната 1945 г. почна развојниот пат на ова
Одделение со прибирање на библиотечниот фонд
(монографски и периодичен), кој се обработуваше
по тогашниот стандард за обработка, а веќе во 1953
г. се започнува со конзервирање и укоричување
на библиотечниот материјал. Кога во 1954 г.
Градската Библиотека во Битола беше прогласена
за македонски депозит од страна на Друштвото
на библиотекарите – Скопје, сите изданија што
излегуваат на подрачјето на Република Македонија,
Библиотеката ги добива како задолжителен
примерок. На тој начин, фондот, со текот на
годините постепено се зголемува. Од 1994 г.
се прават првите онлајн записи, а во 1996 г. се
започнува со автоматизираната библиотечна
програма во платформата COBISS и обработката
на периодичните публикации се врши според
меѓународно прифатениот стандард на обработка
Марија Марковска, библиотекар
Marija Markovska, librarian
In this department,the employees work
professionally on processing of new records, editing
and correction of old records, stamping of periodical
material, printing and gluing of stickers on volumes,
binding and stacking of professionally processed
material on shelves according to the size of their
format, taking care of the completeness of the numbers
- volumes, following their periodicity of publication
(daily, weekly, fortnightly, monthly, etc.), selecting
duplicates, serving readers and providing other
information for the fund.
Here, the readers are able to find a large number of
newspapers and magazines from the former Yugoslav
territories as well as foreign periodicals, magazines
and newspapers from various fields, as well as daily
newspapers purchased by the library (Vecher, Nova
Makedonija and Sloboden Pechat), weekly newspapers
(Javnost), the Official Gazette of the Republic of
Macedonia, the Official Gazette of the Municipality of
Bitola, etc.
Periodicals are a true cultural treasure of every
library. They are a significant segment in the research
work of many scientists. High school students and
university students find in them critical reviews of
works by domestic and foreign authors, as well as many
ISBD (S). Денес, фондот на периодичните
публикации го сочинуваа околу 2 600 наслови. Овој
фонд е сместен во три магацини, кои Библиотеката
го надополнува по задолжителен пат, со купување,
преку размена и со подарок.
м-р Милка Котевска, виш библиотекар
Milka Kotevska, МА, high librarian
Во ова Одделение се врши стручна обработка
на нови записи; редакција и корекција на стари
записи; потпечатување на периодичниот материјал;
печатење и лепење на лепенки на томовите;
подврзување и редење на стручно обработениот
материјал на рафтови според големината на нивниот
формат, грижа за комплетноста на броевите –
томовите, следејќи ја нивната периодичност на
излегување (дневно, неделно, двонеделно, месечно
итн.); селектирање на дупликатите; услуга на
читателите и давање информации за фондот.
Читателите можат да најдат голем број
весници и списанија од поранешните Југословенски
простори; странска периодика; списанија и весници
од различни области; дневни весници кои ги купува
Библиотеката (Вечер, Нова Македонија и Слободен
печат), неделни (Јавност), Службен весник на РС
Македонија , Службен гласник на Општина Битола и
сл.
Периодичните публикации прет ставуваат
вистинско културно богатство на секоја библиотека.
Тие се значаен сегмент во истражувачката работа
на многу научни работници. Средношколците и
студентите во нив наоѓаат критички осврти на дела
од домашни и од странски автори, како и многу
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 290 291
interesting contents that are the subject of their study.
Some readers come with specific thematic requests
from various fields, which they can find right here,
both through the numerous periodicals, and through
the articles and contributions that contain significant
information from the field of science and life in general.
Older readers also find their sphere of interest through
the periodical material. This once again confirms the
importance of periodicals for a library that justifies its
function as a national and university library.
Лилјана Корлевска, библиотекарски помошник
Liljana Korlevska, assistant librarian
The Library and Bibliographic Information
Department, as an organizational unit of the Main
University Library St. Kliment Ohridski – Bitola, was
established in 1982, and then in April 1986, after it was
equipped with personnel, it grew into the Bibliographic
Department.
This department researches, studies and selects
materials for inclusion in the native bibliography
(current, retrospective and special), forms, completes
and edits volumes of bibliographies and prepares
accompanying texts for the bibliographies.
Native bibliographies are prepared in three series:
• monographic publications,
• serial publications,
• articles from serial publications.
The first publication produced by the
Department was "Review of doctoral dissertations
and master's theses of scientists from the Bitola area,
интересни содржини кои се предмет во нивното
изучување. Некои читатели доаѓаат со конкретни
тематски барања од најразлични области, кои
можат да ги најдат токму тука, како преку бројната
периодика, така и преку статиите и прилозите
кои содржат значајни информации од областа на
науката и на живеењето воопшто. И повозрасните
читатели ја наоѓаат својата сфера на интерес низ
периодичниот материјал. Со ова уште еднаш
се потврдува значењето на периодиката за една
библиотека, која ја оправдува својата функција како
национална и универзитетска библиотека.
Македонка Василевска, библиотекарски помошник
Makedonka Vailevska, assistant librarian
Библиотечно-библиографскиот информатив-
ен оддел, како организациона единица на МУБ
„Св. Климент Охридски – Битола“, е формиран во
1982 г., за да може подоцна, во април 1986 г., откако
претходно е кадровски оспособена, да прерасне во
Бибиблиографски оддел.
Во овој Оддел се истражува, се проучува
и се избира граѓа за вклучување во роднокрајна
библиографија (тековна, ретроспективна и
специјална), се формираат, комплетираат и
редактираат свески од библиографии и се
изготвуваат придружни текстови за библиографиите.
Роднокрајните библиографии се подготву ваат во три
серии:
• монографски публикации,
• сериски публикации и
• статии од сериските публикации.
Прва подготвена публикација на Одделот е
defended at Universities in our state Macedonia and
abroad in the period 1955-1990."
In the further work, the staff of the department
researched with all their capacity and enthusiasm,
the Library's funds which were available for de visu
processing.
`The Bibliography Department decided to prepare
a retrospective bibliography of the Bitola’s press in
several phases because periodicals most directly reflect
the events in the political, economic, cultural and
scientific life of the country and the World.
In the first phase, a retrospective processing
of the "Bitolski vesnik" (Bitola’s newspaper) was
made, because at that time only that material could
be processed "de visu". The entire material has been
processed according to appropriate international
standards, with the UDC system - Universal Decimal
Classification used for classification of used for
bibliographic and library classification in the world. At
that time, for the first time, in addition to the registers
for titles and authors, the subject register was also
introduced.
In that period, for the first time, in addition to
the registers for titles and authors, the subject register
was also introduced. The first volume "Retrospective
Homeland Bibliography "Bitola Newspaper": Articles
1964 - 1974" was published in 1993.
Since 1996, bibliographies have been fully
prepared with the COBISS (Cooperative On-line
Bibliographic System and Services) software support,
which has made bibliographic records accessible
to a large number of users. Bibliographic units are
determined by the following elements: author, title,
journal in which the article was published, page number
and UDC index. Bibliographies have a selective
character. The units represented are bibliographically
processed "de vizu" according to ISBD (International
Standard Bibliographic Description) and most often
contain: a Title Register, Author Register and Subject
Register. Over time, the Department has enriched its
contents and continued to prepare various types of
bibliographies.
After the first volume, three more volumes of
"Bitolski vesnik" were produced, for the last of which
was published in 2004 and covers the period from 1996
to 2000. The department has prepared the following
bibliographies in the course of its work to date:
Retrospective bibliographies:
„Прегледот на докторски дисертации и магистерски
трудови на научни работници од подрачјето на
Битола, одбранети на универзитетите во земјата и
странство во периодот од 1955 до 1990 г.“
Во понатамошната работа, врабо тените
во одделот, целиот свој капацитет и ентузијазам,
го насочија на истражување на фондовите на
Библиотеката кои беа достапни за де визу (de visu)
обработка.
Одделот Библиографии се опреде лува за
подготвување ретроспектив на библиографија
на битолскиот печат во повеќе фази од причина
што периодичните публикации најнепосредно ги
отсликуваат настаните во политичкиот, економскиот,
културниот и во научниот живот во земјата и
восветот. Во првата фаза се направи ретроспективна
обработка на „Битолски весник“, затоа што во тој
период само тој материјал можеше да се обработи
de visu. Целокупната граѓа е обработена според
соодветни меѓународни стандарди при што за
класификација се користи системот УДК. Тогаш
за првпат, покрај регистрите за наслови и автори,
воведен е и предметниот регистар.
Првата свеска „Ретроспективна роднокрајна
библиографија ,Битолски весник’: статии 1964 –
1974, е издадена во 1993 г.
Од 1996 г. библиографиите целосно се
подготвуваат со програмска поддршка COBISS
(Cooperative On-line Bibliographic System and
Services), со што библиографските записи стануваат
достапни за голем број корисници. Библиографските
единици се определуваат со следниве елементи:
автор, наслов, списание во кое е објавен написот,
број на страниците и УДК-индекс. Библиографиите
имаат селективен карактер. Застапените единици
се библиографски обработени de vizu според ISBD
(меѓународен стандарден библиографски опис) и
најчесто содржат Регистар на наслови, Регистар
на автори и Предметен регистар. Со текот на
времето Одделот ги збогатува своите содржини и
продолжува со подготвување на различни видови
библиографии.
По првата свеска изработени се уште три
свески на „Битолски весник“, од кои последната е
издадена во 2004 г. и го опфаќа периодот од 1996 до
2000 г.
Во Одделот, во текот на неговото работење, до
денес, ги подготвил следниве библиографии:
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 292 293
• Articles from “Bitolski vesnik” (1964-2000) – 4
volumes published in 1993, 1997, 1998, 2004;
• Bibliography of the University of Bitola (1979-
1999) – published in 2003;
• Bibliography of the National Institution University
Library "St. Kliment Ohridski" (1945-2008) –
published in 2008;
• Bibliography of master's theses and doctoral
dissertations defended at the University "St. Kliment
Ohridski" - Bitola in the period 1991 - 2016 -
published in 2017;
• Bibliography of the publications of the University
St.Kliment Ohridski" - Bitola, from its foundation to
the present day (1945-2023) - published 2023;
• Bibliography of "Library Trend", magazine of the
National Library of Albania "St. Kliment Ohridski"
- Bitola, 2003-2023 - published 2024.
Author's i.e. personal bibliographies for:
• Vladimir Kostov: personal bibliography – published
in 2004;
• Vera Stojchevska-Antich – published 2007;
• Gjorgji Dimovski-Colev – published 2010;
• Nikola Kochovski – published 2013;
• Radovan P. Cvetkovski – published 2015;
• Ljubomir Trifunovski – published 2020.
In the period from 2007 to 2009, the
Department, in order to contribute to the discovery
and protection of the invaluable rich cultural heritage,
prepared two projects with the working title: Protection
of old books and manuscripts in Bitola and the Bitola
region, from which two projects emerged:
• From the treasury of old books in the Bitola
churches CD-ROM - published in 2007;
• From the treasury of old books in the churches in the
Bitola region DVD-ROM - published in 2009
This year, 2025, the Bibliographies Department
is working in parallel on the preparation of two
personal bibliographies: a supplement to the personal
bibliography "Vera Stojchevska - Antic" and
"Aleksandar Sterjovski: personal bibliography".
The Bibliographies Department is making efforts
to leave as many significant publications as possible
for future researchers, who as such have a special place
for them because they list and classify publications
intended for the general public.
The homeland bibliography is of particular
importance for the Macedonian national culture, as
• Ретроспективни библиографии:
• Статии од Битолски весник (1964….2000) – 4
свески, издадени во 1993, 1997, 1998, и во 2004
г.;
• Библиографија на Универзитетот во Битола
(1979–1999), издадена во 2003 г.;
• Библиографија на Националната установа
Универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ (1945 – 2008) – издадена во 2008 г.;
• Библиографија на магистерски трудови
и докторски дисертации одбранети на
Универзитетот „Св. Климент Охридски“ –
Битола во периодот 1991 – 2016, издадена во
2017 г.;
• Библиографија на изданија на НУУБ „Св.
Климент Охридски“ – Битола, од основањето до
денес (1945 – 2023) , издадена 2023 г.;
• Библиографија на „Библиотечен тренд“,
списание на НУУБ „Св. Климент Охридски“–
Битола, 2003 – 2023, издадена во 2024 г.;
Авторски, односно персонални библиогра фии за:
• Владимир Костов: персонална библиографија,
издадена во 2004 г.;
• Вера Стојчевска-Антиќ, издадена во 2007 г.;
• Ѓорѓи Димовски-Цолев, издадена во 2010 г.;
• Никола Кочовски, издадена во 2013 г.;
• Радован П. Цветковски, издадена во 2015 г.;
• Љубомир Трифуновски, издадена во 2020 г.
Во периодот од 2007 до 2009 година,
Одделот, со цел да даде придонес во откривањето
и заштитата на непроценливото богато културно
наследство, изготви два проекти со работен наслов
Заштита на стари книги и ракописи во Битола и
Битолско:
• Од ризницата на стари книги во битолските
цркви (ЦД-РОМ, издаден во 2007 г.);
• Од ризницата на стари книги во црквите во
Битолско (ДВД-РОМ, издаден во 2009 г.).
додека во периодот од 2012 година до денес,
со цел унапредување на библиотекарите и
библиотекарството, секоја година беше изготвуван
и реализиран проектот: Обука на библиотекари за
користење на програмската поддршка COBISS.
Оваа 2025 г., Одделот Библиографии
работи паралелно на изработка на две
персонални библиографии, и тоа: дополнение на
персоналната библиографија „Вера Стојчевска–
Антиќ“ и „Александар Стерјовски: персонална
it is a complement to the national and Macedonian
bibliography.
Bitola has a rich history, culture and tradition of
the written word, manuscript heritage and librarianship.
National Institution University Library "St.
Kliment Ohridski" - Bitola, which this year celebrates
80 years of existence has special significance for the
city and the whole state.
Катерина Пејкоска, самостоен
библиотекарски помошник
Katerina Pejkoska, independent assistant librarian
The beginnings of the creation of the native
collection date back to 1996, when materials from
native authors were collected, but without their
cataloging. The monographic copies collected for native
needs were primarily called “the Legacy Fund”. With
the development of the librarianship and modern
ways of working, the collected funds from the
native collection began to be cataloged. The Native
Department was formed in 1977 as a single workplace
together with the Foreign Literature collection, with
professional processing of the library material.
библиографија“.
Од Одделот Библиографии се прават напори
да се остави што поголем број значајни публикации
за идните истражувачи, кои како такви имаат
посебно место за нив, бидејќи во нив се попишани
и класирани публикациите наменети за пошироката
јавност.
Роднокрајната библиографија е од особено
значење и за македонската национална култура,
бидејќи претставува дополнение на националната
македонска библиографија.
Гордана Пешевска, библиотекар советник
Gordana Peshevska, librarian advisor
Битола има богата историја, култу-
ра и традиција во однос на: пишаниот збор, на
ракописното наследство и на библиотекарството.
НУУБ „Св. Климент Охридски“ – Битола
оваа година прославува 80 години постоење и
заслужува посебен пиетет во однос на нејзиното
значење за градот и за државата.
Почетоците на создавањето на роднокрајна
збирка датираат уште од далечната 1996 г. кога
се пристапува кон собирање на материјали од
роднокрајни автори, но без нивна каталошка
обработка. Монографските примероци собирани
за роднокрајните потреби најпрвин се нарекувале
Завештаен фонд. Со развојот на библиотекарството
и на современите начини на работа, собраниот фонд
од роднокрајната збирка почнува каталошки да се
обработува. Роднокрајното одделение е формирано
во 1977 г., како едно работно место заедно со
збирката Туѓа литература, со стручна обработка на
библиотечниот материјал.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 294 295
The criteria to which the library material is
subject in order to be placed in the national collection
are the following:
• Authors should be born in Bitola or its area.
• If they are not from Bitola, they must have lived and
worked in this area for at least one period of their
lives, thus contributing to the popularization of
Bitola and the Bitola’sarea.
• Printed materials or manuscripts must relate to
Bitola and the Bitola’s region, regardless of the
origin of the authors.
• Rarely printed or unique materials published in the
Bitola’s region.
The completing of the library material for the
Homeland Collection implies following of the new
editions from the native authors, their collection,
complete professional processing - cataloging and
sorting them in the warehouse for the native copy.
Monographic publications from the Homeland
Collection are used only in the library's reading rooms.
As an integral part of the Homeland Collection,
but with a separate location, this department
professionally processes master's and doctoral theses
that we, as the University Library, regularly receive
from the University "St. Kliment Ohridski" - Bitola.
With a special sub-location in the Homeland
Collection, more than 1000 copies of theater scripts
have been processed.
The Homeland Collection warehouse currently has a
fund of over 4700 copies.
The Homeland Collection, taking special care in
the manner of placement and storage, contains a large
number of manuscripts by authors from Bitola’s region.
We are proud that in our Homeland Collection fund has
manuscripts by significant authors of the homeland and
Macedonian literature such as: Filip Kavaev, Vladimir
Kostov, musical notes by Kiril Makedonski (the author
of the first Macedonian opera), Vancho Nikoleski, Kata
Misirkova Rumenova, Done Panovski, Radovan P.
Cvetkovski and other authors from the homeland group
of authors who are still creating and are still active in
the literary field.
As a special activity related to the Homeland
Collection is the traditional event for the Homeland
Критериумите за сместување на
библиотечниот материјал во роднокрајната збирка се
следниве:
• авторите треба да бидат родени во Битола или во
Битолскиот Регион;
• ако, евентуално, не се битолчани, барем
еден период од животот да живееле и да
твореле на ова подрачје, со што придонеле за
популаризација во Битола и во Битолско;
• печатени материјали или ракописи кои се
однесуваат на Битола и во Битолскиот Регион,
без оглед на потеклото на авторите;
• ретко печатени или уникатни материјали
издадени на битолски дијалект.
Комплетирањето на библиотечниот материјал
за Роднокрајната збирка подразбира следење
на новите изданија од роднокрајните автори,
нивно прибирање, комплетна стручна обработка
(каталогизација) и подредување во магацинот за
роднокраен примерок. Монографските публикации
од Роднокрајната збирка се користат само во
читалниците на Библиотеката.
Како составен дел од Роднокрајната збирка,
но со посебна локација, во овој Оддел стручно се
обработуваат магистерски и докторски трудови
кои како Универзитетска библиотека редовно
ги добиваме од Универзитетот „Св. Климент
Охридски“ – Битола.
Со посебна подлокација во Роднокрајната
збирка се обработени и повеќе од 1 000 примероци
од театарски работни сценарија.
Магацинот на Роднокрајната збирка
моментално располага со фонд поголем од 4 700
примероци.
Во состав на Роднокрајната збирка,
сместени и чувани на посебен начин, се наоѓаат
голем број на ракописи од роднокрајни автори.
Горди сме што во нашиот роднокраен фонд имаме
ракописи од значајните личности на роднокрајната
и македонската литература како што се: Филип
Каваев, Владимир Костов, нотни записи од Кирил
Македонски (авторот на првата македонска опера),
Ванчо Николески, Ката Мисиркова-Руменова,
Доне Пановски, Радован П. Цветковски и други
роднокрајни автори кои сѐ уште творат и се активни
на литературното поле.
Посебна активност поврзана со
Роднокрајната збирка е одржувањето на
традиционалните Роднокрајни средби со тркалезна
маса на определена тема, кои секоја година се
одржуваат во Библиотеката и на кои редовно
учествуваат реномираните роднокрајни писатели.
Досега се одржани 19 роднокрајни средби и се
издадени исто толку зборници на излагањата.
Материјалите содржани во Дробниот печат се
собирани уште од 1966 г., како дел од Завештајниот
фонд. Со проектот Содржинско средување и
поставување на Дробниот печат во витрини –
постојана поставка, кој е одобрен од Општина
Битола во рамките на програмата БИТ-ФЕСТ 2017,
се овозможува презентација и популаризација на
поголемиот дел од Дробниот печат во холот на
вториот кат во стариот дел од зградата.
Дробниот печат е уникатен и во неа е
претставено минатото со различни културни,
образовни и научни средби, фестивали, изложби,
спортски настани и други активности, кои се
одржувале на овие простори и истиот континуирано
се збогатува.
До денес сè уште не е започнато со негова
каталошка обработка.
Round Table meetings on a specific topic, which are
held every year within the facilities of our Library and
at which participate homeland writers regularly. So far,
19 Homeland Meetings have been held and the same
number of Proceedings have been published.
The materials contained in the Collection for
Promotion of the city of Bitola and the Library (posters,
paintings and other artwork),have been collected since
1966 as part of the Legacy Fund. The project Content
Arrangement and Installation of the the Collection for
Promotion of the city of Bitola and the Library (posters,
paintings and other artwork)are placed in Showcases
– Permanent Exhibition, which was approved by the
Municipality of Bitola within the framework of the BIT
FEST 2017 program. It enabled the presentation and
popularization of the Collection for Promotion of the
city of Bitola and the Library (posters, paintings and
other artwork)on the second floor, in the hallof the old
part of the building.
The Collection for Promotion of the city of
Bitola and the Library (posters, paintings and other
artwork) - Legacy Fund is a unique collection and
presents the past with various cultural, educational and
scientific meetings, festivals, exhibitions, sport’s events
and other activities that took place on these grounds and
it is continuously being enriched.
Until today, its cataloguing has not begun yet.
д-р Светлана Талеска,
библиотекар советник
Svetlana Taleska, PhD, librarian advisor
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 296 297
Сектор: Информации,
заштита, репрографија и книжен фонд и
услуги
Лидија Мирчевска, библиотекар советник -
раководител
Lidija Mirchevska, librarian advisor - department head
Во овој Сектор функциони раат две
одделенија и тоа: Одделение I – Книжен фонд и
услуги и Одделение II – Информации, заштита и
репрографија.
Во првото одделение припаѓаат:
Зајмување на библиотечниот фонд и услуга за
возрасни (Магацин за монографски публикации)
и Зајмување и магацин за библиотечниот фонд
наменет за деца.
Во второто Одделение припаѓаат:
Информации и Заштита и репрографија.
Денешните библиотеки нудат иновативни
услуги и се истакнуваат како културни и образовни
центри во општеството кои соработуваат со други
установи во опкружувањето, а сѐ со една цел –
квалитетна услуга на корисникот.
Библиотечната работа во ова Одделение
е услужно ориентирана и директно поврзана со
корисниците на Библиотеката. Во ова Одделение се
извршуваат следниве работни задачи:
• Зачленување;
• Зајмување на граѓа;
Department for Information, protection,
reprography and book collection and services
sector
Менде Доневски, самостоен
библиотекарски помошник
Mende Donevski, independent assistant librarian
There are two departments operating in
this Sector:
1. Department - Book Fund and Services
2. Department – Information, protection and
reprography
The first department includes:
1. Library loan and service for adults
2. Warehouse for Monographic Publications
Borrowing and Storage for the Library Collection for
Children
The second department includes:
1. Information
2. Protection and Reprography
Today's libraries offer innovative services
and stand out as cultural and educational centers in
society that collaborate with other institutions in the
surrounding area, all with one goal - quality service to
the user.
The librarian work in this department is service-
oriented and directly related to the library users. The
following work tasks are performed in this department:
• Membership;
• Borrowing materials;
• Returning materials;
• Reserving library materials;
• Charging - transactions;
• Preparing reminders for overdue materials;
• Borrowing books from storage;
• Arranging books.
In 2003, the Library introduced automated
lending with the COBISS (Cooperative Online
Bibliographic System and Services)/Loan segment.
The modern book lending desk operates both lending
services – for adults and children and users are offered
new and modern forms of access and use of the
library material, where they receive fast, accurate and
quality services. Information on whether the requested
book is free or on loan it may be obtained through
the automated catalog in the COBISS3 platform, the
third generation of software for automation of library
operations and access to various databases developed
and maintained by IZUM. If the requested book is
currently on loan, the user can reserve it in the library
or via the Internet on the library website (nuub.mk).
Users have the opportunity to work in two modern
reading rooms that meet their needs and requirements.
The working hours allow all-day access to the library
collection and the ability for users to borrow and reserve
books.
If the user needs a book that our institution does not
have, then it can be purchased from other libraries in the
Republic of Macedonia through inter-library loan.
The whole world today is facing a major
technological challenge, where the way of knowing
the world has changed, and therefore libraries in the
environment must follow new models of operation,
organization and communication, as opposed to the
traditional role of libraries as intermediaries between
books and the user.
• Враќање на граѓа;
• Резервација библиотечна граѓа;
• Наплаќање - трансакции;
• Подготовка на опомени за задоцнета граѓа;
• Позајмување на книги од магацини;
• Редење на книги.
Во 2003 г. Библиотеката воведу ва
автоматизирано зајмување од сегментот COBISS
(кооперативен online библио графски систем и
сервиси)/Зајмување. На современиот пулт за
зајмување книги функционираат двете зајмувања (за
возрасни и деца), а на корисниците им се понудени
нови и современи форми за пристап и за користење
на библиотечниот материјал каде што се добива
брза, точна и квалитетна услуга. Информација за
тоа дали бараната книга е слободна или позајмена
може да се добие преку автоматизираниот каталог
во платформата COBISS3, трета генерација
на програмската опрема за автоматизација на
библиотечното работење и пристап до различни бази
на податоци, која ја развива и ја одржува ИЗУМ.
Доколку бараната книга моментално е позајмена,
корисникот може да ја резервира во Библиотеката
или преку интернет на страницата од библиотеката
(nuub.mk). Корисниците имаат можност да работат
во две современи читални кои ги задоволуваат
нивните потреби и барања. Работното време
овозможува целодневен пристап на библиотечниот
фонд и можноста на корисниците за позајмување и
резервација на книги.
Доколку корисникот има потреба за некоја
книга, која во нашата установа ја нема, тогаш таа
може да се набави од други библиотеки во РС
Македонија преку меѓубиблиотечно зајмување.
Целиот свет денес се наоѓа пред голем
технолошки предизвик. Начинот на спознавање на
светот се промену ва, па затоа и библиотеките во
опкружувањето мора да ги следат новите модели на
работење, на организација и на комуникација и да ја
занемарат традицио налната улога на библиотеките
како посредници меѓу книгите и корисникот.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 298 299
Маријан Котевски, библиотекарски помошник
Marijan Kotevski, assistant librarian
Оливер Котевски, библиотекарски помошник
Oliver Kotevski, assistant librarian
Никола Марковски,
самостоен библиотекарски помошник
Nikola Markovski, independent assistant librarian
Снежана Мицевска, библиотекарски помошник
Snezana Micevska, assistant librarian
Мирјана Јосифовска, библиотекар
Mirjana Josifovska, librarian
Радомир Стојковиќ, библиотекарски помошник
Radomir Stojkovikj, assistant librarian
Дарко Анастасов, библиотекарски помошник
Darko Anastasov, assistant librarian
The function of informing readers has been
performed since 1984 by the Library and Bibliographic
Information Department.Later, it was renamed as
Department for Information. It is located on the ground
floor of the Library and is part of the Information,
Protection, Reprography, Book Collection and Services
Department. In addition to internal cooperation with
other departments, the main focus of this department is
the services it offers to the library users.
• Searching for information about literature available
in the library, appropriate to the needs of the users;
• Introducing users to the COBISS+ online catalog
and providing instructions for its use;
• Helping readers with their needs for more specific
literature such as criticism of authors or their works,
which are contained in separate papers and they are
very difficult to access through the COBISS+ online
catalog;
• Searching and selection of professional literature
intended for the preparation of professional or
scientific papers;
• Introducing users to the E-CRIS and INIS
information systems;
• Instructions for using digital platforms: dlib.mk,
Unpaywall, EBSCO, JSTOR, PUBMED, etc.;
Благоја Ѓупаревски, библиотекарски помошник
Blagoja Gjuparevski, assistant librarian
Функцијата на информирање на читатели-
те од 1984 г. се извршува во одделот Библиотечно–
библиографски ин формации. Тој потоа е
преименуван и наречен Информации. Одделот
се наоѓа на приземјето од Библиотеката и
претставува дел од секторот Информации, заштита,
репрографија, книжен фонд и услуги. Покрај
интерната соработка со другите сектори, примат
на ова Одделение се услугите кои им ги нуди на
библиотечните корисници:
• пребарување информации за литература со која
располага Библиотеката, соодветна на потребите
на корисниците;
• запознавање на корисниците со онлајн каталогот
COBISS+ и давање инструкции за негово
користење;
• помагање на читателите за нивните потреби за
поспецифична литература како што се критики
за автори или за нивни дела, коишто се содржани
во одделни трудови и е тешко да се дојде до
информација за нив преку онлајн каталогот
COBISS+;
• пребарување и селекција на стручна литература
наменета за изработка на стручни или научни
трудови;
• запознавање на корисниците со информациските
системи E-CRIS и INIS;
• инструкции за користење на дигитални
платформи: dlib.mk, Unpaywall, EBSCO, JSTOR,
PUBMED и др.;
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 300 301
• давање информации за можностите и за услугите
кои ги нуди Библиотеката, следење и давање
предлози за новопристигнатата и најчитаната
литература во Библиотеката и др.
Маријан Колевски, виш библиотекар
Маријан Колевски, high librarian
„Дневна соба на градот“ претставува
мултифункционален простор каде што корисниците,
во пријатно осмислена средина, можат да го
минуваат времето квалитетно, опкружени со
литература за сечиј вкус, компјутери и пристап
до интернет, како и со многу други содржини за
едукација и за размена на искуства.
Дневната соба беше отворена во 2023 г. како
библиотечен простор кој во светот е препознаен како
„Community hub“ во согласност со препораките на
Светската организација на библиотеки (ИФЛА). Во
овој простор библиотеката, преку отворен пристап
кон фондот, ги нуди своите услуги (зајмување,
враќање, резервација, продолжување и сл.), но
истовремено организира и креативни работилници,
настани и сл. Клучни каракте ристики на овој
простор се флексибилниот дизајн со употреба на
природни материјали, добро осветлување и удобен
мебел за пријатна атмосфера, зона за креативност,
иновации и културни настани.
• Providing information about the opportunities
and services offered by the library, monitoring and
providing suggestions for newly arrived and the
most widely read literature in the library, etc.
м-р Јелена Петровска, библиотекар советник
Jelena Petrovska, MA, librarian advisor
„Living room of the city" is a multifunctional
space where users can spend quality time in a pleasantly
designed environment, surrounded by literature for
everyone's taste, computers and internet access, as well
as many other contents for education and exchange of
experiences.
“Living Room” was opened in 2023 as a library
space that is recognized worldwide as a "Community
hub" in accordance with the recommendations of
the World Library Association (IFLA). In this space,
the library, through open access to the fund, offers
its services (loan, return, reservation, renewal, etc.),
however, at the same time there are organized creative
workshops, events, promotions and meetings for
all ages, including people with disabilities. The key
features of this space are the flexible design using
natural materials, good lighting and comfortable
furniture for a pleasant atmosphere, a zone for
creativity, innovation and cultural events.In short, it
is aspace where the library and the way the space is
arranged internallyis combined in an excellent way with
modern technologies and activities.
Во делот на Заштитата на библио течниот
материјал спаѓа подврзувањето (броширано, тврдо
– платнено, шиено, полуплатнено, лајмовано, цело
платно, обично и др.). Исто така вработените даваат
предлози за набавка на материјал за подврзување.
Покрај подврзувањето се врши каширање на
библиотечен материјал, се изработуваат кутии и
папки од сите видови и се перфорираат различни
обрасци и картони, се сече хартија по формат итн.
Јулијана Христовска Кулевска, библиотекарски помошник
Julijana Hristovska Kulevska, assistant librarian
The section on the Protection of Library
Material includes binding (paperback, hardcover,
sewn, half-cloth, laminated, full-cloth, regular, etc.).
The employees also provide suggestions for the
binding library material. In addition to binding, library
material is laminated, boxes and folders of all types are
made, various forms and cardboards are creased and
perforated, paper is cut to size, etc.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 302 303
Сектор: Развој на библиотекарството,
меѓународна соработка, маркетинг и
односи со јавноста
Националната установа
Универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ – Битола претставува столб на
културниот и на образовниот развој во регионот
веќе осум децении. Овој јубилеј е од исклучителна
важност за афирмацијата на библиотекарството и за
неговиот развој, како и за истакнување на значајната
улога што Библиотеката ја има во образовниот
процес, во културата и во информирањето на
граѓаните.
Библиотеката постојано работи на
модернизација и на адаптација на новите трендови
во библиотекарството. Со текот на годините, таа
значително го проширува својот книжевен фонд,
воведува нови услуги за читателите и се адаптира
кон дигиталното време преку автоматизирана
обработка на библиотечниот материјал. Со
имплементацијата на системот COBISS и со
процесите на дигитализација, Библиотеката стана
една од водечките институции од овој тип во
Регионот.
Покрај тоа, Библиотеката поседува
богата роднокрајна збирка со ретки изданија
и историски документи значајни за Регионот.
Библиотеката постојано работи на каталогизација
и дигитализација на овие вредни материјали за
зачувување и промоција на локалното културно
наследство.
Една од клучните активности во развојот
на библиотекарството е воведувањето на нови
технологии за пристап до информации, како и
континуирано обучување на библиотекарите.
Библиотеката организира обуки, семинари и
работилници за постојано усовршување на кадарот,
како и за овозможување полесен пристап до
информациите за корисниците.
Дополнително, Библиотеката подготвува
специјални програми за поддршка на лицата со
попреченост, овозможувајќи пристап до книги
во аудиоформат и дигитализирани ресурси. Оваа
инклузивност ја прави Библиотеката отворена за
сите граѓани, без оглед на нивните способности.
Department of Library Development,
International Cooperation, Marketing and
Public Relations
National Institution University Library
"St. Kliment Ohridski" - Bitola has been a pillar
of the cultural and educational development in the
region for eight decades. This anniversary or jubilee
is of an exceptional importance for the affirmation of
the librarianship and its development, as well as for
highlighting the significant role that the library plays in
the educational process, the culture and for informing
the citizens.
The library is constantly working on
modernization and adaptation to new trends in
librarianship. Over the years, it has significantly
expanded its book collection, introduced new services
for readers and adapted to the digital age through
automated processing of library material. With the
implementation of the COBISS system and digitization
processes, the library has become one of the leading
institutions of this type in the region.
Тhe library also owns a rich local collection
of rare publications and historical documents of
importance for the region. In order to preserve and
promote the local cultural heritage, the library is
constantly working on cataloging and digitalization of
these valuable materials.
One of the key activities in the development of
librarianship is the introduction of new technologies for
access to information, as well as continuous education
of librarians. The library organizes trainings, seminars
and workshops for the continuous improvement of the
staff, as well as for improving the access to information
for the users.
In addition, the library develops special
programs to support people with disabilities, providing
access to books in audio format and digitized resources.
This inclusivity makes the library open to all citizens,
regardless of their abilities.
НУУБ „Св. Климент Охридски“ – Битола
развива богата соработка со многу меѓународни
институции и активно учествува во европски
и во регионални проекти. Во рамките на
програмата Еразмус+ Библиотеката реализира
значајни иницијативи за размена на знаења и на
добри практики. Покрај тоа, таа е дел од бројни
меѓународни конференции, форуми и образовни
иницијативи.
Благодарение на оваа соработка, НУУБ
„Св. Климент Охридски“ – Битола има пристап до
меѓународни бази на податоци и академски ресурси,
со што се зголемува квалитетот на услугите што таа
им ги нуди на своите корисници. Исто така, преку
програмите за меѓународна размена, библиотекарите
имаат можност да стекнат нови искуства и знаења од
светски реномирани институции.
За поголема видливост и за промо ција
на своите активности, Библиотеката користи
традиционални и дигитални медиуми. Социјалните
мрежи, веб-страницата и печатените материјали
играат значајна улога во градењето на имиџот на
НУУБ „Св. Климент Охридски“ – Битола. Во овој
сектор, покрај другите активности се организираат
различни кампањи и настани за промоција на
читањето и на писменоста.
Посебен акцент се става на организирање
книжевни манифестации, предавања и дебати со
реномирани автори и истражувачи. Преку овие
активности, Библиотеката го зајакнува својот
културен и образовен карактер и поттикнува интерес
за литературата и за истражувањата.
м-р Фатма Бајрам Аземовска,
библиотекар советник - раководител
Fatma Bajram Azemovska, MA, librarian advisor -
Head of the department
NIUL "St. Kliment Ohridski" - Bitola has
developed rich cooperation with many international
institutions and actively participates in European
and regional projects. Within the framework of the
Erasmus+ program, the library has implemented
significant initiatives for the exchange of knowledge
and good practices. In addition, it is part of numerous
international conferences, forums and educational
initiatives.
Thanks to this cooperation, the library has access
to international databases and academic resources,
which increases the quality of services it offers to its
users. Also, through international exchange programs,
librarians have the opportunity to acquire new
experiences and knowledge from the world-renowned
institutions.
In order to increase visibility and promote its
activities, the library uses traditional and digital media.
Social networks, the website and printed materials play
a significant role in building the image of the library.
In this sector, in addition to other activities, various
campaigns and events are organized to promote reading
and literacy.
Special emphasis is placed on organizing literary
events, lectures and debates with renowned authors
and researchers. Through these activities, the library
strengthens its cultural and educational character and
encourages interest in literature and research.
м-р Гордана Ѓоргиевска - Неделковски, виш
библиотекар
Gordana Gjorgievska - Nedelkovski, MA, high librarian
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 304 305
Јубилеј – 80 години постоење
Во чест на овој значаен јубилеј, НУУБ
„Св. Климент Охридски“ – Битола организира низа
активности: изложби, книжевни средби, предавања
и промоции. Исто така, се издава и монографија
која ги документира историјата и достигнувањата
на Библиотеката. Ова е можност да им се оддаде
признание на сите што придонеле за развојот на
институцијата и да се трасира патот за нејзината
иднина.
Дополнително, планирани се посебни
настани за промоција на младите автори и на новите
книжевни дела, како и проекти кои ќе го поттикнат
читањето кај најмладите. Библиотеката во своите
простории ќе организира интерактивни работилници
и литературни вечери, кои ќе овозможат директен
контакт меѓу читателите и авторите.
Во изминатите 80 години, НУУБ „Св.
Климент Охридски“ – Битола постојано се развива и
се адаптира кон новите потреби на читателите и на
академската заедница. Со јасна визија и посветеност,
Библиотеката продолжува да биде центар на знаење
и култура во годините што доаѓаат.
Со вложување во иновации, дигитализација
и унапредување на библиотечните услуги, таа ќе
остане водечка институција во Регионот, посветена
на ширење на знаењето и на културата.
д-р Јасминка Кочевска, библиотекар
Jasminka Kochevska, PhD, librarian
Jubilee – 80 years of existence
In honor of this significant jubilee, the
library is organizing a series of activities, including
exhibitions, literary meetings, lectures and promotions.
A monograph in which is documented the history and
the achievements of the library is also published by
this Department. This is an opportunity to acknowledge
everyone who has contributed to the development of the
institution and to pave the way for its future.
Additionally, special events are planned to
promote young authors and new literary works, as
well as projects that will encourage reading among
the youngest. The library will organize interactive
workshops and literary evenings in its premises, which
will enable direct contact between readers and authors.
Over the past 80 years, NIUL “St. Kliment Ohridski” -
Bitola has constantly developed and adapted to the new
needs of readers and the academic community. With a
clear vision and dedication, the library will continue
to be a center of knowledge and culture in the years to
come.
By investing in innovation, digitalization and the
improvement of library services, it will remain a leading
institution in the region, dedicated to the dissemination
of knowledge and culture.
Слободан Пачовски, библиотекарски помошник
Slobodan Pachovski, assistant librarian
Директори на Библиотеката
(период на раководење)
Перса Вилос (1945 - 1957) Тоде Ѓорески (1957 - 1960)
Матодија Размоски (1960 - 1977) Стојко Стојковски (1977 - 1993)
м-р Добри Петровски (1993 - 1999) Анета Стефановска (2000 - 2002)
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 306 307
Directors of the Library
(management period)
м-р Јелена Петровска (2002 - 2006) Науме Ѓоргиевски (2006 - 2016)
м-р Бојан Стефановски (2018 - 2024)
м-р Емилија Стефановска
2025 - актуелен директор
д-р Лили Бошевска (2016 - 2017)
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 308 309
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 310 311
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 312 313
Review for the monograph
The monograph dedicated to the eighty
years of existence of the National Institution-University
Library “St. Kliment Ohridski”-Bitola is a serious work,
which includes the vivid eighty-year existence of the
Library.
The authors have chosen a detailed, systematized
and documentary approach, presenting chronological
moments surrounding the formation, growth and
transformation of this cultural institution into an
important contemporary space where, in addition to its
core activity - the processing and publishing of books,
many events are held, which animate the reading public
of all ages, and thus popularize all the attributes of
Bitola's cultural life.
In addition to the documentary, chronology and
functional presentation of the Library, this monograph
offers a very interesting combination of the saint and
the enlightener whose name is St. Clement of Ohrid
(St. Kliment Ohridski) with the medieval Bitola literary
cultural heritage, which is ultimately the result of the
great influence of St. Kliment Ohridski in these areas.
This fact is very important, as the authors emphasize,
"because the National Institution-University Library
"St. Kliment Ohridski”-Bitola is a renowned institution
and represents a combination of the entire literary
and cultural heritage created from the X - XI century
onwards, a kind of cultural continuity and remains
a passionate guardian and tireless watchman over
the Bitola and Macedonian cultural vertical. Bitola's
medieval literary heritage has a direct connection
with the activity of St. Clement of Ohrid (St. Kliment
Ohridski), his educational and spiritual mission in these
areas. The influence of the Ohrid Literary School, the
organized educational and liturgical activity in the
many churches and monasteries contribute to Bitola
and the wider Bitola region having a central place in
the creation of the entire literary activity in the Middle
Ages. Numerous manuscripts confirm that these areas
imposed themselves with leadership in the production
of literary texts, and that in a very large period from
the 9th century - to be precise the 17th century (the
manuscripts found on the territory of Bitola and the
Bitola region date from that time).
Рецензија за монографија
Монографијата посветена на
осумдесетте години постоење на НУУБ „Св.
Климент Охридски“ Битола претставува
сериозно дело, кое во себе го вклучува живото
осумдесетгодишно постоење на Библитеката.
Авторките избрале детален, систематизиран и
документаристички пристап, претставувајќи ги
хронолошки моментите околу формирањето, растот
и прераснувањето на оваа културна интитуција во
важен современ простор каде покрај основната
дејност - обработката и издавањето на книгите
се одржуваат многу настани, со кои се анимира
читателската публика од сите возрасти, а на
тој начин се популаризираат сите атрибути на
битолското културно живеење.
Покрај документаристиката, хронологијата и
функционалното претставување на Библиотеката,
оваа монографија нуди еден многу интерес спој
на светецот и просветителот чие име го носи св.
Климент Охридски со средновековното битолско
книжевно културно наследство, што пак на крајот е
резултат од големото многувековно влијание на св.
Климент Охридски на овие простори.
Овој факт е многу важен, како што и подвлекуваат
авторките „затоа што НУУБ „Св.Климент
Охридски“ Битола е реномирана институција и
претставува спој на целото книжевно и културно
наследство создавано од X - XI век наваму,
своевидно културно траење и останува пасиониран
чувар и неуморен стражар врз битолската и
македонската културна вертикала. Битолското
средновековно книжевно наследство има директна
врска со дејноста на св. Климент Охридски, неговата
просветителска и духовна мисија на овие простори.
Влијанието на Охридската книжевна школа,
организираната просветно - богослужбена дејност
во многуте цркви и манастири придонесуваат
Битола и поширокиот битолски регион да имаат
централно место во создавањето на целокупната
книжевна дејност во средновековието. Бројните
ракописи потврдуваат дека овие простори се
наметнуваат со водство во продукцијата на
книжевни текстови, итоа во еден многу голем
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 314 315
Therefore, it is quite normal that the eight decades of
existence of the National Institution-University Library
“St. Kliment Ohridski”-Bitola represent a significant
period, establishing, promoting and preserving not
only the cultural collective memory, but also a true
and respectable base of literacy and literature in these
regions and beyond.
Bitola is a significant cultural center, a place where East
and West meet, and this makes Bitola a city with a rich
history and culture, with a tradition of urban living for
many centuries, and therefore the National Institution-
University Library “St. Kliment Ohridski”-Bitola
is a significant cultural institution, an institution of
national character, but also an institution with university
status. This additionally allows for the expansion and
development of its mission to popularize not only
culture - through all organized events and books, but
also a direct connection with science and a place of
progress and development.
In the monograph, it is clearly seen through the
rich international cooperation between the National
Institution-University Library “St. Kliment Ohridski”-
Bitola and elite libraries in Europe and the world,
through the participation in world congresses of
librarianship, that this cultural institution is one of the
greatest Macedonian ambassadors in European and
world frameworks. May the great eightieth anniversary
be celebrated and may the successes and books
multiply!
Ilche Stojanovski
период од IX век - поточно XVII век (од тогаш
датирааат пронајдените ракописи на територијата
на Битола и Битолско). Оттаму и сосема нормално
е осумте децении постоење на НУУБ „Св.Климент
Охридски“ Битола да претставуваат значаен период,
воспоставување, унапредување и зачувување не
само на културната колективна меморија, туку и
вистинска и респектабилна база на писменоста и
книжевноста на овие простори и пошироко.“
Битола е значаен културен центар, место каде се
среќаваат Истокотот и Западот, а тоа ја прави Битола
град со богата историја и култура, со традиција
на урбано живеење од многу векови, а со тоа и
НУУБ „Св.Климент Охридски“ Битола е значајна
институција од културата, интитуција од национален
карактер, но и институција со универзитетски
статус. Тоа дополнително овозможува проширување
и развој на нејзината мисија за популаризација
не само на културата - преку сите организирани
настани и книгите, туку и директна конекција со
науката и место на прогресот и развојот.
Во монографијата, јасно се гледа преку богатата
меѓународна соработка помеѓу НУУБ „Св.Климент
Охридски“ Битола и елитни библиотеки во Европа
и светот, преку учеството не светските конгреси од
библиотекарството, дека оваа културна интитуција
е еден од најголемите македонски амбасадори во
европски и светски рамки.
Нека е честит големиот осумдесетгодишен јубилеј и
нека се множат и успесите и книгите!
Илче Стојановски
Ендноти / Endnote
1 Иванов, Й. Български старини из Македониᴙ. Софиᴙ, 1908, стр. 569.
2 Свети Климент Охридски. Слова и служби. Софиᴙ, 2008, стр. 22.
3 Туницкий, Н. Л. Св.Климентъ, епископъ словенский. Москва, 1895, стр. 175.
4 Илиевски, Петар, Хр. Свв. Климент и Наум Охридски (просветителство со удвоени сили). во: Светите
Климент и Наум Охридски и придонесот на Охридскиот духовен центар за словенската просвета и култура
(прилози од научен собир, одржан на 13 - 15 септември 1993). Скопје, 1995, стр. 20.
5 Архиепископ Охридски и Македонски, Господин, Господин Стефан. По повод 50 годишнината од
вознобновувањето на Охридската архиепископија како Македонска православна црква (1958 - 2008), стр.
5-6. во: Возобновување на Охридската архиепископија како Македонска православна црква и нејзиниот
шематизам, Александар Трајановски. Скопје, 2008.
6 Трајановски, Александар. Возобновување на Охридската архиепископија како Македонска православна
црква и нејзиниот шематизам. Скопје, 2008, стр.460.
7 Темчин С.Ю. Состав дневных евангельских чтений в церковнославянских литургических рукописях,
Slavistica Vilnensis. 1999 (Kalbotyra 48 (2)). Vilnius, стр. 173 - 197.
8 Илиевски, Петар. Две слова на Климент Охридски и едно на Јован Егзарх во еден ракописен зборник од XV
век. во: Климент Охридски. Студии. Скопје, 1986, стр. 39.
9 Vondrak, V. Studie z oboru cirkevneslavenskeho pisemnictvi. Praha, 1903, стр. 168 - 170.
10 Вера, Стојчевска - Антиќ. Климент Охридски. во: Климент Охридски. Студии. Скопје, 1986, стр.129.
11 Темчин. С.Ю. Исследования по кирилло-мефодиевистике и палеославистике, (Развитиe письменной
культуры Восточной Болгарии до 971 года). KRAKOWSKO - WILEŃSKIE STUDIA SLAWISTYCZNE TOM 5.
Krakόw, 2010, стр.53 - 71.
12 Стојчевска - Антиќ, Вера. Климент Охридски. во: Климент Охридски. Студии. Скопје, 1986, стр.130.
13 Свети Климент Охридски. Слова и служби. Софиᴙ, 2008, стр. 31.
14 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ. т. I. Софиᴙ, 1970, стр.6.
15 Стоянович, Л. Новые слова Климента Словенского.- Сборник ОРЯС, т.80, Спб., 1905, стр. 83.
16 Иванова, Климентина. Нᴙколку наблюдениᴙ върху книжовното наследство на Климент Охридски.
Старобългарска литература, 3, 1978, стр. 91 - 106.
17 Велинова (Иванова), В. Композиционно - стилистични принципи в похвалните слова на Климент Охридски.
Кандидатска дистертациᴙ, машинопис. Софиᴙ, 1987, стр. 272 -275.
18 Свети Климент Охридски:собрани дела: слова, поуки, житија. превод од старомакедонски д-р Јован
Таковски. Скопје, 2012.стр.1- 3.
19 Исто, стр. 4 - 6.
20 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ.т. I. Софиᴙ, 1970, стр.7.
21 Исто, стр. 9.
22 Николова, Светлина. Св. Климент Охридски и писмената култура на православните славяни през
средновековието. во: Кирило - Методиевски студии, кн.13, София, 2000, стр. 51.
23 Исто стр. 51 -53.
24 Иванов, Й. Старобългарски раскази.София, 1935, стр.50.
25 Милев, А. Гръцките жития на Климент Охридски. София, 1966,стр. 133.
26 цитат според Климент Охридски.Събрани съчинениᴙ...стр.11: Изданието на този паметник у В.М.
Ундольскиӥ вo: Чтения в ОИДР 1846, кн. 3, стр. 52.
27 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.12. К.Ф. Калаҋдович и П.М. Строев.
Обстоятельное описание славяно - росиҋских рукописеҋ, хранящихся в Москве в библиотеке графа
Ф.А.Толстого. Москва, 1825, стр. 766.
28 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.13. П.Л. Кеппен. Собрание словенских
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 316 317
памѣтников, находящихся вне России. КН.I. Спб.,1827.
29 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.13. V. Francev. Korespondence Pavla Josefa
Šafařika. Č. II. Praha, 1927, стр. 666 - 667.
30 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.13. А. Х. Востоков. Описание русских и
словенских рукописеӥ Румянцевского музеума, Спб., 1842; К.Ф. Калаҋдович и П.М. Строев. Обстоятельное
описание ...
31 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ. т. I. Софиᴙ, 1970, стр.14.
32 Исто, стр. 27.
33 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.31. А.Н.Попов. Описание рукописей и каталог
книг церковной печати библиотеки А.И. Хлудова. Москва, 1872; Первое прибавление к Описанию рукописей
и каталогу книг ерковной печати библиотеки А.И. Хлудова. Москва, 1875.
34 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.31. А.Н.Попов. Описание рукописей и каталог
книг церковной печати библиотеки А.И. Хлудова. Москва, 1872, стр. 388-392.
35 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.31. А.Н.Попов. Первое прибавление к Описанию
рукописей и каталогу книг церковной печати библиотеки А.И. Хлудова. Москва, 1875, стр. 53-56.
36 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.31. Н. И. Петров. О происхождении и составе
славᴙно-русского печатного пролога. Киев, 1875, стр. 247 - 248.
37 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.31. В. М. Ундольский. Климент, епископ словенский. Москва,
1895, стр.VII - IX.
38 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.31. Н.Л.Туницкий. Обзор разработки вопроса о
литературной деᴙтельности св.Климента, епископа словенского.- Богословски вестник, год. XXII, 1913, № 3,
стр.541 - 542.
39 моја забелешка - (bg.wikipedia.org/wiki/Омилетика): Омилетика (од старогрчки: homileo, да комуницираш,
да разговараш со некого) e делот од реториката, кој се занимава со прашањата на христијанската
проповед, односно тоа е науката која ги истражува проблемите на историјата и теоријата на црковната
проповед. Дефинирана е како наука за црковната реторика и се смета за самостоен дел во системот на
практичната теологија. Омилетиката се занимава со подготовката и реализацијата на црковните проповеди
и други реторични жанрови со религиозна содржина: поучни слова, упатства, беседи итн. Таа ја истражува
проповедта како функција на Црквата, но и како самостојна појава. Омилетиката ги изучува законите на
црковната реторика низ историските епохи, но и црковната реторика на поединци.
40 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.32. објавено во: Православный собеседник,
1881, ч. III, ноᴙбрь, стр. 217-236 и декабрь, стр. 347- 361.
41 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.32. објавено во: Прибавление к Херсонским
епархиальным ведомостᴙм. Одесса, 1861, стр. 363 - 373.
42 цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.32. објавено во: бр. I. - Чтениᴙ в ОИДР
(Обществе истории и древностей российских), 1883, кн. 1, стр.62.
43 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.32. објавено во: Памᴙтники древней письменности и
искусства, № LIX, 1885.
44 Исто, објавено во: Чтениᴙ в ОИДР (Обществе истории и древностей российских), 1890, кн. 3, стр.1-19.
45 Исто...стр.33. Архимандрит Леонид. Библиографические разысказаниᴙ в области древнейшего периода
славᴙнской письмености IX-X век, стр.15.
46 Исто...стр. 33: Е.В.Петухов. Материалы и заметки из истории древнорусской письменности. I. К истории
древнерусского пролога, Киев, 1894, стр. 1 - 31.
47 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ. т. I. Софиᴙ, 1970, стр.35.
48 Исто...стр.35. Климент, епископ словенкий. Труд, В.М. Ундольского, Москва, 1895, стр. IX.
49 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ. т. I. Софиᴙ, 1970, стр.35.
50 објавувана во серија во „Известиᴙта на Академиᴙта на науките“.
51 Слово о св.Троице, о твари и о суде Климента Словенского.- Известиᴙ ОРЯС - Отделения русского языка и
словесности, т. IX, 1904, кн. 3, стр. 201 - 232.
52 Цитат според Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ...стр.39. Сборник ОРЯС - Отделения русского языка
и словесности, т. LXXX, 11, стр 7.
53 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ. т. I. София, 1970, стр. 41, (фуснота 1).
54 Иванов, Й. Български старини из Македониᴙ. Софиᴙ, 1908, стр.64 - 69.
55 Житие на св.Климента Охридски. Написал блаж. Теофилакт, охридски български архиепископ. Преведе от
гръцки Д.Т. Ласков, Софиᴙ, 1916.
56 Теодоров - Балан, А. Кирил и Методий, I. Софиᴙ, 1920, стр.109 - 132.
57 Ангелов, Б. и Генов, М. Стара българска литература, II. Софиᴙ, 1922, стр.60 -73. (старословенски текст со
бугарски превод).
58 Киселковъ. Свети Климентъ Охридски (животъ, дейность и житиᴙ). Софиᴙ, 1941, стр.55.
59 Исто.
60 Исто.
61 Исто, стр.60.
62 Киселковъ. Свети Климентъ Охридски (животъ, дейность и житиᴙ). Софиᴙ, 1941, стр.60.
63 Исто, стр.62.
64 Исто.
65 Исто, стр.65.
66 Поленаковиќ, Харалампие. Во мугрите на словенската писменост (Избрани дела, 1). Скопје, 1988, стр.159.
67 Исто, стр.193.
68 Исто, стр.194.
69 Исто, стр.195.
70 Исто, стр.197.
71 Исто, стр.198.
72 Поленаковиќ, Харалампие. Во мугрите на словенската писменост (Избрани дела, 1). Скопје, 1988, стр. 202.
73 Стојчевска - Антиќ, д-р Вера. Македонската средновековна книжевност.Скопје, 1997, стр.139.
74 Исто.
75 Исто, стр.141.
76 Исто, стр.129.
77 Исто, стр.130.
78 Илиевски, Петар. Две слова на Климент Охридски и едно на Јован Егзарх во еден Ракописен зборник од
XV век, во: Климент Охридски, студии (по повод 1100 годишнината од доаѓањето на Климент во Охрид и
формирањето на Охридската школа за словенска култура и писменост). Скопје, 1986, стр.32.
79 Исто, стр.40.
80 Поп - Атанасов, Ѓорѓи. Непознати преписи на две Климентови слова од XIII век, во: Климент Охридски,
студии (по повод 1100 годишнината од доаѓањето на Климент во Охрид и формирањето на Охридската школа
за словенска култура и писменост). Скопје, 1986, стр.139.
81 Бубнов, Н.Ю., О. П. Лихачева, В. Ф. Покровскаᴙ, Пергаменные рукописи Библиотеки Академии наук СССР.
Описание русских и славᴙнских рукописей XI-XVI веков, Ленинград, 1976, стр. 58 - 59.
82 Исто, стр. 140.
83 Климент Охридски, Събрани съчинениᴙ т.I. Софиᴙ, 1970, стр.707-708.
84 Исто, стр.745.
85 Георгиевски, Михајло. Новооткриен ракописен зборник од XVI со творба од Климент Охридски, во:
Климент Охридски, Студии (по повод 1100 годишнината од доаѓањето на Климент во Охрид и формирањето
на Охридската школа за словенска култура и писменост). Скопје, 1986, стр.142.
86 Исто, стр.143.
87 Джурова, Аксинијᴙ. Станчев, Красимир. Преписи от произведениᴙ на Климент Охридски в Славᴙнската
ръкописна сбирка на Папскиᴙ източен институт в Рим. во: Светите Климент и Наум Охридски и придонесот
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 318 319
на Охридскиот духовен центар за словенската просвета и култура - Прилози од научен собир одржан на 13-15
септември, 1993. Скопје, 1995, стр.63 - 73.
88 Исто, стр.65.
89 Климент Охридски, Събрани съчинениᴙ, т.II. Софиᴙ, 1977, стр. 623 - 771.
90 Исто, стр. 772 - 784.
91 Исто, стр. 548, 773, 775, 778.
92 Исто, стр. 598 - 611.
93 Климент Охридски, Събрани съчинениᴙ, т.II. Софиᴙ, 1977, стр. 496 - 503.
94 Джурова, Аксинијᴙ. Станчев, Красимир. Преписи от произведениᴙ на Климент Охридски в Славᴙнската
ръкописна сбирка на Папскиᴙ източен институт в Рим, во: Светите Климент и Наум Охридски и придонесот
на Охридскиот духовен центар за словенската просвета и култура - Прилози од научен собир одржан на 13-15
септември, 1993. Скопје, 1995, стр. 66.
95 Мострова, Татяна. Климентовите слова в славянските сборници от библиотеката на литовската академия на
науките във Вилнюс. во: Кирило - Методиевски студии, кн. 13, София, 2000, стр. 58.
96 види табела бр. 31 (во Археографски приказ на зведочените слова на св.Климент Охридски, дел 3).
97 види табела бр. 34 (во Археографски приказ на зведочените слова на св.Климент Охридски, дел 3).
98 Татяна, Мострова. Климентовите слова в славянските сборници от библиотеката на литовската академия на
науките във Вилнюс. во: Кирило - Методиевски студии, кн. 13, София, 2000, стр. 59.
99 Исто, стр. 69.
100 Анисава, Милтенова. Неизвестни преписи от слова на Климент Охридски в сборник от Свищтовската
ръкописна сбирка. во: Кирило - Методиевски студии, кн. 1, София, 1984, стр. 146.
101 Иванова, Кл. Неизвестна редакция на Златоструя в сръбски извод от XIII в. во: Зборник историје
књижевности, књ. 10. Београд, 1976, стр. 89 - 107; Цикльс великопостниых гомилий в гомилиарии
Михановича. - ТОДРЛ, XXXII, Л., 1977, стр. 219 - 244. (прв Златострујот го истражувал В. Малинин.
Исследование Златоструя по рукописи XII века. Киев, 1878).
102 Поп - Атанасов, Ѓорги. Македонска книжевна традиција. Институт за македонска литература, Скопје, 2001,
стр. 186.
103 Исто, стр. 187.
104 Миловска, Добрила. Отпретани сведоштва. Скопје, 2010, стр. 100 - 107.
105 Исто, стр. 119 - 140 .
106 Исто, стр. 120.
107 Исто.
108 Попхристов, Г. Старопечатени книги и ръкописи в читалищната библиотека в Свищов, Юбилеен сборник
на читалището „Еленка и Кирил Д. Аврамови“ в Свищов, Св. 1931, стр. 164 - 165; Б. Христова, Д. Караджова,
А. Икономова. Български ръкописи от XI - XVIII век, запазени в България, Своден каталог, т.1. София, 1982,
бр. 706, стр. 258 - 259.
109 Миловска, Добрила.Отпретани сведоштва. Скопје, 2010, стр. 122 -123.
110 Исто, стр. 123 - 139.
111 Исто, стр. 101.
112 Николова Светлина, Йовчева Мария, Попова Таня и Тасева Лора. Българското средновековно културно
наследство в сбирката на Алексей Хлудов в Државния исторически музей в Москва.София, 1999.
113 Миловска, Добрила.. Отпретани сведоштва. Скопје, 2010, стр. 101 - 107.
114 Турилов, А.А. Предварительный список славяно - русских рукописных книг XV в. хранящихся в СССР,
Мосва,1986. стр. 214; Охотина,Турилов, Дополнения, стр. 67.
115 Исто; Охотина,Турилов, Дополнения, стр. 75 - 76.
116 Повеќе во табелите за соодветните слова во (Археографски приказ на засведочените слова на св. Климент
Охридски, трет дел од трудот).
117 Станчев, K. Попов, Г. Климент Охридски, (Живот и творчество), Софиᴙ.1988, стр. 52.
118 Исто.
119 Исто
120 Исто, стр. 53.
121 Исто.
122 Станчев, K. Попов, Г. Климент Охридски, (Живот и творчество), Софиᴙ.1988, стр. 54.
123 Piccio, R. Compilation and Compozition: Two Levels of Authorship in the Orthodox Slavik Tradition. -
Cyrillomethodianum, 5, 1981, 1- 4.
124 Станчев, K. Попов, Г. Климент Охридски, (Живот и творчество), Софиᴙ.1988, стр. 55.
125 Исто.
126 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ.т.I,II. Софиᴙ, 1970, 1977.
127 Димитров. П. Поучениᴙта на Климент Охридски. - Старбългарска литература, 20, 1987, стр.57 - 86.
128 Vondrak, V.Glagolita Clozuv, Praha, 1893; Dostal, A. Clozianus. Praha, 1959.
129 Климент Охридски. Събрани съчинениᴙ. т. III. Софиᴙ, 1973.
130 Красимир Станчев, Георги Попов, Климент Охридски (Живот и творчество), Софиᴙ.1988, стр. 56.
131 Ильинский, Г. Опыт систематической Кирилло- Мефодьевской библиографии. С., 1934, 20-24; Попруженко,
М., С. Романски. Кирилиметодиевска библиографиᴙ 1934-1940 год. С., 1942, 24-29; Дуйчев, И., А.
Кирмагова, А. Паунова. Кирилометодиевска библиографиᴙ 1940-1980. С., 1983, 34-42, 351-362; Можаева, И.
Библиографиᴙ по Кирилло- Мефодиевской проблематике 1945 - 1974 Гг. Москва, 1980, 47-50, 52-56.
132 Василев, В. Климент Охридски и авторството на „Панонските легенди“. - Български език, 19, 1969, № 3,
229 -240.
133 Петканова, Д. Старобългарска литература. Ч. 1 (IX-XII век), София, 1986. стр.113.
134 Романкова, Н. Формально - количественые методы и проблемы атрибуций наративных источников по
истории южных славън IX - XIV вв. Автореферат дисертации. Москва, 1985, стр. 13.
135 Vondrák, V. Studie z oboru sirkevněslovanského pisemnictvi. Praha, 1903.
136 Vailant, A. Une homélie de Méthode,- Revue des Etudes slaves, 23, 1947, стр.34 - 47.
137 http://www.eslavsanct.net/viewobject.php?id=2378(моја забелешка: квалификацијата „бугарски“ е
неоправдана).
138 Роланд, Марти. Климент Охридски - Проблеми при изследването на неговото литературно творчество. во:
Кирило - Методиевски студии, кн. 13, София, 2000, стр. 10 - 11.
139 Исто, стр. 12.
140 Исто, стр. 14.
141 Романкова, Н. Проблемы авторского стиля в произведениях Климента Охридского. Старобългарска
литература, кн. 27, София, 1994, стр.12 - 50.
142 Роланд, Марти. Климент Охридски - Проблеми при изследването на неговото литературно творчество. во:
Кирило - Методиевски студии, кн. 13, София, 2000, стр. 15, (фуснота 19).
143 Исто, стр. 19.
Ј У Б И Л Е Ј 80 80 A N N I V E R S A R Y 320 321
Референци/ References
1. Стефановска Анета, Ѓоргиевски Науме: Библиотеките во Битола, Национална установа Универзитетска
библиотека „Св. Климент Охридски“, Битола, 2009;
2. Стефановска Анета, Ѓоргиевски Науме: Библиотеките во Универзитетот „Св. Климент Охридски“ – Битола,
НУУБ „Св. Климент Охридски“, Битола, 2011;
3. Библиотекарството во Битола и Битолско: Зборник на материјали од Научниот собир одржан на 6 и 7 декември
1994. Битола: 1995
4. Андоновска, Ленче: Приватните библио теки во Битола. Битола: 2006
5. Андоновска, Ленче: Водач низ НУУБ „Св. Климент Охридски“ Битола. Битола: 2007
6. Печатарството и издаваштвото во Битола, II Издаваштво. Битола: 1998
7. Котовчевска, Сузана: Писмата и библио теките во стариот век. Скопје: 2008
8. Георгиевски, Михајло: Манастирските библиотеки и читалишта во Македонија до 1912 година. Скопје: 1975
9. Георгиевски, Михајло: Библиотекар ството во Вардарска Македонија меѓу двете светски војни. Скопје: 1989
10. 60 години НУУБ „Св. Климент Охрид ски“. Битола: 2005
11. Монографија за МУБ „Св. Климент Охридски“. Битола: 1995
12. Научна мисла – Битола 1981: материјали од Научниот собир одржан во Битола на 10 - 11 декември 1981 година
Битола: 1981
13. Илиевски, Петар Хр.: Појава и развој на писмото. Скопје: 2001
14. Наумоски, Богомир: Библиотекарски лексикон. Струга: 1997
15. Битола низ вековите, I: Зборник на трудови. Битола: 1998
16. Цепенков, Марко: Македонски народни умотворби – Преданија. Скопје: 1972
17. Иналџик, Халил: Османско царство - класично доба (1300 - 1600). Београд: 1974
18. Енциклопедија на Југославија: издание на македонски јазик. Загреб: 1983
19. Историја на македонскиот народ. Скопје: 1969
20. Стојановски, Александар: Македонија во турското средновековие. Скопје: 1989
21. Павловски, Јован: 100 македонски години 1903 – 2003. Скопје: 2004
22. Zebl, Ženi: Plima i slom. Gornji Milanovac: 1990
23. Гимназијално образование во Битола: Зборник на трудови. Битола: 1965
24. Македонско - француски врски: Зборник. Битола: 1999
25. Стерјовски, Александар: Битола. Руската колонија. Битола: 2003
26. Грујоски, Трајче: Битола на мојата мла дост. Битола: 1987
27. А. Стефановска, Н. Ѓоргиевски, И. Стојановски..., Библиотечната дејност во Битола и Битолско, Книга 1, Од
зачетоците до 1974 година, НУУБ „Св. Климент Охридски“ – Битола, Битола, 2012
28. Програми и извештаи за работа на НУУБ „Св. Климент Охридски“ - Битола
29. Деспотова.В,Студии за македонското средновековно книжевно наследство, Прилеп-Скопје, 2000.
30. Иванов. Й, Български старини из Македония , София 1931.
31. Конески, Б. Вранеиmички айосшол, Стари текстови, 11, Скопjе 1956.
32. Милев. А, Гръцките жития на Климент Охридски. София, 1966.
33. Оболенски. Д, Шест византиски портрети.Скопје, 2011.
34. Петканова. Д, Старобългарска литература, енциклопедичен, речник, София 1992.
35. Снегаров.И, История на Охридската архиепископия-патријаршия, София, 1932.
36. Стоjчевска-Антиќ.В, Поглед на ракописното наследство од Битола и Битолско, Зборник,,Jазичните поjави во
Битола и Битолско денеска и во минатото», Скопjе 1988.
37. Стоянов. М, Кодов. Хр. Опис на славянските ръкописи в Софийската народна библиотека, т. III, София 1964.
38. Цонев.Б, Славянски ръкописи и старопечатни книги на Народната библиотекав Пловдив, София 1920, оп. бр.
57, 37-ЗR, Табл. 23.)
39. Mosin.V, Cirilski rikokopisi Jugoslavenske akademije, I dio, Opis rukopisa, Zagreb 1955.
40. http://www.eslavsanct.net/viewobject.php?id=2378&lang=bg./автор: Искра Христова-Шомова, Мария Йовчева,
Петко Петков.
Содржина
Предговор ..................................................................................................................................................................21
Preface ....................................................................................................................................................................21
Пролог- истражување на традицијата .....................................................................................................................25
Prologue - research about tradition .........................................................................................................................25
Вовед ..........................................................................................................................................................................25
Introduction ............................................................................................................................................................25
Откривањето на писателот .......................................................................................................................................33
The discovery of the writer ....................................................................................................................................33
Светиклиментово книжевно наследство .................................................................................................................77
Saint Clement's literary heritage ............................................................................................................................77
Битолското средновековно книжевно наследство ..................................................................................................90
Medieval literary heritage of Bitola ........................................................................................................................90
Вовед ..........................................................................................................................................................................90
Introduction .............................................................................................................................................................90
Св. Климент и македонското средновековно книжевно наследство ....................................................................90
St. Clement and the Macedonian Medieval Literary Heritage ..............................................................................90
Битолското средновековно книжевно наследство - критериуми .........................................................................96
Medieval literary heritage of Bitola - criteria .......................................................................................................96
Битолското книжевно наследство - опис ................................................................................................................98
Literary heritage of Bitola - description .................................................................................................................98
Заклучок .....................................................................................................................................................................104
Conclusion .............................................................................................................................................................104
Појава на првите библиотеки ...................................................................................................................................106
The appearance of the first libraries .......................................................................................................................106
Библиотеките и библиотекарството во Македонија ..............................................................................................112
Libraries and librarianship in Macedonia ..............................................................................................................112
Библиотекарството денес .........................................................................................................................................113
Librarianship today ................................................................................................................................................113
Библиотеките во Битола и Битолско........................................................................................................................114
Libraries in Bitola and the surroundings ................................................................................................................114
Предосманлиски период ...........................................................................................................................................117
Pre-Ottoman period ................................................................................................................................................117
Манастирски библиотеки .........................................................................................................................................117
Libraries in the monasteries ...................................................................................................................................117
Османлиски период ..................................................................................................................................................122
Ottoman period .....................................................................................................................................................122
Турски библиотеки ....................................................................................................................................................122
Turkish Libraries ....................................................................................................................................................122
Турски училишта и библиотеки ...............................................................................................................................126
Turkish schools and Libraries .................................................................................................................................126
Приватни библиотеки во османлискиот период ....................................................................................................127
Private libraries in the Ottoman period ..................................................................................................................127
Грчки училишта и библиотеки .................................................................................................................................129
Greek schools .........................................................................................................................................................129
Романски училишта и библиотеки ..........................................................................................................................129
Roman schools and Libraries .................................................................................................................................129
Влашка народна библиотека ....................................................................................................................................130
Vlach public library ...............................................................................................................................................130
Еврејски училишта и библиотеки ............................................................................................................................130
Jewish schools and Libraries .................................................................................................................................130
Англиско училиште и библиотека ...........................................................................................................................133
English school and Libraries ..................................................................................................................................133
Бугарски училишта и библиотеки ...........................................................................................................................134
Bulgarian schools and Libraries .............................................................................................................................134
Српски училишта и библиотеки ..............................................................................................................................135
Serbian schools and Libraries ................................................................................................................................135
Француски училишта и библиотеки ........................................................................................................................137
French schools and Libraries .................................................................................................................................137
Народни училишта и библиотеки ............................................................................................................................140
Folk schools and Libraries .....................................................................................................................................140
Читалиште и библиотека во Битола .......................................................................................................................141
Reading center and library in Bitola ......................................................................................................................141
Библиотека во францускиот конзулат .....................................................................................................................143
Library at the French Consulate .............................................................................................................................143
Библиотеката во Француската католичка мисија – Лазаристи .............................................................................144
The Library at the French Catholic Mission – Lazarists ........................................................................................144
Српската окупација ...................................................................................................................................................145
Serbian ocupation ...................................................................................................................................................145
Битолската гимназија и нејзините библиотеки ......................................................................................................146
Gymnasium in Bitola and its libraries ...................................................................................................................146
Наставничката библиотека во Битолската гимназија ...........................................................................................150
Teacher’s library in Bitola gymnasium ..................................................................................................................150
Ученичката библиотека при Битолската гимназија ..............................................................................................151
The Pupil’s library at Bitola High school...............................................................................................................151
Културно-просветната дејност во Битола низ историјата .....................................................................................153
Cultural and educational activities in Bitola throughout history ...........................................................................153
Битола - од Обител до град на конзулите ................................................................................................................166
Bitola - from Obitel to the city of consuls .............................................................................................................166
Национална установа - Универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ – Битола .................................168
National Institution - University Library "St. Kliment Ohridski" – Bitola ............................................................168
Почетоци и развој......................................................................................................................................................168
Beginnings and development .................................................................................................................................168
Детската библиотека .................................................................................................................................................169
Children's Library ..................................................................................................................................................169
Ширење на мрежата ..................................................................................................................................................169
Network expansion ................................................................................................................................................169
Просторен развој .......................................................................................................................................................172
Spatial development ...............................................................................................................................................172
Статусни промени на Библиотеката ........................................................................................................................172
Status changes of the Library .................................................................................................................................172
Почетоци на автоматизацијата – ЈУБИБ и СНТИЈ ................................................................................................174
Beginnings of automation – JUBIB and SNTIJ .....................................................................................................174
Регионален развој – проект за библиотеки од Западниот регион .........................................................................175
Regional developement - library project for Western Balcans ..............................................................................175
Формирање на мрежата COBISS.net .......................................................................................................................176
Network formation COBISS.net ............................................................................................................................176
Премин на COBISS Lib и COBISS Cat ....................................................................................................................176
Switch to COBISS Lib and COBISS Cat ..............................................................................................................176
Библиотеката во чекор со времето ...........................................................................................................................177
The Library in same pace with time.......................................................................................................................177
Приоритети за наредниот период ............................................................................................................................178
Priorities for the coming period ............................................................................................................................178
Библиотеката – центар на знаење и култура ...........................................................................................................179
The Library – Center of Knowledge and Culture ..................................................................................................179
Свечена академија 80 години Национална установа - Универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски“ - Битола ..........................................................................................................................183
Ceremonial Academy 80 years jubilee of the National Institution - University library
"St. Kliment Ohridski" - Bitola ..............................................................................................................................183
Меѓународна соработка со Италија .........................................................................................................................189
International cooperation with Italy .......................................................................................................................189
Меѓународна соработка помеѓу Националната установа - Универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски“ – Битола и Националната централна библиотека во Рим .................................................................191
International Cooperation between National Institution - University Library
“St. Kliment Ohridski” - Bitola and National Central Library of Rome ...............................................................191
Раритетните богатства на Националната установа - Универзитетската библиотека
„Св. Климент Охридски“ – Битола ..........................................................................................................................197
Rare treasures of the National Institution - University Library "St. Kliment Ohridski" - Bitola ..........................197
Библиотеката чувар на пишаниот збор и сведок на културно-историското наследство ....................................197
The library as a guardian of the written word and a witness to the cultural and historical heritage ......................197
Стари и ретки книги – тивки сведоци на минатото ...............................................................................................198
Old and rare books – silent witnesses of the past ..................................................................................................198
Дела од македонската книжевност .........................................................................................................................208
Works of Macedonian literature .............................................................................................................................208
Периодични изданија – хроничари на времето ......................................................................................................209
Periodicals – chroniclers of the times ....................................................................................................................209
Периодични изданија што сведочат за Македонија за време и по Втората светска војна .................................210
Periodicals that testify to Macedonia during and after World War II ....................................................................210
Стари печатарски машини – живи сведоци на времето ........................................................................................212
Old printing presses – living witnesses of time .....................................................................................................212
Лични предмети, ракописи и дела на македонски автори .....................................................................................214
Personal belongings, manuscripts and works by Macedonian authors ..................................................................214
Библиотеката како национален депозитар ..............................................................................................................216
The library as a national depository .......................................................................................................................216
Книжевна ризница од Битола и околината .............................................................................................................216
Literary treasure from Bitola and its surroundings ................................................................................................216
Чување на идентитетот преку пишаниот збор .......................................................................................................235
Preserving identity through the written word ........................................................................................................235
Збирка туѓа литература .............................................................................................................................................254
Foreign literature collection ...................................................................................................................................254
Издавачка дејност......................................................................................................................................................256
Publishing activity .................................................................................................................................................256
Награди и признанија ...............................................................................................................................................278
Awards and recognitions ........................................................................................................................................278
Организационата поставеност на работата во Библиотеката ...............................................................................280
Organizational structure of the work in the Library ..............................................................................................280
Одделение за административни, општи и правни работи .....................................................................................280
Department for Administrative, General and Legal Affairs ...................................................................................280
Одделение за техничко одржување и обезбедување на објектот ..........................................................................284
Department for technical maintenance and security of the Library. ......................................................................284
Сектор: Комплетирање и обработка на библиотечен материјал, библиографии и збирки ................................286
Department for completion and processing of library material, bibliographies and collections ...........................286
Сектор: Информации, заштита, репрографија и книжен фонд и услуги .............................................................297
Department for Information, protection, reprography and book collection and services sector ...........................297
Сектор: Развој на библиотекарството, меѓународна соработка, маркетинг и односи со јавноста ....................303
Department of Library Development, International Cooperation, Marketing and Public Relations .....................303
Директори на Библиотеката (период на раководење) ...........................................................................................306
Directors of the Library (management period) .......................................................................................................307
Рецензија за монографија ........................................................................................................................................314
Review for the monograph .....................................................................................................................................314
Ендноти / Endnote .....................................................................................................................................................316
Референци/ References .........................................................................................................................................321
Автор
м-р Емилија Стефановска-Давкова
доц. д-р Анита Ангелевска
Превод на англиски јазик
м-р Емилија Стефановска-Давкова
Компјутерска обработка
м-р Зоран Јанакиевски
Печати
Графо Пром - Битола
Тираж
150
Фотографии
Од архивата на
НУУБ „Св. Климент Охридски“ - Битола
Книгата е финансирана од
Министерството за култура и туризам на
Република Северна Македонија
Author
Emilija Stefanovska-Davkova, MA
ass. prof. Anita Anglevska, PhD
Translation in English language
Emilija Stefanovska-Davkova, MA
Computer design
Zoran Janakievski, MA
Printed by
Grafo Prom - Bitola
Press run
150
Photographs
From the archive of
NIUL “St. Kliment Ohridski” - Bitola
The book is financed by
the Ministry of Culture and Tourism
of the Republic of North Macedonia